Sport mashg‘ulotining tuzilishi - Физическая культура - Рефераты

Sport mashg‘ulotining tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

19.380859375 KB

Sport mashg‘ulotining tuzilishi Reja: 1. Mashg‘ulotning mikrostrukturasi 2. Mashg‘ulotning mezostrukturasi 3. Mashg‘ulotning makrostrukturasi

Mashg‘ulot jarayonining tuzilishi quyidagilar bilan xarakterlanadi: 1. Mashg‘ulot mazmuni elementlarining o‘zaro tartibli bog‘lanishi (umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik); 2. Mashg‘ulot jismoniy yuklanish parametrlarini tartibli munosabati (ish hajmi va shiddatliligining miqdoriy tavsifnomasi); 3. Mashg‘ulot jarayonining faza va stadiyasini keltirib chiqaradigan turli bo‘g‘inlarning ma’lum ketma-ketligi paytida ba’zi qonuniy o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi. Mashg‘ulot jarayonida sodir bo‘ladigan vaqtga bog‘liq holda quyidagilar ajratiladi: 1. Mikrotuzilish – ayrim mashg‘ulot bosqichlari va mikrotsikl tuzilishi (haftalik); 2. Mezotuzilish – ayrim mikrotsikllarning nisbatan tamomlangan mashg‘ulot bosqichlarining tuzilishi (masalan bir oylik); 3. Makrotuzilish – yarim yillik, yillik va ko‘p yillik katta mashg‘ulot siklining tuzilishi. 1. Mashg‘ulotning mikrostrukturasi Sport mashg‘uloti jarayonlari tuzilishining xususiyatlari avvalo mazmunli spetsifikasi (maxsuslik) bilan aniqlanadi. Lekin funksional o‘zgarishlari jismoniy yuklanish bilan bog‘liqdir. Mashg‘ulot jarayonlari tuzilishining xususiyatlari sportchi sutkalik va haftalik rejimida jismoniy yuklanish va dam olishning zichlashgan reji mdan ham kelib chiqadi. Hozirgi zamon sportiga xarakterni kundalik mashg‘ulotlar, har bir ayrim mashg‘ulotlar, dastlabki va keyingilar bilan kelishgan holda oldingi mashg‘ulotdagi jismoniy yuklanishlar kattaligi va foydali yo‘nalishga bog‘liq holatda keyingi mashg‘ulotlarda jismoniy yuklanish kattaligi va yo‘nalishi o‘zgaradi, bu esa o‘z navbatida mashg‘ulotning tuzilishi u yoki bu detallari o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi. Agar mashg‘ulotlar har kuni ikki marta va undan ham ko‘p marta o‘tkazilsa (bu yuqori malakali sportchi) u holda aralash mashg‘ulotning o‘zaro munosabati va tuzulishining variativligi va

mashg‘ulotlarning o‘zaro bog‘liqligi ma’lumdir. Bir kundagi 2–3 mashg‘ulot xuddi bir necha soat davomida o‘tkazilgan intervallarga bo‘lingan jismoniy yuklanishning umumiy yig‘indisini ifodalaydi. Haqiqatdan ham, razminka, uning umumiy ishga bo‘lgan nisbati va shu kabi 2-mashg‘ulot tuzilishining elementlari ko‘p jihatdan 1-mashg‘ulotning ta’siri, ayniqsa, 3-mashg‘ulotning tuzilishi 1 va 2- mashg‘ulotlarning yig‘indisi sifatida qaraladi. Mashg‘ulotning mikrotsikli deb, bir qancha mashg‘ulot jarayonining yig‘indisiga aytiladi. Bu esa trenirovka jarayonining umumiy tuzulishi tomomlanmagan takrorlanuvchi fragmentlari (qayta tiklanuvchi kunlar bilan) tashkil etadi. Ko‘p hollarda mikrotsikl haftani tashkil etadi. Mashg‘ulot tuzilishi tizimida xususiyatlar mazmuni va o‘rniga bog‘liq holda mikrotsiklning 3 turi mavjud: 1) xususiy mashg‘ulotli; 2) keltiruvchi (oldingi musobaqalarga bog‘liq); 3) musobaqaviy va tiklanuvchi. O‘z navbatida xususiy mashg‘ulotli mikrotsikl mazmuni yo‘nalishiga qarab umumiy tayyorgarlik (mashg‘ulotning tayyorlov davri birinchi bosqichi uchun eng mos) va maxsus tayyorgarlik (tayyorlov davrining ikkinchi bosqichi va musobaqa davrining ma’lum mezotsikli uchun eng mos)larga bo‘linadi. U yoki bu, o‘zining turiga, shartlariga, mashg‘ulot talablariga kerakli kattaliklarga ega. Bu munosabatda mo‘tadil ( ординарный ) va shiddatli ( ударный ) mikrotsikllarni ajratish mumkin. Birinchi mashg‘ulot jismoniy yuklanishning bir tekis o‘sib borishi, hajmi nisbatan bir tekisdagi intensivlik bilan xarakterlanadi, ikkinchisi esa, katta hajmda yuqori intensiv jismoniy yuklanish darajasi bilan (bu maxsus tayyorgarlik mikrotsikl uchun xarakterli) xarakterlanadi. Keltiruvchi mikrotsikllar musobaqalarga bevosita tayyorgarlik bilan mos holda ko‘riladi. Bo‘ladigan musobaqalarning rejim va rejalari qator elementlarini modellashtiradi (jismoniy yuklanish va dam olishni musobaqada chiqish va ular orasidagi intervallar tartibga mos holda taqsim etish). Shu bilan birga mikrotsikllar tuzilishining konkret mazmun va shakllari, oldingi mashg‘ulotdagi shartlarga bog‘liq, musobaqa

ahamiyati va yakunlash usuliga bog‘liq ravishda sportchi holati bilan aniqlanishi mumkin (masalan, yakunlanishning ba’zi usullarida so‘nggi musobaqadan oldingi mikrotsikl musobaqa mikrotsikliga nisbatan aniq kontrast chizig‘iga ega bo‘lishi mumkin). Musobaqaviy mikrotsikllar musobaqaning o‘rnatilgan maxsus qoidalari va aniq reglamenti asosida chiqishlar tartibi asosida tuziladi. Bu mikrotsikllar tuzilishi shunday bo‘ladiki, oldingi razminka mashg‘ulotlari va boshqa faktorlar yordamida musobaqa boshlanishi davriga kelib sportchining optimal holatini ta’minlash, navbatdagi faza uchun ish qobiliyatini o‘rnatish va maksimal darajada o‘rnatish, yordam berish (agar ular ko‘pincha uchraydigan bir xil startlardan tashkil topmasa) hamda final startlarda sportchining butun imkoniyatlaridan to‘la foydalana olishni kafolatlaydi. Tiklovchi mikrotsikllar yuqori jismoniy yuklanish kuchli musobaqa yoki mashg‘ulotli mikrotsikldan keyin uchraydi. Ular mashg‘ulot talablarining kamayishi, faol dam olish kunlarining ortishi, musobaqa mashqlari va tashqi sharoitlar tarkibining navbatma-navbat almashinib turishi bilan xarakterlanadi-ki, bularning to‘plami tiklovchi jarayonlarni optimallashtirishga yo‘naltiriladi. Bu mikrotsikl uchun jismoniy yuklanishning nisbatan kichik bo‘lishi mos bo‘lgani uchun, uni yana yuklanishli mikrotsikl deb ham ataladi. Yuqorida aytilgan mikrotsikllar tiplaridan ko‘rinib turibdiki, sport mashg‘ulotida ular yetarlicha turlidir. Mezotsikl trenirovkasida qo‘llaniladigan variant turlari yanada turlicha bo‘lishi mumkin. 2. Mashg‘ulotning mezostrukturasi Mikrotsikllar mashg‘ulotning o‘rta (mezo)sikllaridan tuzilgan bloklar deb qarash mumkin. Har bir mezotsikl mashg‘ulot jara yonining yakunlovchi bosqichiga nisbatan hosil bo‘ladigan bir yoki bir necha tiplardan yaratigan 3 tadan 6 tagacha bo‘lgan mikrotsiklni o‘z ichiga oladi. Mezotsiklning asosan quyidagi uch turi ajratiladi. «Tortuvchi» mezotsikllar. Hajmi yetarlicha katta bo‘la oladigan jismoniy yuklanishlar jadalligining bir tekisda ortib borishi bilan xarakterlanadi (ayniqsa sportning uzoq masofali turlarida), bunda mashg‘ulot mazmuni yo‘naltiruvchi yo‘nalishda bo‘ladi. Mezotsiklning bu turidan odatda mashg‘ulotning tayyorlov

davri boshlanadi. Ba’zi hollarda bu mezotsikl tayyorlanishi mumkin (jismoniy yuklanishning umumiy qiymatining ortib borishi bilan), bu esa sportchining moslashuv (adaptatsion) imkoniyatlariga, sport turining xususiyatlariga, oldingi o‘tkazilgan mashg‘ulot xarakteriga va boshqa (mashg‘ulotlarda tanaffuslar bo‘lganmi yoki yo‘qmi va shu kabi) hollarga bog‘liqdir. Ba’zali mezotsikllar mashg‘ulot tayyorlash davrining eng muhim mezotsikllaridandir. Shu turda organizmning funksional imkoniyatlarini orttirib beruvchi asosiy mashg‘ulot jismoniy yuklanishlari mavjud bo‘ladi, yangi faoliyatni o‘zlashtirish yoki ol dingi faoliyatda o‘zlashtirilgan formalarini takomillashtiriladi. U mezotsikllar turlichadir. Masalan: tayyorgarlikning dastlabki mazmuniga ko‘ra umumiy tayyorgarlik va maxsus tayyorgarlik mezo tsikllari, qo‘yiladigan mashg‘ulot talablari ning yo‘nalishi bo‘yicha rivojlantiruvchi va turg‘unlantiruvchi mezotsikllarga bo‘linadi. Bu tipdagi mezotsikllar soni sportchining mas’uliyatliligi musobaqalarga tayyorlanishi uchun kerak bo‘lgan vaqtga bog‘liq bo‘ladi. Tayyorlanuvchi-nazorat mezotsikllar. Mezotsiklning bu tipi xuddi baza va musobaqali mezotsikllar orasidagi o‘tish formasi sifatida xarakterlanadi. Xususiy mashg‘ulot faoliyati asosan mashg‘ulotning nazorat xarakteriga ega va shu yo‘l bilan asosiy musobaqalarga tayyorlanish vazifalariga bo‘ysunadigan musobaqalar seriyasidagi uchrashuvlar bilan moslashtiriladi. Shlifovkali mezotsikllar. Ular ma’lum kamchiliklarni yo‘qotish va sportchi tayyorgarligining u yoki bu tomonlarini takomillashtirish zaruriyati vujudga kelganda nazorat tayyorlov mezotsiklidan keyin keladi. Mashg‘ulot rivojlanish bilan bog‘liq holatda shlifovkali mezotsikllar yoki maxsus tayyorgarlik mashqlarining intensifikatsiyasi (maxsus tayyorgarlikni rivojlantirishning qo‘shimcha o‘zgarishi zarur bo‘lsa), yoki jismoniy yuklanish umumiy holatining stabillashuvi yoki kamayishi (charchash simptomlari kuzatilganda) bilan xarakterlanadi. U yoki bu holda ham bu mezotsikllarning asosi ayniqsa, yuqori malakali sportchilarda sport-texnika va taktik ko‘nikma-malakalarning detallashtirilgan shlifovkasidir.

Musobaqadan oldingi mezotsikllar. Bu tipdagi mezotsikllar yuqoridagi aytilgan mezotsikllar bilan ma’lum o‘xshashliklarga ega bo‘lishi bilan birga farqlari ham mavjud. Asosiy farq shundaki bu mezotsiklda bo‘ladigan musobaqalarning dasturi va tartibi, to‘liq shakli bo‘lishi hal qilinuvchi lahzalarda sportchini optimal holatda tayyorlashga kafolat beradi. Musobaqali mezotsikllar. Asosiy musobaqalar davrida bu forma mosdir. Bu tipdagi har bir mezotsikl keltiruvchi mikrotsikldan va asosiy musobaqani o‘z ichiga olgan mezotsikldan ibo rat bo‘ladi. O‘zining turlariga, dastur xususiyatlariga, qatnashuvchilar soniga qarab munosabat mezotsikllari, bir necha variantlarga bo‘linadi. Qayta tiklovchi-tayyorlovchi va qayta tiklovchi-ushlab turuvchi mezotsikllar. Birinchi turdagi mezotsikl asosan bazali yoki shli fovkali mezotsikl kabi tuzilsada lekin dastlab bir-ikkita qayta tiklovchi mezotsikllarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchisi esa yanada yumshoqroq mashg‘ulot rejimi va qayta ulanish effektidan to‘laroq foydalanish bilan xarakterlanadi. Agar bu mezotsikllar asosiy musobaqalar orasida bo‘lsa bularni yana oraliq mezotsikl deyiladi. 3. Mashg‘ulotning makrostrukturasi Sport mashg‘ulotini davrlashtirish asoslari. Yillik va yarim yillik mashg‘ulot sikllari asosan 3 davrga bo‘linadi: 1. Tayyorlov. 2. Musobaqaviy. 3. O‘tish davri. Sport formasi pedagogik nuqtayi nazardan qaraganda sportchining yutuqqa erishishiga optimal tayyor ekani hamma tomonlarning (komponentlarning) psixik, jismoniy, sport-texnik va taktik jihatdan tayyor ekanining garmonik birligidan iboratdir. Ilmiy tekshiruvlar sport formasining taraqqiyot jarayoni fazali xarakterga ega ekanini ko‘rsatadi. Bu jarayon 3 fazadan formaga kirish, uni saqlash (nisbatan stabillashtirish) va sport formasini vaqtincha yuklatishdan iboratdir. Sport shakli, rivojlanish fazoviyligi mashg‘ulot davrlarining tabiiy asoslaridir.

Katta, masalan yillik, vaqt bo‘limlaridagi mashg‘ulot jarayoni ma’lum davrlar bo‘yicha tuziladi, boshqacha aytganda qonunqoidalarga bo‘ysunadigan davriy o‘zgarishlar sodir bo‘lib, ular mashg‘ulot tuzilishi va mazmunining hamma elementlari: uning yo‘nalishi, vositalari, metodlari, umumiy va maxsus tayyorgarlik munosabatlarining jismoniy yuklanish dinamikasi va hokazolarni o‘z ichiga oladi. Sport shaklini biz optimal (eng yaxshi) tayyorgarlik holati sifatida aniqlab u sportchi tomonidan takomillashuvining har bir yangi bosqichda mos holda bo‘lgan tayyorgarligi natijasida egallanadi. Sport shakli ko‘p qirrali hodisalardir. Fiziologik nuqtayi nazardan bu maxsus mu shak ishlarini sport formasida bo‘lmagan paytda yuqori funksional saviyada baja rish qobiliyatidir. Funksiyalarni tejash ya’ni bir qator fiziologik o‘zgarishlarni chegara bo‘lmagan standart ishlarni bajarishda kamaytirish yuksak stabillik va shu bilan birga sport harakat malakalari dinamik stereotiplarining va refaolligi (o‘zgaruvchan moslashuvchi); yuqori darajada, ya’ni organizmning tez ishlab chiqishligi va harakat faoliyat jarayonida almashinishi takomillashgan qobiliyati; tiklanish jarayonining tezlashuvi; sport formasi tog‘risidagi psixologik tasavvurlar hozircha to‘liq bo‘lmay yetarli darajada aniqlashtirilmagan. Shunday bo‘lsa ham quyidagilarni ajiratish mumkin: ayrim maxsuslashtirilgan qabul qilishlarni yaxshilash (chang‘ichilarda chang‘i sezgisini, suzuvchilarda suv sezgisini va h.k); harakatni ongli ravishda boshqarish imkoniyatini va sporttaktik fikrlashning ijodiy namoyon bo‘lishini oshirish; irodaviy kuchlanishlarning oshirilgan diapozonini, ya’ni chegaraviy-irodaviy kuchlanishlarni bajarish imkoniyatlari. Musobaqalarga, yutuqlarga emotsional ishonish. Sport formasi bu o‘z kuchiga ishonish asosida ko‘proq mardlik ko‘rsatish davridir. Pedagogik nuqtayi nazardan sport formasi sportchining jismoniy sport-texnik va taktik yutuqlariga optimal tayyorgarligi, hamma tomonlarining (komponentlarning) garmonik birligini bildiradi. Mana shu komponentlarning mavjudligi sportchi ning sport formasida ekanligi to‘g‘risida gapirishga asos bo‘la oladi. Sport mashg‘uloti jismoniy tarbiya tizimida ixtisoslashtirilgan yo‘nalish. Sport mashg‘uloti bu tarbiyaning ixtisoslashtirilgan jarayoni bo‘lib, sport

natijalariga erishish hamda ahamiyatga ega bo‘lgan faoliyatga tayyorlashni tushunishdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. «O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish to‘g‘risida»gi farmon – 2002-yil, 24-oktabr. 2. Barkamol avlod orzusi. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti. – Toshkent, 2000. 3. T.S. Usmonxo‘jayev va boshqalar. «Bolalar va o‘smirlar sporti mashg‘ulotlari nazariyasi va uslubiyatlari». O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, «ILM- ZIYO», 2006. 4. L.P. Matveyev, A.D. Novikov. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. I tom. – Toshkent, «O‘qituvchi», 1975. 5. K.M. Mahkamjonov, X.B. Tulenova. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. Ma’ruzalar matni. II qism. – Nizomiy nomidagi TDPU. 2002. 6. «Trenerlik metodikasi» fanidan namunali o‘quv dasturi. – Toshkent, 2011. 7. T.S. Usmonxo‘jayev, O‘. Tursunov. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti. – Toshkent, «O‘qituvchi», 2004.

Похожие

Sport mashg‘ulotining vositalari va uslublari

O’zbekiston sport inshootlari

Sport mashg‘uloti jarayonining siklliligi

Sport inshootlarining tarixiy ma’lumotlari

O‘z-o‘zini jismoniy barkamollikka yetishtirishning,maq'sadi,mazmuni,vosita va uslublari