Сузиш ўқув фани сифатида. Сузишнинг ривожланиши тарихи - Физическая культура - Рефераты

Сузиш ўқув фани сифатида. Сузишнинг ривожланиши тарихи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100 KB

Сузиш ўқув фани сифатида. Сузишнинг ривожланиши тарихи Режа: 1. Сузиш ўқув фани сифатида. 2. Сузишнинг туркумланиши (классификацияси). 3. Сузишнинг соғломлаштирувчи ва тарбиявий аҳамияти. 4. Мактабгача муассасалар, мактаб лицейлар, колледжлар, Олий ўқув юртлари ва дам олиш масканларида сузиш. 5. Šадимда сузишнинг ривожланиш тарихи. 6. Россияда илк сузиш мактабларининг ташкил топиши. 7. Сузишнинг урушдан кейинги тараққиёти босқичи.

I C узиш – ўқув фани сифатида. Сузиш – бу жисмоинй ҳаракат бўлиб, сув юзасида (ёки остида) кўрсатилган йўналишлар бўйича инсоннинг хеч қанақанги ташқи куч таъсирисиз ҳаракатланишдир. Сузиш ўқув фани сифатида одам танаси билан сув ўртасида бўладиган узвий боғланишлар ҳақидаги қонуниятларни ўз билим доираси ичига қамраб олган холда ўрганади. Сувда одам хеч қандай кучлар таъсирисиз ва воситаларсиз яхши ҳаракатланишлари учун бундай кўникмалар қонуниятини ўқитиш зарур ҳисобланади. Сузиш кўникмаларига ўргатиш мактабгача ва бошланғич мактаб ёшидан бошланади. Сузишда ҳаракатлар асосан сувда бажарилганлиги билан бошқа жисмоний машқ турларидан фарқ қилади. Инсон танасининг сувда хеч қанақанги таянчсиз муаллақ туриши сузишнинг алохида жихатларидан бири ҳисобланади. Бундай жихатлар ернинг ҳаракатланиши имкониятларини ошириш ва уларни ривожланиш имкониятларига таъсир этади. Иккинчи алохида жихатидан бўлиб, сувда тана оғирлик кучини камайиши ҳисобланади. Яъни одам танаси массаси сувнинг кўтариш кучи билан муаллақланиб, тана массаси сувнинг кўтариш кучига тенг бўлади. Сувда тананинг енгиллашуви натижасида таянч тизими ортади ва одамнинг жисмонан ҳаракатини тўғри ривожлантириш учун имкон яратади. Учинчи алохида жихати жисмоинй машқлар бажараётганда тананинг горизонтал ҳолатда бўлиши.

Юқорида айтиб ўтилган сузишнинг ўзига жихатлар болалар ва ўсмирларнинг жисмоинй ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади. Сузиш билан шуғулланишлар куч, тезлик, чидамлилик, эгилувчанлик ва чаққонлик каби жисмоний сифатларини ривожланишига имкон яратади. Сузиш ёш авлодни ақлий ва иродавий тарбиялашда аҳамиятига эга воситадир. Сузиш машғулотлари ва мусобақаларини тўғри ташкил қилиш интизомлилик, ташкилотчилик, интилувчанлик, иродалилик, қувноқлик, ишчанлик ва тўғри қарор қабул қилувчанлик каби сифатларни тарбиялашда ижобий таъсир қилади. Сузишнинг соғломлаштиришдаги аҳамияти ҳам каттадир. Сув баданни тозалаш билан бирга тери нафас йўлларини очади ва ички органлар иш фаолиятларини жадаллаштиради. Одам танаси сувда бўлганда нафас олиш тезлашади, қон томири тонуси ўзгаради. Организмда модда алмашинуви ортади, барча органлар системаларининг иш бажариш имкони ошади ва биринчи галда юрак – қон томир системаси ва нафас органлари системаси фаолияти –ижобий томонга ўзгаради. Сузиш қалтираш ва ёддан чиқариш каби одатларни бартараф этиш ва ўз кучига ишонч ҳосил қилишга ўргатиш жихатлари билан марказий нерв системасига ҳам ижобий таъсирини кўрсатади. Булар одам организмида сувдаги жисмоний машқларни давоми такрорлашлар оқибатида пайдо бўлади. Бундан ташқари сузиш баъзи касалланишлар олдини олиш ва даволашларда қўлланилади. Кейинги вақтларда сузиш даволовчи жисмоинй тарбиянинг асосий воситаси бўлиб қолди. Сузиш турли хаст олиш ва зарарли

жарохатлар асоратларини даволашда ҳам фойдаланилади. Шу мақсадлар йўлида махсус машқлар тизимлари ишлаб чиқилган. Сув ҳароратини тез-тез ўзгариб туриши бола организмини чиниқишга ва турли шамоллаш касалига қаршилик кўрсатишни оширади. Одам организмини чиниқтириш, уни ҳар томонлама гармоник ривожлантириш, унинг ҳаракат қобилияти сифатларини ошириш каби саломатлигини мустахкамлашда зарурлиги учун ҳам сузиш жисмоний машқлар сифатида қўлланилади. Мана шуларни назарда тутган холда сузиш ҳар томонлама жисмоний ривожлантиришнинг асосий воситаларидан дейилиши бежиз эмас. II Сузишнинг туркумланиши (классификацияси). Šабул қилинган тартиб – қоидасига кўра сузиш: спортча сузиш; сузиш ўйин; бошланғич сузиш ва фигурали (синхрон) сузишлар туркумига бўлинади. 1) Махсус белгиланган тартиб – қоидаси алоҳида ажратиб олинган масофаси ва ўз ҳарактерига асосан спортча сузиш мусобақалар таркибига киритилган. Мусобақалар (25х50 м) стандарт сузиш хавзаларида 50 метрдан 1500 метргача масофаларга шунингдек очиқ сув табиий хавзаларда 500 метрдан 25 км-гача сузиб бориш мусобақалар ўтказилади. Мусобақалар вақтида сузувчи сузушнинг барча усулларида бор сифат имкониятларини тезлатишга қаратишлари

керак. Мусобақада кўкракда крон усулида, чалқанча крон усулида, баттерфлей (дельфин), ёнбош сузиш ва бундан ташқари комплекс сузиш усуллари қўлланилади. Белгиланган масофанинг 4/1 қисмида сузиш усуллари алмашинилади. Эстофетани сузиш мусобақасида 4 та сузувчииштирок этади ва ҳар бирлари ўзларига белгиланган масофани кўрсатилган сузиш усулларида сузиб ўтишлари керак. 8. Ўйин услуби – бу сувдаги турли кўнгил очар ҳаракатли ўйинлардир. Бу услуб ёш сузувчиларни бошланғич сузуш элементларини ўзлаштиришларида қўлланилади. Таянч холида сузиш усули – бунга сувдаги тўсиқлардан ўтишлар, чуқурликка, узоқликка шўшғишлар ва чўкаётган кишини қутқариш кабиларга ўргатишлар киради. Бунақанги шуғулланишларга ўргатиш сув яқинида ёки сувда ишлаётганда ва ҳарбий ҳаракатлар вақтида чиқаётганларни қутқариш ишларида фойдаланилади. Жисмоний тарбия инситутларида, Армия ва ҳарбий флотларда сувдаги тўсиқлар оша таянч сузишларга махсус махсус ишлаб чиқилган дастурлар асосида ўргатилади. Фигурали (синхрон) сузиш – ўзида турли ҳареография элементларини, акробатика ва гимнастика ҳаракатларининг турли мажмуаларда бир бутун йиғиндисини акс эттиради. Фигурали сузиш якка холда ва гурух бўлиб бажарилади. Сузишнинг ривожланиш тарихи.

Сузиш қадим ўтмишдан ривожланиб келган бўлиб, бунинг ривожланишига сувли худудларда (денгиз, кўл ва дарё сохилларида) яшаган аждодларимиз асос солишган. Уларнинг хаёт тирикчиликлари сув билан боғлиқ бўлганлиги сабабли сувга шўнғиш ва сув остида узоқ вақт туриш каби кўникмаларни ўзлаштирмасдан иложлари йўқ бўлган. Бундан ташқари доимо ҳарбий юришлар қилишган, бунда турли тўсиқлар қатори сувликлардан ҳам ўтишга тўғри келган, бу эса ўз навбатида сузиш кўникмаларини ўрганишни талаб қилган. Илк давлат шаклланиш билан ҳарбий кундалик рўзғор имконларида сузиш ҳам шакллана бошлаган. Гоек жамият асосчиларида Софокл шундай кўрсатма берган, ёшларни тарбиялаш жараёнида сузишга ҳам эътиборни қаратиш керак. Унинг буюк таълимотига кўра – "кимки ўқиш билан бирга сузишни ҳам билмаса",- у маданиятсиз одам ҳисобланади. Шунинг учун ҳам қадимги славянлар ўта уста сузувчи бўлишган. Ижатевский солномасида ёзишича Киевлик сузувчи 168 йилда Днепр дарёсидан сузиб ўтиб князь Святославга душман бостириб келаётганлиги ҳақида хабар берган. XVIII аср бошларида илк сузишни ўрганувчи ўқув гурухлари ташкил этилган. Бу ишларда Пётр I нинг хизмати катта бўлган. Ҳарбий ўқув юртларида асосий фанлар қатори сузиш ҳам ўрганиш мажбурияти қўйилган. XVII асрнинг II – ярмида ўқув юртларида сузишни ўргатиш кўпроқ такомиллашди. Бу даврда буюк рус саркардаси А.В.Суворов жангчиларнинг жисмоний ва ҳарбий тайёргарликлари билан бир қаторда уларнинг сузиш

тайёргарликларига ҳам катта эътибор қаратди. Чунки сузиш кўникмалари ҳарбий юришлар вақтида сувликлардан кечув вақтида анча қўл келган. 1792 йил ёзилган сузиш техникаси "Баёнлар тўпламида" ёзилишича, агар одам ўпкасини хаво билан тўлдириб сувга тушса бу унинг сув сатхида қалқиб туришини яъни чўкмаслигини таъминлайдидеган тушунчалар бўлган. Автор бунда ҳаракатлар координацичсига эътибор қаратиш билан бирга, сузишни давом эттиришда қўл ва оёқ ҳаракатларига эътибор беришга қаратилган. Шундай қилиб XVIII асрнинг II – ярмида сузиш бўйича илк илмий асос босмадан чиқди ва бу сузиш кўникмаларини ривожлантиришга қўлланма бўлиб хизмат қилади. Шу даврда биринчи рус сузиш маркази ташкил топди. Петербургда ўтган асрнинг 90 йилларида биринчи "кўнгилли сузувчилар" спорт тўгараги ташкил топди. 1908 йил Петербург яқинидаги Шувалова деган жойда доктор Песковнинг саъи ҳаракатлари билан Россияда биринчи сузиш мактаби очилди. Биринчи жахон уруши арафасида Шувалов сузиш мактабида 500 та ўқувчи шуғулланган бўлиб, булар сузишнинг турли масофаларга сузиш, кийимда сузиш, турлари якка холда ва гурух бўлиб сувга сакрашлар каби энг яхши сузувчиларни аниқловчи сув спорт байрамлари доимий равищда ўтказилиб келинган. Ўша вақт Шуволов сузиш мактабида сузишнинг крон, кўкракда ва чалқанча ётган холда брас ва ёнбош сузиш усуллари ўргатилган. Бунда ўргатишлар асосан "брасс" усулида олиб борилган.

Шувалов сузиш мактабида сузишга ўргатиш табиий шароитда, қисмларга ажратиб ва тўлиғича ўргатиш босқичларида олиб борилган. Бундан ташқари ҳаракатларга қуруқликда ўргатиш тизими: умумий ривожлаштирувчи ва махсус машқлар қўлланилган. Россиядаги Шувалов сузиш мактабида темирчилар сузиш бўйича инструкторлик вазифасини бажаришган. Рлссияда сузиш тараққиётининг такомиллашувига 1900-1918 йиллар мобайнида бир қанча илмий назарий янги қўлланмалар пайдо бўлиши сабаб бўлди. Буларга Гофштетгер, Покровский, Носович ва Волковлар ёзган китоблар, Романченконинг сузиш усули асослари ҳақидаги альбоми ва шунингдек Геркананинг сузиш ҳақидаги ёзган статялари мисол бўлади. XX аср бошларига келиб сузиш мактаблари янгидан шакллана бошлади ва сузиш бўйича ташкилий жамият барпо этилди. Шувалов сузиш мактабидан кейин 1910 йил Боку ва Чернигов, 1914 йили Николев сузиш мактаблари 1908 йилда эса Ригада Рига сузувчилар жамияти ташкил топди. 1912 йилда Москвада кўнгилли сузувчилар жамияти ташкил қилинган. Бир қанча сузиш мактаблари бўлишига қарамасдан бу даврда Россияда яшовчи ёшлар, ўсмирлар ўртасида ва оммавий сузиш мусобақалари ўтказилмаган. Россия революциясига қадар ўтказилган биринчи сузиш мусобақаларида: техника такомиллашуви жараёни шунингдек ўқитиш услуби ва шуғулланиш жараёни, рус сузувчиларининг спорт кўрсаткичлари аниқланган. Россияда революцияга қадар

сузиш мусобақалари XIX аср охирида ўтказила бошлади. Аниқроқ айтганда биринчи мусобақа 1894 йилда бўлиб ўтган. Сузиш спорти ва уни Россияда тадбиқ этилишида Шувалов сузиш мактаби алоҳида мавқега эга бўлиб, мактабда 25 метрлик очиқ турдаги сузиш сув хавзаси қурилган. 1912 йилда рус сузувчилари илк бора Стокгольмда бўлиб ўтган Олимпиадада қатнашдилар. Улар бунда охирги ўринларни эгалладилар бу эса мамлакатда сузишнинг паст даражада эканлигидан далолат беради. Спортчиларнинг Олимпиада ўйинларидаги мувоффақиятсизликлари спортнинг сузиш бўйича шуғулланиш машғулотларини кенг миқиёсда такомиллаштириш ва ҳар йили бутун Россияда сузиш мусобақалари ўтказилишига асос солди. 1913-14 йилларда аввал шаҳарлараро сўнгра бутун Россияда сузиш мусобақалари ўтказилди. Бу эса техникавий натижаларнинг ўсишини кўрсатди. Революциядан кейин эса Россияга ҳартамонлама ривожланган ҳарбий аскарлар керак эди. Шу сабабли оммавий ҳарбий тайёргарлик ишлари бошланди, бунда сузиш ҳам жисмоний тайёргарлик сафида тайёрлов ўқув курслари дастуридан алоҳида ўрин тутган. Собиқ иттифоқ тузилган илк кунлардан минг-минглаб ёшлар ҳам сузишга ўқитила бошланган. 1918 йил Москвада ва 1919 йилда эса Петроградда биринчи жисмоний маданият институтлари очилди. Бу институтларда ўқув режаси бўйича сузишга ўргатишга худди алоҳида фан сифатида эътибор берилган. 1920 йилга келиб Петроградда "Делфин" деб номланган сузиш спорт жамияти ташкил этилиб, у ўзининг 6

йиллик иш фаолияти давомида сузишнинг такомиллашувида кўпгина ишларни амалга оширди. 1921-1923 йилларга келиб Москва ва Петроградда 11-12 ёшли болаларни сузишга ўргатувчи мактаблар очила бошлади. 1923 – 25 йиллар мобайнида сузиш спорти техникалари устида бир қанча илмий ва амалий ишлар қилинди. 1925 йил Москва жисмоний тарбия институтида сузиш бўйича Л.В.Геркан дарс ўтиш билан бирга, сузиш спортининг амалиёт назарияси бўйича каттагина ўқув қўлланмалари ишлаб чиқилди. Гдеон сузишнинг соғломлаштирувчи, тарбиявий, эстетик аҳамияти ҳақида ва сузишнинг барча усуллари учун старт, бурулиш техникаларига аниқ шаклда асос солиб машхурликда танилди. Бундан ташқари у тренировка тактикасини ўқитиш тизимини ишлаб чиқди. 1925 – 26 йилларга келиб Ленинградда 3 та ёпиқ қишки ёпиқ бассейнларни очилишибутун йил давомида сузиш билан шуғулланиш имконини яратди. 1926-1929 йиллар давомида ўша давр сув спорти бўйича марказ ҳисобланган. Ленинградда "комплекс сузиш" кенг миқиёсда ёйилди. Бу эса сузишни ўқитиш услубитакомиллашуви учун олдинга қўйилган яна бир қадам бўлиб хизмат қилди. 1931 йилга келибсузиш ўша даврги Г.Т.О. комплакси таркибига киритилди. 1935 йилда қисмларга бўлиб, яъни қисман ва тўлиқ сузишга ўргатишлар оммавий тарзда тус олди. Унда асосий услублар мажмуасини илмий асосларда жисмоинй машқларга ўқитиш кўриб чиқилди, яъни амалий кўргазмалилик билан кучни ривожлантириш.

1935 йил биринчи болалар сузиш мактаби ташкил этилди. 1935- 38 йиллар мобайнида сузиш техникаси такомиллашувида анчагина ижобий ўзгаришлар бўлди, шунингдек ўқитиш услуби ва спорт тренировкалари ҳам такомиллашди. II – жахон уруши арафасида ҳам сув спорти тренировкаси тизимини такомиллаштириш давом эттирилди. Бу даврда асосан эркаклар ўртасида брасс усулида сузиш спорт кўрсаткичларини яхшилашга катта эътибор берилган, улар яъни эркаклар брасс усулида барча масофаларда жахон рекордларини ўрнатишди. 1935-1941 йиллар оралиғида 10 та сузувчи жахондаги кучли сузувчилардан деб тан олинган бўлса, бу борада Европадаги бирорта ҳам сузувчи бўлмаган. Кучли ўнлик сузувчилар орасида: Виталий Ушаков, Николай Борисов, Василий Казаков, Юлия Качаткова, Леонид Мешков, Александр Шулин, Владимир Китаев, Александр Горбунов ва бошқалар бор эди. 1941 йил фашистлар Германиясининг собиқ СССР га қилган ҳарбий юриши спортнинг бошқа турлари каби сузишнинг ривожланишини ҳам орқага суриб юборди. Кўплаб машхур сузувчилар фронтга кетган бўлса, Минск, Киев ва Ҳарьковдаги қурилган боссейнлар урушнинг илк кунларида бомбардимонлар остида қолиб кетди. Москва атрофидаги Пролетар районида уруш арафаси йилларида ишга тушган ёпиқ бассейн бутун уруш йиллари ҳам ўз фаолитини ҳам давом эттирди. Бу боссейн машхур сузувчилар хаётларида мухим ўрин тутди. Бу ерда 1942 йил пойтахт биринчилиги, 1943- 1945 йиллар орасида сузиш спорти бўйича собиқ иттифоқ спорт

усталарининг биринчилиги бўлиб ўтган бўлса, бу орада яъни 1944 йилдан асосан аёллар билан сузишга шуғулланиш ишлари бошланган. Урушнинг сўнги йиллари арафасида Москва ва Ленинградда қишки бассейнлар иш бошлаган бўлса, Минск, Киев, Горький, Таллин, Ҳарьков ва Львовда сузиш мактаблари очилди. Болалар спорт мактаблари қайтадан иш бошлади. Бу йилларга келиб сузишга ўқитиш ишлари оммавий тарзда тус олди. Кўнгилли ёшлар спорт мактаблари ва соғломлаштириш лагерлари ташкил этилди. 1969 йили 23 октябрьдаги Жисмоний тарбия ва спорт комитети қарори билан кўнгилли ёшлар спорт мактаблари ишлари кенг миқиёсда кучайтирилди. Спорт усталиги ўсишига ва сузиш спорти такомиллашувига халақит берувчи камчиликларга барҳам берилди. 1969 йил ўша даврдаги ёшлар марказий комитети ташаббуси билан ёшларнинг дам олиш категорияларида "НЕПТУН" кунларига асос солинди. Бу билан болаларни мунтазам равишда сузишга ўргатиш ва шуғуллантириш ишлари олиб борилди. Бир қатор шаҳарларда жумладан Тошкентда ҳам 1-4 синф ўқувчиларни сузишга ўргатиш мажбурияти дарс ўтиш дастурига киритилди. 1971 йилдан 10-13 ёшдаги сузишга лаёқати бўлган болалар жамланиб махсус сузиш синфларига асос солинди. 1972 йилдан катта-катта шаҳарлар марказларида олий тоифадаги сузишга ўргатиш марказларига асос солинди. Мамлакатда жадал суръатда сузиш бассейнлари сони ортиб борди. Биринчи ёпиқ турдаги сузиш сув ҳавзаси 1927 йилда қурилган.

Бассейнлар сони 1948 йилда – 20 та, 1970 йилда – 905 та, 1975 йилда – 1259 та бўлган бўлса, ҳозирги пайтга келиб буларнинг сони 16 000 тадан ошиб кетди. Биринчи Олимпиада ўйинларида Европалик сузувчилар яхши натажаларга эришган бўлсалар 1920 йилга келиб, А.Š.Ш. сузувчилари олдинги қаторларга чиқиб олдилар. 1932-1936 йиллар оралиғида эркаклар ўртасида Японияликлар яхши кўрсаткичларга эга бўлишган бўлса, аёллар ўртасида Нидерландия сузувчи аёллари самарали ўринларга сазовор бўлишган. 1945 йилдан кейин сузиш борасида асосан А.Š.Ш, Австрия ва Япония спортчилари ўртасида беллашувлар бўлиб ўтди. 1964-1976 йилларда А.Š.Ш сузувчи спортчилари яна юқори кўрсаткичларга эришган бўлсалар, 1975 йилда Германия Демократик республикаси сузувчилари ҳам жаҳонга танилишга эришишди. 1980 йилга келиб собиқ иттифоқ сузувчилари бироз яхши натижаларга эришдилар. Улар ўша йили бўлиб ўтган олимпиада ўйинларида 8 та олтин, 9 та кумуш ва 5 та бронза медалларини қўлга киритишди. Москвада бўлиб ўтган Олимпиадада уч карра олимпия чемпиони В.Салников мусобақалар бош қахрамони деб танилди. Сузишнинг ривожланиш тарихи шуни кўрсатадики: сузишнинг такомиллашуви ҳам жисмоинй тарбиянинг бошқа турлари каби умумий ривожланиш қонуниятлари ва тараққиёт босқичлари жараёни биланбир бутундир. Унинг оммавийлигининг ошиб бориши, спортдаги кўрсаткичларининг ўсиши, турли сохаларда унинг қўлланиши имкониятларининг кенгайиши, турларнинг пайдо

бўлиш ва доимо янгиликлар киритилиши билан сузиш жадал суратда ўсиб бормоқда.

ADABIYOTLAR 1. Umumiy o‘rta ta’lim davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. Boshlang‘ich ta’lim. – T. : “Sharq”, 1999, B. 289- 318. 2. O‘zing qur va yasa. H. Egamov. – T. : “O‘qituvchi”, 2000. (1- sinf uchun) 3. O‘zing qur va yasa. H. Egamov. – T.: “O‘qituvchi”, 2000. (2-sinf uchun) 4. Hasanov R., Egamov H. Tasviriy san’at va badiiy mehnat darslari (Metodik qo‘l-lanma). – T., 1997. – 128 b. 5. Jayilkanov B. Kichik maktab yoshidagi bolalarda mehnat ta’limini o‘yinlar orqali takomillashtirish. – T.: XTXMOMI, 1992. – 40 6. Turdiyeva M., Turdiyev B. Xalq ertaklari – mehnat tarbiyasi vositasi sifatida. – T.: XTXMOMI, 1995. – 28 b. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Ўзбекистон республикасида сузиш спортнинг ривожланиши

Сузиш спорти усулларини ривожлантириш тарихи

Сузиш техникаси умумий асослари

Сузиш техникасининг назарий асослари

Сузиш спорти турларига умумий характеристика