1920-90 йилларда Мусиқа ўқитиш методикасининг қисқача тарихи

1920-90 йилларда Мусиқа ўқитиш методикасининг қисқача тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

1920-90 йилларда Мусиқа ўқитиш методикасининг қисқача тарихи Режа: 1. Ўзбекистон мусиқа маданиятини шаклланиши. 2. Ўзбекистонда 1920-50 йилларда мусиқа тарбияси тизимини шаклланиши. 3. Буюк мутаффакирларни мусиқа тарбиясига оид олиб борган ишлари. 4. Ўзбекистонда мусиқа таълим тарбиясининг шаклланиши. 5. Ҳозирги кунда, мусиқа таълим тарбиясининг ривожланишида олиб борилаёган илмий тадқиқот ишлар.

Ўзбек ҳалқи кўп асарлик тараққиёт тарихига эга бўлган анъаналар соҳибидир. Ўзбек мусиқа санъатининг илдизлари қадим замонга бориб тақалади. Қадим маданиянинг кўпдан-кўп обидалари буюк ўзбек мутаффакири, шоирлари, ёзувчилари, улуғ даҳолалари Ал-Фаробий, Абу-Али ибн Сино, Навоий, Жомий, Низомийлар лирикасида, кейинчалик эса ўзбек шоирлари ва маърифатпарварлари Муқимий, Фурқат, Ҳамза асарларида мусиқа тарбияси ва таълим бериш борасида талайгина қизиқарли фикрлар билдирилган. Мусиқа таълимининг ривожланишига ниҳоятда катта аҳамият берган, Ўрта Осиёлик машҳур мусиқачилар орасидаги олим Муҳаммад Фаробий ёш авлодни тарбиялаш ва ўқииш масаларига, этика ва эстетика масалаларига кўплаб илмий ва амалий ғоялар билдиради. У шунингдек, мусиқа назариясининг асосчиларидир. Таниқли тожик олими, мусиқачиси, файласуфи Жомийнинг «Рисолаи дар илми мусиқа» номли китобида, композиция, лад, ритм нисбатлари хақида ёзилган. Ўзбек шоири, мутаффакири А.Навоий мусиқа санъати соҳасида ниҳоятда катта билимга эга бўлган эди. Унинг мусиқавий-эстетик қарашлари «Саббаи-Сайёр», «Маҳбубул қулуб», «Ҳамса» ва бошқа асарларда акс этган. Ўзбек халқининг мусиқа маданияти халқ ва профессионал ижод маҳсули бўлган мусиқа асарлари, ооиздан-оғғиизга ўтиш асосида асирлар давомида ўплаган анъана замирида ривожланган. У бизгача хофизлар, мусиқачилар, бахшилар орқали етиб келган. Унга халқ ижодининг энг яхши намуналари ҳамда профессионал ижрочилар томонидан чалинган мусиқа асарлари кирган. Сўнгги йилларда, олиб борилган тадқиқотларнинг натижалари XVIII асрда ўзига хос нота ёзуви бўлган бўлса ҳам, фақат, мусиқа фольклари эмас, балки ўзбек халқининг профессионал мусиқаси ҳам 1920 йилларига қадар асосан оғиздан-оғизга ўтиш йўли билан тарқалган. Шунга қарамасдан, мусиқа, ўзбек халқи ҳаётида муҳим ва катта ўрин эгаллаган. Халқ оммасининг маданиятини яратишдаги иштироки турлича характерда эди. Аввало савод чиқариш ҳаракати кенг қулоч ёйди, чунки,

аҳоли ёппасига саводсиз бўлган. Халқнинг саводсизлигини тугатиш ҳамда, халқ маорифининг, янги тизимини яратиш, жамиятни маънавий қайта қуриш асосий вазифа бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистонда ўқитувчи кадрлар тайёрлаш иши халқ маорифи тизимида асос қилиб олинган эди. Тарбиявий ва таълим ишлари, диний муассасаларни ажратиш ишлари йўлга қўйилда. Шунингдек 7 йиллик мажбурий бепул ўқитиш жорий қилинди. Ишчи ва ўқувчи ёшлар орасида ҳаваскор «духовой» оркестрлар кенг тарқалди. Бу оркестрлар биринчи маротаба 1918 йилда ўзбек умумтаълим мактаблари қошида ташкил этила бошлади. Кейинчалик эса, мусиқа жамиятлари ва хусусий тарздаги мусиқа дарслари Туркистоннинг бошқа шаҳарларида ҳам пайдо бўла бошлади. Қўқондаги мактабларда ўзбек мусиқасининг машҳур тарғиботччиси Ҳ.Ҳ.Ниёзий, Тошкентда Абдулла Авлоний, Самарқандда Абдуқодир Шакурийлар бўлишган. Ҳамза ўзи очган мактабларда барча фанларданўзи дарс берган ва шу билан бирга «Енгил адабиёт», «Ўқиш китоби» каби дарсликлар яратди. А.Авлоний фаолияти алоҳида диққатга сазовордир. 1908 йилда Тошкеннинг Миробод, Дегрез маҳалларида болаларни она тилида ўқитиш учун мўлжалланган мактаб очган, кейинроқ 1919 йилни сентябрида Туркистон республикасида Халқ маорифи Комиссарлиги тузилган бўлиб, у бир қанча бўлимларни ўз ичига олган. Булар ичида санъат бўлими алоҳида эътиборга сазовор эди. Ўз навбатида унинг ички бўлимига мусиқа (Музо), театр (Тео), тасвирий санъат (изо) бўлимларига ажралган. Мусиқа бўлими Туркистон республикасида мусиқа тарбияис ва таълимини шакллантириш ёш авлодни мусиқа маданияти дурдоналари билан таништириш масалалари қўйилган эди. 1921-22 йилларда маориф институтлари қошида фабрика ва завод тўгараклари ҳамда мактаблар қошида ҳаваскорлик тўгараклари ташкил этила бошлаган эди. Шунинг учун ёшлар орасида ҳаваскор «духовой» (пуфлаб чалинадиган мис чолғу асбоблари) оркестрлар кенг тарқалган. Чунки уриш йиллари духовой мусиқа махсус рамзий маъно касб эган эди. Бу даврда

Ҳамза жуда фаол қанашиб, Фарғонадаги макабларнинг бирида у ашуладан дарс беради. Бўш вақларида ота-оналар билан ишлаб, савод чиқариш ва мусиқа ҳақида тушунтириш ишларини олиб борди. Аҳолининг кенг қатлами орасида мусиқа таълимига қизиқиш кучая бошлади. Ўрта Осиёда дастлабки, мусиқа ўқув юрти 1917 йили Туркистон халқ консерваторияси очилди. 1919 йили Самарқандда консерватория ташкил этилди. Кейинроқ халқ консерваториялари, махсус ўқув юртлари мусиқа техникумларига айлантирилади. 1936 йили Тошкентда Халқ консерваториялари қайта ташкил этилди. Махсус ўқув юртлари билан бир қаторда мусиқа мактаблари, мусиқа ўқитувчилари тайёрлайдиган инструкторлар курслари очилди. Туркистон мактаблари учун дастлабки, ўқув дастурлари ва режалари яратилди. Етти йиллик ўрта ва уч йиллик бошланғич мактаблари учун дастурлар яратилди. Мусиқа дарслари мажбурий дарс тариқасида киритилган бўлса ҳам, баъзи ҳолларда «бўш» соат бўлиб, ундан мактаб маъмурияти ўз билганича фойдаланган эди. Кўп жойларда махсус дарсликлар, методик кўргазмалар йўқлиги сабабли, мусиқа дарс соатлари анча камайтирилди. Мусиқа тарбиясининг ташкил этишнинг самарали йўлларини излаш лозим эди. Бунинг учун 40-йилларнинг охирида мусиқа дастурини мактабларига мослаб қайта ишлаш ва ўқитувчи кадрлар тайёрлаш ишлари бош вазифа қилиб қўйилди. Мусиқа маорифини янада ривожланиши ҳамда профессионал мусиқа таълимининг шакилланиши учун замин яратилди. Ўзбекистонда 1941 йилнинг 7-11 январ кунлари республикамизда тарбиявий ишларга боғланган биринчи педагогик конференция ўтказилди. Унда мактабларда етарли миқдорда мусиқа ўқитувчилари йўқлиги болалар хори камлиги ҳақида ўқитувчиларини малакасини оширишга жиддий эътибор бериш кераклиги ҳақида таъкидлаб ўтилди. Шундан кейин, мусиқа таълими соҳасида жадал ишлар олиб борилди. Мусиқа мактаблари юзага келди. Техника ва маориф институлари, техника билим юртлари ташкил этилди. Болалар мусиқа мактаблари, ўқувчилар саройлари, ҳаваскорлик тўгараклари, ўқитувчиларни малакасини ошириш ва

қайта ўқитиш институтлари, илмий-текшириш институтлари очилди. Мусиқа таълими тизимида жиддий қайта қуриш ишлари амалга оширилди. 1960-61 ўқув йиллари Низомий номидаги Тошкент Давлат Педагогика институтида «мусиқа назарияси ва чолғу асбобларини чалиш» кафедраси ташкил этилди. Шу йилнинг ўзида мусиқа ўқитувчилари тайёрлайдиган махсус «мусиқа факультети» очилди. Шунингдек, вилоят педагогика институтлар ҳузурида мусиқа педагогика кафедралари тармоқлари кўпая бошланди. 60-70 йилларда ва йилларда ва 80-йиллар бошида халқ маорифи тизимида мусиқа ўқув юртлар сони янада ортиб боради. Ёш мусиқачилар «Санъат байрами», «Ёш ижрочилар конкурслари», «Болалар мусиқа хафталиги», «Ёш ижрожилар конкурслари», «До, ре, ми, фа, соль», теле кўрсатувлари, Ўзебистон Телевидениеси ва радиоси орқали болалар мусиқий кўрсатувлари мусиқа таълими ва тарбиясини тарғибот қилишда мунтазам ишлар олиб борилади. Халқ маорифи министирлиги ўқувчи ва талабаларга эстетик тарбия бериш соҳасида катта ишларни амалга оширди. Янги дастурга ўтиш муносабати билан тўпламлар, тавсияномалар, умумий таълим макаблари учун «Мусиқа алифбоси», «Мусиқа дарслиги» ва бошқалар Республика умумий таълим макабларида «Мусиқа маданияти» фанидан 1-7 синфлар учун дарсликлар чоп этиш бош вазифа қилиб қўйилади. Жумладан «Мусиқа алифбоси», «Мусиқа дарслиги» ва бошқалар Республика умумий таълим мактабларини малакали кадрлар билан таъминлаш асосий масала бўлиб қолди. Янги дастур бўйича дарсларни олиб бориш учун умумий таълим мактабларида малакали ўқитувчилар раҳбарлик қила бошладилар. 1985-86 ўқув йилларда мусиқа хоналари ташкил эилди, улар техник воситалари билан, мебель, махсус мусиқа маълумотига эга бўлганлар амалиётчи-студент бўлиб таёргарлик кўрдилар. Синфлар ускуналар ва мусиқали чолғу асбоблари билан таъминлансин-деган қарор қабул қилинди. 1986-87 йилларда мусиқа ўқитиш методикаси бўйича республика семинари ўтказилди. Шунингдек, янги дастур, дарсликлар нашр

этилди. Ушбу маълумотлар мусиқа маданияти марказига узоқ вилоятларда, шахарларда мусиқа таълимотини тарғиб қилиш воситаларига айланди. Уларнинг ижоди туфайли ўзбек болалар мусиқаси ривожланди, мусиқа орқали, ўқувчиларнинг маънавий дунёси шаклланди. Республикамизда ҳар йили «Ўзбекистон – Ватаним, маним», «Илхом чашмалари», «Қўшиқ байрам»ларини ўтказиш анъанага айланиб қолди. Ўзбекистонда мусиқа ўтиш методикасини ривожлантиришда янги дастурлар, дарсликлар, қўлланмалар яратишда илмий-тадқиқот ишларини олиб боришда Д.Омонуллаев, Х.Нурматов, О.Ибрагимов, О.Файзиев, Ш.Ёрматов, А.Мансуров, Қ.Мамиров, Н.Норхўжаев каби олимлар, композиторлар ва тажрибали ўқитувчилар ўз ҳиссаларини қўшдилар. Ҳозирги кунда мусиқа маданияти ёш авлодни тарбиялашда муҳим ўрин эгаллайди.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. «Баркамол авлод орзуси». Т. Ўзбекистон 1998 йил 2. М.О. Иномова. «Педагогика маърузалар матни» Т. 2000 3. Д.Ф.Омонуллаев ва бошқалар «Бошланғич таълим» Давлат Таълими Стандартлари дастури. Т. 1992 4. О. Шайхова. Инсон ва унинг маънавий дунёси Т. 1993 5. Д.Ф. Омонуллаев «Мактабда мусиқа тарбияси методикаси» лекциялари курс . Т.1990 йил. 6. М.О. Иномова. «Педагогика» маърузалар матни Т. 2000 йил О.Апраксина. «Методика музўкального воспитания в школе» Т.1992.

Похожие

Жисмоний тарбия тизимида футбол ўйинини мазмуни ва қисқача тарихи

Сузиш ўқув фани сифатида. Сузишнинг ривожланиши тарихи

Гимнастика ривожланишининг тарихи

Олимпиада ўйинлари тарихи

Спорт иншоотлари тарихи хакида кискача маълумот