Alyuminiy, bor va ularning birikmalari - Химия - Рефераты

Alyuminiy, bor va ularning birikmalari

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Alyuminiy, bor va ularning birikmalari Reja: 1. Bor va uning birikmalari 2. Alyuminiy va uning birikmalari

Bor va uning birikmalari Bor va alyuminiy davriy sistema III guruhsinig tipik elementlaridir. Ular atomlarning sirtqi qavatida 3tadan elektron bor. Ikkala element ham bir xilda musbat uch valentlikni namoyon qiladi, lekin ularning ko`p jihatdan bir-birlaridan farqi bor. Bor metalloidlik xossalarni ancha sust namoyon qilsa ham metalloiddir. Bor o`z xossalari jihatdan kremniyga ancha o`xshaydi. Sof holdagi bor borat angidrid B 2 O 3 ni magniy metali bilan qaytarish orqali olinadi. Bunda bor qo`ng ir rangli kukun holda ajralib chiqadi. Borning amaliy ahamiyatga ega bo`lgan birikmalari borat kislota va buradir. Botat (aniqrog i ortoborat) kislota H 3 BO 3 borat angidritning suv bilan birikishidan hosil bo`ladi. U sovuq suvda yomon isitilgan suvda ancha durust eriydigan oq kristall moddadir. H3BO3 qizdirilganda suv chiqarib avval (100 0da) metaborat kislota HBO 2 ga so`ngra (1400Cda) tetraborat kislota H 2 B 4 O 7 ga va oxirida borat angidiridga aylanadi. Bu moddalar eritilganda suv biriktirilib olib borat kislota H 3 BO 3 hosil qilinadi. Borat kislota - eng kuchsiz kislotalardan biri. Bura Na 2 B 4 O 7 10H 2 O oq kristal moddadir. U tetraborat kislotaning natriyli tuzdir. Buraga kuchli kislota ta sir ettirib borat kislota olish mumkin: Na 2 B 4 O 7 + 2HCl+5H 2 O =4H 3 BO 3 +2NaCl. Buraga ba zi metallarning tuzlari aralashtirilib qizdirilganda rangli alanga hosil bo`ladi, bu xusisiyat buraga xosdir. Bura qizdirilganda kristallizasiya suvini yo`qotib shishasimon shaffof massa holida suyuqlanadi. Suvsiz bura metall oksidlari bilan qotishib harakterli rangga ega bo`lgan qo`shaloq tuzlar hosil qilinadi. Masalan: Na 2 B 4 O 7 +Cr 2 O 3 =2Cr(BO 2 ) 3 -6NaBO 2 . (yashil rangli) Bura rangli alanga berganligi sababli analitik kimyoda bazi metallarni (xrom, kobalt va boshqalarni) bilib olish uchun ishlatiladi.

Borning uchuvchan birikmalari gorelka alangasini yashil rangiga kiritiladi. Bor va uning birikmalari Asbob va idishlar . 1) Texno-kimyoviy tarozi (toshlari bilan). 2) Shtativ (halqasi bilan). 3) Payvandlash gorelkasi. 4) Gorelka. 5) Temir tigel. 6) Chinni tigel. 7) Chinni uchburchaklik. 8) Chinni hovoncha. 9) Chinni kosacha (kattasi). 10) Voronka 11) Uchiga platina yoki xrom nikel sim o’rnatilgan shisha tayoqcha. 12) 100 ml li stakan. 13) Tigel qisqichi. 14) Shtativ (probirkalari bilan). Reaktiv va materiallar . 1) Maginy (kukuni). 2) Alyuminiy (plastinkalar, qirindisi). 3) Natriy tetraborat Na 2 B 4 O 7 10H 2 O (bura). 4) Borat kislota H3BO3 5) Alyuminiy sulfat Al 2 (SO 4 )3-18H 2 O 6) Kaliy sulfat K2SO4 7) Lakmusli qog`oz 8) Filtr qog`oz. 9) Jilvir qog`oz. 10) Paxta 11) Har xil rangli siyohlar. Eritmalar 1) Nitrat kislota HNO3 (kons. va 2 n). 2) Sulfat kislota H2SO4 (kons va 2 n). 3) Xlorid kislota HCl (2 n). 4) O’yuvchi natriy NaOH (30% li va 2 n.) 5) Natriy tetraborat Na2B4O 7 (to’yingan) 6) Kobalt xlorid CoCl 2 (kons) 7) Kobalt nitrat Co(NO 3 ) 2 (0.1 n) 8) Simob (II)-xlorid HgCl 2 (0.5 n) 9) Simob (I)-nitrat Hg 2 (NO 3 ) 2 (0.2 n) 10) Alyuminiy sulfat Al 2 (SO 4 ) 3 (0.5 n) 11) Natriy atsetat NaCH 3 COO (0,5 n) 12) Ammonoy xlorid NH 4 Cl (to`yingan) 13) Ammoniy sulfid (NH 4 ) 2 S (2 n). Amorf borning olinishi a) Temir tigelga ozgina borat kislota soling va gorelka bilan avval sekin, so’ngra qattiq qizdiring. Borat angidrid hosil bo’lishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing. Borat angidrid sovigandan so’ng, hosil qiligan massani tigeldan oling, hovonchada yaxshilab maydalang, totib ko’ring va uni og`irligi ikki hissa ortiq magniy kukuni bilan aralashtiring. Aralashmani tigelga solib, mo’rili shkafda payvandlash gorelkasi bilan qizdiring. Reaksiyani mo’rili shkafning tushirilgan oynasi orqali kuzating. Reaksiya natijasida hosil bo’lgan massa sovigandan so’ng, uni stakanga solib, MgO ni yo’qotish uchun suyultirilgan xlorid kislota qo’shing. Cho’kmada to’q jigarrang

kukun holida amorf bor (B) hosil bo’lishi kerak. Bor kukunini filtrlab oling. Reaksiya tenglamalarini yozing. b) Ozgina bor kukuniga ishqor eritmasi ta’sir ettiring. Bor bilan kremniyning ishqorlar eritmasiga qanday munosabatda bo’lishini solishtirib ko’ring. Borat kislotaning olinishi va xossalari a) Buraning to’yingan eritmasi solingan probirkaga konsentrlangan H 2 SO 4 dan asta-sekin quying. Hosil bo’lgan H 3 BO 3 ning eruvchanligini kamaytirish uchun probirkadagi aralashmani vodoprovod jo’mragi ostida sovuting. Oq kristallar hosil bo’lishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing. b) H 3 BO 3 kristallarining sovuq va issiq suvda eruvchanligini sinab ko’ring. d) Ozgina borat kislotani suvda eritib, eritmani ko’k lakmusli qog`oz bilan sinab ko’ring. Borat kislota kuchli kislotami yoki kuchsiz kislotami? f) Platina yoki nixrom simning halqasini gorelka alangasida qizdiring, uni kukun qilingan H 3 BO 3 ga tekkizing va yopishgan bo’lakchalari bilan yana gorelka alangasining konusi chetiga tuting. Alanganingko’k tusga bo’yalishini kuzating. Buraning xossalari a) Bura eritmasini ko’k va qizil lakmusli qog`oz bilan sinab ko’ring. Gidroliz reaksiyasi tenglamasini yozing. b) Platina yoki nixrom simning halqasiga bura kristallaridan ozgina ilashtirib olib, uni gorelka alangasiga tuting. Tiniq shishasimon bura munchog`i hosil bo’lishini kuzating. d) Hosil bo’lgan bura munchog`ini kobalt tuzining probirkadagi konsentrlangan eritmasiga tushiring, yana qizdiring. Munchoqning ko’k rangga kirishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing. Kobalt tuzi o’rniga uch valentli xrom tuzi olish ham mumkin. Bunda munchoqning rangi zumratdek ko’k bo’ladi.

Alyuminiy va uning birikmalari Sof alyuminiy kumushday oq metall. Alyuminiy havoda odatdagi temperaturada o`zgarmaydi, chunki uning sirti yupqa va zich oksid qavati bilan qo`plangan bo`ladi, bu qavat uni oksidlanishidan saqlab turadi. Bu oksid qavati masalan amal`gamalash yo`li bilan yo`qotilsa, alyuminiy tez oksidlanadi. Metallarning simob bilan hosil qilgan suyuq yoki qattiq qotishmasi amal`gama deb ataladi. Ana shu oksid qavati bo`lganligi uchun alyuminiy suvdan vodarodni siqib chiqara olmaydi. Agar oksid qavati bo`lmagan alyuminiy suvga solinsa suvdan vodarodni siqib chiqarib,Al (OH) 3 ga aylanadi. Alyuminiy suyultirilgan va ayniqsa istalgan xlorid kislota hamda sulfat kislotada oson eriydi. Ishqorlar eritmasida ham oson erib, alyuminatlar hosil qiladi. Masalan: 2Al +2NaOH+2H 2 O=2NaAlO 2 +3H 2 . Sovuq nitrat kislota (konsentrlangan) alyuminiyni eritmaydi, balki uni sulfat va xlorid kislotalar “passiv“tasir etadigan holga keltiradi. Alyuminiy yuqori temperaturada metal oksidlaridan metalni siqib chiqaradi. Masalan: 2Al + Fe 2 O 3 = Al 2 O3 + 2Fe. Bu reaksiyalarni rus ximigi N.N.Beketov kashf etgan (1859y). Alyuminiyning birgina oksidi Al 2 O 3 bo`lib, bu oksid alyuminiy oksid yoki giltuproq deyiladi. Alyuminiy va uning birikmalariga oid lar Asbob va idishlar . 1) Texno- kimyoviy tarozi (toshlari bilan). 2) Shtativ (halqasi bilan). 3) Payvandlash gorelkasi. 4) Gorelka. 5) Temir tigel. 6) Chinni tigel. 7) Chinni uchburchaklik. 8) Chinni hovoncha. 9) Chinni kosacha (kattasi). 10) Voronka 11) Uchiga platina yoki xrom nikel sim o’rnatilgan shisha tayoqcha. 12) 100 ml li stakan. 13) Tigel qisqichi. 14) Shtativ (probirkalari bilan). Reaktiv va materiallar. 1) Maginy (kukuni). 2) Alyuminiy (plastinkalar, qirindisi). 3) Natriy tetraborat Na 2 B 4 O 7 10H 2 O (bura). 4) Borat kislota H3BO3 5)

Alyuminiy sulfat Al 2 (SO 4 ) 3 18H 2 O 6) Kaliy sulfat K 2 SO 4 7) Lakmusli qog`oz 8) Filtr qog`oz. 9) Jilvir qog`oz. 10) Paxta 11)Har xil rangli siyohlar. Eritmalar 1) Nitrat kislota HNO 3 (kons va 2 n). 2) Sulfat kislota H 2 SO 4 (kons va 2 n). 3) Xlorid kislota HCl (2 n). 4) O’yuvchi natriy NaOH (30% li va 2 n.) 5) Natriy tetraborat Na2B4O 7 (to’yingan) 6) Kobalt xlorid CoCl 2 (kons) 7) Kobalt nitrat Co(NO 3 ) 2 (0.1 n) 8) Simob (II)-xlorid HgCl 2 (0.5 n) 9) Simob (I)-nitrat Hg 2 (NO 3 ) 2 (0.2 n) 10) Alyuminiy sulfat Al 2 (SO 4 ) 3 (0.5 n) 11) Natriy atsetat NaCH 3 COO (0,5 n) 12) Ammonoy xlorid NH 4 Cl (to`yingan) 13) Ammoniy sulfid (NH 4 ) 2 S (2 n). Alyuminiyning suv bilan ta’sirlashuvi Probirkaga alyuminiy qipig`idan ozgina (1 ml cha) soling va unga 3-5 ml suv qo’shib chayqating. Reaksiya bo’lmaganiga ishonganingizdan so’ng, probirkaga NaOH ning suyultirilgan eritmasidan 2-3 ml solib, oksid qavatini yo’qotish uchun qaynating. So’ngra suyuqlikni to’kib tashlab, alyuminiy qipig`ining ishqordan tozalash uchun suv bilan bir necha marta yuving va ustiga suv solib, bir oz qo’yib qo’ying. Pufakchalar (vodorod) ajralib chiqishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing. Alyuminiyning kislotalar bilan ta’sirlashuvi a) bir probirkaga 2 n xlorid kislota, ikkinchisiga sulfat kislota, uchinchisiga nitrat kislota soling. Probirkalarning har biriga alyuminiy qirindisidan ozginadan soling. Xlorid kislota bilan shiddatli reaksiya, sulfat kislota bilan undan kuchsizroq reaksiya ketadi. Suyultirilgan nitrat kislota bilan alyuminiy reaksiyaga kirishmaydi. b) Ichiga ozgina HNO 3 (p=1,4g/sm 3 ) solingan probirkaga alyuminiy qirindisidan tashlang. Alyuminiyning sirtida oksid parda hosil bo’lgani uchun sovuqda uning erishi kuzatilmadi. Eritma isitilganda avval sekin, so’ng reaksiyaga ketadi. Reaksiya tenglamasini yozing. Alyuminiyning ishqorlar bilan ta’sirlashuvi Probirkaga o’yuvchi natriyning 30% li eritmasidan solib, uning ustiga ozgina alyuminiy qirindisini tashlang. Vodorod ajralib chiqishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing.

Alyuminiy gidroksidning amfoterligi Alyuminiy tuzi eritmasi solingan probirkaga oq tusli iviq cho’kma Al(OH) 3 hosil bo’lguncha o’yuvchi natriy eritmasidan tomizing. Reaksiya tenglamasini molekulyar va ionli shaklda yozing. Hosil bo’lgan cho’kmani chayqating, suyuqlikni cho’kmasi bilan birga ikkita probirkaga bo’lib sling. Ularning biriga suyultirilgan xlorid kislota, ikkinchisiga esa natriy ishqori eritmasi qo’shing. Reaksiya tenglamalari molekulyar va ionli shaklda yozing.

Adabiyotlar: 1. Q. Axmerov, A. Jalilov, R. Sayfutdinov. Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent: “O’zbekiston”, 2003. 2. K. Rasulov, Sh. Mirkomilov, M. Nishonov, M. Sodiqov. Anorganik kimyo. Toshkent: Fan va texnologiya, 2012. 3. К. Расулов, О. Юлдошев, Б. Қораболаев. Умумий ва анорганик кимё. Т.: «Ўқитувчи», 1996. 4. N . A . Parpiyev , X . R . Raximov , A . G . Muftaxov . Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O’zbekiston». 2000y 5. Bozorov N.I. Umumiy kimyo. Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2017.-368 b. 6. Raymond Chang.General Chemistry:The Essential Concepts. McGraw-Hill Education; Enland. -2013. 7. Analitical chemistry. 6 th . Edition. Gary D. Christian.University of Washington.2004.848 8. Paula Yurkanis Bruice, ORGANIK CHEMISTRY, New York, USA, 2016 9. O. Fayzullayev. Analitik kimyo. T: Yangi asr avlodi. 2006 y. 10. М . Т . Ғуломов , Т . Норов , Н . Туропов . Analitik kimyo.T.: Ворис нашриёти , 2009 й . 11. Shoymardonov R. Organik kimyodan praktikum. Toshkent - O’qituvchi -1982.

Похожие

Mis, kumush va ularning birikmalari

Vodorod. Olinishi va xosslari. Galogenlar va ularning birikmalari

Oltingugurt va uning birikmalari. Azot va uning birikmalari

Fosfor va uning birikmalari. Mishyak, surma, vismut birikmalari

Kremniy va uning birikmalari