Sport mashg‘ulotining vositalari va uslublari - Физическая культура - Рефераты

Sport mashg‘ulotining vositalari va uslublari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

218.3681640625 KB

Sport mashg‘ulotining vositalari va uslublari Plan: 1. Sport mashg‘ulotining asosiy vositalari, jismoniy mashqlarning tavsifi 2. Yaqinlashtiruvchi mashqlar va rivojlantiruvchi mashqlar 3. Umumiy tayyorlov mashqlari

1. Sport mashg‘ulotining asosiy vositalari, jismoniy mashqlarning tavsifi Sport mashg‘uloti vositasi sifatida qo‘llaniladigan jismoniy mashqlar quyidagilardan iborat: 1) tanlangan (asosiy) musobaqa mashqlari; 2) maxsus tayyorlov mashqlari ; 3) umumiy tayyorlov mashqlari. Musobaqa mashqlari – bu yaxlit harakat faoliyati bo‘lib (yoki harakat faoliyatlarining yig‘indisi) sportcha ixtisoslash predmeti hisoblanadi va mazkur sport turi bo‘yicha o‘tkaziladigan musobaqa shartlariga to‘la muvofiq holda bajariladi. Ko‘pgina musobaqa mashqlari nisbatan tor yo‘nalishdagi va harakat tarkibi jihatidan cheklangan xaraterdagi faoliyat bo‘ladi. Bunga siklli harakatlar (yugurish va yurishning yengil atletika turlari, chang‘i, velosiped poygalari, suzish) ham, shuningdek ba’zi bir sikll bo‘lmagan va aralash mashqlar (yengil atletikadagi sakrash, uloqtirish va boshqalar) ham kiradi. Asosiy jismoniy sifatlariga qarab, bu mashqlarni tezlik, kuch va ko‘proq chidamlilik talab qiladigan mashqlarga bo‘lish mumkin. Chidamlilik talab qiladigan mashqlar o‘z navbatida chidamlilik xususiyatiga qarab, maksimal quvvattalab, katta quvvattalab va o‘rtacha quvvattalab mashqlarga bo‘linadi. Shu bilan birga har biri shartli «syujet»ga birlashgan, sharoitga qarab o‘zgarib turishi mumkin bo‘lgan х ilma- х il harakatlar yig‘indisidan iborat musobaqa mashqlari ham bo‘ladi. Masalan, sport o‘yinlarida va yakkama-yakka sport uchrashuvlarida (kurash, boks, qilichbozlikda) ana shunday harakatlar yig‘indisi bo‘ladi. Musobaqa mashqlarining mazkur turlari yuqorida sanab o‘tilgan mashqlardan farq qiladi. Bular holat va harakat shakllari muntazam va to‘satdan o‘zgarib turadigan sharoitda asosiy jismoniy sifatlarning kompleks namoyon bo‘lishi bilan х arakterlanadi. Maxsus tayyorlov mashqlari musobaqa harakatlari elementlarini, shuningdek namoyon etish shakl va xarakteri jihatidan ularga o‘xshash harakat va holatlarini o‘z ichiga oladi. Masalan maxsus tayyorlov mashqlari, jumladan, yuguruv chilar tanlangan masofani qismlarga bo‘lib yugurishadi, gimnastikachilarda musobaqa

kombinatsiyalari elementlari qismlarini bajarishdan, o‘yinchilarda o‘yin harakatlari va kombinatsiyalaridan iborat bo‘lishi mumkin. Yana imitatsiya (taqlid) mashqlari, ya’ni musobaqa harakatlariga juda o‘xshab ketadigan mashqlar ham (chang‘ichilar g‘ildirakli chang‘ida mashq qilishlari, suvga sakrovchilar va gimnastikachilar batut va lopinda mashq qilishlari va hokazolar) maxsus tayyorlov mashqlari hisoblanadi. Ayrim hollarda o‘xshash sport turlaridagi mashqlar ham (musobaqada qatnashish uchun tanlangan masofaga o‘xshash masofaga yugurish va hokazolar) maxsus tayyorlov mashqlari jumlasiga kiradi. 1-rasm. Sportchining (o‘zi tanlagan sport turi bo‘yicha i х tisoslashuviga qarab) jismoniy mashqlari klassifikatsiyasi: A – chang‘ichi uchun; B – suvga sakrovchi uchun. Shuni ta’kidlab o‘tish kerak-ki, tanlangan musobaqa mashqlari bilan qandaydir sezilarli umumiylikka ega bo‘lgan mashqlarnigina ma х sus tayyorlov mashqlari deb hisoblasa bo‘ladi. Masalan, yuguruvchi uchun har qanday yugurish mashqlari emas, balki musobaqa turi te х nikasining spetsifik tomonlariga yoki boshqa o‘ziga х os х ususiyatlariga anchagina yaqin bo‘lgan yugurish mashqlarigina ma х sus tayyorlov mashqlari bo‘la oladi. Binobarin, ma х sus tayyorlov mashqlari tan langan sport turining spetsifikasiga muvofiq belgilanadi va shuning uchun ham bunday mashqlar doirasi hamisha nisbatan cheklangan bo‘ladi. Lekin ma х sus tayyorlov mashqlari tanlangan sport turi bilan aynan bir х il bo‘lmaydi (aks holda ularni qo‘llashning ma’nosi bo‘lmas edi). Ular sportchi uchun zarur bo‘lgan sifat va malakalarni rivojlantirishga mumkin qadar to‘g‘ri va foydali ta’sir etadigan qilib tuziladi va tanlanadi. Masalan, «og‘irlik» tipidagi yoki shtanga bilan o‘tirib turish tipidagi ma х sus tayyorlov mashqlarini bajarayotgan og‘ir atletikachi klassik kurash harakatlarini bajarayotgandagiga qaraganda A B

ko‘proq og‘irlikni uddalab, kuch-qudrat qobiliyatlari rivojlanishiga mumkin qadar ko‘proq foydali ta’sir ko‘rsatish uchun sharoit yaratadi. Х uddi shuningdek, yugu ruvchi ham «yuguradigan» ma х sus tayyorlov mashqlarida tanlan gan masofani yugurib o‘tish jarayoniga qaraganda ko‘proq tezlik yoki chidamlilik namoyon etadi. Maxsus tayyorlov mashqlari nimaga ko‘proq xizmat qilishiga qarab yaqinlashtiruvchi mashqlar va rivojlantiruvchi mashqlar bo‘lishi mumkin. Yaqinlashtiruvchi mashqlar ko‘proq harakat shakli, texnikasini egallashga qaratilgan bo‘ladi, rivojlantiruvchi mashqlar esa ko‘proq funksional imkoniyatlarning (kuch, tezkorlik, chidamlilik va hokazolarni) taraqqiy ettirishga qaratilgan bo‘ladi. Bunday bo‘linish, albatta, shartli hisoblanadi. Chunki harakat faoliyatining forma va mazmuni birdir. Umumiy tayyorlov mashqlari sportchining umumiy tayyorgarlik vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bunday mashqlar sifatida xilma-xil mashqlardan foydalanish mumkin. Maxsus tayyorlov mashqlariga yaqin bo‘lgan va o‘z ta’sir etish xususiyatlari bilan unga o‘xshagan mashqlar, shuningdek, ulardan tubdan farq qiladigan (shu jumladan qarama-qarshi yo‘nalishdagi) mashqlardan ham shu maqsadda foydalanishi mumkin. Nazariy jihatdan bunday vositalarning chegarasi yo‘q. Amalda esa vaqtga, mashg‘ulot joyiga va boshqa shartsha roitlarga qarab ular doirasini cheklashga to‘g‘ri keladi. Umumiy tayyorlov mashqlarini tanlashda quyidagi talablar babbaravar muhimdir. Birinchidan, sportchining umumiy tayyorgarligi har tomonlama jismoniy tarbiyalash vazifalarini samarali hal etishga imkon beradigan vositalarni o‘z ichiga olishi kerak. Jumladan, barcha asosiy jismoniy fazilatlar (kuch, tezkorlik, chidamlilik, epchillik, chaqqonlik)ning rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi hamda sportchining harakat malakalari va mahorati ko‘lamini kengaytiradigan mashqlarni tanlashi kerak. Bunday mashqlarni yordamchi – sport gimnastikasidan, harakatli o‘yinlardan, hamda sportning qo‘shimcha turlari deb

atalgan formalaridan tanlab olinadi. Hozirgi paytda quyidagilar eng ko‘p tarqalgandir: ● umumiy chidamlilikni tarbiyalashda: o‘rtacha va o‘zga-ruvchan intensivlik bilan uzoq vaqt yugurish, chang‘i krosslari va shunga o‘хshash mashqlar; ● kuch-quvvatni o‘stirishda (umumiy kuch-quvvat tayyorgarligi rejasida): og‘ir atletikadagi kabi shtanga bilan bajariladigan mashqlar, shuningdek turli og‘irlik va qarshiliklar bi lan bog‘liq bo‘lgan yordamchi–sport gimnastikasi mashqlari; ● harakat tezligini hamda harakat reaksiyasini tarbiyalashda: sprinter mashqlari va sport o‘yinlari, ayniqsa, bas ketbol; ● chaqqonlikni tarbiyalashda: sport gimnastikasi, akrobati ka, harakatli va sport o‘yinlari. Umumiy tayyorgarlik mazmunini belgilayotganda sport faoliyatining pirovard natijadagi maqsadi – hayotga tayyorlash maqsadini unutmaslik kerak. Shuning uchun barcha teng sharoitlarda bevosita amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan mashqlarga ko‘proq o‘rin berish kerak. Musobaqalar jarayonida uzoq muddat uzluksiz ishlashni nazarda tutgan sport turlarida (yengil atletikada uzoq va o‘ta uzoq masofalarga yugurishda, chang‘i uchish, konki uchish, velosiped sportida ham shunday masofalarni o‘tish jarayonida) umumiy chidamlilik alohida rol o‘ynaydi. Shuning uchun sportning mazkur turlari bilan shug‘ullanuvchilarda bu fazilatlarni tarbiyalash umumiy jismoniy tayyorgarlikning eng muhim qismlaridan hisoblanadi. Bir-biriga yaqin bo‘lgan siklli mashqlar (chang‘ichilarning eshkak eshishi, eshkak eshuvchilarning chang‘ida yugurishi va hokazolar) yordamida kuch-quvvatni o‘stirishga ham ancha o‘rin ajratiladi. Bu yerda kuch-quvvat mashqlari uncha og‘ir bo‘lmagan yuklarni ko‘tarish, biroq takrorlash miqdorining ortishi bilan х arakterlanadi; ular asosan seriyali tarzda bajariladigan tezkor kuch-qudratni oshirishga qaratilgan mashqlar bilan uyg‘unlashtirib boriladi. Yuqorida sanab o‘tilgan sport mashg‘uloti vositalarining barchasi faqat jismoniy tayyorgarlik vositasi bo‘libgina qolmay,

balki sportchining texnik, taktik va irodaviy tayyorgarligi vositasi bo‘lib hisoblanadi. Mazkur maxsus (spetsifik) vositalar bilan mushtarak holda aqliy, axloqiy va estetik tarbiyaning xilma-xil vositalaridan foydalaniladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. «O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish to‘g‘risida»gi farmon – 2002-yil, 24-oktabr. 2. Barkamol avlod orzusi. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti. – Toshkent, 2000. 3. T.S. Usmonxo‘jayev va boshqalar. «Bolalar va o‘smirlar sporti mashg‘ulotlari nazariyasi va uslubiyatlari». O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, «ILM- ZIYO», 2006. 4. L.P. Matveyev, A.D. Novikov. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. I tom. – Toshkent, «O‘qituvchi», 1975. 5. K.M. Mahkamjonov, X.B. Tulenova. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. Ma’ruzalar matni. II qism. – Nizomiy nomidagi TDPU. 2002. 6. «Trenerlik metodikasi» fanidan namunali o‘quv dasturi. – Toshkent, 2011. 7. T.S. Usmonxo‘jayev, O‘. Tursunov. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti. – Toshkent, «O‘qituvchi», 2004.

Похожие

Sport mashg‘ulotining tuzilishi

O‘z-o‘zini jismoniy barkamollikka yetishtirishning,maq'sadi,mazmuni,vosita va uslublari

Sport turlari va harakatli o‘yinlar

Sport inshootlari klassifikatsiyasi va kategoriyalari

Suzishga o'rgatish uslublari