Главная страница
Рефераты
Химия
Kremniy va uning birikmalari
Kremniy va uning birikmalari
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
98.5 KB
Скачать
Похожие
Uglerod va kremniy
Fosfor va uning birikmalari. Mishyak, surma, vismut birikmalari
Uglevodorodlarni galoidli birikmalari
Neftning azot saqlovchi birikmalari
IV guruxning P-elementlari
![4347 2630 2690 2337 1754 Nisbiy elektromanfiyligi 2,6 1,9 2,0 1,8 1,7 Oksidlanish darajalari -4,+2,+4 -4,+2,+4 (+2)+4 +2,+4 +2,+4 Atom radiuslari, n μ 0,077 0,118 0,139 0,158 0,175 Ion radiuslari, Me+, n μ 0,26 0,271 0,272 0,294 0,313 Ionlanish potensiallari, I1 64,482 45,141 45,141 40,73 42,32 Ion radiuslar E4+,n m 0,015 0,041 0,053 0,071 0,084 1 2 3 4 5 6 Valent elektron konfigurasiya lari [He]2s22p2 [Ne]3s23p2 [Ar]4s24p2 [Kr]4d105s2 5p2 [Xe]4f145d106s26p2 Dioksidlari SO2 SiO2 GeO2 SnO2 PbO2 Elementlarning GeO2∙H2O SnO2∙nH2O PbO2∙nH2O (IV) gidroksidlari H2CO3 kuchsiz H4SiO4 SiO2∙H2O Juda kuchsiz kislota Amofoter, kislotalik salgina yuqori](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-2.png)
![kremniyning k о ‘proq metalligi va kichikroq nisbiy elektromanfiyligi bilan asoslanadi. Kremniy eng barqaror birikmalarida +4, 0 va -4 oksidlanish darajalarida b о ‘ladi. Kremniy uchun +2 oksidlanish darajasi kam xarakterli nihoyat kremniy kimyosi uchun kislorodga b о ‘lgan moyilligi juda yuqoriligi katta ahamiyatga ega. Si – O orasidagi bog‘lanish energiyasi Si – Si orasidagi bog‘lanish energiyasiga nisbatan deyarli 2,5 marta kattadir. Yer qobig‘ining 60 % qumtuproq, uning gidrat shakli SiO2 · H2O va har xil silikatlardan alyumosilikatli jinslardan tuzilganligi bejiz emasdir. Kremniyning kimyoviy aktivligi faqat uning yuza sirtini holatiga bog‘liq. Amorf kremniyning kimyoviy aktivligi kompakt holidagi kristallik kremniydan kuchli. Kremniy ftor bilan sovuqda ham birikadi: 2G‘2 + Si = SiG‘4↑ Boshqa metalmaslar – xlor, brom, kislorod, oltingugurtlar bilan juda qizdirilganda birikadi. Kremniy, uglerod, azot, borlar bilan juda yuqori temperaturada ta’sirlashadi. Qizdirilganda kremniy metallar bilan silisidlar hosil qiladi. Ftorid kislotasi kremniy bilan odatdagi sharoitda birikadi, qolgan vodorod galogenidlar bilan 400- 5000S da birikadi: Si + 4NG‘ = SiF4 + 2H2 ↑ Kremniy HNO3 va NG‘ aralashmasida yaxshi eriydi 3Si + 4HNO3 +18HF = 3H2[SiF6] + 4NO + 8H2O Ishqor eritmalarida yaxshi eriydi: Si + 2NaOH + H2O = Na2SiO3 + 2H2↑ Bu omillarning hammasi kremniyni metalmaslik tabiatini uning yarim о ‘tkazuvchanlik xossasi bilan yaxshi korrellyasiya qiladi. Kremniyni ishlatilishi Kremniy eng muxim zamonaviy yarim о ‘tkazgich materiallardan biri, u elektronika va elektrotexnikada: integral sxemalar, diodlar, tranzistrlar teristorlar, termistorlar, fotoelementlar tayyorlashda ishlatiladi.](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-8.png)
![17050S oralig‘ida suyuqlanadi. Suyuqlangan qumtuproq amorf shishaga о ‘xshash massa holida qotadi (kvars shishasi). Faqat ftorid kislotasi (plavik kislota) ta’siridan buziladi, kislota kam b о ‘lganda SiF4, kislota m о ‘l b о ‘lganda H2[SiF6] (geksaftorid kislota) hosil b о ‘ladi SiO2 suyuqlangan ishqorlar, ishqoriy metallarni karbonatlari bilan qizdirilganda turil silikatlar hosil qiladi. SiO2 + 2NaOH t 0 Na2SiO3 + H2O Na2CO3 + SiO2 t 0 Na2SiO3 + CO2 Kremniy (IV) oksidining ishlatilishi . Qumtuproq (SiO2) shisha, keramika, namunaviy materiallar, beton, buyumlar ishlab chiqarishda kremniy olishda ishlatiladi. Kvars kristallari radio texnikada ultratovush qurilmalarida q о ‘llaniladi. Tog‘ xrustali yuvelir ishlarida qimmatbaho tosh optik instrumentlar tayyorlashda material. Kvars kristallari, kvars soatlarida ishlatiladi. Kremniyning kislotalari va silikatlar Kremniy kislotalari t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri SiO2 bilan N2O dan olinmaydi. Biroq silikatlarga kislota ta’sir ettirilganda yoki ayrim binar birikmalari gidrolizlanganda SiCl4 gidratlangan kremniy oksidi m SiO2 ∙ nH2O hosil b о ‘ladi va ch о ‘kmaga tushadi. Na2SiO3 + 2HCl = NaCl + SiO2 · H2O↓ SiCl4 + 4H2O = 4HCl + H4SiO4↓ (SiO2 ∙ H2O) Kremniyning kislotalari juda kuchsiz kislota SiO2 va suvning nisbatlari turlicha: mSiO2 + nH2O da m=1 va n = 1 b о ‘lsa, H2SiO3 – metasilikat m=1 va n=2 b о ‘lsa, H4SiO4 – ortosilikat kislota m=2 va n=1 b о ‘lsa, H2Si2O5 – disilikat kislota m = yoki n= b о ‘lsa, polisilikat kislotalari deyiladi. Gidratlangan mSiO2·nH2O dastlab qovushqoq biroq tezda qattiq rangsiz kislota geliyga aylanadi. Keyinchalik saqlanish davomida havoda asta-sekin gelning suvsizlanishi natijasida oq qattiq b о ‘lmagan juda g‘ovak mahsulot silikagel hosil b о ‘ladi. Kuchli](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-10.png)
![qizdirish va keyin natriy xloridni yuvib chiqilgandan keyin mayda dispers oq kukun kremniy dioksid olinadi. Bunga oq qurum deyiladi. Quyidagi rasmlarda silikat kislota anionlarining tuzilishlari keltirilgan Cheklangan о ‘lchamga ega k о ‘rsatilgan silikat ionlari bilan bir qatorda cheklanmagan о ‘lchamga ega b о ‘lgan zanjirli lentali, yassi tekislikli va fazoviy strukturali silikat ionlar ham mavjud (asbest,slyuda va qum tuproq). Silikat kislotaning eruvchan tuzlaridan eng muhimlari natriy silikat va kaliy silikatlardir. Bu tuzlarga k о ‘pincha eruvchan shisha ularning suvdagi eritmalariga suyuq shisha deyiladi. Suvdagi eritmalari kleylash va qovushqoqlik xossalariga ega, shu sababli ularning suvdagi eritmalari (Na2SiO3) idora kleyi sifatida ishlatiladi. Ochiq havoda suyuqlanganda SO2 ta’sirida parchalanadi, karbonat kislota silikat kislotani siqib chiqaradi. Silikat kislotasi juda kuchsiz kislota. Erimaydigan silikatlar faqat tabiatda tarqalgan. Tabiiy si- likatlar tarkiblari va strukturalarining turli tumanligi bilan farqlanadi. Qum tuproqdagi va kremniy kislotalaridagi kabi silikatlarda asosiy struktura birligi tetraedrik guruhchasi birligi [SiO4]-4 b о ‘ladi. Tetraedrlar ikki juftda [Si2O7]-6 uchtasi xalqachaga [Si3O9]-6 t о ‘rttasi [Si4O12]-8 va oltita [Si6O18]-12 tetraedrlarga birlashishlari mumkin. Bu nisbatan oddiy strukturali hosil b о ‘lganlar zanjirlar lentalarga, qatlamchalarga, orolchalarga va koordinasion strukturalarga birlashishlari mumkin. Quyida orolsimon strukturali silikatlarga, yuqori kompleksli anionlari bilan misollar keltirilgan [SiO4]-4 Be2[SiO4] Fenakit Zr[SiO4] Sirkon [Si2O7]-6 Sc[Si2O7] Tortveytit [Si3O9]-6 BaTi[Si3O9] Benitoit [Si4O12]-8 Ca2FeAl2(BO3) (ON) [Si4O12] Aksinit [Si6O18]-12 Be3Al2[Si6O18] Berill](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-11.png)
![Kremniyning bir qismi silikatlar strukturasida alyuminiy atomlariga almashinishlari mumkin (alyumosilikatlar), okso-ionlar –ftor, xlor, gidroksil, borat va boshqa ionlarga almashinadilar. Alyumosilikatlarda bir qismi [SiO4] tetraedrlar о ‘rniga [AlO4] tetraedr- lari turadilar. Keltirilgan silikatlardan akosinit va berill alyumosilikatlardir. Sun’iy silikatlar. Tabiiy silikatlar va alyumosilikatlardan sun’iy y о ‘l bilan har xil silikatli materiallar olinadi, ular juda katta amaliy ahamiyatga ega b о ‘lib, keng ishlatiladi. Ulardan eng muhimlari shisha, sement va keramikadir. Shisha . Tiniq qattiq material, strukturasi moddaning amorf holatiga muvofiq keladi. Tarkibi b о ‘yicha shisha har xil silikatlar aralashmasi b о ‘lib, ishqoriy metallar va kalsiyning silikatlari k о ‘proq b о ‘ladi. Shisha qizdirilganda yumshaydi va asta-sekin suyuqlik holatiga о ‘tadi, ular qat’iy aniq suyuqlanish temperaturasiga ega emas, bunday materiallar uchun yumshash sodir b о ‘ladigan temperaturalar intervalini k о ‘rsatish mumkin. Kimyoviy xossasi b о ‘yicha shisha - inert material. Ular kimyoviy ta’sirga chidamli, faqat NG‘ va ishqoriy metallarning gidroksidlarining suyuqlanmalari shishani buzadi. Shishaga gul solishda va surat yoki naqsh berishda plavik kislotasi, vodorod ftorid (gaz holida) va qattiq gidroftoridlar ishlatiladi. Shishalar tarkibiga k о ‘ra quyidagi muhim turlarga b о ‘linadi: Shisha xom ashyoni (qum, soda va SaSO3) suyuqlantirib olinadi: Na2CO3 + CaCO3 + 6SiO2 = Na2O ∙ CaO∙ 6SiO2 + 2CO2↑ Soda о ‘rniga natriy sulfat va k о ‘mir aralashmasi ham ishalatiladi: Na2SO3 + 3C + CaCO3 + 6SiO2= Na2O∙CaO∙6SiO2 + 2CO2↑ + SO2↑ + 3CO↑ Bu uncha qimmat b о ‘lmagan «normal deraza» oynasi. Butilkalar shishasi yanada arzonroq b о ‘lib, u unchalik toza emas, suyuqlangan silikatga alyuminiy va temir oksidlari aralashgan b о ‘ladi. Temir oksidi shishaga yashil rang beradi. Bu turdagi shishalarga ohak natriyli shisha deyiladi. Ohak –kaliyli shisha; qum, ohaktosh va potashdan tayyorlanadi.](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-12.png)
![silanlar, metanning gomologik qatori uglevodorodlariga о ‘xshaydi. Monosilanni gomologlaridan Si8H18 gacha ma’lum. Silanlar olishning texnikadagi eng muhim amaliy ahamiyatga ega b о ‘lgan usullari SiG4 vodorod yoki litiy alyumogidrid bilan qaytarish usularidir. SiG4 + 4N2 = SiH4 + 4HCl SiCl4 + Li[AlH4] = SiH4 + LiCl + AlCl3 Hamma silanlar xarakterli q о ‘lansa hidli va zaharli, uglevodorodlarga nisbatan silanlar zichligi kattaligi, yuqori temperaturada suyuqlanishlari va qaynashlari, termik beqarorliklari bilan farq qiladilar. Ular havoda oson oksidlanadi, ya’ni qaytaruvchilardir. SiH4 + 2O2 = SiO2 + 2H2O Silanlar KMnO4 ni MnO2 gacha, G‘ye+3 ni G‘ye+2 gacha qaytaradi. Bulardan tashqari silanlar uchun gidroliz xarakterli. Kislota izlari ayniqsa ishqorlar ishtirokida silanlar buziladi: SiH4 + 2H2O = SiO2 + 4H2↑ SiH4 + 2NaOH + H2O = Na2SiO3 + 4H2↑ Polisilanlar b о ‘lganda gidroliz natijasida kremniy atomlari orasidagi bog‘lar uziladi: H3Si – SiH2 – SiH3 + 6H2O →3SiO2 + 10H2 ↑ Gidroliz natijasida silanlardan qumtuproq va silikatlarning hosil b о ‘lishi ular kislota tabiatli ekanligini k о ‘rsatadi. Silanlarni galogenlar bilan aralashmasi portlaydi: SiH4 + 4G2 = SiG4 + 4NG. Kremniy t о ‘yinmagan vodorodli birikmalaridan polisilenlar (SiH4)n va polisilinlar (SiH)n lar ham ma’lum. Ularning hammasi –qattiq moddalar, qizdirishga beqaror va juda reaksion qobiliyatli. Ular havoda alangalanadi va suvda t о ‘liq parchalanadi. Kremniyni galogenidlari - SiG4. ular elementlardan sintez y о ‘li bilan olanadi.](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-16.png)
![Si + 2G2 = SiG4 SiG4 olishni eng qulay va arzon usuli, qumli uglerod va tegishli galogen bilan qizdirib olishdir. SiO2 + 2C + 2G2 = SiG4 + 2SO Ularning hammasi suv bilan shiddatli birikadilar. Ftoridli gidroliz qaytar, qolgan galogenidlari gidrolizi amalda t о ‘liq о ‘ngga siljiydi. SiG4 + 2N2O = SiO2 + 4HG Kremniy galogenidlarni kremniy bilan 10000S dan yuqori temperaturada qizdirilsa digalogenid kremniy hosil b о ‘ladi. SiG4 + Si ↔2SiG2 Ular sovutilganda disproporsionirlash reaksiyasiga kirishadi: 2SiG2→SiG4 + Si Bu usulda eng toza kremniy olinadi. SiF4 – gaz, suvda tutaydi. SiCl4 – rangsiz suyuqlik, b о ‘g‘uvchi hidli SiBr4 va SiJ4 lar qattiq moddalar. SiF4 – 2 mol NG‘ biriktirib H2[SiF6] – geksaftorosilikat kislotasiga о ‘tadi. SiF4 + 2NG‘ = H2[SiF6] H2[SiF6] – individual birikma sifatida ajratib olingan, kuchi b о ‘yicha sulfat kislotaga yaqin. Bir qancha suv molekulalari tutgan beqaror kristallogidratlari ma’lum. Uning tuzlari geksaftorsilikatlar birmuncha termik barqaror, biroq qizdirilganda SiF4 va metall ftoridlariga parchalanadi: Na2[SiF6] t 0 2NaF + SiF4↑ [SiF6]2- ioni oktaedrik strukturada b о ‘lib kremniy atomi sp3d2 gibridlanish holatida va uning koordinasion soni 6 ga teng. Boshqa galogenidlari uchun shunga о ‘xshash tarkibli birikmalari ma’lum emas. Trixlorsilan gidrolizlanganda dastlabki modda sifatida SiH3OH –silanol – metanol anologi hosil b о ‘ladi: SiH3Cl + HOH = SiH3OH + HCl](/data/documents/7a673581-ba0c-411d-970f-32c0a610340c/page-17.png)
