Aromatik aminlar - Химия - Рефераты

Aromatik aminlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.689453125 KB

Aromatik aminlar Aromatik nitrobirikmalarni kislotali, ishqoriy, neytral muhitlarda va katalitik usulda qaytarib, aromatik aminlar olish. Qaytarish jarayonida hosil bo‘luvchi oraliq mahsulotlar va ularni bir-biriga aylanishi. Benzidin va semidin qayta guruhlanishi. Aromatik aminlarning kimyoviy xossalari. Diazobirikmalar. Diazobirikmlarning azot ajralib va ajralmasdan amalga oshadigan reaksiyalari. Azobirikish reaksiyasi, azobo‘yoqlar Aromatik yadrosining vodorod atomi o‘rnida NH 2 guruhi tutgan birikmalar aromatik aminlar deb ataladi. E eng sodda aromatik aminga Agar aromatik amin molekulasida azot atomi bitta aromatik halqaga bog‘langan bo‘lsa birlamchi, ikkita aromatik halqaga bog‘langan bo‘lsa ikkilamchi, uchta aromatik halqaga bog‘langan bo‘lsa uchlamchi aromatik amin deb ataladi: Aromatik yadroda bir nechta aminoguruh bo‘lishi ham mumkin:

Aminlarni olish usullari . Aromatik aminlarni olishni birinchi bo‘lib N.N. Zinin taklif etgan. U nitrobenzolni vodorod sulfid bilan qaytarib anilin olgan:NO2 + 3H2S NH2 + 2H2O + 3S Keyinchalik nitrobenzolni qaytarishning boshqacha usullari ishlab chiqilgan: C 6 H 5 NO 2 Fe + HCl C 6 H 5 NH 2 + 2H 2 O C 6 H 5 NO 2 + 14HCl + 3Sn 2C 6 H 5 NH 2 HCl + 3SnCl 4 + 4H 2 O . C 6 H 5 NO 2 + 3H 2 C 6 H 5 NH 2 + 2H 2 O. Ni Shunday usullar yordamida nitrotoluollarni qaytarib o-, p- va m-toluidinlar olinadi. Aromatik nitrobirikmalarni qaytarish murakkab bo‘lib, kislotali muhitda hosil bo‘ladigan oraliq moddalar tezlik bilan anilingacha qaytariladi: Nitrobenzolni neytral muhitda qaytarilsa, reaksiya fenilgidroksilamin hosil bo‘lish bosqichida to‘xtaydi: N H OH 065 C NO2 NH4Cl + H 2O Shunday qilib, fenilgidroksilamin nitrobenzoldan anilin hosil bo‘lishida oraliq mahsulot bo‘lib, uni oksidlanishidan yana nitrobenzolga qaytib o‘tish mumkin: NO2 0 H2SO4 , - 5 C NHOH Cr2O7-2 Nitrozobenzol nitrobenzolni qaytarish jarayonida birinchi hosil bo‘luvchi oraliq modda bo‘lib, u osongina fenilgidroksilaminga o‘tadi, uni fenilgidroksilaminni oksidlab olish mumkin:

[ O ] N H O H N O + H 2 O Nitrozobenzol va fenilgidroksilamindan qaytarib anilin olinadi:NHOH N O HCl + Z n NH 2 Nitrobenzolni ishqoriy muhitda qaytarish natijasida azoksibenzol, azobenzol va gidrazobenzol hosil qilish mumkin: Bundan tashqari azoksibenzol nitrozobenzol va fenilgidroksilaminning o‘zaro birikishi natijasida hosil bo‘ladi: N O NHOH + N N O - + OH - Azoksibenzol qaytarilsa azobenzolga, azobenzol esa oksidlanishi natijasida azoksibenzolga aylanadi: Gidrazobenzolni esa azobenzolni rux va ishqor ta’sirida qaytarib olish mumkin: N N NH NH Zn/OH - Gidrazobenzol qaytarilsa anilin hosil bo‘ladi: NH2 Na2S2O3 NH NH 2 H 2O Kislotali muhitda esa gidrazobenzol benzidin ( n , n ’ -diaminodifenil)ga aylanadi:

H2N NH2 0 C NH NH H+Agar ushbu molekulaning birorta yadrosi n -holatda o‘rinbosar tutsa, u holda semidin hosil bo‘ladi: X N H N H 2 0 CN H N HX H + Aminlarning xossalari . Anilin o‘z xossalari bo‘yicha alifatik aminlardan farq qiladi. U kuchsiz asos bo‘lib, kuchsiz kislotalar bilan tuz hosil qilmaydi. Ammo kuchli kislotalar bilan tuz beradi. Buning sababi azot atomining bir juft elektronlari aromatik yadroning  -elektronlari bilan ta’sirlashib qolishidadir. Demak, azot atomining p elektronlari va aromatik halqaning  -elektronlar buluti bilan o‘zaro ta’sirlashadi. Anilin juda oson galoidlanadi. YA’ni NH 2 guruh reaksiya borishini osonlashtiradi: NH 2 + X 2 NH 2 X NH 2 X + + HX Lekin anilinni sulfolash yuqori haroratda olib boriladi. Bunga sabab, reaksiyaning birinchi bosqichida aminogruppa sulfolanadi: o C +H + N SO3 H H -H 2 O . -+SO 4 H +H 2 SO 4 NH 2 SO 3 H NH3 NH2 Anilinni nitrolash uchun avval uni atsillanadi, so‘ngra nitrolanib, hosil bo‘lgan mahsulot gidrolizlansa, o- va p-nitroanilin hosil bo‘ladi: NH2 NHCOCH3 NHCOCH3 NO2 +CH3COOH (HNO3+H2SO4) NHCOCH3 NO2+ -H2O NO2+ H2O NH2 NO2 NH2 NO2+ + CH3COOH

Aromatik aminlarni kislota xlorangidridlari yoki angidridlari bilan atsillash mumkin. Hosil bo‘lgan moddalar anilidlar deb ataladi: R C OO O R C + + R C O O HN H C O RN H 2 - H C l+ R C O C l N H C O RN H 2 Aromatik aminlarning aromatik aldegidlar bilan reaksiyasi natijasida esa «Shiff asoslari» deb nomlangan moddalar sintez qilinadi: C 6 H 5 NH 2 + C 6 H 5 CHO  C 6 H 5 -N=CN-C 6 H 5 + H 2 O Azot atomi bo‘yicha alkil guruhi tutgan hosilalar olish uchun esa anilin va spirt (metanol) aralashmasi bug‘lari Al 2 O 3 ustidan o‘tkazilsa alkil va dialkilanilinlar hosil bo‘ladi:C 6 H 5 NH 2 + CH 3 OH Al 2O 3 C 6 H 5 NHCH 3 + H 2 O C 6 H 5 NH 2 + 2CH 3 OH Al 2O 3 C 6 H 5 N(CH 3 ) 2 + 2H 2 O Bu moddalar ko‘p miqdorda tayyorlanadi, chunki ular antidetonator sifatida va bo‘yoq tayyorlashda ishlatiladi. Ikkilamchi va uchlamchi aromatik aminlar . Agar anilinning HCl li tuzi qizdirilsa ikkilamchi aromatik amin-difenilamin hosil bo‘ladi: o C6H5-NН-C6H5 + NH4Cl + HCl 2C6H5N+H3Cl- С Difenilamin va boshqa ikkilamchi aminlar antioksidant sifatida plastmassalarni oksidlanishdan saqlash uchun ishlatiladi. Difenilaminning natriyli hosilasini yodbenzol bilan mis ishtirokidagi reaksiyasi amalga oshirilsa uchlamchi «trifenilamin» hosil bo‘ladi. C6H5 N-Na+ + C6H5I C6H5 Cu (C6H5)3N + NaI Uchlamchi aromatik aminlar asos xossasiga ega emas. Diazobirikmalar. Aromatik aminlarning tuzlari, kislotali muhitda nitrit kislota ta’sirida diazotirlanib arildiazoniy tuzlarini hosil qiladi: C 6 H 5 -N + H 3 Cl - + HONO  C 6 H 5 -N +  NCl - + 2H 2 O

Odatda diazotirlash reaksiyasini amalga oshirish uchun bir miqdor aromatik amin uch miqdor mineral kislotada eritilib unga 0 0 S da NaNO 2 ýðèòìàñè qûøèëàdi. Kimyoviy xossalari. Fenildiazoniyxlorid yuqori reaksiya qobiliyatiga ega bo‘lgan birikma. Fenildiazoniyxloridning reaksiyalari ikki xil: azot ajralib chiqishi yoki azot ajralmasdan borishi mumkin. I. Azot ajralib chiqishi bilan boradigan reaksiyalar. 1. Diazoniy tuzlarining parchalanishi: [ C6 H 5 - N N ] + C l - + H 2 O 1 0 0 Co C 6 H 5 O H + N 2 + H C l 2.Metallorganik birikmalar sintezi, A.N.Nesmeyanov reaksiyasi: [C6H5-N N]+Cl-.HgCl2 + Cu C6H5-HgCl + N2 + Cu2Cl2 3. Gatterman-Zandmeyer reaksiyalari: o С C6H5Cl + N2 + Cu2Cl2 [C6H5-N N]+Cl- K C N ( C u N O 2 )N a N О 2 C 6 H 5 - N O 2 + N 2 + N a C lC 6 H 5 - C N + N 2 + K C lK S C N C 6 H 5 - S C N + N 2 + K C lK I C 6 H 5 - I + N 2 + K C l [C6H5-N N]+Cl- 4. Meyerveyn reaksiyasi: C 6 H 5 N 2 Cl + CH 2 =CH-COOH  C 6 H 5 -CH 2 -CHCl-COOH + N 2 II.Azot ajralib chiqmasdan amalga oshadigan reaksiyalar. 1.Fenilgidrazinlar hosil bo‘lishi (diazoniy tuzlarini qaytarish): [C6H5-N N]+Cl-4H C6H5-NH-NH2 HCl . 2.Azobirikish reaksiyasi. Ushbu reaksiya natijasida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan azobo‘yoqlar olinadi. Diazoniy tuzlari fenollar bilan kuchsiz ishqoriy muhitda, aromatik aminlar bilan esa kislotali muhitda reaksiyaga kirishadi:

Azobirikish reaksiyalari har doim p-holatga, agar u band bo‘lsa o-holatga yo‘naladi.

Adabiyot:1. Dj. Roberts, M. Kasserio Osnoviy organicheskoy ximii. M.: «Mir». 1978. T.2. S.260-286. 2. A.Terney Sovremennaya organicheskaya ximiya. M.: «Mir». 1981. T. II . S. 258-273. 3. A.E.Agronomov Izbranno‘e glavo‘ organicheskoy ximii M.: «Ximiya». 1990. S.474-589. 4. K.N.Axmedov, H.Y.Yo‘ldoshev Organik kimyo usullari. 2 qism. T.: «Universitet». 1993. 55-80 b.

Похожие

Aromatik galoidbirikmalar

Aromatik oksobirikmalar

Aromatik karbon kislotalar

Aromatik uglevodorodlar benzol

Aromatik alisiklik uglevodorodlar