Стадионлар трибуналари - Физическая культура - Рефераты

Стадионлар трибуналари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

Стадионлар трибуналари Трибуналар, кўп холларда, спорт ареналари бош режаларида икки ён рафдан овал кўринишли ёки овал кўринишида қурилади. Бунда футбол айдони 69х104 м, айланма югуриш йўлкаси узунлиги 400 м, футбол майдони ва чопиш йўлкаси орасида эса икки енгил атлетика сектори ойлашган бўлади. Катта стадионлардаги спорт ареналарида енгил атлетика машғулотлари учун қўшимча югуриш йўлкасининг ташқи чегаралари бўйлаб қўшимча майдончалар ташкил этилади. Трибуналарнинг сиғими стадионнинг қайси турга мўжалланганлигига қараб, 2.5 дан 100 минггача ўриндиқ ва туриш ўринларига эга бўлади. Спортчилар ва томошабинлар учун қуйидаги трибуна остида ёки алохида бинода хоналар ажратилади; спортчилар учун — вестибюль-грелка гардероби билан, кийим алмаштириш, душ ва туалет хоналари, массаж, тиббиёт хонаси, ҳакамлар инструкторлар учун хоналар, дам олиш хонаси, буфетлар, спорт анжомларини сақлаш хоналари ва бошқалар; томошабинлар учун — касса, кулуар, ҳожатхона, буфет (ресторан), киоск ва бошқалар; маъмурий — хўжалик хоналари — бошқарув ва муҳофаза, анжомлар ва бошқалар. Ўтирганда ва турганда тўсиқ кўринишни таъминлаш усуллари (қирқим ва режада), трибуналарнинг тўлиши ва бўшашида (томошабин — одамларни эвакуация йўллари) уларнинт турли конструкциялардан ва материаллардан фойдаланилганлиги турли типдаги трибуналарни шаклланишига катта таъсир кўрсатади. Табиийки, трибуналарнинг қирқим характери стадионнинг умумий архитектуравий - фазовий композициясига катта таъсир кўрсатади. Замонавий стадионларда бир қаватли трибуналарга нисбатан икки қаватли трибуналарни қўллаш одат тусига кирмоқда (13-расм). Икки қаватли қурилмалардан фойдаланиш томошабинлар қаторларининг спорт аренасига яқинлашиши билан бирга,

иккинчи қават биринчи қаватнинг ҳимоя ёпмаси кўринишида хизмат қилади ҳамда икки томонлама ёритирилганликни ва шамоллатишни, шунингдек, иккинчи қават остида бир қатор қўшимча хоналарни лойиҳалаш имконини яратади. Бунда трибуналар остидаги хоналар нормал ўлчамларга эга бўлиб, хоналардаги одамлар эвакуациясини қулайлаштиради, бир қаватли трибуналар остидаги хоналарнинг нишаб шипларини тўғрилаш учун кетадиган материаллар иқтисод қилинади. Икки қаватли трибуналар арена тарафидан қаралганда, қаватлар орасидаги қуюқ соялик туфайли бой пластик кўринишига эга бўлади. Спортаренасининг ғарбий томонида жойлашган тўғри бир томонли рибуна оптимал кўриниш шароитида режада турли шаклда бўлиши мумкин. У асосан 18-20 минг ўринли стадионларда кенг қўлланилмоқда. Кўп сонли томошабинларни жойлаштириш мақсадида тўғри трапеция ёки эгри чизиқли шаклдаги трибуналар қўлланилмоқда. Бундай трибуналар 35-40 минг ва ундан кўп ўрин сиғимига эга. Кўп ҳолларда уч томонли тўғрибурчакли, тақасимон ёки эгри чизиқли (овал шаклига яқинлашувчи) спорт аренасининг ён томонидан бўлинган трибуналар кенг тарқалмоқда. Дюссельдорф (Германия), Ванкувер (Канада), Пасандене (Роуз-Боуль, Калифорния) шаҳарларидаги стадионлар бунга мисол бўла олади. Уч томонли трибуналарнинг яна бир турида спорт аренасининг ғарбий омонида кўп сонли томошабинлар жойлаштирилган бўлиб, асосан куннинг иккинчи ярмида бўлиб ўтадиган мусобақалар вақтида спорт аренаси кўринишига ижобий таъсир этади. Бундай турдаги трибуналарга Измайловкадаги (Москва), Мессиндаги ҳамда Минск ва бошқа шаҳарларидаги стадионлар мисол бўла олади. Замонавий 100 минг ва ундан кўп ўринли стадионларда икки-уч қаватли, ёпиқ кўринишли трибуналар қўлланилмоқда. Бундай турдаги трибуналар-нинг режадаги шакллари турлича: тўғри, ён томонлари қавариқ, овал, дои-равий ва бошқалар. Оптимал кўриниш диаграммасида катта ўлчамли трибуналардаги фут-бол майдонидан энг узок нуқтада (190 метр) турган томошабинлар чиқиб ке-тишларининг максимал қулайлиги

кўрсатилган. Аммо замонавий Олимпия стадионларида чиқиш узоқлиги 240-250 метрга етиб аренани томоша қилишни фақат қуролланган кўз билан амалга ошириш мумкин. Бундай ўлчамларга режада турлича шаклга эга бўлган трибуналарни киритиш мум-кин. Мехико стадиони каби доира кўринишидаги трибуналарнинг сиғими 40-50 минг бўлиб, қўшимча тик туриб томоша қилиш учун катта микдорда жой ажратилган. Эллипс ва С кўринишли заминдаги трибуналар янги трибуналар бўлиб, Ганноверда лойиҳаланган заминдаги стадионда замонавий ечими акс этди. Бунда эллипс кўринишли стадион қисми ер сиртидан чуқурда жойлашти-рилди, ўроқсимон қисми эса (тупроқ) тўқма тепалик кўринишга эга бўлиб, трибунанинг бу қисми спорт аренасининг ғарбида жойлашган. Эллипсси- мон трибуна 25 минг ўринга мўлжалланган бўлса, ўроқсимон қисми эса 50 минг томошабиннинг тик туриши учун мўлжалланган. Будапештдаги спорт аренаси бўйлама жойлашган стадион трибунаси тақасимон кўринишга эга. Трибунанинг конструкцияси қоришиқ — темир-бетон ва тупроқдан ташкил топган. Бундай шакл оммавий спорт ҳаракатлари кечаётган майдон атрофига кўп сонли томошабинларни (100 минг) жойлаштириш эҳтиёжидан келиб чиққан. Трибунанинг ташқи ўлчамлари кўриш чегарасидан (190 м) ташқарига чиқиб кетган, 240 метр ва ундан кўп масофани қуролланган кўз билангина томоша қилиш имкони мавжуд. Трибуналарни режада лойиҳалаштириш бевосита қирқим қурилишига боғланган бўлиб, улар биргаликда трибунанинг конструктив тузилишини ва архитектуравий композициясини аниқлайди. Қуйида трибуна қирқимлари учун характерли схемалари кўриб чиқилади: бир қаватли, заминда, темирбетондан бунёд этилган бир қаватли ёпмали ва ёпмасиз, бир қаватли ва икки қаватли қоришиқ, тупроқли ва те-мирбетонли – ёпмали ва ёпмасиз, икки қаватли темирбетон ва бир қаватли ҳамда икки қаватли металл конструкция. Заминдаги трибуналар профилининг бир неча турлари мавжуд:- ер устига тўкма (тупроқ) трибуна, орқа томонида қиялиги билан ёки тўсиқ деворли; - ер сатҳидан пастда жойлашган трибуна; - ер устига қисман тўкма (тупроқ)

трибуна, орқа томонида қиялиги билан ёки тўсиқ деворли нисбатан бир қисми ер сатҳидан пастда; - трибунанинг катта қисми ер сатҳидан пастда, трибунанинг кичик қисми-тўкма (тупроқ) орқа томонида икки қиялиги ёки тўсиқ деворлитеррасалари билан; Томошабинлар қаторларини заминдаги трибуналардаги конструктив ечимлар 15-расмда кўрсатилган. Стадион трибуналарининг такомиллашиш жараёнида уларнинг янги турлари – темир-бетон ва замин қоришиқ трибуналари яратилмоқда. Биринчи марта Лос-Анжлес шаҳридаги Олимпия стадионида бу турдаги трибуналар курилган (АҚШ, 1932 йил). Бунда трибунанинг пастки қавати заминдаги қияликда, юқори қават эса-темир-бетон қурилмалардан томошабинлар учун 25 қатор ўринлари билан ташкил этилган. Трибуналар остида хизмат кўрсатиш хоналари жойлашган. Худди шундай икки қаватли трибуна Неаполь шаҳридаги стадионда ҳам қўлланилган бўлиб, трибунанинг иккинчи қавати биринчи қавати учун ҳимоя ёпмаси кўринишида хизмат қилади. Трибуналарнинг тўлиши ва томошабинларнинг эвакуацияси люклар орқали амалга оширилиб, улар қабул қилинган ўтиш жойларига қурилган. Люклар орқали ўтиш системаси икки ёклама очиқ ёки бир варакай тарқалиш кўринишида бўлиши мумкин. Бир варакай тарқалиш томошабинларнинг люклар олдида тўпланишини камайтириб, эвакуацияни бир текис ташкил этиш имконини беради. Томошабин ўринларини секцияларга бўлиш ҳар бир секциядаги қатор 50 ўриндан ошмаслиги ва қатор чуқурлиги 75-80 см бўлиши керак. Томошабин ўрини ўлчамлари: ўриндиқ узунлиги бўйича 40-42 см, эни 30-35 см, ўриндиқнинг ўтиш полидан баландлиги 45 см, қатор оралиғидаги ўтиш жойининг эни 45 см. Люкларнинг эни 1,5 метрдан кам эмас ва 2,5 метрдан кўп бўлмаслиги зарур. Люклар сони ўтказиш хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, яъни 15000 кишидан кўп бўлмаслик шарти билан белгиланади. Трибуналарни юк кўтаришга ҳисоблашда 1 м 2 га 400 кг босим ҳолида қабул қилиниши зарур. Трибуна профили тўсиқсиз кўринишни таъминлаб, бунда енгил атлетика югуриш йўлкаси ички

тўсиғининг кўриниши олдинда ўтирган томошабин кўзига нисбатан орқада ўтирган томошабиндан камида 15 см пастда бўлиши зарур. Бу ўлчам С катталиги орқали белгиланган. Йўлканинг эгилган трибунага яқинлашган жойларида С катталигини 13 см гача камайтириш мумкин. Трибунадан оптимал кўринишни ҳисоблаш формуласи мазкур китобнинг иккинчи бобида берилган. Спорт павильонлари очиқ спорт майдонларини ва стадион иншоотлари, очиқ сув ҳавзалари, яхтаклублар, эшкак эшиш станциялари, мерганлик тирлари ва стендларини шунингдек, турли спорт ўйинлари учун майдончаларни йил давомида (волейбол, баскетбол, теннис ва бошқаларни) хизмат кўрсатиши учун мўлжалланади. 32 Павильонлар мақсадларига кўра хоналари, майдончалари ҳам турличадир. Шу сабабли уларни режалаштиришда композицион усуллар хилма-хил характерга эга. Содда композициядаги спорт павильони тўғри тўртбурчакли шаклга эга бўлиб, бинонинг фронтал ёки ён тарафидан аёллар ва эркаклар учун умумий кириш қисми мавжуд. Павильонларни лойиҳалашда вестибюлдан фойдаланаётган ва спорт залига томон ҳаракатланаётган спортчилар қимининг бўлинишини инобатга олган ҳолда улар учун қулай ҳаракатланиш графигини таъминлаш керак. Кичик ва ўртача катталикдаги стадионда барча очиқ спорт майдони ва майдончаларига хизмат кўрсатишни қулайлаштириш мақсадида спорт павильоннининг марказда жойлашиши мақсадга мувофиқ. Кичик спорт павильонлари учун қуйидаги хоналар тизими назарда тутилади: вестибюль-грелка гардероби билан, сақлаш хонаси, конькилар билан таъминлаш ва тақдим этиш хонаси, буфет, санитария гигиена хоналари, спорт анжомлари хонаси; спорт зали, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи хоналари билан, хусусан: аёллар ва эркаклар кийим алмаштириш хонаси душ ва хожатхоналар билан, массаж, тиббиёт хонаси, кўрсатмалар бериш, анжомлар, радиоузел, иситиш ва шамоллатиш хонаси. Ҳар хил, яъни турли катталикдаги катта спорт павильонлари ҳам мавжуд бўлиб, уларнинг хоналари тизимига бир нечта спорт заллари, сузиш сув

ҳавзалари, сувга сакраш мосламалари ва бошқалар киради. Бундай павильонларда спорт турлари бўйича ўқув-машқлар сифати яхшиланади ва бино ҳамда стадион худудидан янада унумлироқ фойдаланиш имкони туғилади. XX асрнинг универсал спорт иншоотлари Универсал спорт иншоотлари спортнинг тараққий этиши натижасида ва йил давомида спорт турлари (гимнастика, енгил ва оғир атлетика, бокс, спорт ўйинлари, велопойгалар, хоккей, конькида фигурали учиш ва бошқалар) бўйича ўқув-машқларини ва намойиш ишларини олиб борилиши талаблари асосида пайдо бўлди ва кенг тарқалди. Универсал спорт заллари ўзгарувчан спорт аренасига, 10-15 минг томошабинга мўлжалланган трибунага, шунингдек, машғулот заллари ва қуйидагича тартибдаги томошабин ва спортчиларга хизмат кўрсатувчи хоналарга эга: кириш (томошабинлар учун) хоналари кулуарлар, буфет, киоск ва томошабинлар учун ҳожатхоналари; спортчилар учун хоналар- вестибюль гардероби билан, кийим алмаштириш, душ ва хожатхоналари, кўрсатмалар бериш хоналари, массаж, тиббиёт қисми, ҳакамлар, дам олиш хоналари, буфетлар, услубиёт хоналари ва бошқалар; маъмурий-хўжалик- раҳбарият, хўжалик бўлими, кассалар, муҳофаза хонаси, ўқув бўлими, почта ва бошқалар; ёрдамчи қўшимча хоналар-совитиш мосламалари учун, иситиш, шамоллатиш, трансформатор подстанцияси, устахоналар ва бошқалар; Бу бинонинг архитектуравий-режавий ва фазовий композицияси асосида ҳажмий ўлчамлари содда ва ташқи кўринишдан аниқ ифодаланган тўғри тўртбурчак шаклдаги иншоот ётади. Бинодан ўлчамлари 30х61 м бўлган спорт аренаси 15000 ўринли трибуна, ўқув – машғулот спорт зали ва спортчиларга ҳамда томошабинларга хизмат кўрсатувчи хоналар жойлашган. Спорт аренасидан турли мақсадларда фойдаланилади. Унда хоккей ўйинлари, гимнастика ва бокс бўйича мусобақалар, ўқув машғулотлар ёки сунъий муз устида фигурали учиш намойишлари ўтказилади. Бокс мусобақаларида томошабинлар учун йиғма ўриндиқлар ўрнатилиши билан томошабин сиғими 17500 кишига етади. Зал спортчилар

ва томошабинлар учун барча турдаги замонавий жиҳозлар билан таъминланган. Трибуналарнинг тўлиши ва эвакуацияси биринчи қаватда зални ўраб турувчи вестибюль, иккинчи қаватда кулуарлар ёрдамида амалга оширилади. Трибуналарда суянчиқли, ёндорсиз ўриндиқлар ўрнатилган. Ўриндиқнинг бир томошабин учун эни 40 см кўндаланг ўтиш йўлаклари орасидаги ўринлар сони 35-50 гача томошагоҳ қаторлари чуқурлиги 75 см. Йўлаклар орасидаги секцияларда 800 дан 1150 гача томошабин жойлашади. Эни 1,5 м бўлган эвакуация люкларига (ҳар 650 кишига) эвакуацион ўтиш йўлагининг 1 погон метри тўғри келади. Залнинг баландлиги 18 метр, қурилиш кубатураси 248000 м3. Бино конструкцияси каркас, 6х6 м конструктив сеткали, йиғма темир-бетондан ташкил топган. Залнинг ёпма оралиғи 78 м бўлиб, металл фермалар асосида бажарилган. Мадриддаги спорт ўйинлари залининг шакли тўғри тўртбурчакли, асосий кириш фасаднинг олд қисмида жойлашган. Аввалги схемалардан фарқли ўлароқ залнинг асосий қисми бу ерда олдинга туртиб чиққан ва қўшимча хоналар жойлашган икки қисм билан бирикади. Томошабинлар уч қаватли театр кўринишидаги трибуналарда жойлашадилар. Зал ёпмасининг ўзига хослигини айтиб ўтиш жоиз, бунда ойнабанд икки қўшма қобиқ кўринишидаги ёпма бўйлама йўналиши бўйича ўзаро боғланган. Қуйида бир нечта универсал спорт залларини қўриниши берилган (17-25-расмлар). Ёпиқ спорт сув ҳавзалари Ёпма иншоотнинг мақсади – йил давомида машқ ва намойиш ишларида унумли фойдаланиш. Бунинг учун сув ҳавзаси биноларининг томонларида дарчалар очиш, баъзи холларда эса, томни тўлиқ очиш назарда тутилади. Ёпиқ спорт сув ҳавзаларида жойлашадиган асосий хоналар гуруҳи: - спортчилар ва томошабинлар учун кириш хоналари (улар умумий ёки алоҳида бўлиши мумкин), вестибюль, гардероблар, ҳожатхоналар; - сузиш учун мўлжалланган ҳовузли зал; - спортчиларга хизмат кўрсатиш хоналари – “қуруқ сузиш” машғулотларини ўтказиш зали, кийим алмаштириш,

душ, ҳожатхона ва массаж хоналари, тиббиёт хонаси, анжомлар, иситкич- қуритгич, кўрсатма бериш хонаси, услубий ва бошқалар; - томошабинларга хизмат кўрсатиш хоналари – кулуарлар, буфетлар, киосклар, ҳожатхоналар; - маъмурий-хўжалик хоналари – директор хонаси, хўжалик бўлими, ўқув бўлими, рўйхат бўлими, кассалар ва бошқалар; - ёрдамчи қўшимча хоналар – фильтрлар, хлоратор, дезинфекция, лаборатория, устахона, омборхоналар ва бошқалар. Спорт сув ҳавзаларини лойиҳалашда, сузиш мақсадида пойабзалсиз, спорт кийимидаги спортчиларга алоҳида йўлаклар эътиборда тутилиши зарур. Спортчиларнинг ҳовузли залгача ҳаракатланиш кетма-кетлиги: вестибюль ва гардероб, рўйхат бўлими, кийим алмаштириш, ўқув-машғулот зали (қуруқ сузиш), ҳовузли зал, кираверишидаги душ мосламалари, ховузли зал. Залдан чиқиш кетма- кетлиги тескари тартибда амалга ошади. Шаҳар қурилиш шароитларидан келиб чиққан холда сув хавзаларининг мақсадли белгиланиши, сиғими ва бошқаларга қараб кишки сув хавзали бинолар шаҳарнинг алоҳида қисмида, стадион худудида, комплекснинг (мажмуанинг) бошқа спорт биноларида, шаҳар ёки туман оромгоҳида жойлашиши мумкин. Одатдаги сув ҳавзали бинолар ховузнинг ўлчамларига боғлиқ равишда тўғри тўртбурчакли шаклда бўлади. Москвадаги МВО ва (Динамо) спорт сув ҳавзаси бинолари симметрик кўринишда бўлиб тўғри тўртбурчак шаклида; асосий кириш қисми биноларнинг қисқа ён томонида жойлашган, шунингдек, ички майдонга (МВО) ёки магистралга (Динамо) ориентирланган. Республикамиздаги спорт сув хавзаларини лойиҳалаш ва қуриш амалиётида ўқув-машғулот ишлари ва мусобақалар ўтказишга мўлжалланган сув ҳавзалари кенг тарқалган. Бу турдаги биноларнинг кириш қисми қисқа ён томонда жойлашган. Тошкент шаҳри Собир Раҳимов туманидаги талабалар шаҳарчасидаги “Сув спорт саройи” 2007 йилда ишга туширилди “Талабалар шаҳарчасидаги” Сув спорти саройи Кириш қисмининг бундай лойиҳаланиши залнинг бўйлама узунлиги бўйича хизмат кўрсатувчи хоналарни рационал жойлаштириш имконини

бериб, аёллар ва эркакларнинг икки алоҳида йўналишда ҳаракатланишига эришилади. Бу композицион усул албатта шаҳар қурилиши талабларига ва қўшимча хоналарни жойлаштириш шартларига боғлиқ ҳолда фронтал ёки бошқа қурилмаларни инкор этмайди. Қурилиш харажатларини камайтириш мақсадида спорт сув ҳавзаларини алоҳида биноларда ёки бошқа бинолар (ҳаммомлар, олий ўқув юртлари, мактаблар ва бошқалар) ичкарисида жойлаштириш мумкин. Катта универсал 50х20 м ҳовузи, сакраш қурилмаси ва трамплини ҳамда 1000 ўринли трибунаси бўлган сув ҳавзасининг иқтисодий кўрсаткичлари қуйидагича; қайта қуриш майдони тахминан – 3000 м2, бино ҳажми – 40000м3 атрофида, кичик сув ҳавзасининг ховузи билан қурилиш майдони – 25x12 м ва таҳминан 1000 м2, бино ҳажми эса 15000 м3 атрофида. Сув ҳавзаси залининг ёпмасида асосан турли йиғма балка ёки аркали темир- конструкциялар қўлланилади; шунингдек, пластик темир-бетон қопламалар ва эгри чизиқли, юпқа йиғма армоцемент конструкцияларидан ҳам фойдаланилади. Замонавий шароитларда сунъий материаллар конструкциялардан фойдаланиш имкониятларини инобатга олиш тавсия этилади. Сув ҳавзасининг залида жойлашган сузиш, сув ўйинлари учун мўлжалланган ҳовуз ва томошабинлар учун трибуналар бино асосий композициясининг ядроси ҳисобланади. Зални лойиҳалашда сув спорти қоидаларига асосан турли технологик талаблар қўйилади. Ҳовуз турли мосламалар билан жихозланади: старт тумбалари, трамплинлар, турли баландликлардан сакраш қурилмалари, сувга тушиш зинапоялари сузиш йўлкасини кўрсатувчи чўкмайдиган чегара мосламалари, турли белгилар ва бошқалар. Спорт сув ҳавзалари мақсадли белгиланишига қараб ҳовузлар бир неча турларга бўлинади: ўзининг ўлчамлари билан ажралиб турувчи, ҳовузнинг жиҳозланиши ва мосланиш соҳасига кўра, ҳамда унинг конструктив хусусиятлари асосида. 5-жадвалда қурилиш ва

лойиҳалаш амалиётида қўлланилаётган сув ҳавзаларининг асосий ўлчам қийматлари кўрсатилган.

Похожие

Шахар ва кишлок жойлардаги спорт иншоотлари мажмуалари

Римдаги олимпия стадиони

Спорт иншоотлари тарихи хакида кискача маълумот

Спорт ўйинлари учун майдонлар

Sport o`yinlari uchun maydonlar