Birinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari - Химия - Рефераты

Birinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

143 KB

Birinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari Reja: 1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi. 2. Kimyoviy muvozanat. 3. Bufer eritmalar. 4. Kationlarning birinchi guruhiga umumiy xarakteristika. 5. Kationlar birikmalarning biologik ahamiyati. 6. Sifat analizida ishtirok etuvchi muxim oksidlovchi va qaytaruvchilar.

1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi. Analitik reaktsiyalarning tezligi moddaga ta‘sir ettiriladigan reagentining ionlarga parchalanish darajasiga bog’liq bo’lgani uchun, birinchi novbatda elektrolitlarning darajasi haqida to’xtalib o’tamiz. Elektrolit eritmasining umumiy miqdoridan kancha qismi ionlarga ajralganligini ko’rsatadigan son dissotsilanish yoki ionlanish darajasi deb ataladi. Quyidagi misolda dissotsilanish darajasining ahamiyatini ko’rsatamiz. Ikki probirkada СаСО 3 berilgan, shulardan biriga HCI, ikkinchisiga СН 3 СООН quyilsa, birinchi probirkada kimyoviy reaktsiya ikkinchi probirkadagiga nisbatan juda tez amalga oshadi, chunki HCI ning dissotsilanish darajasi 100% ga yakin , СН 3 СООН niki esa ancha kichik. Analitik kimyoda indikatorlardan keng foydalaniladi. Indikatorlar rangining o’zgarishi ularga ionlar ta‘sir etishi tufayli vujudga keladi. Masalan, lakmus rangining o’zgarishi HCI molekulasi ta‘sirida emas, balki HCI + ning ionlarga ajralishidan hosil bo’lgan Н + ionni tufayli sodir bo’ladi. Kationlarni aniqlash maqsadida o’tkaziladigan analitik reaktsiyalar aksariyat hollarda ionli tenglamalar ko’rinishida yoziladi. Ionli tenglamalarni yozish uchun reaktsiyada ishtirok etadigan moddalardan xar birining dissotsiyalanish darajasi qanday tarkibiy kiymatga ega ekanligi talab qilinadi. Analitik reaktsiyaning natijasida muhitning qislotaliligi va ishqoriyligi bevosita ta‘sir ko’rsatadi. Eritma muhitining xarakterlash uchun eritmadagi Н + va ОН - ionlarini kontsentratsiyasidan foydalanamiz. Kislotalar dissotsiyalanganda albatta, Н + kationidan boshka nisbat zaryadli, ishqorlar parchalanganda ОН - anionidan boshka manfiy zaryadli zarrachalar hosil bo’lmaydi, ma‘lumki, suv molekulasi 2 Н 2 О ↔ Н 3 О + + ОН - yoki, qiskacha Н 2 О ↔ Н + + ОН - tenglamaga muvofiq dissotsillanadi. Н + va ОН - ionlarining kontsentratsiyasi 22 о С da 10 -7 m/l ga teng. Shuning uchun [ Н + ] = [ ОН - ] = 10-7 mol/l (neytral muhit); [ Н + ]  10 -7 mol/l yoki [ Н + ]  [ ОН - ] (Kislotali muhit);

[ Н + ]  [ ОН - ] yoki [ ОН - ]  10 -7 mol/l (ishqoriy muhit) lg Н + ni рН (vodorod ko’rsatkich) kattaligi bilan belgilanadi. Turli muhitdagi eritmalar uchun рН ning kiymati quyidagicha bo’ladi. рН = 7 neytral muhit рН  7 Kislotali muhit рН  7 ishqoriy muhit. рН va рОН quyidagi formulalar bo’yicha hisoblanadi: рН = -Ig[H + ]; pOH =-Ig[OH - ]; pH + pOH = 14 Analitik kimyoda eritma muhiti рН yordamida nazorat qilib turiladi. рН ning o’zgarishi cho’kmalarning hosil bo’lishiga yoki erishiga, eritma rangining o’zgarishiga sabab bo’ladi. Demak, analitik reaktsiyani bajarishga kirishishdan avval eritma muhitini tekshirib ko’rish maqsadga muvofiqdir. Quyida keltirilgan misollarni tushinish juda oson va ularning foydasi juda katta: Alyuminiy tuzi eritmasiga ishqor ta‘sir ettirilganda рН = 5 bo’lgandagina AI(OH) cho’kmaga tushadi; 2. Fe(OH) 3 эса рН = 3 bo’lganida cho’kadi; 3. MnS pH = 6,5 bo’lganida cho’kmaga o’tadi. 4.ZnS esa рН = 2-3 oraligida cho’kmaga tushadi. Ximiyaviy muvozanat. Qaytar reaktsiyalarda kimyoviy muvozanat qaror topadi. Kimyoviy muvozanat muvozanat konstantasi (K) bilan xarakterlanadi. K ga temperatura ta‘sir etadi. Muvozanat konstanta uchun ifoda yozishni, muvozanat siljishini, Fe 3+ kationining NH 4 CNS reagentdan foydalanib aniqlash reaktsiyasi misolida ko’rish mumkin: FeCI 3 + 3NH 4 CNS↔ Fe(CNS) 3 + 3NH 4 CI Ushbu qaytar reaktsiyaning muvozanat konstantasi quyidagicha ifodalanadi: 3 4 3 3 4 3 ] ][ [ ] ][) ( [ CNS NH FeCI CI NH CNS Fe К 

Le-SHatele printsipiga muvofiq FeCI 3 yoki NH 4 CNS dan birining miqdori ortiqcha bo’lsa muvozanat ung tomonga siljiydi, aksincha aralashmaga NH 4 CI tuzining qo’shilishi muvozanatni tesqari tomonga siljitadi. Demak, qaytar reaktsiyalarda to’liq natija olish yoki boshqacha aytganda Fe 3+ kationini batamom Fe ( CNS ) 3 birikmasi holatiga o’tkazish uchun foydalaniladigan reaktivlardan ( NH 4 CNS ) dan mo’l miqdorda qo’shish maqsadga muvofiqdir. Буфер эритмалар. Kimyoviy analiz vaqtida cho’ktirish, eritish, rangli birikmalar hosil qilish kabi turli jarayonlarda eritmadagi vodorod ionlarining kontsentratsiyasi va рН zaruriy qiymatda saqlab turish kerak. Buning uchun analitik reaktsiyalarni bufer eritmali muhitda olib borish tavsiya etiladi. Bufer eritmalarning рН qiymati eritma suyultirilganda yoki kontsentratsiyasi oshirilganda aralashmaga Kislota yoki ishqor qo’shilganda nixoyatda kam o’zgaradi. Bufer eritmalar ikki xil bo’ladi: a) Kuchsiz Kislota va uning kuchli asos bilan hosil qilgan tuz aralashmasidan iborat sistema, masalan atsetat bufer СН 3 СООН + СН 3 СОО Na fosfat bufer Н 3 РО 4 + NaH 2 PO 4 b) Kuchsiz asos va uning kuchli Kislota bilan hosil qilgan tuzidan iborat sistema ham, masalan ammoniy gidroksid bilan ammoniy xloriddan iborat sistema NH 4 OH+NH 4 CI ham buferlik xossasini namoyon qiladi. Bufer eritmalarning bufer ta‘sirini quyidagicha tushuntirish mumkin. Masalan, atsetat bufer eritmasiga kuchli ishqor ta‘sir ettirilganda quyidagi muvozanat qaror topadi;} СН 3 СООН + NaOH ↔ 2CH 3 COONa + H 2 O CH 3 COONa Yoki ionli formada СН 3 СОО - + Н + ↔ СН 3 СООН Atsetat bufer eritmaga kuchli Kislota ta‘sir ettirilsa quyidagicha reaktsiya sodir bo’ladi.

СН 3 СООН + HСI ↔ 2CH 3 COOH + NaCI CH 3 COONa Yoki ionli ko’rinishda СН 3 СОО - + Н + ↔ СН 3 СООН Birinchi holda ОН - ionlari sirka Kislotadan hosil bo’lgan Н + kationini biriktirib, dissotsilanmaydigan suv molekulasini ikkinchi holda Н + kationi СН 3 СОО - anioni bilan birikib, kam dissotsilanadigan СН 3 СООН molekulasini hosil qiladi.ya‘ni kuchli ishqor urnida neytral modda suv, kuchli Kislota urniga kuchsiz Kislota sirka Kislota hosil bo’lishi tufayli eritmaning muhiti o’zining рН qiymatini saqlab qoladi. SHuningdek ammiakli bufer eritmalarning bufer ta‘sirini quyidagi reaktsiyalar yordami bilan tushuntirish mumkin. Bufer eritmaga kuchli ishqor, masalan, NaOH ta‘sir ettirilsa kuchsiz asos hosil bo’ladi. NH 4 CI + NaOH  2NH 4 OH + NaCI NH 4 OH Bufer eritmaga kuchli Kislota, masalan НС I ta‘sir ettirilsa suv va to’z hosil bo’ladi. NH 4 CI + HCI  2NH 4 CI + H 2 O NH 4 OH Yoki ionli ko’rinishda NH 4 ОН + Н +  NH 4 + + Н 2 О Yuqorida yozilgan tenglamalar asosida bufer eritma xar qanday miqdordagi Kislota yoki ishqor ta‘siridan ham o’zining рН qiymatini saqlab qoladi degan xulosa kelib chikmaydi. Eritmalarning buferligini ulchash uchun bufer sigimi degan tushuncha kiritilgan. Bufer eritmalarning sigimi kancha katta bo’lsa, u shuncha kup miqdordagi Kislota yoki ishqor ta‘siridan o’z рН qiymatini saqlay oladi. 1 l bufer eritmaga qo’shilganida eritma рН ini 1 kattalikka o’zgartirish uchun sarflanishi kerak bo’lgan kuchli Kislota yoki asosning g-ekvivalentlar soni ayni eritmaning bufer sigimi deb ataladi. В =1 2 рН рН С 

В -bufer sigim, С -kuchli Kislota yoki kuchli asos г -ekv soni. рН 1 – bufer eritmaning ishqor yoki Kislota qo’shilishidan ilgari vodorod ko’rsatkichi рН 2 – ishqor yoki Kislota qo’shilgandan keyin рН ning qiymati. Bufer eritma o’simlik va hayvon organizmida muxim ahamiyatga ega. Kon, limfa va boshqa suyukliklarning рН qiymatini bufer eritmalar bir xilda saqlab turadi. Bufer eritmalar tayyorlashda xlorid Kislota, kaliy xlorid, natriy gidrofosfat, natriy digidrofosfat, uyuvchi natriy , borat Kislota va boshqalar qo’llaniladi. Sifat analizida рН qiymati 3,7 dan 9,3 gacha bo’lgan bufer eritmalar ishlatiladi. III analitik guruh kationlarini I va II guruh kationlaridan ajratishda kuchsiz ishqoriy muhitga ega bo’lgan ammiakli bufer eritma qo’llaniladi. Bunda рН ning qiymati 8 dan 8,5 gacha bo’ladi. Agar cho’ktirishni рН  6 qiymatida olib borilsa, III guruh kationlarini to’liq cho’ktirib bo’lmaydi. 4. Kationlarning birinchi analitik guruhiga xarakteristika. Birinchi analitik guruhiga К + , Na + , NH 4 + , va Mg 2+ kationlari kiradi. Bu kationlarning hammasi rangsiz, shuning uchun ham anion rangli bo’lgan takdirdagina (masalan CrO 2- 4 , MnO - 4 va boshkalar) ularning tuzlari ham rangli bo’ladi. Kaliy, natriy, va ammoniyning deyarli hamma tuzlari, shuningdek, ularning gidroksidlari suvda yaxshi eriydi. Kaliy, natriy metallari D.I.Mendeleev davriy sistemasining 1 guruh elementlariga kiradi. Ularning gidroksidlari kuchli ishqorlardir. Natriy, ammoniy va kaliyning nitrat, xlorid, qarbonat, fosfat va sulfidlari yaxshi eruvchan tuzlardir. Ammoniy ioni o’zining xossalariga ko’ra ishqoriy metallar ionlar guruhiga yakin turadi, lyokin u hosil qiladigan ammoniy gidroksid kuchsiz asosdir. Ammoniy tuzlari o’zining suvdagi eritmalarida gidrolizlanadi, natriy va kaliy tuzlaridan esa kuchsiz Kislotalarning (sirka Kislota, qarbonat Kislota va

boshkalarning) tuzlarigina gidrolizlanadi. Ammoniyning hamma tuzlari, kaliy, natriy tuzlaridan farkli ularok, kizdirilganda parchalanib uchib ketadi. ( NH 4 ) 2 SO 4 + KOH → K 2 SO 4 + 2H 2 O + 2NH 3 ↑ + HCI yoki NH 4 + + OH - → H 2 O + NH 3 ↑ Ajralib chikayotgan ammiakni o’tkir xididan qizil lakmus kogozining kuqarishidan bilib olish mumkin. Ammoniy tuzlarining shu xossasidan eritmalardan uning ionlarini yukotishda foydalaniladi. Magniy metali davriy sistemaning ikkinchi guruhiga joylashgan, u К + , Na + ? NH + 4 kationlaridan o’z xossalariga ko’ra fark qiladi. Mg(OH) 2 suvda eriydi, kuchsiz asoslar katorida turadi. MgCO 3 , Mg 2 (OH) 2 CO 3 , Mg 3 (PO 4 ) 2 , MgHPO 4 ва (MgOH) 3 PO 4 ikkinchi analitik guruh kationlarining tuzlariga uxshab suvda kam eriydi. Lyokin Kislota va ammoniy tuzlari eritmalarida erishi tufayli magniy birinchi kationlar guruhiga kiradi. 5. Kationlar birikmalarining biologik ahamiyati Birinchi analitik guruh kationlarining birikmalari muxim biologik ahamiyatga ega. Ularning xlorid, nitrat, sulfat va qarbonat tuzlari tuprokdan suvga tez o’tadi. Shurlangan tuprok tarkibida xususan NaCI , Na 2 SO 4 va NaHCO 3 tuzlari kup miqdorda uchraydi. O’simliklar uchun eng xavflisi NaHCO 3 tuzidir. К + hamda NH + 4 kationlari mineral o’g’itlar tarkibiga kiradi. O’simlik kaliysiz o’sa olmaydi. Bu kationlar NH 4 H 2 PO 4 , (NH 4 ) 2 HPO 4 , (NH 4 ) 3 PO 4 , NH 4 NO 3 , (NH 4 ) 2 SO 4 , KNO 3 , KCI va K 2 SO 4 tuzlari holida o’g’it sifatida ishlatiladi. Magniy kationi o’simliklardagi yashil pigment xlorofill zarrachalar tarkibida uchraydi. Tirik organizmda ovkat xazm qilish, nafas olish nerv impulslarini o’zatish Na + va К + ionlari ishtirokida boradi. Mollarning ozuqlariga NaCI qo’shib beriladi. Uning 0,9% li eritmasi meditsinada fiziologik eritma sifatida ishlatiladi.

NaHCO 3 va М gO oshqozon shirasidagi ortiqcha Kislotalikni neytrallash uchun ishlatiladi. Natriy sulfat Na 2 SO 4 10H 2 O surgi dori sifatida ishlatiladi. Ammiakning suvdagi 10 % li eritmasi «novshadil spirt» nomi bilan ma‘lum. Ammoniy tuzlari va ammiak tabiatda oksil moddalarining chirishidan hosil bo’ladi. Ularning ferma binolarida, suv xavzalarida paydo bo’lishiga va miqdoriga qarab ifloslanish darajasi aniklanadi. 6. Sifat analizida ishtirok etuvchi oksidlovchi va qaytaruvchilar. Kimyoviy analizda ishtirok etuvchi muxim oksidlovchilardan galogenlar (xlor, brom, yod) galogenlarni kislorod va Kislotalari va ularning tuzlari nitrat Kislota va uning tuzlari, kaliy permanganat Км nO 4 , kaliy bixromat К 2 С r 2 O 7 , vodorod peroksid Н 2 О 2 va uning tuzlari shular jumlasidandir. Muxim qaytaruvchilar sifatida turli xil metallar (alyuminiy, temir, rux, kadmiy, ko’rgoshin va shunga uxshashlar) qo’llaniladi. Vodorod sulfid kuchli qaytaruvchidir. Kuchli qaytaruvchilar sifatida yana organik Kislotalar va ularning tuzlari, spirtlar, aldegidlar, ketonlar kiradi. 1. Galogenlar va ularning birikmalari. Galogenlar orasida ftor eng kuchli oksidlovchi hisoblanadi. Boshka atomlardan elektron oladi. F o + e -  F - + 92 kkal Suv ftor bilan quyidagicha reaktsiyaga kirishadi. 2F 2 + 2H 2 O → 4HF + O 2 Ftorning suv bilan reaktsiyasi davomida ftor elektron qabul qilsa, kislorod esa o’z elektronlarini yo’qotadi. F 2 + 2e - →2F - H 2 O – 2e - →2H + + O o -

Bu reaktsiya hosil bo’lgan vodorod ftoritning dissotsilanish konstantasi К =7  10 -4 . Bu reaktsiyada bundan tashqari vodorod peroksid va ftor oksid ham hosil bo’ladi. Buning sababi reaktsiyada kislorodning atomlar holda ajralishidir. F 2 + Н 2 О  2 Н F+ О Hosil bo’lgan atom holdagi kislorod suv bilan reaktsiyaga kirishadi. О + Н 2 О  Н 2 О 2 О + F 2  F 2 O Xlor ham suv bilan reaktsiyaga kirishadi. CI 2 + H 2 O  HCIO + HCI Oksidlanish – qaytarilish protsessi quyidagicha bo’ladi. CI o + e -  CI - 1 CI o - e  CI + 1 Sifat analizida qo’llaniladigan oksidlovchilardan nitrat Kislota to’g’risida to’xtalib o’tamiz. Suvsiz nitrat Kislota rangsiz suyuklikdir. U 860 da qaynaydi. Uning parchalanishidan oksidi hosil bo’ladi. 4HNO 3 = 4NO 2 + O 2 + 2H 2 O Bu reaktsiyaning oksidlanish va qaytarilish protsessi quyidagicha bo’ladi. N +5 + e -  N 4+ 2 O -2 – 2e -  O o 1 Olingan suyuqlik to’xtovchi nitrt Kislotasi deb yuritiladi. Nitrat Kislota suv bilan xoxlagan nisbatda aralashishi mumkin. Nitrat Kislotada oltin va platinadan tashqari hamma metallar eriydi. Organik moddalar nitrat Kislota bilan tez reaktsiyaga kirishadi. Shuning uchun nitrat Kislota bilan organik moddalar reaktsiyasida texnik xavfsizlik koidalariga rioya qilish kerak. 3.Vodorod peroksid Cr 3+ , Mn 2+ , Fe 2+ , Co 2+ kationlarini oksidlash uchun vodorod peroksid eritmasi ishqoriy muhitda oksidlovchi sifatida qo’llaniladi. Vodorod peroksid Kislotali muhitda qaytaruvchi masalan Mn О - 4 ioni bilan bo’lgan reaktsiyada , Fe 2+ kationi bilan bo’lgan reaktsiyada esa oksidlovchi sifatida qo’llaniladi. Buni quyidagi reaktsiya orkali tushuntirish mumkin.

Н 2 О 2 + 2 e -  H 2 O + O 2- H 2 O 2 – 2 e -  O 2 + 2 H + Qaytaruvchi sifatida kimyoviy analizda kuprok alyuminiy metalli qo’llaniladi. AI o – 3e -  AI 3+ Bunda metall erishi yoki ion holatiga o’tishi mumkin. Bundan tashqari metallar kimyoviy analizda anionlarni qaytarish sifatida ishlatiladi. Masalan Kislotali muhitda S 2 O 2- 3 tiosulfat ioni, vodorod sulfidgacha qaytariladi. SO 2- 3 + 3  n o + 8H + ↔ H 2 S  +3  n 2+ + 3H 2 O S 4+ + 6e -  S 2- 1  n o – 2e -   n 2+ 3 S 2 O 2- 3 + 4  n + 10 H + ↔ 2H 2 S  + 4  n 2+ + 3H 2 O S 6+ + 8e -  S 2- 1  n o – 2e -   n 2+ 4 Arsenat AsO 3- 4 va arsenat AsO - 2 ionlarning Kislotali muhitda vodorodning mishyakli birikmasi holida qaytatarilishini quyidagi reaktsiya yordamida tushuntirish mumkin. AsO - 2 + 3  n + 7H + ↔ AsH 3 +3  n 2+ + 2H 2 O As 3+ + 6e -  As 3- 1  n 0 - 2e -   n 2+ 3 AsO 3- 4 + 4  n o + 11H + ↔ AsH 3 + 4  n 2+ + 4H 2 O As 3+ + 6e - → As 3- 1  n o – 2e - →  n 2+ 3

Foydalanilgan abiyotlar: 1. M.S. Mirkomilova “Analitik kimyo” O’zbyokiston – 2003 y 2. M.S. Mirkomilova “Analitik kimyo” O’zbyokiston – 2001 y 3. K,Axmerov, R. Sayfiddinov “Umumiy va anorganik kimyo” O’zbyokiston – 2003 y 4. V.P. Vasilev “Analitik kimyo” O’zbyokiston – 2000y 5. SH.Nazarov va boshk “Analitik kimyo” Ukituvchi – 2000 y 6. N.L. Parpiev va boshk. “Anorganik kimyo nazariy asoslari” O’zbyokiston – 2000 y

Похожие

Uchinchi va turtinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Uchinchi va turtinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Ikkinchi guruh kationlarini analizining nazariy asoslari

Organik kimyoning nazariy asoslari

Bioanorganik kimyoning nazariy asoslari