Баскетбочиларнинг интеграл тайёргарлиги - Физическая культура - Рефераты

Баскетбочиларнинг интеграл тайёргарлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Баскетбочиларнинг интеграл тайёргарлиги Баскетболда мусобақа фаолиятининг асосий мақсади, маълумки рақиб устидан ғалаба қозонишдир. Ғ алаба қозонишга интилиш ва унга эришишда бутун жамоа аъзоларининг ҳамма ҳаракатларида тайёргарликни ҳар бир томони ўз аксини топади. Баскетболда спорт натижасига эришишда мусобақа машқларини кўп ишлатиш (фойдаланиш) мақсадга мувофиқдир. Шунинг учун тайёргарлик турларидан ташкил топган кенг кўламдаги воситалар ва методлар ва ҳоказоларни қўлашдан, ўргатиш ва такомиллаштириш жараёнида техник, тактик, жисмоний, руҳий ва иродавий сифатларни мужассамлаштирган (бириктирган) ҳолда фойдаланиш муҳимдир. Баскетболчиларни ўйин фаолияти яхлитлик системалиликни яққол намунасидир. Бу муҳим ҳолни ўқув-тренировка жараёни ҳисобга (инобатга) олиши зарур. Итеграл тайёргарликни икки ёқлама ўйинга ё мусобақага айлантирмаслик лозим. Интеграл тайёргарлик деганда, факторлараро алоқани ҳосил қилишга баскетболчиларни ўйин ҳаракатларини (натижага, ютуқга) самарали бўлишлигига эришиш ва ўйин фаолиятини, шу билан бирга мусобақани ҳам, бир бутунлигига комплекс таьсир қилишлигига йўналтирилган жараённи тушунмоғимиз лозим. Интеграл тайёргарликни илғор воситалари икки хил тайёргарликни вазифасини ҳал қилишга йўналтирилган, бу ҳар хил характердаги машқларни (тайёрлов, ёндошувчи техника, тактика бўйича) галма-гал алмаштириш; алмашиш машқлари (тайёргарликни ҳамма турларидан ҳар хил вазифалар), техника ва тактика бўйича вазифалар билан ўқув ўйинлари, ўйинга кўрсатма бериш билан ўртоқлик ўйинлари ва календар ўйинлар ўтказиш. Ў рганилаётган материални мустаҳкамлаш ва такомиллаштиришда асосан бир бирига моҳияти ва характери билан яқин бўлган ўйин ва масубақа методидан фойдаланилади. Уларни асосий қиммати шундаки, улар руҳий-жисмоний

сифатларни комплекс ривожлантира олиш, ҳалақит қилувчи факторларга қарши тура олишликни эгаланиши "ҳужумчи-ҳимоячи" якка кураш систе- маси программасини универсал ярата олишликдадир. Ў йин методидан айниқса ўргатиш ва тренировка жараёнида фойдаланилади. Ҳ ар хил ўйинлар ҳамда ҳаракатли ўйинлар тайёрлов ва ўйин машқлари сифатида қўлланилади. Ў ргатиш жараёнида ҳаракатли ўйинларни аҳамияти шундаки, у мусобақаларда ўйин ҳаракатларини модели тариқасида хизмат қилиш мумкинлигидир. Ў қув-тренировка жараёнида мусобақа методи олдинги ўринларни эгаллаб туради. Унинг моҳияти ҳар хил даражадаги ва аҳамиятдаги мусобақаларни спортчининг организми системаларини функционал фаолиятини такомиллаштириш ва ўрганилган техник-тактик усулларни (приёмларни) ҳамда ўйин системаларини режали равишда фойдаланишдадир. Ҳ ар қандай ҳаракат қилиш кўп ҳолларда маьлум жисмоний қобилиятларни қай даражадалигига боғлиқдир. Улар натижага, техникани аниқ бир усули (приёми) орқали, техник приёмлар эса, ўз навбатида - тактик ҳаракатлар орқали эришишига ёрдамлашади. Техника билан қуролланиш қанчалик кенгроқ (кўпроқ) ва муҳимроқ бўлса, ўйинда жисмоний имкониятлардан шунчалик максимал (унумли) фойдаланиш мумкин бўлади. Тактика билан қанчалик яхши ва мукаммал қуролланилган бўлинса, ўйинда техник имкониятларни шунчалик максимал (унумли, кўп марта) даражада фойдаланилса бўлади. Интеграл тайёргарликнинг вазифалари ва воситалари. Ў йин тайёргарлиги баскетболчиларнинг спорт тайёргарлигининг интег рал формасидир. У (спорт) кураш олиб беришни уддасидан чиқишни такомиллаштиришга йуналтирилгандир. Ў йин тайёргарлигини асосий воситаси бу - тренер махсус ташкил қилган ва бошқарадиган иккиёқлама ўйиндир. Ў қув иккиёқлама ўйинда баскетболчиларнинг асосий вазифалари фақат ютуққа эришишга

қаратилмасдан, балки кураш олиб боришни ўрганишни эгалаш, ўйин қандай бораётганини кузатиб, муҳим ва аҳамиятли нарсаларни иккинчи даражали ва тасодифий нарсалардан ажратишга қаратилгандир. Ў йин тайргарлигининг вазифалари: 1. Ў з кучини тақсимлай билишни такомиллаштириш, бу ўз кучи ва имкониятларини иложи борича жамлай билишни зўр ҳаракат фаолияти даврларини бирга олиб боришни шакллантиришни назарда тутади. 2.Шахсий ҳаракатларни ва жамоачи шериклари билан узаро ҳаракатларни такомиллаштириш бу ишлаб чиқилган ўйин режасини ёки тренернинг оператив вазифасини амалга оширишда ўз аксини топади. З. Ў злаштириб олинган тактик схемалар, комбинациялар ва уларни усулларидан фойдаланишни такомиллаштириш. Ў йин тайёргарлигини бошқариш учун контроль вазифаларни бажаришда ўйин шартларини бироз енгиллаштириш, майдонни ва вақтни сунъий равишда чегаралаш, мусобақалашишини (қийинлаштириш) мураккаблаштириш, ҳалақит қилувчи факторлардан фойдаланиш, баскетболчилар ўйин вазифаларини қандай бажараётганликларини мунтазам равшида кузатиб бориш ва уларни мувоффақиятли бажарганлари учун рағбатлантириш тавсия килинади. Ў йин тайергарлигини самарадорлигини ошириш учун методик усуллар (приемлар) комплексини қўллаш мақсадга мувофиқдир: 1. Ў қув ўйинига ўйин олиб боришни танланган схемасини ёки ҳалақит қилувчи факторларни енгиш билан боғлиқ режалаштирилган ўзаро ҳаракатлар системасини албатта амалга ошириш билан боғлиқ вазифаларни киритиш. 2.Келажакда бўлиши эҳтимоли мумкин бўлган асосий рақибга ўхшаб ҳара кат қилаётган шериклари билан икки ёқлама ўқув ўйини ўтказиш.

3.Умум команданинг ўйин вазифасини ҳал қилишга ёрдам берувчи спортчиларга аниқ вазифалар бериш. 4.Жамоанинг асосий таркибига вақти-вақти билан аниқ тактик вази-фа олган ҳамда ишни бажарилишини талаб қилган ҳолда янги ўйинчиларни ўйинга киритиб туриш. 5.Аввал келишиб олинган сигналлар ёрдамида, бир тактик комбинация ва вариантлардан бошқачаларига ўтишдан фойдаланиш. 6.Бироқ бир ўйин шароитидан бошқача ўйин шароитига кутилмаганда тез ўтишни ўрганиш учун баскетболчиларга тегишли машқлар тавсия қилинади.Бу мақсадга йўналтирилган тайёгарликни талаб қилади. Ў қув ўйинларида ўйинчилар кутилмаганда бошқача шароитга тез ўтишни такомиллаштиришлари учун маълум методик кетма-кетликда уларни амалга ошириш лозим. Шу мақсадда хали яхши ўзлаштирилмаган ва амалларда (кўп) унчалик қўлланилмаган тактик ўзаро ҳаракатларни ишлатиш мумкин. Ўйинда финал шароитларни фойдаланиш. Бу усул (прием) шуғулланувчиларда ўйинни ҳал қилувчи вазиятларида бор кучларини тез жамлаш ва зўр беришни эришилган мувофаққиятни (устунликни) мустаҳкамлашни шакллантиришга йўнал тирилган. Интеграл тайёргарликнинг асосий методлари - қўшма таьсир этиш, ўйин, мусобақа методларидир. Интеграл тайёргарликнинг энг юқори шакли бу баскетбол бўйича ҳар хил даражадаги мусобақалардир. Жисмоний ва техник-тактик тайергарликни ўзаро боғлиқлигича қуйидагича эришилади: биринчидан бирон бир аниқ техник приёмни бажариш учун зарур бўлган жисмоний қобилиатларни ривожлантиришда иккинчидан, техник-тактик приёмларни (усулларни) ўрганишда жисмоний қобилиятни устиришда; учинчидан, баъзи бир техник приёмларни (усулларни) зўр шиддат билан кўп марта қайта-қайта бажариш жараёнида мувофиқ махсус жисмоний қобилиятларни ривожлантиришда.

Техник ва тактик тайёргарлик бирлаштиришга эришиш катта аҳамиятга эгадир. Техника қанчалик яхши эгалланган бўлса, баскетболчи жисмоний қобилияларини шунчалик кўп амалга ошириш (татбиқ эта олиш) имконига эга бўлади. Техник усулларни қанчалик кўп эгалланган ва тактик тайергарлиги жуда яхши зўр бўлса спортчи ҳам умуман команда ҳам ўз техник тайёргарлигини максимал амалга ошириш имконига эга бўлади. Техник ва тактик тайергарликни бирикканлигига эришиш тактик ҳара - катларни ичида техник приёмларни (усулларни) такомиллаштириш ва так тик ҳаракатларни техникани такомиллаштираётиб, қайта-қайта зўр шиддат билан бажаришда эришилади. Интеграл тайёргарликнинг вазифасини ечиш (ҳал қилиш) позициясидан қаралганда баскетбол ўйини малакаларини пайдо бўлишининг структураси (тузилиши) методлари ва воситалари, тайёргарлик турлари, тактика ва техникани ўргатиш босқичларини кўриб чиқиш зарур. Техника ва тактикани ўзаро боғлиқлиги. Мусобақаларга қатнашиш учун зарур бўлмиш ўйин техникаси ва тактикасини, махсус билим ва малакаларни эгаллаш техник-тактик тайёргарлик жараёнида амалга оширилади. Техник-тактик тайёргарлик - бу махсус ҳаракат малакаларини эгаллаш, тактик фикирлаш (тафаккур), ижодий қобилиятларни жараёнидир. Ҳ аракатни ҳар қандай онгли бажаралиши маълум билимлардан фойдаланиш муҳимлиги назарда тутилади: шароитга қараб ҳаракат усулини тиклаш, ҳаракатни амалга оширишда асосий элементларни тўғрилай билишни бажариш, бажарилиши муҳимлигини тушуниш ва эришилган нарсани баҳолай билиш (баҳолаш). Ҳ ар бир ўйин приёми (усули) маьлум тактик вазиятда қўллаш учун мўлжалланган. Шунга мувофиқ ҳаракат вазифасини ҳал қилишни тез ва тежамкорлик билан амалга ошириш учун "вазиятни оқловчи" техника танланади.

Шунинг учун малака техник-тактик ва ўйин фаолиятини бошқа ҳамма томонларини узвий равишда бирлигини кўрсатади. Бир томондан, тактика техникани танлашни талаб қилса яьни қандай ҳаракат усулини қўллашни, бошқа томондан эса техникани имкониятига қараб тактика танланади. Шундай қилиб, техника ва тактика галма-гал (навбатма- навбат) лимитловчи белгиловчи омилдай бўлиши мумкин. Ў йин малакасини техник ва тактик эгалаш йўллари ҳар хилдир. Агар техника мустаҳкамланиб ва автоматизмгача ўтказилса, тактика эса бунга деярли муҳтож эмас. Муҳими ечим бир хил бўлиб қолмасликда. Тактик ҳаракатларни қайси бири у ёки бу шароитга тўғри келишлигини олдиндан сеза ва била олишлик жуда аҳамиятлидир. Ў йин фаолиятини ўрганиш бир неча босқичлардан ташкил топади: - бошланғич ўргатиш босқичи, бунда ўйин билан умуман танишиш, ўйин фаолиятини асосий тузилиши ўзлаштирилади ва келажакдаги ўрганишлар учун замин яратилади; - ўйин моҳиятини чуқур ўзлаштириш босқичи, бунда ўйин техникаси ва тактикасининг бутун (ҳамма) элементлари ўрганилади ва уларни мусобақа шароитида ишлата олишликка ўрганилади (эга бўлинади). - такомиллаштириш босқичи, ўйиндаги ҳамма элементларни юқори даражада эгаллаб олинганлик билан характерланади, ўрганилган малака ва билимларни ҳар хил даражадаги мусобақаларда қўллай билишликни шакллантиради. Мусобақа тайёргарлиги. Жамоанинг мусобақаларда қатнашиши, экстремаль шароитларда кураш бораётганда, тайергарликни энг юқори шакли кўриниши ҳисобланади. Мусобақа тайёргарлиги борган сари муҳим аҳамиятга эга бўлаяпти.

Мусобақа шароитларида спортчи организмининг ишлаш имкониятларидан тўлароқ фойдаланилади. Максимал нагрузкаларга айниқса самарали стимул пайдо бўлади. Бошқа жамоалар билан мусобақалашишда бор кучни йиғиб курашиш ва тўғри ишлатиш, ўз ҳаяжонини эплай олиш ва ўз имкониятларини юқорилаштириш (кутара олиш) қобилиятларини ривожлантириш мумкин. Муваффақият кўпинча тажрибага ҳам боғлиқ. Ҳар бир мусобақа ўзига хос бўлади. Мусобақанинг бундай бўлишлиги ўтказиш шароитлари, ўйинчиларни шахсий хислатларига ва рақиб жамоанинг ўйнашини ўзига хос хусусиятларига боғлиқ. Агар ўйинчилар доим бир хил шароитда битта рақкиб билан ҳадеб мусобақалашаверса, у ҳолда уларда ўзини тутишни стереотип (бир хиллик) системаси шаклланиб қолиши мумкин, бу эса ўз салбий томонини, янги шароит янги рақиб пайдо бўлганда, кўрсатади. Шу йили бўладиган асосий мусобақага командани тайёрлаш жараёнини мусобақа тайёргарлиги якунлайди. Командани тайёргарлик кўриши қандай мақсадга йўналтирилганига қараб мусобақалар контрол, тайёрловчи ва асосий мусобақаларга бўлинади. Буларни бўлиниши (табақаланиши) уларни номларидан аниқланади. М y собақалар жараёнида тренер ўйинчиларни ҳамда жамоанинг тайёргарлигини ҳар хил томонларини текшириб кўради. Мусобақа тайёргарлигини умумий ҳажми жамоанинг малакаси қай даражадалигига боғлиқдир. Малакаси бир оз пастроқ жамоаларда мусобақа тайёргарлигини ҳажми камроқ бўлади, бироқ жуда сезиларли даражада эмас. Мусобақа нагрузкасини камайиши асосан асосий мусобақаларда кам ўйин ўйнаш ҳисобига бўлади. Команда ҳужумини кўп ҳар хил шакллари бор, аммо гап қанча комби нация билан сиз қуролланганингизда эмас, балки улар тренировкада қандай даражада эгалланганликка боғлиқ. Бу ерда озгина-ю, созгина деган қоида мос келади. Ў йинчиларни ташаббуси: ўйинларган комбинацияларни соясида кўринмай кетишига йўл қўймаслиги керак. Беташаббус уюштириладиган

ҳужум ҳимоячиларга қўл келади. Улар тез орада бундай ҳужумни фош қилиб, эртами кечми контр ўйин топадилар. Агарда ўйинчиларга, ўрганилган комбинация асосида ўзларича эркин ва ташаббускорлик билан ўйнашга тўсқинлик қилинмаса, у ҳолда ҳимоячилар доим қийин масала ечишга мажбур бўладилар. Жамоа хужумининг бошқа (асосий муҳим шарти ўйинчиларни бир- бирларини жуда яхши тушиниб ўйнашларидадир. Бунга эришиш учун ўйинчилар доим биргаликда тренировка қилишлари лозим, улар шериклари нима қилиши мумкинлигини олдиндан била оладиган ва кўзига қараб уни туши на оладиган бўладилар. Команда ҳужумини танлаётганимизда жуда мураккаб ўзаро ҳаракатларни талламасликка ҳаракат қиламиз. Жуда мураккаб ўзаро ҳаракатлар узоқ муддат давомида улар устида ишлашни ва ҳар хил машқларни талаб қилади. Тренировкаларда кўп нарса қилишга уриниш аксарият ҳолларда бирон нарсани яхши қилмасликдан далолат беради. Тренернинг асосий вазифаларидан бири бу ўйинчилар (ҳимоячилар) ҳужумдаги жамоанинг аъзолари, тўпни ҳужум қилишнинг дастлабки позициясига қаршиликсиз олиб келишларига (ҳужум қилишнинг дастлабки позицияси - бу шундай жойки бу жойдан ҳужумчилар эркин ҳужум (пози ция ҳужум)да ўрганилган ўзаро ҳаракатларини бошлайдилар) йўл қўймасликдир. Жамоани тайёрлаётганда тренер ҳимояни фақат биттагина тури билан фойдаланиши мумкин эмас. У рақиб ҳужумини қайтариш учун энг мос келадиган ҳимоя усулини танлаши керак. Тренер жамоа учун танлаган ҳимоя усулини жуда яхши билиши ва ўйинчиларга уни ўргата олиши керак. Тренерларни кўпи ўз командаларини ҳимоядаги имкониятларини яхшилаш устида ишламоқдалар. Ҳимоя мустаҳкам, тез ўзгара оладиган ва ўрганиш учун етарли оддий бўлиши керак.

Рақиблар, разведка ёрдамида, авваломбор бир-бирлирини ҳимояларини кузатадилар. Ҳимоянинг ҳар хил системаларини намойиш қилиш рақиб учун маълум қийинчиликлар туғдиради. Бундай қилиш рақиб жамоянинг тренери ўз тренировкаларида шу ҳимоя системаларига қарши ўйнаш учун вақт ажратишга мажбур бўлади. Агар олдиндан разведка ўтказилмаган бўлса, унда тренер жамоани ҳар қандай кутилмаганликларга дуч келишига тайерлаши лозим. Бундан ташқари ўйинда тез ориентировка қилиб олиш, танаффус ва бир минутли танаффуслардан иложи борича оқилона фойдаланишлик керак. Тренер ҳимояда бўш жойни сезгани заҳоти тезликда уни тўғрилаши лозим. Ў йламай позицион ҳужум қиладиган жамоага қарши ҳимояланиш осондир. Агар ўйинчилар ҳужумда бир хилликка йўл қўйсалар у ҳолда тўпни гуруҳ бўлиб олиб қўйиш тактикасини қўллаш мумкин. Ў йинни иккинчи ярмида яхши ўзлаштириб олинган ўзаро ҳимоя ҳаракатларини, ўйинни биринчи ярмида қўлланилмаган, бажариш мумкин. Бу яхши натижа бериши аниқ. Худди шу тариқа ўйинни биринчи ярмини охирги минутларида ҳимояни бошқача ҳимояга алмаштириш мумкин, рақиб жамоанинг тренери танаффус пайтида шу ҳимояга қарши ўйнаш учун вақтни кўпини бекорга кетказишга мажбур бўлади, негаки бу ҳимоя ўйинни иккинчи ярмида атайлаб қўлланилмайди. Баскетболда кўп ҳолларда, ҳужумдан ҳимояланишга тез ўта оладиган жамоалар ғолиб чиқади. Шунинг учун ҳамма жамоалар доим ҳимоя (балансини) тентлигини сақлаши лозим. Тўп олдириб қўйилганда, ҳужумчиларни яхши ҳимояланган ҳолатга қарши олиш ва ҳимояланмаган саватга ҳужум қилишга йўл қўймаслик лозим. Жамоани ракиб савати остида 3та ўйинчиси бўлиши лозим, улардан бири аралаш вазифа бажарадиган яъни тўпни эгаллаши аниқ бўлсагина сават остига ўтадиган ва орқани страховка қиладиган яна бир ўйинчи орқароқда

бўлади. Ҳужумдан ҳимояга усталик билан ўта олишлик - командали ҳимояланишнинг муҳим омилидир.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Айрапетьянц Л.Р., Годик М.А. Спортивные игры. Т., Ибн-Сино, 1991 2. Бриль М.С. Отбор в спортивных играх. М., ФиС, 1980 2. Вуден Д. Современный баскетбол. М., ФиС, 1987 3. Ғаниева Ф.В. Хужумда жамоа булиб харакат килишни уюштиришда кулланиладиган машклар. Усл.кулланма. 1998 4. Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В. Баскетболда техник приемларни эгаллашда ёрдам берувчи хуккабозлик машклари. Метод.кулланма. Т., 1999 5. Костикова Л.В. Методика ведения НИР по баскетболу. Метод.рекомендации для студентов. М., 1980 6. Колос В.М. Теория и практика. Метод.пособие. М., ФиС, 1986 7. Костикова Л.В. Система контроля в подготовке баскетболистов высокой квалификации. М., ФиС, 1986 8. Курбанов Ш.Э., Сейтхалилов Э.А. Национальная модель и программа по подготовке кадров - достижение и результат независимости Узбекистана. Т., «Маърифат», 2001 9. Мини-баскетбол. Международные правила. М., ФиС, 2000 10. Официальные правила баскетбола. Т., 2001 11. Портнов Ю.М. Баскетбол. – Учебник для ИФК. М., ФиС, 1988 12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997 13. Расулев А.Т., Исматуллаев Х.А. Баскетбол уйини расмий коидалари. Т., УзДЖТИ, 1993 14. Расулев А.Т. Баскетбол. Олий укув юртлари учун дарслик. Т., УзДЖТИ, 1998 15. Соколова Н.Д., Исматуллаев Х.А., Ганиева Ф.В., Курс лекций III курса. Т., УзДЖТИ, 1997

Похожие

Курашчининг жисмоний тайёргарлиги

Футболчиларни техник ва тактик тайёргарлиги

Техник, тактик ва жисмоний тайёргарлиги

Курашда спорт захираларининг кўп йиллик тайёргарлиги

Футболчиларнинг ўйинга ва мусобақаларга рухий тайёргарлиги