Спортнинг ижтимоий аҳамияти - Физическая культура - Рефераты

Спортнинг ижтимоий аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

592.5 KB

Спортнинг ижтимоий аҳамияти Режа: 1. Спорт назарияси предметининг хусусиятлари, махсус атамалари 2. Спортнинг функциялари

Спорт назарияси предметининг хусусиятлари, махсус атамалари Спорт назарияси предмети, жисмоний тарбия наза - рияси ва услубияти фанининг бир қисми бўлиб, янгидан ажралиб чиққан фандир. Спорт назарияси фани спорт машғулотлари билан махсус ташкил қилинган жараёнда спортчининг тайёргарлик мазмуни ва услубияти ҳамда унга таъсир қиладиган умумий қонуниятларни ўрганади. Спорт назариясининг асосий атамаларига қуйидагилар киради: спорт мусобақалари, спорт ҳаракати, спорт фаолияти, спорт тайёргарлиги, спорт тайёргарлиги тизими, спорт мактаби, спорт машғулотлари тизими, спорт кўрсат-кичлари, спорт натижалари. Шу атамалар мазмуни ва хажмини аниқлаб олмасдан туриб, спорт назарияси ўргана-диган фанни муваффақиятли равишда эгаллаб бўлмайди. Спорт - қисқа маънода шахсий мусобақа фаолияти дейилса, кенг маънода шахсий мусобақа фаолияти шу фаолият асосидан келиб чиқадиган махсус тайёргарлик ҳамда унинг норма ва ютуқлари тушунилади. Спорт мусобақалари - кўрсатиш услуби, спорт ютуқларини бахолаш ва таққослаш, спорт сохасидаги конкуренцияларни ўзига нисбатан бошқаришдир. Спорт мусобақалари, бошқалар билан мулоқотда бўлишни керакли омили, шахсни ташкил топишини воситаси, инсон имко-ниятларини англаб етиш, эталон кўрсаткичларини тузишга қаратилган. Спорт мусобақаларини мақсади - кучли спортчилар ва командаларни аниқлаш, спорт махоратини такомиллаш-тириш, жисмоний маданият ва спортни тарғибот қилиш, спорт ташкилотлари, мураббийлар, спортчилар, ҳакамлар фаолиятига объектив бахо беришдир. Спорт ҳаракати - ижтимоий ҳаракатнинг махсус шакли бўлиб, тузиш, ривожланиш, сақлаш, спорт бойликларини қабул қилиш ва алмашиш, шахсни ташкил топиши услуби, жамиятга ишчи кучи хамда, Ватанни фаол ҳимоячиларини тайёрлайди. Ўзбекистонда спорт ҳаракати - ғоявий курашнинг керакли соҳаси бўлиб, оммага таъсир кўрсатувчи, инсонда

миллий онгни тарбияловчи томонла-ридан биридир. Спорт ҳаракати тарихан қуйи-даги шакл - ларни: оммавий, ҳаваскорлик спортини яратган. Бундан ташқари бизнес шаклидаги - профессионал спортни юзага чиқаради. Спорт фаолияти - ҳаракат фаолияти ривожланишини олий шакли бўлиб, инсон фаолияти жараёнининг кўп қирралилиги инсонни жисмоний ва психологик ривож-ланиши ҳамда такомиллашувини жамиятнинг талабига нисбатан ташкил қилишдир. Спорт фаолияти: шахсий спорт фаолияти ва ташкилий - педагогик фаолиятларга бўлинади. Инсоннинг спорт фаолияти икки бир-бирига боғлиқ: қайта ташкил топиш ва тушуниб етиш (спортчини билиши, кўникма, малакаларни юқори спорт кўрсаткичлари) томони мавжуд. Функционал атамалар гуруҳига таянч бўлиб, спорт тайёргарлиги ва спорт машғулотлари атамалари киради. Спорт тайёргарлиги – спортчилар машғулотини қамраб олувчи, кўп омилли жараён бўлиб, мусобақаларга тайёрланиш ва қатнашиш, машғулот жараёнини ва мусоба-қани ташкил қилиш, машғулот ва мусобақани илмий - методик ва материал - техник томонидан тайёрлаш; керакли шарт-шароитни, спорт ишлари машғулоти ўқиш ва дам олиш билан қўшиб олиб боришини ҳисобга олади. Ушбу атамаларни ишлаб чиқаришда спорт тайёр - гарлиги тизими ва спорт мактаби деб юритилади. Спорт тайёргарлиги тизими - билим, воситалар, услублар, шакллар ва шу мухитда ташкил қилиш билан спортчини энг яхши даражада тайёрлашни таъминлаш, шунингдек спортчини тайёр-лашни амалий фаолиятидир. Спорт мактаби - спортчиларни тайёрлашни ягона тизими бўлиб, бир гуруҳ мутахассисларни ижобий изла-нишга асосланади. Спорт машғулотлари – бу спорт тайёргарлигини бир қисмидир. Спорт машғулотлари махсус жараённи ўз ичига олиб, аниқ танланган спорт тури бўйича, спортчини юқори кўрсаткичларга эришишида, жисмоний машқлар

орқали организмни ривожлантириш, жисмоний сифатлар ва қобилиятларни такомиллаштириш учун фойдаланилган махсуслаштирилган жараёндир. – спорт машғулотлари педагогик ходиса бўлиб, у спортда юксак натижаларга эришиш учун бевосита йўналти-рилган махсус жисмоний тарбия жараёнидир. “ Спорт машғулотлари ” атамаси билан бир қаторда спортчини тайёрлаш атамаси ҳам қўлланилади. “Спортчини тайёрлаш ” – кенгроқ тушунча бўлиб, у спортда юксак кўрсаткичларга эришишга тайёр бўлиши ва уни амалга ошира боришни таъминловчи барча восита-лардан фойдаланишни ўз ичига олади. Умуман спорт машғулоти спортчини тайёрлашда биологик ва психологик ўзгаришларининг мураккаб мажмуа-сини юзага келтириб, натижада “ машқ билан чиниққанлик ”, “ тайёргарлик ”, “ спорт формасида бўлишлик ” даражасини яхшиланишига олиб келади. “ Машқ билан чиниққанлик ” тушунчаси одатда машғулот таъсири остида спортчи организмида содир бўладиган ҳамда унинг иш қобилиятини ортишида ўз ифодасини топадиган биологик (функционал ва морфологик) мослашув ўзгаришлари маъносида англанади. Булар: умумий ва махсус турга бўлинади. “Машқ билан чиниққанлик ” – машғулот воситасида организмнинг муайян бир ишга мослашганлик даражасидир. “ Тайёргарлик даражаси ” – атамаси, “машқ билан чиниқ-қанлик” атамасидан кенгроқ бўлиб, тайёргарликни қайси даражада, эканлигини кўрсатади. “Спорт машғулотлари тизими ” – бу спортчилар тайёрлашда бериладиган билимларни, тамойилларни, услуб-лари ва спорт кўрсаткичини, шунингдек машғулот жараёнини бошқариш ва ташкил қилишда амалий фаолия-тини бир бутунлигидир. “Спорт кўрсаткичлари ” - бу спорт маҳорати ва спортчи қобилиятини қайси даражада эканлигини кўрсатиб, аниқ натижаларда берилади. Аниқ ҳолда, тайёрлаш тизимини самарали амалга ошириши мобайнида спорт

кўрсаткичлари, спортчини иқтидорлигини аниқлайди. Юқори спорт кўрсаткичи бўлиб, шу спорт турида, максимал имкониятлардан фойдаланилганини кўрсатади. “Спорт натижалари ” - спортдаги сон ва сифат даражасини кўрсаткичидир. “ Спортчининг таснифи ” - спортчини барқарор тас-нифи бўлиб, маълум вақт ичида ёки спорт мусобақаларида қатнашишини умумлашган якунидир. Ўзбекистон Республикасида “ ягона спорт таснифи ” мавжуд бўлиб ҳар тўрт йилда ўзгариб туради. Спортни ижтимоий ходиса сифатида ўзига хос хусусияти шундан иборатки, у асосан жамиятга инсоннинг жисмоний сифат- ларини ривожлантирувчи восита сифатида хизмат қилади, шу билан бирга, унинг маънавий камолатига ҳам кучли таъсир кўрсатади. Мазкур хусусияти жисмоний тарбиянинг муштарак белгисидир. Инсоннинг ижтимоий онгини ривож топганлиги жисмоний маданиятни вужудга келишидаги субъектив омили деб ҳисобланади. Жисмоний тарбия ва спорт назарияси, фан сифатида, инсоннинг жисмоний тарбия ва спорт бўйича жамиятда кўрсатган фаолиятини, янги шахснинг мазкур фаолият давомида, қонуний тарзда шаклланиши ва жисмонан комил инсон бўлиб етишишини ўрганади ва тадбиқ қилади. Жисмоний тарбия ва спортнинг ижтимоийлиги унинг оқибатларидан самарали равишда манфаатдордир деб ҳисоблайди (О.А.Милштейн ). Бу оқибатлар мажмуи, спорт билан шуғулланган ҳар бир жамоа аъзоси, ҳар бир ижтимоий гурух учун қанчалик фойда ёки зиён келтиришини аниқлаб беради. Буларга қуйидагилар киради: - аҳолини барча ижтимоий гуруҳ ва табақаларига жисмоний тарбия тизимининг ижтимоий таъсири; - жисмоний тарбия бошқарувини ташкил қилиш ва унинг фаолият самарадорлиги;

- ҳар бир жамият аъзосининг руҳан ва жисмонан соғлом бўлишига, унинг ижодкор шахс сифатида ҳар томонлама камол топишига, унинг меҳнат фаолияти, ижтимоий сиёсий ҳаракати, умуман, ижтимоий қиёфаси ва фаолиятига, ҳаётда тутган ўрнига спортнинг тарбия, таълим ва соғломлаш- тиришга қаратилган таъсирининг амалий натижаси; - машғулотдан бўш вақтларда самарали дам олиш усуллари ва бундай дам олишнинг оммавийлиги; - оммавий ахборот воситалари орқали жисмоний тарбия ва спортни тарғиб қилишнинг самарадорлиги; -халқаро спорт ҳаракатлари ва олимпия ўйинларининг ривожланишига, турли мамлакат халқлари ўртасида тинчлик – тотувлик ва ҳамкорликнинг ривожланишига, кескинликни юмшатишга қўшган ҳиссасининг самарадорлигига боғлиқ-дир. Спорт ҳамиша жамият олдида, бир қатор муҳим вазифаларни бажариб келган ҳозирги кунда вазифалар бундан ҳам кўпая боради. Спорт шахснинг ҳар томонлама ривожланишига махсус тарзда таъсир кўрсатади, ҳаётий кўникма ва малакаларнинг шаклланишига ёрдам беради, маънавий, ахлоқий ва ақлий ўсишга, шахснинг мардлик, ирода, руҳий тетиклик каби хусусиятларини чиниқтиришга кўмаклашади, инсонларда ўзаро ҳурмат, дўстлик-иноқлик ҳиссиётларини тарбиялайди, ўзаро ёрдам, олийжаноблик, ҳалоллик, байналминаллик руҳи ва бошқалар спортнинг энг муҳим фазилати ҳисобланади. Спорт кўнгилхушлик ва мухлислик билан биргаликда соғломлаштириш вазифасини бажаради, унинг соғломлаш-тириш турлари, дам олиш, жўшқин хордиқ чиқаришга қаратилган бўлиб, соғлом ҳаётнинг асоси бўлиб, ҳисобланади. Назария - деганда, асосан, у ёки бу соҳадаги тажрибаларни умумлаштирувчи, табиат қонунларини, объектив равишда кўрса-тиши асосий билимларни инсон онгида намоён бўлиши тушунилади.

Назария - илмий билимнинг олий шакли бўлиб, тамойиллар ва қонунлар, тушунча ва функциялари, услу-бияти ва қоидаларини, умумлаштириш ва таҳлил қилишда, маълум соҳадаги билимларни бир бутунлигича тушунчага келтиради. Спорт назариясини ҳақиқийлиги спорт фаолияти амалиётда аниқланади, ёки назария билан амалиёт бир-бири билан мустаҳкам боғлангандир. Спорт назариясини объектив ҳолати инсон фаолияти соҳасини ижтимоий ҳодисаси сифатида, мусобақаларни ўтказиш ва ташкил қилиш тизимини, мусобақаларда юқори спорт натижалари ва ғалабага эришиш, шу билан соғлигини мустаҳкамлаш ва инсонни умумий жисмоний ривожлан- тириш мақсадида ўқув-тренировка машғулотларини ўтказиш ҳисобланади. Спорт назариясини мақсади - фан сифатида англаб етиш, тавсиф, тушунтириш ва объектив қонунларни башорат қилиш, спорт фаолияти жараёнларини ва кўринишларини, предмет тузилишини ўрганадиган ва ижтимоий ҳолатларни ўз ичига олиши, ташкиллаштирилиши, методик, биологик ва спорт билан боғлиқлигини ҳисобга олишдан иборатдир. “ Спорт назарияси ” ни кўп функционалли жамият ҳодисаси сифатида, жисмоний маданият институти ва жисмоний тарбия факультетларига мўлжалланган ўқув дастуридаги ҳажми бўйича спортчини тайёрлаш тизимидаги спортни ҳар хил соҳалари бўйича ўқув предметидир. Спорт назарияси гепотезо-дедуктив ёки индуктив-дедуктив назария турига кириб, бу маълум тизим ва эмперик (амалий тажриба) ҳолатини логик боғлиқлигига эга. Спорт назарияси бир-бири билан боғланган, предмет ва ходисалар мажмуида, спорт соҳасига тааллуқли билимлар тизими қуйидаги асосий функцияларга эга: тавсифловчи, тартибга тушурувчи, башорат қилувчи олинган натижаларни умумлаштирувчидир. Бундан ташқари амалий ва метадо-логик функциялар билан фарқланади. Спорт назариясида қуйидаги элементар тузилишлар ажратилади:

1. Дастлабки эмперик асослари (тажриба йўли билан) - бу спорт фаолияти тўғрисида тажриба давомида танлаб олинган, назарий тушунтиришга муҳтож маълумотлардир. 2. Дастлабки назарий асослари қуйидаги таркибий қисмларга эга: - кўп йиллик ёки келажакдаги фаолият натижаларини онглаб етиши ва амалий қайта тузилишида аниқ ҳақиқатни ёритувчи бирлашган шакли тушунилади, бу эса онглаб етган мақсадни ўз ичига олади. - асосий тамойиллари дастлабки ҳолатда, керакли қонуниятларни билдирадиган назария кутадиган маълумот-лардир. 3. Дастлабки логик асослари - спорт назариясида шундай тушунча борки, у ходиса ва предметлар хусусият-ларини, фақат илмий ҳолда эмас балки, илмий билимгача бўлган билимни ҳам кўрсатади. 4. Ўзининг назарий қисми - бажарилган машқлардан йиғилган самарадорлигини қолдиқ оқибатини, тушунтириш ва тасдиқлашни ўз ичига олади. Шундай қилиб спорт назарияси - бу спортни аҳамияти тўғрисида тушунча бериладиган, қонуниятлари ва асосий атамаларига жамиятда амал қилиш, унинг мазмуни ва шакллари бўйича оптимал равишда спорт тайёргарлиги ва мусобақа фаолиятини бирлаштирадиган бир бутун тизимидир. Спорт турларининг таснифи. Бугунги замонавий спортнинг жуда кўп мустақил турлари пайдо бўлдики, уларнинг ҳар қайсиси ўзининг мусобақа шакли, махсус ҳаракат таркиби, беллашув қоидалари ва мусобақа фаолиятига баҳо бериш усули билан бошқа спорт турларидан ажралиб туради. Матвеев Л.П. (1977) спорт турларини ҳаракат фаолиятига қараб 5 гуруҳга бўлган: Биринчи гуруҳ - спортнинг бу тури жисмоний сифатларни чегарагача талаб қиладиган спорт турлари бўлиб, спортчини ўз шахсий имкониятига

қараб муваф-фақият қозониши мумкин (бокс, гимнастика, кураш, спорт ўйинлари, енгил атлетика ва бошқалар); Иккинчи гуруҳ - юрувчи техник воситаларни бошқариш билан боғлиқ бўлган спорт турлари (мотоцикл, автомобил, тайёра, яхта ва бошқалар); бундай турда спорт натижаси ўзи юрувчи техник воситаларига, ҳам уларни бошқариш қобилиятига боғлиқ бўлади; Учунчи гуруҳ - махсус қуроллар (милтиқ, камон ва бошқалар) дан қатъий чекланган шарт билан нишонга теккизувчи спорт турлари; Тўртинчи гуруҳ - модел - конструкторлик фаолиятини ўзаро таққослаш турлари (авиамодел, автомодел ва шу кабилардаги фаолиятлар); Бешинчи гуруҳ - спортнинг абстракт - мантиқий йўл билан ғалаба қозониш тури (шахмат, дамка); Ёзги ва қишки олимпия ўйинлари дастурига киритилган спорт турлари бошқа ҳислатларга кўра гуруҳларга бирлаштирилади. 1-гуруҳ - даврий характердаги ҳаракат фаолияти билан боғ-лиқ спорт турлари сузиш, эшкак эшиш, енгил атлетика, велоспорт ва бошқалар; 2-гуруҳ - асосан тезкорлик - куч сифатларини намоён этишни талаб этувчи спорт турлари сакраш, улоқтириш, оғир атлетика; 3-гуруҳ - асосан ҳаракатларни мувофиқлаштириш билан боғлиқ спорт турлари - спорт ва бадиий гимнастика, акробатика, сувга сакраш, батут, фигурали учиш ва бошқалар; 4-гуруҳ - яккакураш бокс, кураш (барча турлари), қиличбозлик ва бошқалар; 5-гуруҳ - спорт ўйинлари футбол, хоккей, баскетбол, волейбол, сув поласи ва бошқалар. 6-гуруҳ - кўпкураш чанғи икки кураши, енгил атлетика кўпкураши, замонавий бешкураш ва бошқалар.

Олимпия спорт турлари таснифи Спорт ўйинлари (мусобақа машқлари) бошқача қилиб айтганда ўйналаётган медаллар миқдорига (олтин, кумуш, бронза) қараб таснифланадиган спорт турлари ҳам мавжуд. Енгил атлетика, сузиш, спорт гимнастикаси, академик эшкак эшиш, бокс ва бошқалар медаллар миқдори кўп бўлган спорт турларига киради. Лекин шу пайтнинг ўзида Олимпия беллашувларида футболчилар битта олтин, битта кумуш ва битта бронза медали учун кураш олиб борадилар. Спорт турларини мусобақа натижаларини белгилаш усули бўйича ҳам таснифлаш мумкин. 1-гуруҳ - метр ўлчов натижаларига кўра спорт турлари: енгил-атлетика, оғир атлетика, велоспорт, тоғ чанғиси, чанғи, от спортлари ва бошқалар. 2-гуруҳ - ўзининг аниқлиги, гўзаллиги, мазмундорлиги, ҳаракат амплитудасига кўра натижаси балл билан баҳоланган спорт турлари - гимнастика, акробатика, фигурали учиш ва бошқалар. 3-гуруҳ - яккакураш ва спорт ўйинлари турлари. Спорт турларига кўра ва гуруҳ ўз навбатида гуруҳларга бўлинади: - мусобақа фаолияти вақти чекланган турлари (футбол, хоккей, баскетбол, қўл тўпи ва бошқалар); 1

- пировард натижа чекланган турлар (волейбол, теннис, стол тенниси ва бошқалар); - чекланган вақт тугагунча ғалабага эришиш мумкин бўлган турлар (бокс - нокаут, кураш - соф ғалаба). 4-гуруҳ - кўп қиррали характердаги спорт турлари (енгил атлетика кўпкураши, замонавий бешкураш, биатлон, чанғи, икки кураш ва бошқалар). Спорт машқларини гуруҳлаш тарзининг кўп қирра-лилиги ҳал этилаётган масалалар характерига кўра у ёки бу тафсилот туридан фойдаланиш имконини беради. Спортнинг функциялари Спортда дам олишни ташкил қилиш соҳасида ёки организмни махсус қайта тиклаш тизимида, чарчашга қарши кураш омили сифатида, эмоционал талабларни қондиришда ва организмни вақтинча йўқотган функционал имконият-ларини қайта тиклашда кўпроқ ишлатилади. Спортнинг функциялари 1.3.Спортнинг мусобақа функцияси 1.3.Соғломлаштириш рекреатив функцияси -Норматив функцияси -Соғломлаштириш функцияси -Гедонистик (ахлоқий таълимот) -Тайёргарлик функцияси -Томоша кўрсатиш 1.5.Информация - башорат қилиш функцияси

-Информация функцияси -Билиш функцияси -Маърифат функцияси -Башорат қилиш эврестик функцияси -Ақл – идрок, заковат функцияси. 1.6.Ғоявий функция 1.7.Спорт дастури - меъёрий ва ташкилий асослари -Ғоявий функцияси -Сиёсий функцияси -Умумлаштириш функцияси -Ахлоқий тарбиявий функцияси -Байналминал- интегратив функцияси -Оммавий спорт функцияси -Захирадаги спортнинг функцияси -Спорт юқори кўрсаткичлар -Эътибор, обрў, нуфузли функцияси

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. 1992 й, 2. И.А.Каримов. Миллий истиқлол ғояси : асосий тушунча ва тамойиллар. – Т.: «Ўзбекистон», 2000. – 80 б. 3 Матвеев Л.П: Основ ы спортивной тренировки М, Фис, 1977, 4. Платонов В.П. Теория спорта. Киев, 1989, 5. Платонов В.П. Теория спортивн ы х движений, Киев, 1989, 6. Юнусова Ю.М. Спорт фаолиятининг назорат асослари. Тошкент, 1994.

Похожие

Ўзбекистон республикасида сузиш спортнинг ривожланиши

Жисмоний тарбиянинг гигиеник аҳамияти

Ҳар томонлама жисмоний тайёргарликнинг аҳамияти

Хозирги даврда Ўзбекистон жисмоний тарбия ва спорт

Жисмоний тарбия назариясининг умумий принциплари