Ўзбекистон иқтисодий минтақалари ва улар ривожланишининг асосий хусусиятлари - Экономика - Рефераты

Ўзбекистон иқтисодий минтақалари ва улар ривожланишининг асосий хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

537 KB

Ўзбекистон иқтисодий минтақалари ва улар ривожланишининг асосий хусусиятлари Режа: 1. Тошкент минтақаси 2. Фарғона минтақаси 3 . З арафшон минтақаси 4. Жанубий минтақа 5 . Қуйи Амударё минтақаси 6. Мирзачўл минтақаси

1. Тошкент минтақаси Тошкент минтақаси Ўзбекистоннинг шимоли - шарқий қисмида жойлашган , у ўз таркибига Тошкент вилояти ва унинг маркази бўлган пойтахт Тошкент шаҳрини олади . Майдони 15,6 минг кв . км . бўлиб республика ҳудудининг 3,5 фоизини ташкил этади . 2004 йил боши да минтақада 4 млн . 557 минг дан зиёд киши ёки мамлакат аҳолисининг 1 7,8 фоизи яшади . Янги иқтисодий шароитда минтақа табиий , моддий - техника ва меҳнат ресурсларидан самарали фойдаланиш , унинг ривожланиши ва ҳудудий меҳнат тақсимотидаги ролининг ортиш и каби хусусиятлар билан тавсифланади . Минтақага иқтисодий ривожланишнинг интенсив омилларидан фойдаланиш , ижтимоий ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва сифат кўрсаткичларини кўтариш каби хусусиятлар хосдир . 2003 йилда минтақа Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулот ҳажмининг 23,8 фоизини , саноат маҳсулоти ҳажмининг 31,6 фоизини яратди ва минтақалар орасида биринчи ўринни эгаллади . Ялпи қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг эса 11,9 фоизини берди . Шунингдек , минтақага республика ташқи савдо айланмасининг 52,9 фоизи , мамлакатда ишлаб чиқарилган истеъмол молларининг 31,8 фоизи , чакана товар айланма ҳажми - нинг 30,5 фоизи ҳамда асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг 31,8 фоизи тўғри келди . Иқтисодий географик ўрни . Тошкент минтақаси шимолда Қозоғистон Республикаси билан , жанубда Тожикистон Республикаси билан , шимоли - шарқда эса баланд тоғлар орқали Қирғизистон Республикаси билан , шарқ ва ғарбда Фарғона ҳамда Мирзачўл минтақалари билан туташган . Тошкент минтақаси Марказий Осиё давлатларининг энг йирик саноат -

транспорт ҳамда маданият маркази эканлиги боис унинг иқтисодий геогрфик ўрни катта роль ўйнайди . Иқтисодий географик ўрнининг муҳим хусусияти унинг транспорт географик холатида кўзга ташланади . Жумладан , минтақа ҳудудидан Россия Федерациясининг Европа қисми ва Сибир ҳамда Марказий Осиё билан боғлайдиган темир йўлнинг ўтганлигидадир . Минтақа магистрал темир йўллар , автомобиль ва ҳаво йўллари тугунида жойлашганлиги учун ҳам атрофдаги қўшниларга транспорт тугуни сифатида хизмат қилади ва уларни бир - бири билан боғлайдиган иқтисодий кўприк вазифасини бажаради . Бундай холат минтақани Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги таркибига кирувчи давлатлар билан ишлаб чиқариш алоқаларини мустаҳкамлаш ва ҳамкорликда ривожлантиришга ижобий таъсир этмоқда . Табиий шароити ва табиий ресурслари . Табиий шароити ва табиий бойликлар минтақа хўжалигини ривожлантириш учун қулай имкониятлар яратади . Минтақа табиий шароити қишлоқ хўжалигини , фойдали қазилмаларни қазиб олишга ва транспорт ривожланишига катта таъсир кўрсатади . Тошкент минтақаси ер юзасининг катта қисми жануб ва жануби - ғарб томон пасайиб борадиган ҳамда Сирдарёга қия тушган Чирчиқ ва Оҳангарон водийси текислигидан иборат . Минтақанинг шимоли - шарқ ва шарқий қисмида Угом , Писком , Чотқол тизма тоғлари , жанубида эса Қурама тоғ тизмаси жойлашган . Минтақа ҳудуди кучли сейсмик зона ҳисобланади . Иқлими кескин континентал , қиши нисбатан юмшоқ , кам қорли . Ёзи эса иссиқ ва қуруқ . Куз ва баҳорда қора совуқлар ҳам бўлиб туради ва ўсимликларга зарар етказади . Ўсимликларнинг ўсиш даври текисликларда 2 1 0 кун ва бу даврда йиллик ҳарорат йиғиндиси 4 0 00-5000 градусга

етади . Ёғин миқдори текислик қисмида йилига 250 мм , тоғларда эса 700 мм . Ёғинлар асосан баҳор ва қиш ойларида ёғади . Асосий дарёлари Сирдарё ва унинг ирмоқлари Чирчиқ ва Оҳангарон дарёлари ҳисобланади . Бу дарёлар қор ва музликлардан тўйинади . Минтақанинг текислик қисмини сувга бўлган талабини асосан Чирчиқ ва Оҳангарон дарёлари қондиради . Тоғли ҳудудларни Угом , Писком , Чотқол дарёлари таъминлайди . Обикор деҳқончилик қилишда Чирчиқ дарёсининг 70 фоиз сувидан фойдаланилади . Бундан ташқари дарё сувидан Тошкент , Чирчиқ ва Янгийўл шаҳар аҳолиси ва саноат корхоналари ҳам фойдаланади . Тоғлардан бошланадиган бу дарёлардан арзон электр энергия олишда ҳам фойдаланилади . Чирчиқ - Бўзсув поғонали каскадида 19 та ГЭС қурилган . Шунингдек , дарё сувларидан унумли фойдаланиш мақсадида Чирчиқ дарёсининг юқори оқимида Чорвоқ , Оҳангарон дарёсининг ўрта оқимида эса Туябўғиз ( Тошкент денгизи ) сув омборлари қурилган . Тоғлар бағридаги дам олиш уйлари , санаторийлар ва истирохат масканлари хушманзаралиги ва ҳавосининг тозалиги билан кўпчиликни ўзига жалб этади . Шифобахш минерал сувлардан даволаш мақсадида фойдаланилмоқда . Чотқол тоғларида ўсимлик ва ҳайвонат турларини келажак учун мухофаза қилиш мақсадида Чотқол тоғ - ўрмон қўриқхонаси ташкил этилган . Бўстонлиқ туманида Ўзбекистон миллий боғи ташкил этилмоқда . Минтақадаги табиий ресурслар саноат аҳамиятига эга . Минтақа ҳудудида қўнғир кўмир , мис , олтин , қўрғошин , рух ва қалайи рудалари , коалин минераллари топилган . Ангрен кўмир кони Ўрта Осиёдаги энг йирик кон ҳисобланади . Мис руда захираси бўйича Ўзбекистон Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги таркибига кирувчи давлатлар орасида Қозоғистондан кейин иккинчи ўринда туради . Шунингдек , олтин , кумуш ва

бошқа рангли металлар мавжуд . Қазилма бойликлар асосан Оҳангарон - Олмалиқ ҳудудида жойлашган . Бу ерда қ урилиш материаллари ҳам жуда кўп . Масалан , қурилиш хом ашёларидан мармар , шағал , қум , кварц қуми , г ранит , цемент хом ашёлари , о ҳ актош конлари топилган . Аҳолиси ва меҳнат ресурслари . Минтақа аҳолиси 2004 йил бошида 4 млн . 557,4 мингдан зиёд кишини ташкил этди . Аҳолининг жинс таркибида эркаклар 49,3 фоизни , аёллар салмоғи эса 50,7 фоизга тенг . Аҳолининг 68,2 фоизи шаҳарларда яшайди ( Тошкент шаҳри билан ). Шаҳар аҳолиси салмоғининг юқорилиги билан минтақа мамлакатнинг бошқа ҳудудларидан ажралиб туради . Мустақиллик йилларида минтақа аҳолиси сони 246 минг кишига кўпайди . Аҳолининг ўсиши бошқа минтақаларга нисбатан паст . Масалан , мустақиллик йилларида минтақа аҳолиси сони 105,7 фоизга ошган бўлса , ана шу даврда Жанубий минтақа аҳолиси 135 фоизга , Фарғона ва Қуйи Амударё минтақалари аҳолиси 125 фоизга , Зарафшон ва Мирзачўл минтақаларининг аҳолиси эса 123 фоизга кўпайди . Аҳоли ўсишидаги бундай фарқлар табиий ўсиш кўрсаткичининг турличалиги билан ва ҳар бир минтақанинг ижтимоий - иқтисодий ривожланиш суръатлари билан боғлиқдир . Умуман , минтақа аҳолиси сони асосан табиий кўпайиш ҳисобига ўсмоқда . Бироқ , табиий ўсиш кўрсаткичи бошқа минтақаларга нисбан паст . Бунга сабаб аҳолининг таркибида европа миллатига мансуб халқларнинг кўплиги , урбанизация даражасининг юқорилиги , аҳоли маълумотлилик даражасининг юқорилиги , аёлларнинг ижтимоий ишлаб чиқаришда кўп банд бўлиши ҳамда аёлларнинг контрацептик воситалардан унумли фойдаланишлари ва х . к . айтиш мумкин . Минтақа аҳолисининг ёш таркибида меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирлар (0-15 ёш ) улуши 31,9 фоизни ( бу кўрсаткич шаҳар аҳолиси таркибида 36,8 фоиз , қишлоқ аҳолиси таркибида эса 43,6

фоиз ), меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирларнинг 61,5 фоизи шаҳар жойларига тўғри келади . Меҳнат ёшидаги аҳоли , жами аҳолининг 58,1 фоизини , меҳнат ёшидан катта бўлганлар 10 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 25,5 фоизи 16-29 ёшдагилардир . 2003 éèë Òîøêåíò ìèíòà қ àñèäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíè 2 ìëí. 650 ìèíã êèøèíè òàøêèë ýòäè. Áó ðåñïóáëèêàäàãè ìàâæóä ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèíèíã 19,5 ôîèçèãà òåíãäèð. Иқтисодиётда банд аҳоли сони 2027,0 мингта . Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèäàí ôîéäàëàíèøíèíã ñàìàðàäîðëèãè áîø қ à ìèíòà қ àëàðãà íèñáàòàí þ қ îðè. Ìèíòà қ àäà æàìè à ҳ îëèãà íèñáàòàí è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëè ñàëìî ғ è 43,5 ôîèçèíè òàøêèë ýòàäè. Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè òàðêèáèäà ýñà è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëè 75,5 ôîèçãà òåíã. 2002 éèëäà è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëèíèíã 0,2 ôîèçè (4,7 ìèíã êèøè) èø қ èäèðóâ÷è ñèôàòèäà ð ў éõàòãà îëèíãàí. ßíãè èø ў ðèíëàðèíè òàøêèë қ èëèøãà íèñáàòàí ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíèíèíã òåç ў ñèøè ìèíòà қ àäà «èøñèçëàð»íè âóæóäãà êåëòèðìî қ äà. Ўзбекистонда тарихан « мардикор бозори » деб аталувчи норасмий « биржалар » ( Эски шаҳар , Ўрикзор , Юнус - Обод , Қўйлиқ ) мавжуд бўлиб , уларга ҳар куни минг - минглаб кишилар келади . Улар хусусий мижозлар учун қишлоқ хўжалик ишларида , юк ортиш ва ташиш , қурилиш ҳамда таъмирлаш каби ишлар учун мардикорлик қиладилар .

Минтақа иқтисодиётининг умумий тарифи . Минтақа кўп тармоқли саноатга , интенсив қишлоқ хўжалигига эга бўлиб хўжалиги индустриал - аграр характерга эга . Минтақанинг республика миқёсидаги асосий ихтисослашган тармоқларига электроэнергетика , кон - металлургия , машинасозлик ва метални қайта ишлаш , кимё , қурилиш материаллари ҳамда енгил ва озиқ - овқат саноати киради . Тошкент минтақаси мамлакат минтақалари орасида иқтисодиётининг яхши ривожланганлиги билан ажралиб туради . Минтақа саноатининг юксак даражада ривожланишида биринчидан унинг иқтисодий географик ўрни , иккинчидан фойдали қазилма бойликларининг ишга туширилиши , учинчидан фойдаланиш учун қулай бўлган электр энергиясининг мавжудлиги , айниқса гидроэлектр станцияларининг борлиги , тўртинчидан четдан келган малакали мутахассисларнинг асосий қисми шу районда жойлашгани муҳим роль ўйнади . Минтақа 2002 йилда республикада тайёрланган асосий саноат маҳсулотлари турларидан тайёр прокат , трансформатор , пахта териш машиналари , тракторлар ва линолеумнинг 100 фоизини , кўмир ва қоғознинг 97 фоиздан ортиғини , кабел маҳсулотларининг 64 фоизини , минерал ўғитларнинг ярмига яқинини берди . 2003 йил минтақада рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар сони 51,5 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг 18,2 фоизига тенгдир . Минтақадаги барча корхона ва ташкилотларнинг 90 фоизи иқтисодиётнинг нодавлат секторларига тўғри келади . Тадбиркорликни ривожлантиришга қаратилган сиёсат асосида минтақада кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмалар сони 47 мингтага етди . Улар томондан минтақада ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 41,4 фоизи , саноат маҳсулотининг эса 23,9 фоизи

тайёрланди . Минтақа иқтисодиётида банд бўлган аҳолининг 74,1 фоизи нодавлат секторларда фаолият юргизмоқда . 2003 йил минтақада 865 та корхона хусусийлаштирилди . Минтақа саноати ва унинг тармоқлари . Тошкент минтақаси 2003 йилда 1804,2 млрд . сўмлик саноат маҳсулоти ишлаб чиқди , Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи саноат маҳсулоти ҳажмининг 29,8 фоизини беради . Минтақа иқтисодиётида ёқилғи - энергетика саноатининг аҳамияти жуда катта ва бу ресурсларга жуда ҳам бой . 2002 йилда республикада ишлаб чиқарилган 49,3 млрд . квт . соат электр қувватининг ярмига яқинини Тошкент минтақаси берди . Минтақада электроэнергия ишлаб чиқариш учун дарёларнинг гидроэнергетика ресурсларидан кенг фойдаланилмоқда . Дарёлар тезоқарлиги сабабли уларда оралиғи бир - бирига яқин бўлган Ғазалкент ( қуввати 120 МВт ), Хўжакент ( қуввати 165 МВт ) ва Чорвоқ ( қуввати 620,5 МВт ) ГЭСлари қурилди . Чирчиқ - Бўзсув поғонали шаршараси энг йирик энергетика иншооти бўлиб , унда республикадаги 27 та ГЭСдан 19 таси жойлашган . Ўрта Осиёдаги энг йирик қувватга эга бўлган Тошкент (1860 МВт ) ва Янги Ангрен (1800 МВт ) ГРЭС ( давлат район электр станцияси ) лари асосан Жанубий минтақадан келтирилган табиий газ билан ишлайди . Янги Ангрен ГРЭС ( қисман ) Ангрен қўнғир кўмири ҳисобига электр энергия ишлаб чиқаради . Унинг лойиҳа қуввати 2400 МВт бўлиб , қурилиши давом этмоқда . Ангрен ( қув - вати 484 МВт ) ГРЭСи қўнғир кўмир ҳисобига ишлайди . Шунингдек , қуввати 30 МВт эга бўлган Тошкент иссиқлик элекрт маркази мавжуд . Йирик электр станцияларининг қурилиши минтақа иқтисодиётини ривожлантиришга ижобий таъсир кўрсатди . Тошкент минтақаси республикадаги асосий электр энергия берувчи Сирдарё ,

Навоий вилоятлари ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси орасида биринчи ўринда туради . Минтақанинг ёқилғи саноати кўмир қазиб чиқаришдан иборат . Оҳангарон водийсидаги Ангрен қўнғир кўмир кони қалин қатламли ва юзада жойлашган . Кўмирнинг сифати паст , лекин таннархи арзон . Бу кон Ўзбекистоннинг биринчи « қўрахона » си ҳисобланади . 2002 йилда минтақа республикада қазиб чиқарилган 2 млн . 737 минг тонна кўмирнинг 97,2 фоизини берди . Кейинги йилларда кўмир захираларининг камайиб бориши натижасида минтақада кўмир қазиб чиқариш камайиб бормоқда . Масалан , 1990 йилда Ангрен кўмир конидан 6,2 млн . тонна қўнғир кўмир қазиб чиқарилган бўлса , бу кўрсаткич 2002 йилда 2,7 млн . тоннани ташкил этди . Ваҳоланки , мамлакатимиз иқтисодиётида ҳар йили 8-9 млн . тонна кўмир истеъмол қилинади . Бекободдаги Ўзбекистон қора металлургия саноати корхонаси Ўрта Осиёда ягона ҳисобланади . Ушбу корхона асосан темир - терсакни қайта ишлаб пўлат ва тайёр прокат ишлаб чиқаради . Мустақиллик йиллари газ ва сув қувурларини ишлаб чиқариш йўлга қўйилди . Металлургия саноати минтақанинг юқори даражада ривожланган саноат тармоғидир . Минтақа мамлакатда ишлаб чиқарилаётган қора металлнинг ҳаммасини ва рангли метал - ларнинг эса каттагина қисмини беради . Олмалиқдаги тоғ - кон саноати корхонаси республикадаги рангли металлургия саноатининг етакчи корхонаси ҳисобланади . У маҳаллий минерал хом ашё ресурслари негизида ривожланди . Ўзбекистон мис , қўрғошин ва рух ишлаб чиқариш бўйича МДҲ давлатлари орасида олдинги ўринни эгаллайди . Мис , қўрғошин - рух саноати асосан Оҳангарон - Олмалиқ кон саноати районидаги Сардоб , Қўрғошинкон полиметал конлари ва Қалмоққир , Сариқчеку , Дальнее мис - молибден конлари негизида ривожланган . Мис рудаси таркибида

молибден , олтин ва кумуш бирга учрайди . Шунинг учун корхонада руда бойитиш фабрикаси ва мис , рух заводлари мавжуд . Комбинатда мис , рух , қўрғошин , кумуш , қисман молибден ишлаб чиқарилади . Олтин эритиш цехи ҳам ишга туширилган . Кўчбулоқ олтин кони асосида Ангренда олтин ажратиб олиш фабрикаси барпо этилди . Тошкент минтақаси республикада ишлаб чиқариладиган олтиннинг олтидан бир қисмини беради . Ангрен каолин хом ашёси негизида алюминий заводи ҳам барпо этилмоқда . Рангли металлургия саноатининг иккинчи йирик маркази Чирчиқдаги Ўзбекистон қаттиқ қотишмалар комбинати ҳисобланади . Комбинат Самарқанддаги Ингичка ва Жиззахдаги Қўйтош вольфрам - молибден руда конлари ҳамда Олмалиқ мис рудаларидан ажратиб олинадиган молибден асосида электровакум саноати учун вольфрам ва молибден тайёрлайди , ундан юздан ортиқ маҳсулот ишлаб чиқаришда фойдаланилади . Минтақа саноатининг яхши ривожланган соҳаларидан бири машинасозлик ва метални қайта ишлаш саноатидир . Машинасозлик оғир саноатнинг энг йирик тармоғи ҳисобланиб , асосан агросаноатни механизациялаштиришга ихтисослашган . Кейинги йилларда республикада ғалла ва сабзавот экинлари майдонининг кескин ортиши билан бу экинлар учун зарур қишлоқ хўжалик машиналари ва қуролларини ишлаб чиқаришга эҳтиёж ортди . Машинасозлик тармоғида пахта ва пахта тозалаш саноати учун машиналар , пахта далаларида ишлашга мўлжалланган турли хил тракторлар , универсал тракторлар , трактор тиркамалари , юклагичлар , чорвачилик учун турли машиналар ва бошқа ускуналар тайёрланади . Машинасозликнинг асосий корхоналари Тошкент қишлоқ хўжалик машинсозлик заводи , Тошкент трактор заводи , Ўзбекистон қишлоқ хўжалик машинасозлиги , Чирчиқ қишлоқ хўжалик машинасозлик заводларидир . Корхонада ишлаб чиқарилган машина ва механизмлар МДҲдаги ва бир қанча чет хорижий пахта экувчи мамлакатларга чиқарилади . Тошкент

қишлоқ хўжалик машинасозлик заводи дунёдаги иккита пахта териш машиналари ишлаб чиқарадиган заводнинг бири ҳисобланади . Иккинчиси АҚШда жойлашган . Машинасозлик саноатининг яна муҳим тармоғи тўқимачилик саноати учун машиналар , пахта тозалаш саноати учун ускуналар ҳамда сув хўжалиги учун машина ва асбоб - ускуналар ишлаб чиқаради . Унинг йирик корхоналарига Тошкент тўқимачилик машинасозлиги , Тошкент экскаватор ва подъёмник заводлари , асбобсозлик заводлари киради . Машинасозлик саноатида самолётсозлик , электротехника ва кимё машинасозлиги ҳам муҳим ўрин эгаллайди . Унинг йирик корхоналарига Тошкент авиация ишлаб чиқариш бирлашмаси , Тошкентдаги кабель , электротехника , компрессор заводлари , шунингдек Чирчиқдаги трансформатор ҳамда Ўзбекистон кимё машинасозлиги заводлари киради . Кейинги йилларда минтақа иқтисодиётида радио ва электроника саноати машинасозлик саноатининг етакчи тармоғи сифатида шаклланмоқда . Ўзкабель давлат - акционерлик жамияти алоқа дала симлари , « Фотон » акционерлик жамияти радиолампалар , « Миконд » заводи радиодетеллар , электротехника саноати учун шиша изоляторлар ишлаб чиқаради . 80 нчи йилларда ЭҲМ ишлаб чиқарадиган « Алгоритм » заводига асос солинди ҳамда ЭҲМ учун микроэлектроника элементлари , микросхемалар , масофадан туриб бошқариш тизмлари ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган « Зенит » заводи ишга туширилди . Ташгазаппарат заводи мавжуд . Кимё саноати минтақа иқтисодиётида муҳим ўринни эгаллайди . Кимё саноати асосан газ , кўмир , рангли металлургия чиқиндиларидан , жумладан олтингугурт газидан , турли минераллардан , оҳактош , пахта ва канопни қайта ишлаш чиқиндиларидан хом ашё сифатида фойдаланади . Бироқ , кимё саноатида ишлатиладига хом ашё ва асбоб - ускуналарнинг асосий

қисми четдан келтирилади . Кимё саноатининг йирик корхоналарига Чирчиқ электр кимё комбинати , Олмалиқ « Аммофос » бирлашмаси , Янгийўл биокимё заводи , Тошкент резина - техника маҳсулотлари заводи ва Ангрен « Ўзбекрезина - техника » бирлашмаси ва бошқалар киради . Кимё саноати учун асосий хом ашё бўлган сульфат кислотаси Олмалиқ « Аммофос » бирлашмасида ва Олмалиқ кон - металлургия комбинатларида ишлаб чиқарилади . Олмалиқ « Аммофос » бирлашмаси турли хил фосфорли ўғитлар , Чирчиқ « Электрокимё » комбинати эса азотли ўғитлар ишлаб чиқаради . Шунингдек , хилма - хил халқ истеъмоли товарлари ишлаб чиқаришда қўлланиладиган кимёвий тола ва иплар , капролактам Чирчиқ « Электрокимё » ишлаб чиқариш бирлашмасида тайёрланади . Янгийўл биокимё заводида техник ва озиқ - овқат саноати учун этил спирти ишлаб чиқариш йўлга қўйилган . Натижада тиббиёт ва атир - упа ва бошқа саноат тармоқлари минтақада ишлаб чиқарилган спирт билан таъминланди . 2002 йилда Ўзбекистон кимё фармацевтика бирлашмаси республикада ишлаб чиқарилган дори - дармон маҳсулотларининг 87,9 фоизини берди . Тошкент резина - техника маҳсулотлари заводи ва Ангрен « Ўзбекрезинатехника » бирлашмаси резина маҳсулотлари ҳамда енгил ва юк автомобиллари учун шиналар ишлаб чиқаради . Шунингдек , Олмалиқдаги турли хил санитария - техника маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган « Сантехникарўзғор » кимёси заводи маиший ва техник ювиш маҳсулотлари , елим , пластмасса идишлари ишлаб чиқаради . Оҳангаронда пластмасса ва пропилен маҳсулотларини қайта ишловчи « Сантехлит » корхонаси ишлаб турибди . Қурилиш материаллари саноати минтақа худудида қурилиш хом ашёсининг мавжудлиги ва саноат ҳамда уй - жой қуриш кўламининг катталиги туфайли жуда яхши ривожланган . Минтақада республика цемент

саноати тармоғидаги 5 та йирик корхонанинг 3 таси жойлашган . Булар Бекобод , Оҳангарон ва Ангрен цемент комбинатларидир , улар 2002 йилда мамлакатда тайёрланган цементнинг 40 фоизини берди . Шунингдек , Оҳангарон ва Бекобод цемент комбинатларида 184,4 млн . дона шартли плита (61,7 фоиз ) ҳисобида асбестоцемент ( шифер ) тахталари ишлаб чиқарилди . Ғазалкент шиша - ойна заводи мамлакатда ишлаб чиқарилган ойнанинг 37 фоиздан ортиғини беради . Ангрен керамика комбинати ва Тошкент қурилиш материаллари комбинати барча турдаги сопол кошинлар , санитария - қурилиш фаянси , гипс , канализация трубалари ва бошқа турдаги маҳсулотлар ишлаб чиқаради . Оҳангарон « Қурилишпластмасса » комбинатида қурилиш эҳтиёжлари учун турли қуйма буюмлар тайёрланса , Оҳангарон « Сантехқуйма » заводида чўян ванналар , раковиналар , канализация қувурлари ва бошқа санитария жиҳозлари ишлаб чиқарилади . Тошкент ва Ғазалкент тошга ишлов териш комбинатларида мармар ва гранитдан ишланган қоплама материаллар тайёрланади . Йиғма темир - бетондан маҳсулот ишлаб чиқарадиган бир қанча завод ва комбинатлар ишлаб турибди . Янгийўл , Яланғоч , Чирчиқ ҳамда Олмалиқ шаҳарларида эса йирик ғишт заводлари бор . Минтақада енгил саноат тармоқлари ҳам юқори даражада ривожланган . Енгил саноат кўп тармоқли индустриал мажмуа бўлиб , унинг таркибида пахта тозалаш ва канопни қайта ишлаш заводлари , трикотаж , тикувчилик , кўн - пойабзал ва атторлик моллари ишлаб чиқариш корхоналари мавжуд . Мустақиллик йиллари енгил саноат тармоғида иқтисодий ислоҳатлар амалга оширилди . Кўпгина саноат корхоналари давлат тасарруфидан чиқарилиб , очиқ турдаги акционерлик бирлашмалари ва жамиятларига айлантирилди .

Енгил саноат тармоқлари орасида пахта тозалаш саноати етакчи ўринда туради . Пахта тозалаш заводлари Чиноз , Бекобод , Оққўрғон , Пскент , Янгийўл туманларида жойлашган . Бу саноат корхоналарининг асосий маҳсулоти – пахта толасини тайёрлашдан иборат . 2002 йил енгил саноат тармоқларида 92,1 млн . кв . м . ип газлама , 3254 минг дона трикотаж маҳсулотлари , 2924 минг жуфт пайпоқлар ва 1264 минг жуфт пойабзал маҳсулотлари ишлаб чиқарилди . Минтақада тўқимачилик саноатини ривожлантиришнинг асосий йўналишларидан бири жаҳон бозорида рақобатбардош ип газлама ишлаб чиқаришни кўпайтиришдан иборат . Шу мақсадда кейинги йилларда замонавий тўқимачилик мажмуалари қурилиши бошланди . Ушбу корхоналар асосан чет эл инвестициялари ҳисобига қуриляпти . Тўқимачиликнинг йирик корхонасига « Тошкент тўқимачи » акциядорлик жамияти , шунингдек 1995 йилдан ўз фаолиятини бошлаган Жанубий Кореянинг « Кобул Лтд » фирмаси билан ип газлама калавалари ва матолари ишлаб чиқарадиган « Кобул - Тўйтепа тўқимачи », 1999 йилда эса Тошкент шаҳрида « Кобул - Ўзбек ко », « Чиноз тўқимачи » Ўзбек - Корея қўшма корхоналари ташкил этилди . Минтақа 2002 йилда республикада ишлаб чиқарилган ип газламанинг 21,5 фоизини , трикотаж маҳсулотининг эса 9,9 фоизини тайёрлади . Трикотаж саноатининг йирик корхонасига « Малика » трикотаж ишлаб чиқариш бирлашмаси киради . Унда эркаклар ва аёллар ҳамда болаларнинг устки ва ички трикотаж кийимлари ишлаб чиқарилади . Шунингдек , тикувчилик - трикотаж буюмлари ишлаб чиқарувчи « Шайхонтоҳур » тўқимачи қўшма корхонаси фаолият кўрсатмоқда . Тикувчилик тармоғининг йирик корхоналарига « Юлдуз », « Тонг » АЖлари , « Орзу » чарм - галантерия ишлаб чиқариш бирлашмаси , Тошкент бош кийимлар фабрикаси , Чирчиқ тикувчилик фабрикалари киради .

« Юлдуз » акциядорлик жамияти базасида « Еврофэшн » Ўзбекистон - Чехия қўшма корхонаси , шунингдек Тошкент вилоятида Туркиянинг « Демир » фирмаси билан тайёр кийим - кечаклар ишлаб чиқарувчи « Ядем Текстил » қўшма корхонаси ташкил этилди . Вилоятда крахмал ишлаб чиқариш бўйича завод фаолияти йўлга қўйилди . Тошкент шаҳридаги 2 та пойабзал ишлаб чиқариш фабрикаси ҳамда Чирчиқ ва Янгийўл пойабзал фабрикалари мамлакатда тайёрланган пойабзалнинг 20 фоизга яқинини ишлаб чиқаради . Чирчиқ пойабзал фабрикаси базасида « Кибо - болалар » қўшма корхонаси ишга туширилди . Ушбу корхона 17 хилдаги болалар пойабзалини тайёрлайди . Минтақа 2002 йилда республикада тайёрланган пайпоқ маҳсулотларининг 23 фоиздан ортиғини берди . Минтақанинг Қуйи Чирчиқ ва Юқори Чирчиқ туманларида мамлакатда ягона бўлган каноп заводлари қурилган . Каноп заводлари етказиб берадиган каноп толасидан Тошкент каноп фабрикаси тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқаради . Пскентдаги « Гиламтўқима » корхонасида каноп толасидан брезент , пояндозлар ишлаб чиқарилади . Шунингдек , Олмалиқ гилам фабрикаси гилам ва гилам маҳсулотлари ишлаб чиқармоқда ва республикада тайёрланган ушбу маҳсулотларнинг 3 фоизидан ортиғини ишлаб чиқарди . Минтақада мебель саноати юксак даражада ривожланган . Мебель корхоналари ҳар хил мебеллар йиғмаларини ҳашаматли ишлаб чиқаришини ўзлаштирган . Унинг йирик корхоналари Тошкент , Янгийўл ва Олмалиқ шаҳарларида жойлашган . 2002 йилда минтақа 11346,4 млн . сўмлик мебель жиҳозлари ишлаб чиқарди . Бу кўрсаткич мамлакатда тайёрланган мебель жиҳозларининг 73,5 фоизига тенгдир . Рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш мақсадида « ЕвроЎз »

Ўзбекистон - Германия қўшма корхонаси ташкил этилди ва Ўзбекистонда тайёрланган мебеллар экспорти йўлга қўйилди . Минтақада яна енгил саноатнинг бир қанча халқ истеъмол моллари ишлаб чиқарадиган корхоналари мавжуд . Жумладан , аҳоли эҳтиёжларини ва бозор тенденцияларини хисобга олган холда чинни буюмлари ишлаб чиқарувчи Тошкент чинни заводи , термос ишлаб чиқарувчи Ўзбекистон - Хитой қўшма корхонаси , Италия билан ҳамкорликда турли хил пластмасса маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи « Совпластитал », Тошкент заргарлик буюмлари заводи негизида АҚШнинг « Гольдхоук Трейтинг Инкорпорейтед » фирмаси билан кумуш буюмлари ишлаб чиқарадиган корхоналар фаолият кўрсатмоқда . Минтақа замонавий озиқ - овқат саноатига эга . Унинг тармоғига гўшт - сут , ёғ - мой , ун - ёрма , нон маҳсулотлари , мева - сабзавот консервалари , чой қадоқлаш , ароқ - вино , тамаки , чанқовбосар ичимликлар , совун ва бошқа саноат корхоналари киради . Озиқ - овқат корхоналари асосан маҳаллий хом ашёни қайта ишлашга асосланган . Аҳолини озиқ - овқат маҳсулотлари билан таъминлаш мақсадида 2002 йил минтақада 11,9 минг тонна гўшт ва гўшт маҳсулотлари , 21,6 минг тонна сут ва сут маҳсулотлари , 317,7 минг тонна ун ишлаб чиқарилди . Бу кўрсаткичларнинг республикадаги салмоғи мос равишда 8,0-9,3-23,6 фоизга тенг . Минтақада озиқ - овқат саноатининг етакчи тармоқларидан бири мева - сабзавот консерва саноати ҳисобланади . Унинг йирик корхоналари Тошкент , Янгийўл , Ғазалкент консерва заводлари бўлиб , уларда 2002 йилда 119 минг шартли банкада (28,2 фоиз ) консерва тайёрланди . Бу кўрсаткич республика минтақалари орасида биринчи ўринни кўрсатади . Озиқ - овқат саноатининг яна бир ривожланган тармоғига ёғ - мой корхоналари киради . Тошкент ёғ - мой комбинати ўсимлик ёғи ишлаб

чиқариш билан бирга маргарин ва майонез маҳсулотларини ҳам тайёрлайди . Янгийўл ёғ - мой комбинати ўсимлик мойидан ташқари кир совун ишлаб чиқаришга ҳам ихтисослашган . 2002 йилда минтақада 19,9 минг тонна ўсимлик мойи , 10,9 минг тонна кир совун ишлаб чиқарилди . Тошкент шаҳрида чет эллардан келтириладиган хом ашё асосида ишлайдиган чой қадоқлаш корхонаси ишга туширилиб , қора ва кўк чой қадоқлана бошланди . 2002 йилда 2382 тонна табиий чой қадоқланди ёки республикада қадоқланган чойнинг ярми ишлаб чиқарилди . Минтақада хўраки ва майизбоп , винобоп узум навлари , олма ва бошқа мевалардан турли хил вино , коньяк , шампань виноси ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқарилади . Минтақада таҳлил этилаётган йилда республика бўйича ишлаб чиқарилган 316 минг дал шампань виносининг ҳаммаси , 7 млн . 336 минг дал узум виносининг ярмидан ортиғи ,116 минг дал коньякнинг эса 35,3 фоизи тайёрланди . Шунингдек , минтақада пиво ва алкоголсиз ичимликлар ишлаб чиқарувчи Қибрай чанқовбосар ичимликлар комбинати , Тошкент минерал сув қуйиш заводи мавжуд . Минтақа аҳолиси нон билан барқарор таъминланиб келин - моқда . 2002 йилда минтақада 299,3 минг тонна 300 хилдан кўпроқ нон ва нон - булка маҳсулотлари ишлаб чиқарилди . Бу республикада ишлаб чиқарилган нон ва нон - булка маҳсулотлари ҳажмининг 35,6 фоизини ташкил этди . Асосий саноат марказларига Тошкент , Олмалиқ , Чирчиқ , Ангрен , Оҳангарон шаҳарлари киради . Тошкент шаҳри саноат маҳсулоти ҳажми бўйича биринчи ўринда туради . Қишлоқ хўжалиги ва унинг тармоқлари . Мустақиллик йиллари минтақа қишлоқ хўжалигида чуқур ислоҳатлар амалга оширилди . 2003 йил минтақада қишлоқ хўжалик маҳсулотининг ялпи ҳажми 479,1 млрд . сўмни ташкил этди ёки республика қишлоқ хўжалик маҳсулоти ялпи ҳажмининг 11,9 фоизи етиштирилди . Қишлоқ хўжалигида етиштирилган

маҳсулотларнинг 48,7 фоизи деҳқончилик соҳасига , 51,3 фоизи эса чорвачиликка тўғри келади . Минтақада барча экин майдони 346,2 минг гектарни ташкил этади . Бу республика экин майдонининг 9,8 фоизига тенг . Деҳқончиликнинг асосий тармоғи пахтачиликдир . Ғўза экини майдони 110,3 минг гектарни (31,9%) ташкил этади . Унинг асосий маҳсулоти – пахта толаси ва пахта мойидир . Мустақиллик йилларида дон маҳсулотларига бўлган талаб - эҳтиёжни республиканинг ўзида етишрилган ҳосил ҳисобига қондириш муҳим стратегик вазифага айланди . Ана шу мақсадда ғаллачилик пахтачилик қаторида биринчи даражали тармоққа айлантирилди . Минтақада ғалла етиштиришни кўпайтириш мақсадида ғаллага лалмикор ерлардан ташқари суғориладиган ерлар ҳам ажратилди . 2002 йил минтақада дон ва дуккакли ғалла экинлари майдони 152,2 минг гектарни ёки барча экин майдонининг 44 фоизини ташкил этди . Донли экинлардан буғдой , шоли , арпа , маккажўҳори ва бошқалар экилади . 2002 йил минтақада 218 минг тонна пахта , 577,8 минг тонна дон маҳсулотлари тайёрланди . Дон маҳсулотларининг 487 минг тоннаси буғдой хосилига тўғри келади . Минтақада боғдорчилик , токчилик ҳамда сабзовотчилик яхши ривожланган . Боғлардаги уруғли , данакли ва ёнғоқли мева дарахтлари ҳамда резавор мевалилар ( қулупнай , малина , смородина ) асосий ўринни эгаллайди . Токчилик Тошкент вилоятида қадимдан тараққий этган бўлиб у хўраки , консерва маҳсулотлари ва виночилик йўналишига эга . Картошка ва сабзавот экинлари асосан шаҳар атрофидаги хўжаликларда етиштирилади . 2002 йилда 6,8 минг гектар экин майдонига картошка , 25,9 минг гектарга эса сабзавот экинлари экилди . Қишлоқ хўжалигининг иккинчи йирик тармоғи чорвачилик бўлиб , у асосан гўшт - сут етиштиришга ихтисослашган . 2002 йил минтақада 391,1

минг бош қорамол , 394,3 минг бош қўй ва эчки , 27,4 мингта от боқилди . Шунингдек , шу йили минтақада тирик вазнда 106,3 минг тонна гўшт етиштирилди , 357,2 минг тонна сут ва 350 млн . дона тухум олинди . Кам самарали хўжаликлар негизида фермер хўжаликлари тузилмоқда . 2003 йил бошида минтақада фермер хўжаликлари сони 5850 тани ташкил этди . Фермерларга 81,2 минг гектар ер ёки ҳар бир фермерга 13,9 гектар ер бириктирилди . Улар томонидан тирик вазнда 4,1 минг тонна гўшт , 17 минг тонна сут ва 1,1 млн . дона тухум олинди . Транспорти . Тошкент шаҳри Марказий Осиёдаги энг йирик транспорт тугуни ҳисобланади . Унинг ҳудуди орқали яқин ва узоқ хориж мамлакатларини бир - бири билан боғловчи темир йўл , автомобиль ҳамда ҳаво йўллари ўтган . Минтақада юк ва йўловчилар ташувчи транспортнинг барча турлари – темир йўл , автомобиль , ҳаво транспорти ривожланган . 2002 йил минтақада умумий фойдаланиладиган темир йўлнинг узунлиги 366,1 км ( жамига нисбатан 9,3 фоиз ) ва автомобиль йўлининг узунлиги эса 5,4 минг км ( жамига нисбатан 12,3 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил этилаётган йилда темир йўли орқали 9374,8 мингта ( жамига нисбатан 63 фоиз ) йўловчи ва 11336 минг тонна ( жамига нисбатан 25,9 фоиз ) юк жўнатилди . Ташқи иқтисодий алоқалар асосан темир йўл орқали олиб борилади . Ички иқтисодий алоқаларда автомобиль ва қисман темир йўлдан фойдаланилади . Темир йўл транспорти МДҲ таркибидаги давлатлар билан иқтисодий алоқаларни амалга оширишда муҳим ўрин тутади . Тошкентдан Марказий Осиёдаги мустақил давлатларни Шарқий Европа давлатлари билан боғлайдиган халқаро Москва - Тошкент - Туркманбоши шаҳарлари йўналишида темир йўли ўтган .

Юк ва йўловчилар ташишда тепловоз ва электропоездлардан фойдаланилади . Шаҳарлар атрофида йўловчилар ташишда электропоездлар қатнови йўлга қўйилган . Янгийўл - Тошкент , Хўжакент - Сирдарё , Ховос - Бекобод йўналишидаги электропоезд йўллари шулар жумласидандир . Автомобиль транспорти орқали ҳам юк ва йўловчиларнинг асосий қисми ташилмоқда . Бозор иқтисодиёти шароитида йўловчи ва юк ташувчи автомобиллар арзон газ ёқилғиси билан ишлашга ўтказилди . Кейинги йилларда автомобиль транспорти халқаро юк ташиш ва йўловчилар қатновига ҳам хизмат кўрсатмоқда . Иқтисодий жиҳатдан катта аҳамиятга эга бўлган асосий автомобиль йўллари Катта Ўзбекистон тракти ( Тошкент - Термиз ) ҳамда Қурама тоғининг Қамчик довони орқали ўтган Тошкент - Ангрен - Қўқон автомобиль йўли Жанубий ва Фарғона минта - қаларини бир - бири билан боғлайди . Мавжуд автомобиль йўлларни халқаро андозаларга мослаштириш ва таъмирлаш ишларига эътибор кучаймоқда . Шунингдек , саноат районларини ҳалқаро магистраллар билан боғлайдиган йўллар қурилишига эътибор ортди . Минтақа замонавий талабларга жавоб берадиган Тошкент автомобиль халқа йўлига эга . Минтақа ҳудудидан Хитой , Корея , Япония , Эрон , Туркия ва Европанинг жанубий давлатларини туташтирадиган Трансосиё магистрали йўлининг ( Истанбул - Тошкент - Алмати - Пекин ) ўтиши нафақат Тошкент минтақасини балки Ўзбекистоннинг иқтисодиёти учун катта аҳамиятга эга бўлади . Тошкент , Мирзачўл ва Зарафшон минтақалари Трансосиё катта йўлининг марказий бўғини бўлиб қолади . Бу йўлдан Бухоро - Бейнов орқали Европа давлатларига , Тажан - Сарахс орқали Яқин Шарқ мамлакатларига чиқиш имкони туғилади .

Тошкент минтақаси хўжалигининг ривожланишида ва иқтисодий алоқаларининг ўсишида ҳаво транспортининг аҳамияти ортмоқда . Тошкент аэропорти Шарқнинг халқаро ҳаво дарвозаларидан бири ҳисобланади . « Ўзбекистон ҳаво йўллари » нинг Европа , Осиё ва Американинг бир қанча мамлакатларида ваколатхоналари очилган . Мунтазам халқаро авиарейслар кўпгина ҳорижий мамлакатларнинг пойтахтлари , йирик шаҳарлари ва саноат марказлари билан ташқи иқтисодий ва туристик алоқаларни йўлга қўйишда муҳим роль ўйнамоқда . Туристик ва ташқи иқтисодий алоқаларни юргизишда халқаро классдаги ИЛ -76, ИЛ -62, ИЛ -86, ТУ -154, А -310 ҳамда « Боинг -757», Боинг «764» самолётларидан фойдаланилмоқда . Минтақалараро юк ва йўловчи ташишда АН -24, ЯК -40, ИЛ -114 самолётлари хизмат қилади . « Ўзбекистон ҳаво йўллари » миллий авиакомпанияси таркибидаги Тошкент аэропорти халқаро аҳамиятга эга . 2,2 миллионли пойтахт шаҳри аҳолисига жамоат кўча транспортидан автобус , трамвай , тролейбус , метрополитен , таксилар ҳизмат қилади . Автобус - йўловчи ташиш транспортида муҳим ўринни эгаллайди . Ушбу транспорт турида йўловчилар умумий ҳажмининг тўртдан уч қисми ташилади . Кейинги йилларда шаҳар йўловчи транспорт ташиш орасида метрополитендан фойдаланиш тобора ошиб бормоқда . Минтақанинг инвестиция муҳити ва ташқи иқтисодий алоқалари . 2002 йилда минтақа иқтисодиётига киритилган барча инвестициялар ҳажми 381,7 млрд сўмни ташкил этди . Шундан 21,1 фоизи чет эл инвестицияси ва кредитлари маблағига , 24,2 фоизи республика бюджетига ва 50 фоизга яқини корхона ва аҳоли маблағларига ва қолган қисми бошқа маблағлар ҳисобига тўғри келади . 2003 йилда хорижий мамлакат компаниялари ва фирмалари билан биргаликда ташкил этилган 2610 та корхона рўйхатга олинди . Шундан 1526 таси ҳуқуқий ишлаб турган корхоналардир . 2002 йил минтақада

172 та чет эл инвестиция корхоналари ташкил этилди ва 131 тасининг фаолияти тўхтатилди . Энг кўп қўшма корхоналар Жанубий Корея , АҚШ , Буюк Британия , Германия , Италия , Франция , Туркия , Чехич , Россия ва бошқа давлатлар инвесторлари иштирокида барпо этилди . 2002 йил минтақада ташқи савдо айланмаси 3016,5 млрд . АҚШ долларини ташкил этди . Бунда 1164,8 млрд . доллар экспорт , 1851,7 млрд . доллар импорт маҳсулотларидир . Импорт маҳсулотлари таркибида машина ва асбоб - ускуналар , кимё маҳсулотлари , пластмасса буюмлари , озиқ - овқат маҳсулотларининг салмоғи катта . Умуман минтақанинг импорт товарлари орасида истеъмол товарлари ҳиссаси юқори бўлиб қолмоқда . Экспорт таркибида эса рангли металлар , машина ва асбоб - ускуналар , пахта толаси ҳамда озиқ - овқат маҳсулотларининг кўрсаткичи юқори . Ташқи иқтисодий алоқаларнинг асосий қисми узоқ хориж мамлакатларидан АҚШ , Германия , Буюк Британия , Корея , Хитой , Туркия , Италия , Швейцария , Латвия ва бошқа мамлакларга тўғри келади . Кейинги йилларда МДҲ мамлакатлари билан ташқи савдо айланмасининг ҳажми ошиб бормоқда . Энг кўп Россия , Қозо - ғистон , Украина давлатлари билан иқтисодий алоқалар ўрнатилган . 2. Фарғона минтақаси Фарғона минтақаси маъмурий жиҳатдан Андижон , Наманган ва Фарғона вилоятларини ўз ичига олади . Майдони 19,2 минг кв . км . Бу республика ҳудудининг 4,0 фоизини ташкил этади . 2004 йил бошида минтақада 7104,5 мингдан зиёд киши яшади . Бу мамлакат аҳолисининг 27,8 фоизига тўғри келади . Минтақа мамлакат аҳолиси энг зич жойлашган ҳудуд ҳисобланади .

2003 йилда Фарғона минтақаси Ўзбекистонда ишлаб чиқилган ялпи ички маҳсулот ҳажмининг 19,7 фоизини , саноат маҳсулоти ҳажмининг 21,9 фоизини ишлаб чиқарди ва бу кўрсаткичлар бўйича Тошкент минтақасидан кейин иккинчи ўринда туради . Қишлоқ хўжалик маҳсулоти салмоғи 27,3 фоизга тенг , бу кўрсткич бўйича эса минтақалар ичида биринчи ўринни эгаллайди . Шунингдек , минтақага мамлакат чакана товар айланма ҳажмининг 32 фоизи , ишлаб чиқарилган истеъмол молларининг 30,2 фоизи , асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг 14,8 фоизи ҳамда республика ташқи савдо айланмасининг 12 фоизи тўғри келди . Иқтисодий географик ўрни . Фарғона минтақаси Ўзбекистоннинг шарқий қисмида жойлашган бўлиб , у асосан ҳамма томондан тоғлар билан ўралган . Фақат ғарбда унча катта бўлмаган Ҳўжанд дарвозаси орқали Мирзачўл текислиги билан туташади . Минтақа ҳудуди шимол , шарқ ва жанубда Қирғизистон Республикаси билан , жануби - ғарбда Тожикистон Республикаси билан асосан тоғ тизмалари орқали туташган . Ғарбда эса Тошкент минтақаси ҳудуди жойлашган . Келгусида Фарғона минтақаси орқали Хитой ва Покистонга чиқиш имкони яратилиши минтақанинг берк холатини йўқотади ва яна шарқ мамлакатлари томон йўл очади ҳамда уни иқтисодий географик ўрнининг аҳамияти ортади . Ҳозирги кунда Ўзбекистон Андижон - Ўш - Эргаштом - Қашқар автомобил йўли қурилишида фаол қатнашмоқда . Табиий шароити ва табиий ресурслари . Минтақани шимолда Қурама , Чотқол тоғ тизмалари , шарқда Фарғона тоғ тизмаси , жанубда Туркустон - Олой тоғ тизмалари ўраб туради . Бу тоғлар ҳам табиий , ҳам иқтисодий географик жиҳатдан ўзига хос қулайликлар туғдиради . Баланд тоғлар шимол ва шимоли - шарқдан келадиган совуқ ҳаво массаларини кириб келишига йўл қўймайди . Шунинг учун ҳам минтақа иқлими бошқа минтақалар иқлимига қараганда юмшоқ ва об - ҳавоси йил давомида

салқинроқ бўлади . Шундай бўлсада , пахта ва бошқа иссиқсевар экинлар етиштиришга иқлими тўла кифоя қилади . Иқлимнинг илиқ келиши , тупроқнинг унумдор бўлиши полиз экинлари ва мевали дарахтлардан мўл ҳосил етиштиришга имкон беради . Минтақа релефи асосан текисликлардан иборат . Минтақа шимолидан Сирдарё оқиб ўтади . У Наманган шаҳри яқинида Норин ва Қорадарёнинг қўшилишидан ҳосил бўлади . Фарғона минтақасини ўраб турган тоғ этакларида фойдали қазилмалардан нефть , газ конлари учрайди . У ерда Хўжаобод , Шаҳрихон , Чимён , Шимолий Сўх газ - нефть конлари ҳамда Оламушук нефть конлари бор . Шунингдек , рангли металлардан олтин , кумуш , мис ва бошқа металлар мавжуд . Шифобахш минерал сув булоқлари бор . Қурилиш материаллари мавжуд . Конларнинг транспорт йўлларига яқинлиги уларни ишга солишда қулайлик туғдиради . Аҳолиси ва меҳнат ресурслари . Фарғона минтақаси аҳоли ва меҳнат ресурслари сони бўйича мамлакат минтақалари орасида биринчи ўринда туради . Шунингдек , аҳоли зичлиги юқори бўлиб 1 кв . км . ўртача 364 киши тўғри келади . Минтақа аҳолиси сони 2004 йил бошида 7 млн .104 минг кишидан зиёдга етди . Аҳолининг жинс таркибида эркаклар 49,9 фоиз , аёллар 50,1 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 31,6 фоизи шаҳарларда , 68,4 фоизи қишлоқ жойларида яшайди . Мустақиллик йилларида минтақа аҳолиси сони 1431 мингдан зиёд кишига кўпайди . Аҳоли сони асосан табиий кўпайиш , яъни тўғилишнинг ўлим кўрсаткичидан юқорилиги ҳисобига ўсмоқда . Аҳоли мутлоқ сони ортиб борсада , лекин унинг ўсиш суръатларида йилдан - йилга пасайиш кузатилмоқда . Масалан , ХХ асрнинг 70- нчи ва 80- нчи йилларида ўртача йиллик ўсиш суръати 2,7-2,6 фоизни òàøêèë ýòãàí á ў ëñà, 90- нчи йилларда бу кўрсаткич 2,1 ôîèç га , оҳирги уч йилда эса 1,0 фоизга тенг

бўлди . Аҳоли сони ўсиш суръатлари пасайишига табиий кўпайиш кўрсаткичининг пасайиб бораётганлиги катта таъсир кўрсатди . Минтақа аҳолисининг 38,9 фоизини меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирлар (0-15 ёш ) ташкил этади . Бу кўрсаткич шаҳар аҳолиси таркибида 36,5 фоиз , қишлоқ аҳолиси таркибида эса 40 фоизга тенг . Меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирларнинг 70,3 фоизи қишлоқ жойларига тўғри келади . Минтақада меҳнат ёшидаги аҳоли , жами аҳолининг 53,9 фоизини , меҳнат ёшидан катта бўлганлар 7,2 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 26,2 фоизи 16-29 ёшдагилардир . 2003 йилда Фарғона минтақасида меҳнат ресурслари сони 3 млн . 755,5 минг кишига тўғри келиб , бу республикадаги мавжуд меҳнат ресурсларининг 27,6 фоизини ташкил этади . Республикада меҳнат ёшига кириб келадиган аҳолининг тўртдан бири шу минтақага тўғри келади . Меҳнат ресурслари сонининг янги иш ўринларини ташкил қилишга нисбатан юқори суръатларда ўсиши сабабли , минтақада маълум миқдордаги ишчи кучи « ишсизлар » сафига қўшилмоқда . Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè òàðêèáèäà è қ òèñîäè¸òäà áàíä á ў ëãàíëàð ñîíè 2640,2 ìèíã êèøèíè ¸êè 70,9 ôîèçíè òàøêèë ýòàäè. Ìèíòà қ àäà æàìè à ҳ îëèãà íèñáàòàí è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëè ñàëìî ғ è 36,5 ôîèçãà òåíã. 2002 éèëäà è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëèíèíã 0,3 ôîèçè (8,8 ìèíã êèøè) èø қ èäèðóâ÷è ñèôàòèäà ð ў éõàòãà îëèíãàí. Ìàúëóìêè, èø÷è êó÷èíèíã èø ў ðèíëàðèãà ìîñ êåëìàñëèãè è қ òèñîäèé èí қ èðîçíè êåëòèðèá ÷è қ àðàäè. Êåëàæàêäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèíèíã ў ñèø ñóðúàòè áèëàí èø æîéëàðèíè ў ñèøè ñóðúàòè ў ðòàñèäàãè ìóâîôè қ ëèêíè òàðòèáãà ñîëèø âà ñà қ ëàø, òîâàð èøëàá ÷è қ àðèø îëäèäàãè ìàâæóä ò ў ñè қ ëàðíè áàðòàðàô ýòèø âà êè÷èê ҳ àìäà ў ðòà áèçíåñíè ðèâîæëàíòèðèø àñîñèäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèøãà ýðèøèø ìóìêèí.

Минтақада янги иш ўринларини жорий этиш мақсадида кўплаб чора тадбирлар олиб борилмокда . Президентимиз таъкидлаб ўтганларидек , қишлоқ жойларида бўш турган меҳнат ресурслари учун иш жойларини ташкил этиш борасида бир қанча дастурлар ишлаб чиқилмоқда . Қишлоқ жойларида ўрта ва кичик бизнесни ривожлантириш учун кўпгина имкониятлар яратилмоқда . Саноатни , айниқса қайта ишловчи саноат корхоналарини қишлоқ хўжалик хом ашёси етиштирадиган ҳудудларга мумкин қадар яқинроқ қуриш ҳамда қишлоқ жойларида ихчам саноат корхоналари ташкил этиш доирасида ишлар олиб борилмоқда . Меҳнат ресурсларидан самарали фойдаланиш муоммолари юзасидан мамлакатимизда « Бандлик » дастури доирасида ишлар ҳал этилмоқда . Минтақа иқтисодиётининг умумий тарифи . Фарғона минтақаси хўжалигининг шаклланишида пахтачилик ва пиллачилик асосий ўринни эгаллаши , шунингдек боғдорчилик , токчилик хўжалигининг йирик районларидан бири бўлиб ҳисобланиши асос бўлади . 2003 йил минтақада рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар сони 68,2 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг 24 фоизига тенгдир . Барча корхона ва ташкилотларнинг 89,1 фоизи иқтисодиётнинг нодавлат секторларига тўғри келади . Минтақада кичик ва ўрта бизнес ҳамда хусусий тадбиркорлик ривожланиб бормоқда . 2003 йилда кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмалар сони 63,1 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич мамлакатдаги кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмаларнинг тўртдан бирига тенг . Улар томонидан минтақада ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 38,6 фоизи , саноат маҳсулоти ҳажмининг эса 6,8 фоизи тайёрланди . Тадбиркорликни ривожлантириш ҳисобидан янги иш ўринлари яратилмоқда . Минтақа иқтисодиётида банд бўлган аҳолининг 80,3 фоизи

нодавлат секторларида фаолият юргизмоқда . Минтақада 2003 йилда 252 та корхона хусусийлаштирилди . Минтақа саноати ва унинг тармоқлари . Фарғона минтақасида республикада мавжуд саноат тармоқларининг деярли барчаси ривожланган . Мустақиллик йиллари янги тармоқлар вужудга келди . Фарғона минтақаси 2003 йилда 1327,8 млрд . сўмлик саноат маҳсулоти ишлаб чиқарди ёки Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи саноат маҳсулоти ҳажмининг 21,9 фоизини беради . Саноатнинг етакчи тармоқларига ёқилғи - энергетика , машинасозлик , айниқса автомобилсозлик , электротехника , кимё , бинокорлик ва қурилиш материаллари , пахта тозалаш ва қайта ишлаш , енгил ва озиқ - овқат тармоқлари киради . Саноат тармоқлари биринчи навбатда енгил ва озиқ - овқат саноати маҳсулотларини ишлаб чиқаришга ихтисослашган . Жумладан , 2002 йилда Фарғона минтақаси республикада ишлаб чиқарилган пайпоқ маҳсулотларининг 68,3 фоизини , жун матонинг 66,5 фоизини , пойабзалнинг 63,5 фоизини , ип - газламанинг 46 фоизини , ипак газламанинг 41,3 фоизини , трикотаж маҳсулотларининг 40,9 фоизини , кир совуннинг 34,8 фоизини , ўсимлик ёғининг 33,9 фоизини ва уннинг 22,8 фоизи тайёрланди . Минтақанинг ёқилғи саноати нефть ва газ қазиб чиқаради . 2002 йил минтақада 151,7 минг тонна нефть ( газ конденсати ), 72 млн . куб . м . табиий газ қазиб чиқарилди . Бу республикада қазиб чиқарилган нефтнинг 2,1 фоизини , газнинг эса 0,1 фоизини ташкил этади . Нефть асосан Чимён , Андижон , Полвонтош , Жанубий Оламушук каби конлардан олинмоқда . Айрим нефть конларидаги захираларнинг камайиши натижасида нефть қазиб олиш камаймоқда . Қазиб олинган нефть Олтиариқ ва Фарғона нефтни қайта ишлаш заводларига юборилади . Янги нефть конларини

топиш учун чуқур қудуқлар ўзлаштирилмоқда . Хўжаободда йирик ер ости газ омбори мавжуд . Минтақадаги энг йирик электр станцияси Қувасой ГРЭСдир . Фарғона , Андижон , Наманган , Қўқон шаҳарларида иссиқлик электр станциялари , Шаҳрихонсой , Намангансой дарёларида гидроэлектр станциялар қурилган . Минтақа республикада ишлаб чиқарилаётган электр энергиянинг 5 фоизини беради . Етишмаган электр энергияни Тошкент минтақасидан олади . Ангрен - Наманган юқори кучланишли электр линияси қурилган . Минтақа саноатининг яхши ривожланган соҳаларидан бири машинасозликдир . Машинасозлик саноати автомобиллар , қишлоқ хўжалик машиналари қисмлари , пахта тозалаш , тўқимачилик ва бошқа саноат тармоқлари учун машина ускуналари , ирригация ва мелиорация учун машиналар , электротехника маҳсулотлари ишлаб чиқаради . Минтақадаги машинасозликнинг йирик маркази Андижон шаҳри бўлиб унда « Коммунар », « Электродвигатель », « Электроаппарат », « Машинасозлик », « Эталон », қурилиш ва ирригация машинасозлик заводлари салмоқли ўринни эгалайди . Мустақиллик йиллари машинасозлик саноатида бир қанча қўшма корхоналар ташкил этилди . Жумладан , Жанубий Кореянинг ДЭУ корпорацияси билан Асакада « ЎзДЭУ авто », Хонободда енгил автомобиллар учун электр асбоблари ишлаб чиқарувчи « ЎзКоджи », Андижонда олмос асбоблари ишлаб чиқарувчи « Ўзбек - Италия » кўшма корханалари , Шаҳрихондаги кабел маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи қўшма корхона шулар жумласидандир . Шунингдек , машинасозликнинг марказларидан бири Қўқон шаҳридир . Бу ерда кимё ва тўқимачилик саноати учун ускуна ва аппаратлар , электр сув иситгичлар ишлаб чиқарилади .

Наманган трансформатор заводи , Фарғона газ аппарати заводи , Андижон ҳамда Марҳамат шаҳарларидаги электротехника машинасозлик заводлари ишлаб турибди . Нефть - газ саноати учун ускуналар Наманган машинасозлик заводида тайёрланади . Асака шаҳридаги « ЎзДЭУ » қўшма корхонасининг ишга туширилиши билан мамлакатда биринчи бор автомобилсозлик саноатига асос солинди ва Ўзбекистон дунёдаги 28 та автомобиль ишлаб чиқарадиган мамлакатлардан бирига айланди Корхона 1996 йилдан « Нексия », « Тико », « Дамас » автомобилларини ишлаб чиқара бошлади . 2003 йилдан « Тико » автомобили ишлаб чиқариш тўхтатилди ва шу йилдан янги русумли « Матис » « Ласетти », « Донс » енгил автомобиллари ишлаб чиқарилмоқда . Завод йилига 200 мингта автомобиль ишлаб чиқариш имкониятига эга . Бироқ 2002 йилда 34716 та енгил автомобиль ишлаб чикарилди , холос . Минтақада кимё саноати яхши ривожланган . Фарғона « Азот » ишлаб чиқариш бирлашмасида ўсимликларни химоя қилишнинг кимёвий воситалари ва азотли ўғитлар , шунингдек Қўқон суперфосфат заводида фосфорли ўғитлар ишлаб чиқарилади . 2002 йилдан чет эллик ҳамкорлар билан « Фарғонаазот » бирлашмасида хлорат натрий ва хлорат магний дефолиантини ишлаб чиқариш йўлга қўйилди . Шунингдек , қишлоқ хўжалик ўсимликларини касаллик ва зараркунандалардан кимёвий ҳимоя қилишда қўлланиладиган олтингугурт кукуни Шўрсув кон - кимё корхонасида ишлаб чиқарилади . Ацетат иплар Фарғона кимёвий толалар заводида , целлюлоза ацетат « Фарғонаазот » бирлашмасида тайёрланади . Фарғона фуран бирикмалари ва Андижон гидролиз заводларида техник ва озиқ - овқат саноати учун этил спирти ишлаб чиқариш йўлга қўйилган . Мебель саноати учун синтетик смолалар Фарғона фуран бирикмалари заводида тайёрланади .

Минтақа қурилиш материаллари саноатига эга . Табиий хом ашёдан қурилиш материаллари сифатида фойдаланилади . 2002 йилда минтақа республикада тайёрланган томга ёпиладиган юмшоқ материалнинг 100 фоизини , ойнанинг 62,4 фоизини , шифернинг 38,3 фоизини , кабель маҳсулотларининг 36,1 фоизини , цемент ишлаб чиқаришнинг 19 фоизини , минерал ўғитларнинг 13,4 фоизи ишлаб чиқарди . « Қувасой цемент » заводи республикадаги йирик цемент ишлаб чиқарадиган корхоналардан бири ҳисобланади . Минтақа республикада ойна ишлаб чиқариш бўйича олдинда туради . Унинг йирик корхонаси « Қувасойшиша » ишлаб чиқариш бирлашмасидир . Бу корхона консерва шиша идишлари , бутилка ва « ЎзДЭУавто » корхонаси учун ойна , шунингдек дераза ойналари ишлаб чиқаради . Андижон , Фарғона , Қўқон ва Қувасой шаҳарларида йиғма темир - бетон ва уйсозлик комбинатлари мавжуд . Минтақанинг енгил саноат тармоғи маҳаллий хом ашё ресурслари хисобига ривожланиб бормоқда . Енгил саноатнинг етакчи тармоқларидан бири бўлган тўқимачилик саноати махаллий меҳнат ва материал захиралари билан ишончли тарзда таъминланган Чет эл инвестициялари ҳисобига замонавий тўқимачилик мажмуалари қурилиши бошланди . Жумладан , 2001 йилда « Фарғона тўқимачилик комбинати » акциядорлик жамияти базасида « Кобул - Фарғона ко Лтд » Ўзбек - Жанубий Корея , 2003 йилда 6,8 млн . тонна калава ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган « Бестекс » Ўзбекистон - Германия , « Марғилон - текс » Ўзбек - Туркия қўшма корхоналари ишга туширилди . Шунингдек , 4,4 минг тоннадан ортиқ калава ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган « Ишонч », « Улуғбек » ( Қўқон ш .) акциядорлик жамиятлари ташкил этилди . Андижон вилоятида « Андижон тўқимачилик » мажмуаси , « Антед », « Анконтекс » ОАЖ кўшма корхоналари фаолияти йўлга қўйилди . « Балиқчи » нотўқима материаллар фабрикаси мавжуд . Германиянинг

« Шульц ва Хоф » фирмалари « Балиқчи » АЖ базасида калава ип ишлаб чиқаришга мўлжалланган қўшма корхона , Туркия фирмаси билан биргаликда эса « Муштарий » акциядорлик жамияти қўшма корхоналари ишга тушди . Шунингдек , Наманган вилоятида « Наманган тўқимачи », « Аснам тўқимачи », Туркия фирмаси билан жундан тайёр маҳсулот ишлаб чиқарувчи « Косонсой - Текмен », Швейцариянинг « Голтекс » фирмаси билан « Исковуттекс », трикотаж сурп ишлаб чиқариш бўйича « Ас Шох » ва « Поп - фен » ва бошқа қўшма корхоналар ташкил этилди . Наманган ва Поп нотўқима материаллари ишлаб чиқариш бирлашмаси мавжуд . Фарғона минтақаси республика тўқимачилик саноатининг йирик марказларидан ҳисобланади . Минтақадаги тўқимачилик корхоналари 2002 йилда мамлакатда ишлаб чиқарилган 428,7 млн . кв . м . ип газлама матоларининг 46 фоизини берди . Минтақа республиканинг шойи газлама ишлаб чиқарадиган асосий марказларидан ҳам ҳисобланади . 2002 йилда минтақа республикада тайёрланган 5 млн .181 минг кв . м . шойи матонинг 41,3 фоизини ишлаб чиқарди . Унинг йирик корхоналарига « Марғилон Ипаги », « Марғилон Хонатласи » ва Наманган « Атлас » акциядорлик жамияти , Наманган абрли газламалар комбинати , Қўқон шойи тўқиш фабрикаси киради . Трикотаж саноатининг йирик корхоналари бўлиб « Семурғ » трикотаж буюмлар акциядорлик жамияти , Қўқон ва Қорасув пайпоқ - тўқув фабрикалари , Андижон трикотаж кийимлар фабрикаси , Олтинкўл трикотаж матолар фабрикаси , Хўжаобод , Шаҳрихон , Чотқол трикотаж - тикувчилик фабрикалари ҳисобланади . 2002 йилда минтақа республикада тайёрланган жами трикотаж маҳсулотларининг 40,9 фоизини берди . Трикотаж маҳсулотлари ишлаб чиқаришда чет эл инвесторлари томонидан « Антри » Ўзбекистон - Америка қўшма корхонаси , « РамзДзинДу »

Ўзбек - Хитой қўшма корхоналари фойдаланишга топширилди . Таҳлил этилаётган йилда Ўзбекистонда 19,7 млрд сўмдан ортиқ тикувчилик маҳсулотлари ишлаб чиқарилган бўлса , шунинг 22,9 фоизини Фарғона минтақаси тайёрлади . Тикувчилик фабрикаларининг йирик корхоналари Қўқон , Андижон , Наманганда фаолият кўрсатмоқда . Минтақада Андижон , Қўқон ва Наманган пойабзал фабрикалари , Поп резина пойабзал фабрикалари бўлиб улар маҳсулот турлари бўйича ихтисослашган . Минтақадаги « Фарғона пойабзал » акциядорлар жамияти Германиянинг « Саламандер » фирмаси билан « Ўзсаламан » қўшма корхона тузиб 8 турдаги эркаклар пойабзалини ишлаб чиқармоқда . 2002 йилда минтақага республикада ишлаб чиқарилган 6 млн .776 минг жуфт пойабзалнинг 63,5 фоизи тўғри келди . Фарғона минтақасида мебель саноати яхши ривожланган . Мебель корхоналари ҳар хил ётоқхона , ошхона , меҳмонхона , кабинет ва бошқа мебеллар ишлаб чиқаришни ўзлаштирган . Унинг корхоналари Фарғона , Андижон Наманган ва Қува , Қўқон , шаҳарларида жойлашган . Рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш мақсадида « Қўқон мебель » Ўзбек - Россия , « Файз - Явар » қўшма корхоналари ташкил этилди ва тайёрланган мебеллар экспорти йўлга қўйилди . 2002 йилда минтақа 2596,5 млн . сўмлик мебель жиҳозлари ишлаб чиқарди . Бу кўрсаткич мамлакатда тайёрланган мебель жиҳозларининг 16,8 фоизига тенгдир . « Қувасой чинниси » акциадорлик жамиятида аҳоли эҳтиёжлари учун чинни буюмлари ишлаб чиқарилади . Минтақа замонавий озиқ - овқат саноатига эга . 2002 йил минтақада 25,9 минг тонна гўшт ва гўшт маҳсулотлари , 34,5 минг тонна сут ва сут маҳсулотлари , 316,2 минг тонна ун ишлаб чиқарилди . Бу кўрсаткичларнинг республикадаги салмоғи мос равишда 17,4-16,1-22,8 фоизга тенг .

Озиқ - овқат саноатининг етакчи тармоқларидан бири ёғ - мой саноати ҳисобланади . Қўқон , Косонсой , Фарғона , Андижон ёғ - мой комбинатлари 75,1 минг тонна ўсимлик ёғи ишлаб чиқарди . Бу кўрсаткич республикада тайёрланган ўсимлик мойининг 33,9 фоизини ташкил этади . Ўсимлик мойи ишлаб чиқаришда кўпроқ пахта чигити ишлатилди . Фарғона ва Андижон ёғ - мой комбинатлари кир совун ишлаб чиқаришга ҳам ихтисослашган . Фарғона ёғ - мой комбинати эса атир совун ва глицерин ишлаб чиқаришни ўзлаштирган . 2002 йилда Наманган , Андижон ва Фарғона консерва заводларида 96,6 млн . шартли банкада консерва тайёрланди ёки республикадаги бу маҳсулотнинг 22,8 фоизи ишлаб чиқарилди . Шунингдек , Қўқон ва Наманган вино заводларида 1163 минг дал узум виноси (15,8%) тайёрланди . 2002 йил минтақада 179,3 минг тоннадан кўпроқ нон ва нон - булка маҳсулотлари ишлаб чиқарилди . Бу республикада ишлаб чиқарилган нон ва нон - булка маҳсулотлари ҳажмининг 21,3 фоизини ташкил этди . Хонободда макарон маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи « Хон - Бугдо » Ўзбек - Хитой қўшма корхонаси , Наманганда « Нестле Ўзбекистон » қўшма корхонаси фойдаланишга топширилди . Асосий саноат марказларига Фарғона , Қўқон , Марғилон , Наманган , Андижон , Асака шаҳарлари киради . Фарғона шаҳри саноат маҳсулоти ҳажми бўйича Тошкент шаҳридан кейин иккинчи ўринда , Фарғона минтақасида эса биринчи ўринда туради . Қишлоқ хўжалиги ва унинг тармоқлари . 2003 йил минтақада қишлоқ хўжалик маҳсулотининг ялпи ҳажми 1101,8 млрд . сўмни ташкил этди ёки республика қишлоқ хўжалик маҳсулоти ялпи ҳажмининг 27,3 фоизи етиштирилди . Қишлоқ хўжалигида етиштирилган маҳсулотларнинг

57,7 фоизи деҳқончилик соҳасига , 42,3 фоизи эса чорвачиликка тўғри келади . Минтақада барча экин майдони 742,8 минг гектарни ташкил этади . Бу республика экин майдонининг 21 фоизига тенг . Суғориладиган экин майдонининг катта қисмига пахта экилади . Андижон вилояти пахта етиштиришда ўзига хос янгилик , яъни плёнка остига чигит қадашни яратди . Ғўза экини майдони 324 минг гектарни (22,8%) ташкил этади . Қишлоқ хўжалик тармоқларида деққончилик анча устун туради . Минтақада ер - сув ресурсларидан унумли фойдаланиш деҳқончилик маҳсулотларини кўпайтиришнинг асосий омили ҳисобланади . Шунингдек , суғориладиган ерларда дон ва дуккали ғалла экинлари майдонининг хиссаси ҳам анча юқори . Масалан , минтақада дон ва дуккакли экин майдони 304,6 минг гектарни ёки барча экин майдонининг 41,0 фоизини ташкил этади . Дон экинларидан буғдой , шоли , маккажўҳори ва бошқалар етиштирилади . 2002 йил минтақада 915,3 минг тонна пахта , 1570,1 минг тонна дон маҳсулотлари тайёрланди . Дон маҳсулотларининг 1497,1 минг тоннаси буғдой хосилига тўғри келади . Умуман , Фарғона водийси пахта ва дон етиштириш бўйича минтақалар орасида биринчи ўринда туради . Шаҳарлар атрофида картошка , сабзавот , полиз экинлари кенг тарқалган . 2002 йилда картошка экиладиган майдонлар 32,9 минг гектарни , сабзавот экинлари эса 12,9 минг гектарни ташкил этди . Минтақада узумчилик , боғдорчилик ва сабзавотчилик яхши ривожланган . Айниқса , Қува анори , Олтиариқнинг турп ва бодринги бошқа минтақаларда ҳам яхши танилган . Фарғона минтақасида чорвачилик асосан сут - гўшт маҳсулотлари етиштиришга ихтисослашган . Минтақада 845,9 минг бош қорамол ва 1 млн 392 минг бош қўй ва эчки , 16,3 мингта от боқилади . 2002 йил

минтақада тирик вазнда 176,3 минг тонна гўшт етиштирилди , 996,8 минг тонна сут соғиб олинди ҳамда 238,5 млн . дона тухум олинди . Бу республикада етиштирилган гўшт ва сут маҳсулотларининг мос равишда 20,3-26,8 фоизига тенг . Мустақиллик йиллари қишлоқ хўжалигида ислоҳатлар изчил амалга оширилди . Кам самарали хўжаликлар негизида фермер хўжаликлари тузилди . 2003 йил бошида минтақада фермер хўжаликлар сони 13,6 мингдан ошиб кетди . Фермерларга 182,2 минг гектар ер ( бир фермерга 13,3 га .) бириктирилди . Улар томо - нидан тирик вазнда 3,2 минг тонна гўшт ,14,1 минг тонна сут , 1156 минг дона тухум олинди . Транспорти . Ҳар томонлама ривожланган транспорт минтақа ишлаб чиқарувчи кучларининг ривожланиши ва жойланишида , ички ва бошқа минтақалар билан иқтисодий алоқаларни ривожлантиришда муҳим роль ўйнайди . Минтақада ҳозирги замон транспортининг барча турлари ( темир йўл , автомобиль , ҳаво , қувур , электрон ) мавжуд . Темир йўл ва автомобиль йўллари бутун минтақани ҳалқа шаклида ўраб олган . 2002 йил минтақада умумий фойдаланиладиган темир йўлнинг узунлиги 529 км ( жамига нисбатан 13,4 фоиз ) ва автомобиль йўлининг узунлиги эса 9,8 минг км ( жамига нисбатан 22,4 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил этилаётган йилда темир йўли орқали 519,6 мингта йўловчи ( жамига нисбатан 3,5 фоиз ) ва 8027,5 минг тонна юк ( жамига нисбатан 18,3 фоиз ) жўнатилди . Фарғона минтақаси бошқа минтақалар билан Қурама тоғининг Қамчик довони орқали ўтган Қўқон - Ангрен - Тошкент автомобиль йўли ҳамда Хўжанд дарвозаси орқали боғланади . Автомобиль транспорти орқали юк ва йўловчиларнинг асосий қисми ташилмоқда . 2002 йил минтақада умумий фойдаланиладиган автомобиль йўлининг узунлиги 9,8 минг км ( жамига нисбатан 22,4 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил этилаётган йилда

автомобиль йўли орқали 21,2 млн . тонна юк ( жамига нисбатан 17,2 фоиз ) жўнатилди . Фарғона халқа йўли минтақа таркибида бўлган вилоят марказлари ва йирик шаҳарларини бир - бири билан боғлаб иқтисодий алоқаларни амалга оширади . Келгусида ушбу минтақа ҳудуди орқали Ўзбекистоннинг Хитой ва Покистонга чиқиш имкони яратилмоқда . Ҳозирги кунда Ўзбекистон Андижон - Ўш - Эргаштом - Қашқар автомобиль йўли қурилишида фаол қатнашмоқда . « Ўзбекистон ҳаво йўллари » миллий авиакомпанияси таркибидаги 12 та замонавий аэропортларнинг тўрттаси ( Андижон , Наманган , Фарғона ва Қўқон ) Фарғона минтақасида жойлашган . Ҳаво йўллари транспорти минтақани Тошкент , Москва , Санкт - Петербург ҳамда Кавказ , Қрим ва бошқа ҳудудларда жойлашган шаҳарлар билан боғлайди . Минтақа таркибидаги вилоят марказлари аэропортлари ТУ -154, Ил -62, ИЛ -76 аэробусларини қабул қила олади . Фарғона минтақасида қувур транспорти дастлаб 1908 йилда Чимён нефть конидан Олтиариқ нефтни қайта ишлаш заводига , кейинчалик Фарғона нефтни қайта имшлаш заводигача ўтказилди . Газ ёқилғиси қувурлар орқали уй хўжаликларига узатилади .

Минтақанинг инвестиция муҳити ва ташқи иқтисодий алоқалари . 2002 йилда минтақа иқтисодиётига киритилган барча инвестиялар ҳажми 257 млрд . сўмни ташкил этди . Шундан 35,8 фоизи чет эл инвестицияси ва кредитлари маблағига , 22,6 фоизи республика бюджетига ва 39 фоиздан ортиғи корхона ва аҳоли маблағларига ва қолган қисми бошқа маблағлар ҳисобига тўғри келади . Минтақада экспорт ва импорт ўрнини босувчи маҳсулотлар ишлаб чиқаришини такомиллаштириш мақсадида чет эл капитали жалб этилмоқда . 2002 йил минтақада чет эл инвестиция корхоналарининг 258 таси рўйхатга олинган бўлиб , шундан 209 таси хуқуқий ишлаб турган корхоналардир . 2002 йилда 30 та чет эл инвестиция корхоналари ташкил этилди ва 13 та корхона фаолияти эса тўхтатилди . Энг кўп қўшма корхоналар Туркия , Канада , АҚШ , Россия , Руминия , Буюк Британия , Жанубий Корея ва бошқа давлатлар инвесторлари иштирокида барпо этилди . Минтақа иқтисодиётининг характерига қараб унинг экспорт ва импорти шаклланган . 2002 йилда ташқи иқтисодий алоқалар айланмаси 686,5 млн . АҚШ долларини ташкил этди . Шундан 312,3 млн . доллорни экспорт , 374,2 млн . доллорни импорт маҳсулотлари ташкил этди . 3 . З арафшон минтақаси Зарафшон минтақаси Ўзбекистоннинг марказий қисмида жойлашган . Минтақа ўз таркибига Бухоро , Навоий ва Самарқанд вилоятларини олади . Майдони 168,1 минг кв . км . Бу республика ҳудудининг 37,4 фоизини эгаллайди . Майдонининг катталиги жиҳатидан Қуйи Амударё минтақасидан кейин иккинчи ўринда туради . Аҳолиси 2004 йил бошида

5090,3 минг кишига тенг бўлди . Бу мамлакат аҳолисининг 19,9 фоизига тўғри келади . 2003 йилда минтақа Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 18,7 фоизини , саноат маҳсулоти ҳажмининг 23,7 фоизини , қишлоқ хўжалик маҳсулотининг 24,5 фоизини берди . Шунингдек , мамлакатда ишлаб чиқарилган истеъмол молларининг 22,1 фоизи , асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг 16,8 фоизи , чакана товар айланмасининг 15,5 фоизи ҳамда республика ташқи савдо айланмасининг 13,3 фоизи минтақага тўғри келди . Иқтисодий географик ўрни . Зарафшон минтақаси ҳудуди шимол ва шимоли - шарқда Қозоғистон Республикаси билан , жануб ва жануби - ғарбда Туркманистон Республикаси билан , шарқда оз миқдорда Тожикистон Республикаси ва Мирзачўл минтақаси билан , жануби - шарқ томонда Жанубий минтақа билан ҳамда ғарб ва шимоли - ғарбда Қуйи Амударё минтақаси билан туташиб туради . Минтақанинг иқтисодий географик ўрни қўшни давлатлар ва минтақалар билан иқтисодий алоқа ўрнатиш учун қулай ҳисобланади . Зарафшон минтақаси қўшнилари билан асосан автомобиль ва темир йўллар орқали иқтисодий алоқалар олиб боради . Географик ўрни қулай бўлганлиги учун қадимда Бухородан « Буюк ипак йўли » нинг бир тармоғи ўтган . Табиий шароити ва табиий ресурслари . Минтақа ер юзасининг катта қисми текислик , яъни Қизилқум чўлидан иборат . Минтақанинг фақат шарқий қисмигина тоғлардан иборат . Тоғлар совуқ ҳаво массаларини тўсиб қолиб , ўсимликлар учун бир мунча қулайлик туғдиради . Минтақа сейсмик зонада жойлашган . Минтақанинг иқлими кескин континентал . Қиши совуқ , ёзи эса иссиқ ва қуруқ . Ёғин кам ёғади . Ўсимликларнинг ўсиш даври 212 кундан 269

кунгача . Бу эса кўпинча иссиқсевар экинлардан ингичка толали пахта етиштириш имконини беради . Қизилқум чўлининг катта қисми қоракўлчилик учун қулай ҳисобланади . Асосий дарёлари Зарафшон ва Амударё ҳисобланади . Бу дарё сувлари асосан экинларни суғоришга ишлатилди . Сувдан унумли фойдаланиш мақсадида Каттақўрғон ва Қуйимозор сув омборлари қурилган . Қуйи Зарафшон воҳасини сув билан таъминлаш мақсадида Амударёдан насос ёрдамида сувни 64 метр баландликка кўтариб берадиган Аму - Бухоро , Аму - Қоракўл суғориш каналлари қурилган . Ер ости сувларидан чорвачиликда фойдаланилади . Зарафшон минтақаси табиий ресурсларга бой . Жумладан , Бухорода табиий газ конларидан Янгиқозғон , Дояхотин , Жарқоқ , Учқир ҳамда Ўртабулоқ , Муллахол нефть конлари жойлашган . Ёқилғи турларидан ташқари минтақада йирик олтин , уран конлари мавжуд . Асосий олтин конлари Навоий вилоятидаги Мурунтов , Омонтойтов , Даргиз ва Кокпатас , шунингдек Самарқанд вилоя - тидаги Чормитон конлари ҳисобланади . Жетимтовтоғида вольфрам рудаси бор . Шунингдек , кумуш ва фосфорит конлари , қурилиш материалларидан марамар , гранит , оҳак , гипс ва бошқа қурилиш хом ашёси бор . Аҳолиси ва меҳнат ресурслари . Минтақа аҳолиси 2004 йил бошида 5 млн .90 минг кишидан ортиқни ташкил этди . Аҳолининг жинс таркибида эркаклар 49,9 фоиз , аёллар эса 50,1 фоиз . Бухоро ва Навоий вилоятларида саноатнинг тез суръатларда ўсиши шаҳар аҳолисининг тез кўпайишига олиб келди . Лекин шунга қарамасдан шаҳар аҳолиси 29,9 фоизни ташкил этади . Қишлоқ жойларида эса 70,1 фоиз аҳоли яшайди . Мустақиллик йиллари минтақа аҳолиси сони 936,9 минг кишига кўпайди . Аҳоли сони асосан табиий кўпайиш ҳисобига ўсмоқда . Аҳоли сони мутлоқ сонларда ортиб борсада , лекин унинг ўсиш суръатида йилдан - йилга

пасайиш кузатилади . Масалан , ХХ асрнинг 70- нчи йилларда ўртача йиллик ўсиш 3,2 фоизни , 80- нчи йилларда 2,5 фоизни , 90- нчи йилларда эса бу ўсиш 2 ôîèç га тенг бўлди , оҳирги уч йилда эса 0,9 фоизга тушди . Минтақа аҳолисининг ёш таркибида меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирлар (0-15 ёш ) улуши 39,7 фоизни ( бу кўрсаткич шаҳар аҳолиси таркибида 36,8 фоиз , қишлоқ аҳолиси таркибида эса 43,6 фоиз ) ташкил этади . Меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирларнинг 75,5 фоизи қишлоқ жойларига тўғри келади . Меҳнат ёшидаги аҳоли 53,6 фоизни , меҳнат ёшидан катта бўлганлар эса 6,7 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 26,4, фоизи 16-29 ёшдагилардир . 2003 йил минтақада меҳнат ресурслари сони 2685,2 минг кишига тенг бўлди . Бу республикадаги мавжуд меҳнат ресурсларининг 19,7 фоизига тенгдир . Меҳнат ресурслари таркибида иқтисодий фаол аҳоли 73,6 фоизни ташкил этади . Иқтисодиётда банд аҳоли сони 1963,1 мингтага тенг . Меҳнатга лаёқатли аҳоли билан меҳнатга лаёқатсиз аҳоли нисбати анча фарқланади . Минтақада жами аҳолига нисбатан иқтисодий фаол аҳоли салмоғи 38 фоизга тенг . Иқтисодий фаол аҳолининг 0,4 фоизи (8,5 минг киши ) иш қидирувчи сифатида рўйхатга олинган . Янги иш ўринларини ташкил қилишга нисбатан меҳнат ресурслари сонининг тез ўсиши минтақада « ишсизлар » ни вужудга келтирмоқда . Иқтисодиётининг умумий тарифи . Минтақа иқтисодиётида тоғ - кон , рангли металлургия , нефтни қайта ишлаш , машинасозлик , кимё ва нефть кимёси , пахтачилик , қоракўлчилик , қурилиш материаллари ҳамда енгил ва озиқ - овқат саноати каби тармоқлар ривожланган . Кейинги йилларда минтақа иқтисодиётида халқаро туризмнинг аҳамияти ошиб бормоқда . 2003 йил минтақада рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар сони 55,4 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг 19,5 фоизига тенгдир . Минтақадаги барча

корхона ва ташкилотларнинг 90,8 фоизи иқтисодиётнинг нодавлат секторларига тўғри келади . 2002 йилда 9,1 минг корхона ва ташкилот янги ташкил этилди . Минтақада кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмалар сони 52,5 мингтани ташкил этади . Улар томонидан минтақада ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 37 фоизи , саноат маҳсулотининг эса 9,7 фоизи тайёрланди . Минтақа иқтисодиётида банд бўлган аҳолининг 73,3 фоизи нодавлат секторларида фаолият юргизмоқда . 2003 йилда минтақада 231 та корхона ҳусусийлаштирилди . Минтақа саноати ва унинг тармоқлари . Минтақада саноатнинг ҳам оғир , ҳам енгил ва озиқ - овқат тармоқлари шаклланган . Зарафшон минтақаси 2003 йилда 1437,8 млрд . сўмлик саноат маҳсулоти ишлаб чиқарди , бу Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи саноат маҳсулоти ҳажмининг 23,7 фоизига тенг . Ёқилғи - энергетика саноати асосан табиий газ ва нефть қазиб чиқаради . Газли кони захираларининг йилдан - йилга камайиши ва Қашқадарёдаги Шўртон газ кони ишга туширилиши натижасида Бухоро вилояти газ қазиб чиқариш бўйича Қашқадарё , Қорақалпоғистондан кейинги учинчи ўринга тушиб қолди . 2002 йил минтақада 757 млн куб . м . газ қазиб олинди . Бу кўрсаткич республикада қазиб олинган газнинг 1,3 фоизига тенг . Шунингдек , минтақада 33 минг тонна нефть қазиб чиқарилди . Қашқадарёда Кўкдумалоқ нефть - газ конденсат конининг очилиши ва ишга туширилиши билан Бухорода республикадаги учунчи нефтни қайта ишлаш заводи Франция билан ҳамкорликда Қоровулбозор шаҳрида ишга туширилди . Корхона юқори октанли бензин , керосин , дизель ёнилғиси , мотор мойларига қўшилмалар , енгил автомашиналар учун мотор ва сурков мойлари ва бошқа маҳсулотлар ишлб чиқаради .

Минтақа электр энергия ишлаб чиқариш бўйича Тошкент , Мирзачўл минтақаларидан сўнг учинчи ўринда туради . Асосий электр энергияни газ билан ишлайдиган Навоий ГРЭСи ( қуввати 1250 МВт ) беради . Шунингдек , Хишров ГЭС бор . Саноатнинг етакчи тармоқларидан бири рангли камёб ва қимматбаҳо металл олиш корхонасидир . Маҳаллий хом ашё ресурслари негизида Навоий кон - металлургия комбинати ишга туширилди . Комбинат энг муҳим ва ноёб « стратегик » аҳамиятга эга . Навоий кон - металлургия комбинатининг асосий ишлаб чиқарувчи қувватлари Учқудуқ ва Зарафшон ҳамда Нуробод шаҳарларида жойлашган . Олтин қазиб олиш бўйича Зарафшонда Ўзбекистон - АҚШ « Зарафшон - Ньюмонт » қўшма корхонаси 1995 йилдан маҳсулот ишлаб чиқара бошлади . Буюк Британия билан олтин руда конларини ишга тушириш ва олтин ажратиб олиш бўйича « Амантайту Голдфилдз » қўшма корхонаси лойиҳаси амалга оширилди . Самарқанд ва Навоий вилоятларидан уран рудаси қазиб чиқарилади . Руда Нурободдаги руда бойитиш корхонасида қайта ишланиб , ундан Навоий тоғ - кон металлургия корхонасида тайёр маҳсулот ишлаб чиқарилади . Ингичкадаги тоғ - кон корхонасида эса вольфрам рудаси қазиб чиқарилади . Ўзбекистон рангли металлар ишлаб чиқариш бўйича жаҳонда олдинги ўринларни эгаллаган мамлакатлардан бири ҳисобланади . Мамлакатимиз жаҳон ҳамжамиятида олтин ишлаб чиқариш миқдори бўйича саккизинчи , захираси бўйича эса 5 ўринни эгаллайди . Ўзбекистон олтин қазиб чиқариш бўйича МДҲ давлатлари орасида Россиядан кейин иккинчи ўринда туради . Минтақа саноатида машинасозлик тез ривожланаётган тармоқлардан ҳисобланади . Самарқандда Туркия билан ҳамкорликда « СамкочАвто » қўшма корхонаси ишга туширилди ва мамлакатда биринчи бор

микроавтобус ва юк машиналари ишлаб чиқарила бошланди . Корхона 2002 йилда 414 та микроавтобус ва юк машиналарини тайёрлади . Машинасозлик ва металлсозлик корхоналари қишлоқ ҳўжалик машиналари ва автомобилларнинг эҳтиёт қисмлари , пахта тозалаш саноати учун асбоб ускуналар , шунингдек , Бухоро ихтисос - лаштирилган тажриба заводи чорвачилик жиҳозлари , ғўзапоя юлгичлари ва бошқа бир қанча маҳсулотлар ишлаб чиқаради . Самарқанд шаҳрида мамлакатда ягона ҳисобланган совуткич , лифт , киноаппаратлар ишлаб чиқаришга ихтисослашган корхоналар жойлашган . Минтақа мамлакатнинг йирик кимё саноати марказларидан ҳисобланади . У асосан табиий газ , нефть ҳамда минерал ҳом ашёга таянган ҳолда турли хил маҳсулотлар ишлаб чиқаради . Минтақада азотли ва фосфорли ўғитлар ишлаб чиқарадиган Навоий кимё бирлашмаси ва Самарқанд кимё заводи бор . Минтақа 2002 йилда Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган минерал ўғитларнинг 41,1 фоизини тайёрлади . Шунингдек , кимё саноати учун асосий хом ашё бўлган сульфат кислотаси Самарқанд кимё заводи ва Навоий кон - металлургия комбинатида ишлаб чиқарилади . Навоий электрокимё заводи базасида чет эллик ҳамкорлар билан қўшма корхона ташкил этилди . Корхонада ўсимликларни ҳимоя қилишнинг кимёвий воситаларини ишлаб чиқариш йўлга қўйилган . Нитрон акрил толалари « Навоийазот » бирлашмасида тайёрланади . Қорақалпоғистон Республикаси ва Навоий вилоятида топилган фосфорит конлари асосида « Қизилқум фосфорит мажмуаси » нинг биринчи навбати ишга тушди . Минтақада қурилиш саноати ривожланмоқда . Унинг йирик корхоналари Навоий цемент комбинати , Бухоро , Самарқанд ва Жомбойда темир - бетон конструкция заводлари , Шунингдек , Бухоро керамзит - бетон заводи киради . 2002 йилда Навоий цемент заводи республикада ишлаб чиқарилган цементнинг 41,2 фоизини берди . Мармар ва гранитдан

қоплама материаллар ишлаб чиқарувчи « Мрамор » Бухоройўлгранит , « Самарқандмармар » ишлаб чиқариш бирлашмаси мавжуд . Минтақа саноатининг асосий тармоқларига енгил ва озиқ - овқат саноати ҳам киради . Унинг етакчи тармоқларига пахта тозалаш , тўқимачилик , пиллакашлик , зардўзлик , шойи тўқиш , трикотаж , тикувчилик , чарм - пойабзал ва бошқалар киради . Минтақа 2002 йилда республикада ишлаб чиқарилган жун матонинг 33,5 фоизини , гилам маҳсулотларининг 31,6 фоизини , ип газламанинг 28,4 фоизини , трикотаж маҳсулотининг эса 19 фоизини тайёрлади . Пахта тозалаш саноатининг йирик корхоналари Самарқанд , Бухоро , Каттақўрғон , Когон , Қоракўл , Ғиждувон шаҳарларида жойлашган . Минтақада республиканинг йирик ип газлама ва шойи газла ишлаб чиқарадиган корхоналари жойлашган . Булар жумласига Бухоро , Ғиждувон тўқимачи АЖлари , Ўзбекистон - Швейцария « Алаттекс » қўшма корхонаси , Ўзбекистон - Америка « Қоракўлтекс » қўшма корхонасини ва Самарқанддаги « Мусаффо » шойи ишлаб чиқариш бирлашмаси киради . Улар ип ва шойи газлама турлари бўйича ихтисослашган . Масалан , Самарқанд шойи ишлаб чиқариш бирлашмаси тукли ва жаккард газламалар ишлаб чиқаришга ихтисослашган . Жомбойда пахтани қайта ишлашдан тайёр тўқимачилик маҳсулоти ишлаб чиқаришга қадар жараёнларни қамраб олган « Самтекс » комбинати , Ромитонда « Ромсиб » Ўзбекистон - Россия қўшма корхоналари ишга туширилди . Трикотаж ва тикувчилик саноатининг йирик корхоналари Самарқанд ва Бухорода жойлашган . Шунингдек , Самарқандда «8- март » тикувчилик фабрикаси ишлайди . Бухоро ва Самарқандда пойабзал фабрикаси , Бухоро ва Нурота шаҳарларида қоракўл териларига ишлов берувчи заводлар мавжуд . Минтақа йилига 500 мингга яқин қоракўл терисини тайёрлайди .

Самарқанд « Нафис » чинни корхонаси аҳоли эҳтиёжларини ва ташқи бозорни ҳисобга олган холда чинни буюмлари ишлаб чиқаради . Шунингдек , Бухоро ва Самарқанд шаҳарларида мебель саноатининг корхоналари мавжуд . 2002 йил минтақада 797,4 млн . сўмлик мебель маҳсулотлари тайёрланди . Озиқ - овқат саноати маҳаллий шароитда етиштирилган хом ашёни қайта ишлайди . Минтақа 2002 йилда республикада тайёрланган коньякнинг 60 фоизини , қадоқланган табиий чойнинг 46,6 фоизини , гўшт маҳсулотининг 35,6 фоизини , сут маҳсулотининг 34,1 фоизини , консерванинг 20,4 фоизини , ўсимлик мойининг 19,3 фоизини , кир совуннинг 23,8 фоизини ишлаб чиқарди . Озиқ - овқат тармоғининг йирик корхоналари Самарқанд , Бухоро ва Каттақўрғон шаҳарларида жойлашган . Уларга Бухоро , Самарқанд , Вобкент ва Булунғурдаги вино ва консерва заводлари , Самарқанд ва Каттақўрғон ёғ - мой комбинатларини айтиш мумкин . . Қишлоқ хўжалиги ва унинг тармоқлари . 2003 йил минтақада қишлоқ хўжалик маҳсулотининг ялпи ҳажми 987,9 млрд . сўмни ташкил этди ёки республика қишлоқ хўжалик маҳсулоти ялпи ҳажмининг 24,5 фоизи етиштирилди . Қишлоқ хўжалигида етиштирилган маҳсулотларнинг 48,7 фоизи деҳқончилик соҳасига , 51,3 фоизи эса чорвачиликка тўғри келади . Қишлоқ хўжалиги асосан пахтачилик ва қорақўлчиликдан иборат . Шунингдек , минтақада пахтачилик билан боғлиқ холда пиллачилик , боғдорчилик , токчилик яхши ривожланган . Барча экин майдони 693,7 минг гектарни ташкил этади . Бу республика экин майдонининг 19,6 фоизига тенг . Суғориладиган экин майдонларининг 280,8 минг гектарига ёки 40,5 фоизига ғўза экилди . Пахтанинг ингичка толали навлари ҳам экилади . Пахтадан ташқари ғалла ,

маккажўхори , зиғир , арпа экилади . Жами экин майдонининг 42,1 фоизини дон ва дуккакли экин майдони ташкил этади . 2002 йил минтақада 723,7 минг тонна пахта , 1141,3 минг тонна дон маҳсулотлари тайёрланди . Дон маҳсулотларининг 1021,3 минг тоннаси буғдой хосилига тўғри келади . Дон ва пахта етиштириш бўйича Жанубий минтақадан кейин учунчи ўринда туради . Картошка ва сабзавот экинлари асосан шаҳар атрофидаги ҳўжаликларда етиштирилади . 2002 йилда 14,3 минг гектар экин майдонига картошка , 27,3 минг гектарига эса сабзавот экинлари экилди . Самарқанд вилоятининг Ургут тумани Ўзбекистондаги ягона тамаки етиштирадиган ҳудуд ҳисобланади . Шунингдек , Самарқанд ўзининг майизбоп узумлари билан машҳур . Чорвачилик гўшт - сут етиштиришга ихтисослашган . 2002 йил минтақада 1422,6 минг бош қорамол , 2902,9 минг бош қўй ва эчки ва 29,1 мингта йилқи боқилди , тирик вазнда 228,0 минг тонна гўшт етиштирилди , 855,7 минг тонна сут ва 381,1 млн . дона тухум олинди . Минтақа яйловларидаги ўсимликлар қоракўлчиликни ривожлантиришда катта аҳамиятга эга . Минтақада республикадаги мавжуд қоракўл қўйларининг ярмидан ортиғи боқилади . 2003 йил бошида минтақада фермер хўжаликлар сони 17,8 мингтага етди . Уларга 393,8 минг гектар ер бириктирилди . Битта фермерга ўртача 22,1 га экин майдони тўғри келади . Фермерлар томонидан тирик вазнда 3,3 минг тонна гўшт , 23 минг тонна сут ва 36,7 млн . дона тухум олинди . Транспорти . Минтақада транспорт турининг кўп тармоғи мавжуд . 2002 йил минтақада умумий фойдаланиладиган темир йўлнинг узунлиги 1035 км ( жамига нисбатан 26,2 фоиз ) ва автомобиль йўлининг узунлиги эса 12 минг км ( жамига нисбатан 27,4 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил

этилаётган йилда темир йўли орқали 1463,1 мингта йўловчи ( жамига нисбатан 9,8 фоиз ) ва 15032,6 минг тонна юк ( жамига нисбатан 34,4 фоиз ) жўнатилди . Шунингдек , таҳлил этилаётган йилда автомобиль йўли орқали 13,8 млн . тонна юк ( жамига нисбатан 11,2 фоиз ) жўнатилди . Минтақа ҳудудидан Марказий Осиёдаги мустақил давлатларни Шарқий Европа давлатлари билан боғлайдиган Тошкент - Туркманбоши темир йўл магистрали кесиб ўтади . Қўшни Жанубий минтақа билан Самарқанд - Қарши , Тошкент минтақаси билан Тошкент - Учқудуқ , Қуйи Амударё минтақаси билан Учқудуқ - Нукус темир йўли боғлайди . Навоий - Учқудуқ темир йўли кон билан саноат марказини боғлайди . Келажакда бу минтақа ҳам Шарқий Осиё мамлакатларини Ғарбий Европанинг жанубий давлатлари билан туташтирадиган Трансосиё магистралининг ( Истанбул - Тошкент - Алмати - Пекин ) марказий бўғинларидан бири бўлади . Бу йўлдан Бухоро - Бейнов орқали Европа давлатларига , Тажан - Сарахс орқали Яқин Шарқ мамлакатларига чиқиш имкони туғилади . Асосий автомобиль йўллари минтақанинг жануби - шарқий қисмидан ўтадиган Катта Ўзбекистон тракти ( Тошкент - Термиз ) ҳисобланади . Зарафшон тракти Самарқанд ва Бухорони бир - бири билан боғлайди . Шунингдек , Туркманистон билан иқтисодий алоқалар қилишда хизмат қилади . Бухоро - Ғузор автомобиль йўли ҳам минтақаларни боғлайди . « Ўзбекистон ҳаво йўллари » миллий авиакомпанияси таркибидаги 12 та замонавий аэропортларнинг учтаси ( Самарқанд , Бухоро , Навоий ) Зарафшон минтақасидадир . Минтақа таркибидаги вилоят марказлари аэропортлари ТУ -154 самолётини , Самарқанд аэропорти ундан ташқари Ил -62, ИЛ -76 аэробусларини қабул қила олади . Самарқанд аэропорти ҳалқаро мақомга эга . Учқудуқда жаҳон андозаларига мос келадиган янги йирик халқаро аэропорт қурилмоқда .

Бухорода катта газ конларининг топилиши ва Қоравулбозор нефтни қайта ишлаш заводининг ишга туширилиши билан газ ва нефть қувурлари транспорти ривожланди . Жарқоқ - Бухоро , Самарқанд - Тошкент газ қувурлари жуда муҳим ҳисобланади . « Кўкдумалоқ - Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи » нефть қувури ишга туширилди . Минтақанинг инвестиция муҳити ва ташқи иқтисодий алоқалари . 2002 йилда минтақа иқтисодиётига киритилган барча инвестициялар ҳажми 257 млрд сўмни ташкил этди . Шундан 10 фоизи чет эл инвестицияси ва кредитлари маблағига , 16,4 фоизи республика бюджетига ва 73,3 фоиздан ортиғи корхона ва аҳоли маблағларига ва қолган қисми бошқа маблағлар ҳисобига тўғри келади . Минтақада чет эл инвестиция корхоналарининг 218 таси рўйхатга олинган . Шундан 175 таси хуқуқий ишлаб турган корхоналардир . 2002 йилда 32 та чет эл инвестиция корхоналари ташкил этилди ва 7 тасининг фаолияти тўхтади . Қўшма корхоналар Италия , Корейя , АҚШ , Буюк Британия , Франция , Ҳиндистон , Греция , Болгария ва бошқа давлатлар инвесторлари иштирокида барпо этилди . 2002 йилда ташқи савдо айланмаси 757,3 млн . АҚШ долларини ташкил этди . Шундан 419,1 млн . доллар экспорт , 338,2 млн . доллар импорт маҳсулотларидан иборат . 4. Жанубий минтақа Жанубий минтақа Ўзбекистоннинг жанубий қисмида жойлашган бўлиб , ўз таркибига Сурхондарё ва Қашқадарё вилоятларини олади . Минтақа майдони – 48,7 минг кв . км ., бу эса республика майдонининг 10,9 фоизини ташкил этади . Минтақада 2004 йил бошида 4 млн . 164,5 минг аҳоли яшаган . Бу мамлакат аҳолисининг 16,3 фоизи демакдир .

2003 йилда минтақа Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 12,4 фоизини , саноат маҳсулоти ҳажмининг 10,9 фоизини , қишлоқ хўжалик маҳсулотининг эса 18,3 фоизини берди . Шунингдек , мамлакатда ишлаб чиқарилган истеъмол молларининг 7,7 фоизи , асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг 20,2 фоизи , чакана товар айланма ҳажмининг 11,2 фоизи ҳамда республика ташқи савдо айланмасининг 4,3 фоизи унга тўғри келди . Иқтисодий географик ўрни . Минтақа шимол ва шимоли - ғарбда Зарафшон минтақаси билан , шарқ ва шимоли - шарқда Тожикистон Республикаси билан , жануби - ғарбда Туркманистон Республикаси билан , жанубда эса Амударё орқали Афғонистон Республикаси билан туташ . Амударё устига қурилган (1982 й .) автомобиль ва темир йўл кўприги минтақанинг иқтисодий географик ўрнини халқаро мавқега кўтарди , чунки кўпгина хорижий давлатларнинг , масалан Ғарбий Европа давлатлари ва Америка Қушма Штатларининг Афғонистон билан савдо - иқтисодий алоқаси шу кўприк орқали ўтади . Минтақада ( Қашқадарё вилояти Китоб тумани ) Улуғбек номидаги ҳалқаро кенглик станцияси жойлашган . Ушбу станция жойнинг географик кенглигини мунтазам кузатиб , қутбнинг Ер сиртидаги ҳаракатини белгилайди . Станция сайёрамизнинг 39,8 шимолий кенглигидан ўрин олган 5 та халқаро кенглик станцияларидан бири ҳисобланади . Табиий шароити ва табиий ресурслари . Жанубий минтақа шимол ва шарқ томондан Зарафшон ҳамда Ҳисор тизма тоғлари билан ўралган . Ғарб ва жануби - ғарби эса Сандиқли ва Қизилқум чўллари билан туташиб турган Қарши чўлидан иборат . Жанубий ҳудуди Амударё билан туташиб туради . Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларини шимолдан жанубга томон чўзилиб ётган Бойсунтоғ , Кўҳитангтоғ ажратиб туради . Қашқадарё ва Сурхондарё

вилоятларини иқтисодий географик жиҳатдан яқинлаштириш мақсадида Ғузор - Бойсун - Қумқурғон темир йўли қурилмоқда . Минтақанинг текислик қисмида иқлим қишда илиқ ва ёзда иссиқ ва узоқ давом этади . Бошқа минтақаларга нисбатан ёзи иссиқ ва қиши эса илиқ . Ўсимликларнинг ўсиш даври узоқ . Текисликларда йилига 130 мм - 380 мм ёғин ёғади . Адир ва тоғларда эса ёғин миқдори 520-650 мм . гача тушади . Баҳор ва кузда қора совуқлар ҳам бўлиб туради . Асосий дарёлари Қашқадарё , Сурхондарё , Шеробод дарёлари ва уларнинг ирмоқлари ҳисобланади . Дарёлар қор , ёмғир ва музлик сувларидан тўйинади . Дарёларнинг сувларидан асосан суғоришда фойдаланилади . Дарёлар минтақанинг шимолий қисми ва тоғ ва тоғ олди ҳудудларинигини сув билан таъминлайди . Жанубдаги кенг текисликларда сув танқислиги сезилади . Дарё сувидан унумли фойдаланиш мақсадида Чимқўрғон , Пачкамар , Толимаржон ҳамда Жанубий Сурхон сув омборлари ва бир қанча каналлар қурилган . Шунингдек , Қарши , Нишон чўлларини ўзлаштириш мақсадида Амударёдан 6 та насос станцияси сувни 132 метр баландликка кўтариб бермоқда . 162 км . га тенг магистрал канал қурилган . Ер ости сувларидан кўп фойдаланилади . Жанубий минтақа табиий ресурслар билан яхши таъминланган . Ер бағридан нефть , газ , тошкўмир қазиб олинади . Республика табиий газ ва нефть заҳирасининг катта қисми шу минтақада жойлашган . Асосий газ конлари - Зеварди , Муборак , Шўртон , Кўкдумалоқ , Қўлтоқ , Одамтош , Увада ва бошқалар мавжуд . Газ таркибида олтингугурт , газ конденсати бор . Табиий газнинг умумий заҳираси уни чет давлатларга ҳам етказиб бериш имконини беради . Шўртон гази Сирдарё ГРЭС ва Тошкент шаҳригача олиб борилган . Муборак газ кони Ўрта Осиё – Урал ва Ўрта Осиё – Марказ магистрал газ қувурларига уланган . Бойсун тоғларидан юқори сифатли тошкўмир қазиб олинади . Тошкўмирнинг Шарғун ва Бойсун конлари

мавжуд . Нефть ( газ конденсати ) конларидан Кўкайти , Хавдағ , Қўшқудуқ ва айниқса йирик Кўкдумалоқ конлари мавжуд . Кимё сатоатининг хом ашёси ҳисобланмиш калий туз конлари ( йирик конлари Тубакат , Оқбош ) ва ош тузи ( йирик кони Бойбичакон , Хўжаикон ) мавжуд . Бундан ташқари қурилиш материаллари цемент хом ашёси , гипс , қопламали қумлар , бентонит тупроқлари , гранит , доломит керамзит конлари аниқланган . Аҳолиси ва меҳнат ресурслари . Жанубий минтақа аҳолиси сони 2004 йил бошида 4 млн . 164,5 минг кишидан иборат бўлди . Аҳолининг жинс таркиби бошқа минтақалардан фарқ қилади . Унда эркаклар 50,2 фоизни , аёллар эса 49,8 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 77,3 фоизи қишлоқ жойларида , 22,7 фоизи шаҳарларда яша й ди . Саноат тармоғи етарли даражада ривожланмаганлиги учун ҳам урбанизация даражаси паст . Демографик вазиятнинг асосий хусусиятларига туғилишнинг юқорилиги , аҳолининг ҳудудлар бўйича кам ҳаракатчанлиги , урбанизация даражаси пастлиги каби ижтимоий жараёнлар мажмуаси киради . 1991- 2002 й илларда минтақа аҳолиси сони 1058,5 мингдан зиёд кишига кўпайди . Аҳоли сони асосан табиий кўпайиш ҳисобига ўсмоқда . Бироқ , аҳоли сони мутлоқ сонларда ортиб борсада , лекин унинг ўсиш суръатида йилдан - йилга пасайиш кузатил а ди . Масалан , 70 - нчи йилларда ўртача йиллик ўсиш 3,6 фоизни , 80 - нчи йилларда 3,5 фоизни òàøêèë ýòãàí á ў ëñà , 90- нчи йилларда бу ўсиш 2,9 ôîèç га тенг бўлди , оҳирги уч йилда эса 1,5 фоизга тушди . Аҳоли сони ўсиш суръатлари пасайишига табиий кўпайиш кўрсаткичининг тушиб бор иши таъсир кўрсатди . Табиий кўпайиш кўрсаткичининг пасайишига эса туғилиш даражасининг тушиб кетаётганлиги таъсир кўрсатди .

Минтақа аҳолисининг 43,6 фоизини меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирлар (0-15 ёш ) ташкил этади . Меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирларнинг 81,1 фоизи қишлоқ жойларида яшайди . Меҳнат ёшидаги аҳоли , жами аҳолининг 50,4 фоизини , меҳнат ёшидан катта бўлганлар 6,0 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 26 фоизи 16-29 ёшдагилардир . 2003 éèëäà Æàíóáèé ìèíòà қ àäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíè 2 ìëí. 75,7 ìèíã êèøèãà ò ўғ ðè êåëäè. Áó ðåñïóáëèêàäàãè ìàâæóä ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèíèíã 15,3 ôîèçèíè òàøêèë ýòäè. Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíèíèíã ÿíãè èø ў ðèíëàðèíè òàøêèë қ èëèøãà íèñáàòàí þ қ îðè ñóðúàòëàðäà ў ñèøè ñàáàáëè, ҳ îçèðãè êóíäà ìèíòà қ àäà ìàúëóì ìè қ äîðäàãè èø÷è êó÷è «èøñèçëàð» ñàôèãà қў øèëìî қ äà. Меҳнат ресурслари таркибида иқтисодий фаол аҳоли 67,9 фоизни ташкил этади . Иқтисодиётда банд аҳоли сони 1381,6 мингта . Минтақада жами аҳолига нисбатан иқтисодий фаол аҳоли салмоғи 33 фоизга тенг . Меҳнатга лаёқатли аҳоли билан меҳнатга лаёқатсиз аҳоли нисбати анча фарқланади . 2002 йилда иқтисодий фаол аҳолининг 0, 2 фоизи ( 8,2 минг киши ) иш қидирувчи сифатида рўйҳатга олинган . Минтақадаги ишсизлар сони унчалик аниқ эмас . Чунки юқорида қайд этилган ишсизлар сони фақат меҳнат биржаларига иш сўраб мурожат этганлардир . Қанча - қанча чекка қишлоқ жойларида иш аҳтариб юрган ёшлар меҳнат биржаларига мурожат қилмайдилар . Шу билан бирга шаҳар жойлардаги иш қидирувчиларнинг кўпчилиги ҳам меҳнат биржаларига мурожат қилишни лозим топмайдилар . Бунинг сабабларидан бири меҳнат биржаларининг яхши таъкомиллашмаганлигидир . Маълумки ишсизларнинг катта қисмини ёшлар ташкил этади . Ёшларнинг асосий қисми , яъни 81 фоиздан ортиғи эса қишлоқ жойларида истиқомат қиладилар . Минтақадаги меҳнатга муҳтож ёшларнинг асосий қисми расмий ишсизлик рўйҳатида турмайди .

Ҳозирги кунда олий ўқув юртларини ва коллежларни битираётган ёшларнинг ҳаммаси ҳам иш билан таъминланмаяпти . Чунки , ҳалқ ҳўжалигида бу тайёрланган кадрлар учун бўш иш ўринлари йўқ . Ишсизлик даражаси қанча юқори бўлса , ЯММ шунча орқада қолиб боради . Айниқса , ёшлар ўртасидаги ишсизлик иқтисодиётга жуда салбий таъсир кўрсатади . Оукен қонунига кўра , агар ишсизликнинг хақиқий даражаси , ишсизликнинг табиий даражасидан бир фоиз ошиб кетса , у холда ЯММ 2,5 фоизга камаяди . Ўзбекистон Республикаси Президенти И . А . Каримов таъкидлаганлариидек , « Барқарорлаш - тириш сиёсати – энг аввало бу макроиқтисодиётда мувозанатни сақлаш , ишлаб чиқаришнинг кескин даражада пасайишига ва оммавий ишсизликка йўл қўймасликдир ». Меҳнат бозорини мукаммал шакллантириш , ишга муҳтож бўлган аҳолини ва мавжуд бўш иш жойларни ҳисобга олиш муҳим аҳамият касб этади . Иқтисодиётининг умумий тарифи . Жанубий минтақа Ўзбекистон миллий иқтисодиётида қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳамда ёқилғи ресурслари бўйича муҳим ўринларни эгаллайди . Минтақа иқтисодиётида қишлоқ хўжалиги етакчи тармоқ ҳисобланади . Кейинги йилларда Қашқадарё вилоятида топилган янги нефть ва газ конлари минтақа иқтисодиётининг ривожланиши учун қулай имконият яратди . Табиий газ ва бошқа бой табиий бойликлардан фойдаланиш саноатнинг жойлашувини тубдан ўзгартирди . Масалан , минтақада йирик саноат : ёқилғи - энергетика , кимё , қурилиш материаллари ва тўқимачилик материаллари саноати вужудга келтирилди . 2003 йилда минтақада рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар сони 47,6 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг 16,8 фоизига тенгдир . Минтақадаги

барча корхона ва ташкилотларнинг 88,6 фоизи иқтисодиётнинг нодавлат секторларига тўғри келади . Минтақада кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмалар сони 44 мингтани ташкил этди . Улар томонидан минтақа да ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 38,4 фоизи , саноат маҳсулотининг эса 12,1 фоизи тайёрланди . Минтақада банд бўлган аҳолининг 77,2 фоизи нодавлат секторларида фаолият юргизмоқда . 2003 йил минтақада 170 та корхона хусусийлаштирилди . Минтақа саноати ва унинг тармоқлари . Саноатни мақсадга мувофиқ жойлаштириш минтақанинг бой табиий ресурсларидан тўла фойдаланишга имкон беради . Минтақа 2003 йилда 656,5 млрд . сўмлик саноат маҳсулоти ишлаб чиқарди , бу Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи саноат маҳсулоти ҳажмининг 10,8 фоизига тенг . Саноатнинг етакчи тармоқларига табиий газ қазиб олиш ва уни кайта ишлаш , пахта тозалаш ва уни қайта ишлаш , ёғ - экстракция , қурилиш материаллари , тикувчилик ва озиқ - овқат тармоқлари киради . Ёқилғи саноатининг асосий тармоғи барча турдаги ( нефть , табиий газ ва кўмир ) ёқилғини қазиб чиқаришдан иборат . Минтақада ёқилғи саноатининг истиқболлари катта . Ўзбекистон жаҳондаги ўнта йирик газ ишлаб чиқарувчи мамлакатлар қарорига киради . Мамлакатда 2002 йилда 58,4 млрд куб . м . табиий газ олинган . Шундан 56,3 млрд . куб . м . ёки 96,4 фоизи Қашқадарё вилоятига тўғри келади . Шу асосда минтақада Муборак газни қайта ишлаш заводи , Шўртонда газ мажмуаси қурилди , олтингугурти озроқ табиий газни энергетика эҳтиёжлари учун узатиш мақсадида Шўртон - Сирдарё - Тошкент газ қувури ишга туширилди . Ўз навбатида минтақада 7 млн . тоннадан ортиқ нефть қазиб чиқарилди . Бу кўрсаткич республикада қазиб чиқарилган нефтнинг 97 фоизини ташкил этади .

Сурхондарёнинг Шарғун ва Бойсун конларидан қазиб чиқарилаётган кўмирнинг сифати юқори . Шарғун конидаги кўмир 17 км . узун осма йўл ( сим ) орқали темир йўлга етказиб берилади . Бу ҳудуд Ўзбекистоннинг иккинчи « қўрахона » си ҳисобланади . 2002 йилда минтақа республикада қазиб чиқарилган кўмирнинг 2,8 фоизини берди . Кейинги 12 йил ичида минтақада кўмир заҳираларининг камайиб бориши ҳамда чуқур жойлашган қатламларни ўзлаштирилишидаги қийинчиликлар сабабли кўмир қазиб чиқариш 220 минг тоннадан 76 минг тоннага тушди . Минтақа ёқилғи саноатига эга бўлишига қарамай электроэнергетика саноати яхши ривожланмаган . Қашқадарёда газ билан ишлайдиган йирик Толимаржон ГРЭС тўлиқ ишга туширилиши билан электр энергия ишлаб чиқариш ортади . Минтақада кимё саноатининг истиқболлари кенг . Жумладан , Қашқадарёдаги калий тузи конлари негизида калийли ўғитлар ишлаб чиқарадиган Тепачатан калий заводи қурилиши мўлжалланган . Муборак газни қайта ишлаш мажмуаси асосида эса кимё саноатининг янги тармоқларини ривожлантириш кўзда тутилмоқда . Бунга инвестиция фаолиятининг асосий кўрсаткичлари ҳам кафолат беради . Ҳозирги кунда Муборак газни қайта ишлаш мажмуасида кимё саноати учун асосий хом ашё бўлган сульфат кислотаси ва қишлоқ хўжалик ўсимликларини касаллик ва зараркунандалардан кимёвий ҳимоя қилишда қўлланиладиган олтингугурт кукуни ишлаб чиқарилади . Ҳиндистон - Термиз « Фармед » қўшма корхонасида маҳаллий гиёҳлар асосида дори - дармонлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилди Корхона 2002 йилда Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган дори маҳсулотининг 5 фоизини берди .

Минтақада машинасозлик суст ривожланган . Тошкент қишлоқ хўжалик машинасозлик заводи таркибига кирувчи чорвачилик учун машиналар ишлаб чиқарадиган Сариосиё ихтисослашган тажриба заводи мавжуд . Қурилиш материаллари саноати асосан маҳаллий ҳом ашё асосида ривожланмоқда . Ғишт , гипс , оҳактош , керамзит , темир - бетон қисмлари ишлаб чиқарилади . Қурилиш материаллари саноатининг ривожланиши минтақада катта ҳажмдаги капитал қурилиш ишларининг амалга оширилишига туртки бўлди . Минтақада 2002 йилда 101,7 млрд сймлик қурилиш ишлари бажарилди . Бу кўрсаткич Мирзачўл минтақасига нисбатан 3,7 марта кўп . Енгил ва озиқ - овқат саноати асосан пахта тозалаш ва бошқа қишлоқ ҳўжалик хом ашёсини қайта ишловчи корхоналардан иборат . Энг йирик пахта тозалаш заводлари Қарши , Косон , Шаҳрисабз , Китоб , Яккабоғ , Термиз , Денов шаҳарларида жойлашган . Минтақада Туркия фирмаси билан ҳамкорликда пахтани қайта ишлашдан тайёр тўқимачилик маҳсулот ишлаб чиқаришга қадар жараёнлар қамраб олинган « Қаштекс », комбинати ишга туширилди . Германиянинг « Проматекс » фирмаси билан « Яккабоғтекс » қўшма корхонаси , Жанубий Корея билан « Оқсарой тўқимачи Лтд » қўшма корхонаси , АҚШнинг « БРИ » Америка компонияси билан « Сурхонтекс » қўшма корхонаси ишга туширилди . Бойсун ва Шўрчи шойи тўқиш фабрикалари , Жарқўрғон ип йигириш фабрикаси , « Яккабоғ тикувчилик фабрикаси » АЖ , Шаҳрисабзда трикотаж - тикувчилик ва пиллакашлик ҳамда миллий бадиий буюмлар ишлаб чиқариш фабрикалари фаолият кўрсатади . Яккабоғ тикувчилик фабрикаси ишга туширилди . Минтақа 2002 йилда республикада ишлаб чиқарилган трикотаж маҳсулотларининг 12,1 фоизини тайёрлади . Озиқ - овқат саноатининг йирик тармоқларига ёғ - мой , гўшт - сут , консерва ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқариш киради . 2002 йилда

мева - сабзавот консервалари ишлаб чиқаришга мослашган Қашқадарё агрофирмаси , Шаҳрисабз , Денов консерва завод - ларида 92,4 млн . шартли банка консерва тайёрланди ёки респуб - ликада ишлаб чиқарилган бу маҳсулотнинг 21,8 фоизи ишлаб чиқарилди . Минтақадаги Қарши , Косон , Денов ёғ - экстрация заводлари 75,1 минг тонна ўсимлик ёғи ишлаб чиқарди . Бу кўрсаткич республикада тайёрланган ўсимлик мойининг 19,7 фоизини ташкил этади . Қишлоқ хўжалиги ва унинг тармоқлари . Қишлоқ хўжалиги ўсимлик ва ҳайвонат маҳсулотларининг дастлабки ёки тўлиқ қайта ишлашнинг турли жараёнларини ўз ичига олади . У енгил ва озиқ - овқат саноат тармоқларининг хом ашёга бўлган талабини қондиради . 2003 йил минтақада қишлоқ хўжалик маҳсулотининг ялпи ҳажми 740,8 млрд . сўмни ташкил этди ёки республика қишлоқ хўжалик маҳсулоти ялпи ҳажмининг 18,3 фоизи етиштирилди . Қишлоқ хўжалигида етиштирилган маҳсулотларнинг 48,9 фоизи деҳқончилик соҳасига , 51,1 фоизи эса чорвачиликка тўғри келади . Минтақанинг жами экин майдони 752,1 минг гектарни ташкил этади . Бу республика экин майдонининг 21,2 фоизига тенг . Барча экин майдонининг 48,5 фоизини дон ва дуккаклилар , 38,9 фоизини эса ғўза экини майдонлари ташкил этади . Деҳқончиликда пахтачилик етакчи тармоқ бўлиб асосан ингичка толали пахта етиштиришга ихтисослашган . Шунингдек , минтақада ғаллачилик ҳам муҳим роль тутади . Пиллачилик ҳам пахтачилик билан бирга ривожлантирилмоқда . 2002 йил минтақада 741,9 минг тонна пахта , 1229,2 минг тонна дон маҳсулотлари тайёрланди . Дон маҳсулотларининг 1095,5 минг тоннаси буғдой хосилига тўғри келади . Жанубий минтақа дон ва пахта хосили бўйича минтақалар орасида Фарғонадан кейин иккинчи ўринда туради . Сурхондарё ва Қашқадарё воҳаларидаги сув бўйларида шоли экилади .

Ёзда ҳароратнинг юқорилиги , совуқсиз кунларнинг узоқ давом этиши иссиқсевар субтропик ўсимликлар ( ингичка толали пахтадан ташқари ) хурмо , анор , лимон , шакарқамиш ( Сурхондарё вилояти Сариосиё тумани ) етиштиришга имкон беради . Минтақанинг тоғ олди зоналарида боғдорчилик , узумчилик , шаҳар атрофларида эса картошка , сабзавотчилик ривожланган . Картошка экиладиган майдонлар 8,5 минг гектар , сабзавот экинлари эса 18,8 минг гектарни ташкил этади . Эртапишар мева ва сабзавотлар билан бошқа минтақаларни таъминлайди . Чўл зоналарида полиз экинларини ривожлантириш учун имкониятлар мавжуд . Қишлоқ хўжалигининг яна бир муҳим тармоғи чорвачилик ҳисобланади . Жанубий минтақада чорвачилик асосан сут - гўшт маҳсулотлари етиштиришга ихтисослашган . 2002 йил минтақада 1042,4 минг бош қорамол , 2879,3 минг бош қўй ва эчки , 30,8 мингта от боқилди . Шу йили минтақада тирик вазнда 172,1 минг тонна гўшт етиштирилди , 682 минг тонна сут соғиб олинди , 193,5 млн . дона тухум олинди . Республикада етиштирилган гўшт ва сут маҳсулотларининг мос равишда 19,9 ва 18,3 фоизини ташкил этиб , минтақалар орасида учинчи ўринда турди . Минтақанинг чўл зоналари қоракўлчиликка ихтисослашган . Минтақа республикада тайёрланаётган қоракўл терининг тўртдан бир қисмини беради ва Зарафшон минтақасидан кейин иккинчи ўринда туради . Сурхондарёнинг адир - тоғ этакларида ҳисори қўйлар боқилади . 2003 йил бошида минтақада фермер хўжаликлар сони 10489 тани ташкил этди . Уларга 271 минг гектар ер ( бир фермерга 25,8 га .) бириктирилди . Фермерлар томонидан тирик вазнда 3,9 минг тонна гўшт , 11,9 минг тонна сут , 1,3 млн . дона тухум олинди .

Асосий саноат марказларига Қарши , Шаҳрисабз , Термиз , Денов шаҳарлари киради . Термиз шаҳрида енгил ва озиқ - овқат корхоналари жойлашган . Қарши ва Термиз шаҳарлари транспорт тугуни ҳисобланади . Деновда пахтачилик ва субтропик мевачиликка асосланган агросаноат бирлашмасининг корхоналари мавжуд . Шаҳрисабзда енгил ва озиқ - овқат корхоналари жойлашган . Транспорти . Жанубий минтақада барча турдаги транспорт турлари мавжуд . 2002 йил минтақада умумий фойдаланиладиган темир йўлнинг узунлиги 679,8 км ( жамига нисбатан 17,2 фоиз ) ва автомобиль йўлининг узунлиги эса 6,2 минг км ( жамига нисбатан 14,1 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил этилаётган йилда темир йўли орқали 1163,1 мингта йўловчи ( жамига нисбатан 7,8 фоиз ) ва 5638,3 минг тонна юк ( жамига нисбатан 12,9 фоиз ) жўнатилди . Шунингдек , таҳлил этилаётган йилда автомобиль йўли орқали 31,4 млн . тонна юк ( жамига нисбатан 25,5 фоиз ) жўнатилди . Минтақа ҳудудидан минтақаларни ва саноат марказларини бир - бири билан боғлайдиган , республика аҳамиятига эга бўлган Катта Ўзбекистон тракти ( Тошкент - Термиз йўли ) ўтади . Ушбу тракт йўли Тошкент , Мирзачўл , Зарафшон ҳамда Жанубий минтақалар ҳудуди ва марказларини кесиб ўтади . Бу тракт йўли Душанбе шаҳригача боради . Минтақа Зарафшон минтақаси билан Қарши - Бухоро , Қарши - Самарқанд автомобиль йўллари орқали боғланади . Келгусида ушбу минтақа ҳ удуди орқали Ўзбекистонни Хи нд океанига чиқишга имкон берувчи Термиз - Ҳирот - Карачи автомобил йўли қурилиши катта аҳамият касб этади . Минтақа ҳудудидан Марказий Осиёдаги мустақил давлатларни Шарқий Европа давлатлари билан боғлайдиган халқаро Москва - Душанбе , Ашгабат - Душанбе темир йўллари ўтган . Ғузор - Бойсун - Қумқўрғон янги темир йўли қурилиши тугалланиш арафасида . Амударё устидан ўтган

кўприк орқали Термиз - Хайратон шаҳарларини туташтирувчи темир йўл ҳамда автомобиль йўли ўтган . Бу кўприк автомобиль ва темир йўл орқали Хайратон шаҳрига ҳалқаро ҳўжалик юкларини етказади . Жанубий минтақада дарё транспорти мавжуд . Термиз дарё порти Афғонистонга экспорт - импорт юқларини етказиб беришда ҳалқаро аҳамиятга эга . 2002 йилда Амударй сув йўли орқали 2,5 млн . тонна юқ ташилди . « Ўзбекистон ҳаво йўллари » миллий авиакомпаниясининг 2 та замонавий аэропортлари ( Темиз , Қарши ) Жанубий минтақада жойлашган . Бу аэропортлар ТУ -154 самолётини , Термиз аэропорти эса Ил -62, ИЛ -76 аэробусларини қабул қила олади . Термиз аэропорти ҳалқаро мақомга эга . Қашқадарё ва Сурхондарёда нефть ва газ конларининг ишга туширилиши билан қувур транспорти ривожланди . Йирик газ қувурларига Қорахитой - Қарши , Шўртон - Муборак , Шўртон - Бухоро - Газли - Тошкент йўналишлари киради . Кейинги йилларда Жанубий минтақада янги газ ва нефть конларининг очилиши билан қувур транспорти ривожланди . Кўкдумалоқ - Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи йўналишида нефть қувури ишга туширилди .

Минтақанинг инвестиция муҳити ва ташқи иқтисодий алоқалари . Минтақа иқтисодиётини эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг устувор йўналишларидан бири иқтисодиётга инвестицияларни жалб қилиш билан боғлиқдир . Хорижий инвестицияларни жалб этмай туриб , айниқса етакчи тармоқларда чет эл сармояси иштирокини кенгайтирмай туриб , иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни амалга ошириш ва корхоналарни замонавий технологиялар билан қайта жиҳозлаш ҳамда рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш мумкин эмас . 2002 йилда минтақа иқтисодиётига киритилган барча инвестиялар ҳажми 256,3 млрд сўмни ташкил этди . Шундан 20,4 фоизи чет эл инвестицияси ва кредитлари маблағига , 20,3 фоизи республика бюджетига ва 59 фоизи корхона ва аҳоли маблағларига ва қолган қисми бошқа маблағлар ҳисобига тўғри келади . 2002 йил минтақада чет эл инвестиция корхоналарининг 92 таси рўйхатга олинди . Шундан 62 таси хуқуқий ишлаб турган корхоналардир . 2002 йилда 11 та чет эл инвестиция корхоналари ташкил этилди ва 6 та корхона фаолияти эса тўхтатилди . Энг кўп қўшма корхоналар Туркия , Канада , АҚШ , Россия , Руминия , Буюк Британия , Жанубий Корея , Хиндистон , Югославия , Тожикистон ва бошқа давлатлар инвесторлари иштирокида барпо этилди . Минтақа иқтисодиётининг характерига қараб унинг экспорт ва импорти шаклланган . 2002 йилда ташқи савдо айланмаси 244,8 млн . АҚШ долларини ташкил этди . Бунда 204,1 млн . доллар экспорт , 40,7 млн . доллар импорт маҳсулотларидир . Иқтисодиётнинг хом ашё тайёрлаш бўйича ихтисослашуви унинг салоҳиятига нисбатан экспортнинг катта бўлишига олиб келди . Минтақада қулай сармоя муҳитини яратиш бўйича изчил чора - тадбирлар кўрилмоқда .

5 . Қуйи Амударё минтақаси Қуйи Амударё минтақаси Ўзбекистоннинг шимоли - ғарбида , Амударёнинг қуйи қисмида жойлашган бўлиб , у ўз таркибига Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятини олади . Минтақа ҳудуди республика майдонининг 38,4 фоизини эгаллаб , у 172,6 минг кв . км . ташкил этади . 2004 йил бошида минтақада 2 млн . 956,4 мингдан зиёд киши истиқомат қилди . Бу мамлакат аҳолисининг 11,6 фоизига тўғри келди . 2003 йилда минтақа Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 6,1 фоизини , саноат маҳсулоти ҳажмининг 3,2 фоизини , қишлоқ хўжалик маҳсулотининг эса 8,6 фоизини берди . Шунингдек , мамлакатда ишлаб чиқарилган истеъмол молларининг 5,1 фоизи , асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг 9,2 фоизи , чакана товар айланма ҳажмининг 6,6 фоизи ҳамда республика ташқи савдо айланмасининг 2,2 фоизи тўғри келди . Иқтисодий географик ўрни . Қуйи Амударё минтақаси Орол денгизининг жанубий , Қизилқум чўлининг ғарбий , Устюрт платосининг шарқий қисмларини эгаллайди . Минтақа ҳудуди шимол , ғарб ва шимоли - шарқда Қозоғистон Республикаси билан , шарқда Зарафшон минтақаси билан , жанубда Туркманистон Республикаси билан туташган . Минтақа Ўзбекистоннинг яқин ва узоқ хорижий мамлакатларга чиқадиган жойда ўрнашганидаги иқтисодий географик ҳолати уни ижтимоий - иқтисодий ривожланишида ва ички инвестиция фаолиятини яхшилашда ўз ифодасини топади . Табиий шароити ва табиий ресурслари . Қуйи Амударё минтақасининг асосий қисми текисликлардан иборат . Минтақанинг

жануби - шарқида Султон Увайс тоғи ва қирлар жойлашган . Иқлими кескин континентал . Минтақа республика шимолида жойлашганлиги учун ҳам баҳор кеч , куз эса эртароқ бошланади . Ёғин энг кам ёғади (200 мм . гача ). Ўсимликларнинг ўсиш даври бошқа минтақаларга нисбатан қисқароқ . Шундай бўлсада иссиқсевар ўсимликлардан пахта , шоли ҳамда полиз экинлари етиштирилади . Минтақа ер юзидаги пахтачиликнинг энг шимолий зонаси ҳисобланиб асосан ғўзанинг эртапишар навлари экилади . Минтақа ҳудудидан Амударё оқиб ўтади . Минтақада мамлакатдаги энг катта сув омбори - Туямўйин барпо этилган . Амударё дельтасининг қуйи қисми Ўзбекистоннинг йирик шоликорлик марказларидан ҳисобланади . Амударёнинг ўнг соҳилидаги Қизилқум чўлининг шимоли - ғарбидаги ва Устюрт платосининг шарқий қисмидаги ҳудудлардан яйлов сифатида қоракўлчиликда фойдаланилади . Минтақада турли хил қазилма бойликларга эга . Масалан , Устюрт платосининг шарқий қисмида газ ва нефть захиралари топилган . Газ конларидан Шохпахта , Қуваниш , Ақшолақ , Урга конлари мавжуд . Минтақа ҳудудидаги Султон Увайс тизмаси атрофларида қора ва қимматбаҳо рангли металлар , фосфорит , қурилиш материаллари , тальк тоши , мармар , гипс , оҳак , гранит ва бошқа хом ашёлар мавжуд . Қорақалпоғистонда жуда катта захирага эга бўлган Оққалъа , Тумрюк , Қораулбет сульфат тузи конлари , Борсакелмасда ош тузи захиралари бор . Аҳолиси ва меҳнат ресурслари . Қуйи Амударё минтақасида аҳоли сони 2004 йил бошида 2 млн 956,4 минг кишини ташкил этди . Аҳолининг жинс таркибида эркаклар 49,8 фоизни , аёллар 50,2 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 36,8 фоизи шаҳарларда , 63,2 фоизи қишлоқ жойларида яшайди . Мустақиллик йиллари минтақа аҳолиси сони 583,8 минг кишига кўпайди . Аҳоли сони асосан табиий кўпайиш ҳисобига ўсмоқда . Бироқ ,

аҳолининг мутлоқ сони ортиб борсада , лекин унинг ўсиш суръатларида йилдан - йилга пасайиш кузатилмоқда . ХХ асрнинг 70-80 нчи йилларида ўртача йиллик ўсиш 3,0 фоизни òàøêèë ýòãàí á ў ëñà, 90 нчи йилларда бу ўсиш 2,2 ôîèç ни , оҳирги уч йилда бу кўрсаткич 1,1 фоизга тушди . Аҳоли сони ўсиш суръатлари пасайишига табиий кўпайишнинг пасайиб бораётганлиги таъсир кўрсатади . Минтақа аҳолисининг 39,2 фоизини меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирлар (0-15 ёш ) ташкил этади . Меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирларнинг 65 фоизи қишлоқ жойларига тўғри келади . Минтақада меҳнат ёшидаги аҳоли 54,5 фоизни , меҳнат ёшидан катта бўлганлар эса 6,3 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 28,4 фоизи 16- 29 ёшдагилардир . 2002 éèë ìèíòà қ àäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíè 1558,1 ìèíãäàí îðòè қ êèøèíè òàøêèë ýòäè, áó ðåñïóáëèêàäàãè ìàâæóä ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèíèíã 11,5 ôîèçèãà ò ўғ ðè êåëàäè. Иқтисодиётда банд аҳоли сони 999,8 минг кишига тенг . Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíèíèíã ÿíãè èø ў ðèíëàðèíè òàøêèë қ èëèøãà íèñáàòàí тез ў ñèøè ñàáàáëè, áó ìèíòà қ àäà ҳ àì ìàúëóì ìè қ äîðäàãè èø÷è êó÷è «èøñèçëàð» ñàôèãà қў øèëìî қ äà. 2002 éèëäà è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëèíèíã 1,2 ôîèçè (12,7 ìèíã êèøè) èø қ èäèðóâ÷è ñèôàòèäà ð ў é х àòãà îëèíãàí . Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè òàðêèáèäà è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëè 65,8 ôîèç га òåíã . Æàìè à ҳ îëèãà íèñáàòàí è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëè ñàëìî ғ è 33,9 ôîèçíè òàøêèë ýòàäè. È қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëèäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèøíè òàúìèíëàø è қ òèñîäèé ў ñèøãà ў ç òàúñèðèíè ê ў ðñàòàäè. Êåëàæàêäà óøáó ìèíòà қ àäà ҳ àì ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèíèíã ў ñèø ñóðúàòè áèëàí èø æîéëàðèíè ў ñèøè ñóðúàòè ў ðòàñèäàãè ìóâîôè қ ëèêíè òàðòèáãà ñîëèø ëîçèì. Ìàúëóìêè, êè÷èê ҳ àìäà ў ðòà

áèçíåñíè ðèâîæëàíòèðèø àñîñèäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèøãà ýðèøèëàäè. Минтақа иқтисодиётининг умумий тарифи . Иқтисодиётнинг асосини аграр - индустриал йўналиш ташкил этади . Минтақа республика миқёсида табиий газ , пахта , шоли , жун , ўсимлик ёғи ва гилма маҳсулотларини ишлаб чиқаришда муҳим аҳамиятга эга . Кейинги йилларда минтақа иқтисодиётида тоғ - кон кимёси , қурилиш материаллари ва тўқимачилик саноати ҳамда транспорт соҳалари ривожланиб бормоқда . 2003 йилда минтақада рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар сони 30,8 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг 10,8 фоизига тенгдир . Минтақадаги барча корхона ва ташкилотларнинг 90,7 фоизи иқтисодиётнинг нодавлат секторга тўғри келади . Минтақа иқтисодиётида банд бўлган аҳолининг 74,3 фоизи нодавлат секторда фаолият юргизади . Минтақада кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмалар сони 28,6 мингтани ташкил этди . Улар томонидан минтақада ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 37,6 фоизи , саноат маҳсулотининг эса 25,3 фоизи тайёрланди . 2003 йилгача минтақада 139 та корхона хусусийлаштирилди . Минтақа саноати ва унинг тармоқлари . Минтақа 2003 йилда 191,5 млрд . сўмлик саноат маҳсулоти ишлаб чиқарди , бу Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи саноат маҳсулоти ҳажмининг 3,2 фоизига тенг . Саноат тармоқлари орасида енгил саноат етакчилик қилади . Енгил саноат таркибида пахта тозалаш ҳамда у билан боғлиқ холда тўқимачилик корхоналарининг ўрни катта . Мустақиллик йиллари янги саноат тармоқлари - ёқилғи - энергетика , металлсозлик , кимё , бинокорлик материаллари ишлаб чиқариш ривожланиб бормоқда . Минтақада ёқилғи - энергетика саноати нефть ва газ қазиб чиқаришга асосланган . 2002 йил 10,4 минг тонна нефть ( газ конденсати ), 1257,1

млн . куб . м . табиий газ қазиб чиқарилди . Бу республикада қазиб чиқарилган нефтнинг 0,1 фоизини , газнинг эса 2,1 фоизини ташкил этади . Электро - энергетика саноати табиий газ негизида ишлайдиган Тахиатош ГРЭС ( қуввати 730 МВт ) ҳамда Туямўйин ГЭС га асосланади . Тахиатош станцияси республикадаги энг йирик электр станцияларидан ҳисобланади . Машинасозлик саноати суст ривожланган Машинасозлик тармоқлари асосан ва қишлоқ хўжалик ва йўл қурилиш машиналарини таъмирлаш ҳамда автотузатиш корхоналаридан иборат . Хўжайлида кема тузатиш корхонаси жойлашган . Шунингдек , « Урганчозуқамаш » заводи осма трактор , ўроқ машиналари , трактор хаскашлари , шоли ўриш машиналари ишлаб чиқаради . Минтақада кимё саноати ривожланмоқда . Чет эл инвестициясини жалб қилган холда махаллий туз хом ашёси негизида Марказий Осиёда ягона бўлган « Қўнғирот сода » заводининг қурилиши тугалланиш арафасида . Бу қўшма корхона 2004 йилнинг август ойидан маҳсулот ишлаб чиқара бошлайди . Қурилиш материалари саноати минтақа хом ашёси ресурслари асосида ривожланмоқда . Нукус гранит - мармар заводи , Нукус , Тахиатош , Урганч ва Дўстлик шаҳарларида темир - бутон конструкциялари заводлари ишлаб турибди . Хўжайли ва Боғотдаги шиша заводлари консерва саноати учун идишлар ишлаб чиқаради . Енгил саноатнинг йирик корхоналарига пахта тозалаш заводлари , тўқимачилик , тикувчилик , пойафзал , гиламдўзлик фабрикалари киради . Мустақиллик йиллари минтақада тўқимачилик саноати бошқа сохаларга нисбатан тезроқ ривожланиб бормоқда . Минтақада Туркиянинг « Язекс » корпорацияси билан ҳамкорликда пахтани қайта ишлашдан тайёр тўқимачилик маҳсулоти ишлаб чиқаришга қадар жараёнларни қамраб олган « Элтекс », « Катекс », « Урганчтекс », « Гурлантекс » тўқимачилик

мажмуаси ишга туширилган . Шунингдек , Туркиянинг « Брусель » компонияси билан тиббий пахта ишлаб чиқарадиган « Боғот » тўқимачилик мажмуаси яратилди . « Хонқа » ва « Хазарасп » АЖ базасида ип - газлама калаваси ишлаб чиқарадиган Ўзбекистон - Германия « Унихо » қушма корхонаси ишга туширилди . Ўзбекистон - Германия « Хива карпет » қўшма корхонаси гилам ва гилам маҳсулотлари ҳамда Хива тикувчилик фабрикаси , « Хоразм ипаги » тўқимачилик корхонаси , Тўрткўл пойабзал фабрикаси фаолият кўрсатмоқда . 2002 йилда минтақа мамлакатда ишлаб чиқарилган гилам ва гилам маҳсулотларининг 63,5 фоизини берди . Озиқ - овқат саноати асосан маҳаллий хом ашёни қайта ишлайди . Унинг асосий корхоналари гўшт - сут , ўсимлик мойи , ун , гуруч , балиқ - консерва , ароқ , шакар ишлаб чиқаради . Ёғ - мой саноатининг йирик корхоналарига Урганч , Нукус , Қўнғирот ., Чимбой , Хўжайли ва Беруний ёғ - мой корхоналари киради . Урганч ёғ - мой комбинати кирсовун ишлаб чиқаришга ихтисослашган . Ун тайёрлаш корхоналари Нукус , Беруний , Чимбой , Тўрткўлда жойлашган . Минтақада ўндан ортиқ гуруч заводлари бор . Минтақа 2002 йилда республикада ишлаб чиқарилган уннинг 14,1 фоизини , ўсимлик мойи ва ош тузининг 11 фоизини , ароқ ва ликер - ароқ маҳсулотларининг 7,3 фоизини тайёрлади . Қанд - шакар саноати минтақа хўжалигида янги тармоқ бўлиб Ҳазорасп туманида Туркия билан ҳамкорликда қанд - шакар заводи ишга туширилди . Қишлоқ хўжалиги ва унинг тармоқлари . 2003 йил минтақада қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг ялпи ҳажми 349,3 млрд . сўмни ёки республика қишлоқ хўжалик ялпи маҳсулоти ҳажмининг 8,6 фоизини ташкил этди . Қишлоқ хўжалигида етиштирилган маҳсулотларнинг 42,1 фоизи деҳқончилик соҳасига , 57,9 фоизи эса чорвачиликка тўғри келади .

Минтақада барча экин майдони 410,6 минг гектарни ташкил этади . Бу республика экин майдонининг 11,6 фоизига тенг . Деҳқо - нчиликнинг асосий тармоғини пахтачилик ташкил этади . Ғўза экини майдони 184,7 минг гектарни ёки барча экин майдонининг 45 фоизга тўғри келади . Деҳқончиликнинг асосий тармоқларидан бири шоликорликдир . Донли экинлар ичида буғдой , шоли экилади . Барча дон ва дуккали экинлар майдони жами экин майдонининг 29,6 фоизига тенг . 2002 йил минтақада 233,7 минг тонна пахта , 369,6 минг тонна дон маҳсулотлари тайёрланди . Дон маҳсулотларининг 246,7 минг тоннаси буғдой хосилига тўғри келади . Минтақада чорвачилик асосий тармоқ ҳисобланади . 2002 йил минтақада 1266,0 минг бош қоромол ва 666,9 минг бош қўй ва эчки ҳамда 19,2 мингта от боқилди . Минтақада тирик вазнда 91,9 минг тонна гўшт , 507,4 минг тонна сут , 133,4 млн . дона тухум тайёрланди . Бу республикада етиштирилган гўшт ва сут маҳсулотларининг мос равишда 10,6 ва 13,6 фоизини ташкил этиб , минтақалар орасида иккинчи ўринда туради . Чўл яйловларида йил бўйи қорақўл қўйларини боқиш имкони мавжуд . Чорвачиликда қоракўлчиликнинг салмоғи юқори . Шунингдек , минтақадаги ихтисослаштирилган хўжаликларда ондатра , норка боқилади . 2003 йил бошида минтақада фермер хўжаликлари сони 9351 тани ташкил этди . Уларга 207,1 минг гектар ер ( бир фермерга 22,1 га .) бириктирилди . Фермерлар томонидан тирик вазнда 1,9 минг тонна гўшт етиштирилди , 12,3 минг тонна сут ва 1,2 млн дона тухум олинди . Транспорти . Минтақада транспортнинг деярли барча турлари бор . 2002 йилда минтақада умумий фойдаланиладиган темир йўлнинг узунлиги 958,4 км ( жамига нисбатан 24,2 фоиз ) ва автомобиль йўлининг узунлиги эса 6,5 минг км . ни ( жамига нисбатан 14,8 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил этилаётган йилда темир йўли орқали 1349,3 мингта

йўловчи ( жамига нисбатан 9,1 фоиз ) ва 2158,9 минг тонна юк ( жамига нисбатан 4,9 фоиз ) жўнатилди . Шунингдек , таҳлил этилаётган йилда автомобиль йўли орқали 25,4 млн . тонна юк ( жамига нисбатан 20,6 фоиз ) жўнатилди . Темир йўл транспорти минтақа иқтисодиётининг муҳим алоқа воситасидир . Темир йўл транспорти минтақани , шу жумладан мамлакатни бошқа мамлакатлар билан боғлаб турувчи асосий воситадир . Минтақа ҳудудидан Марказий Осиёдан Европага чиқадиган Чоржўй - Макат темир йўл тармоғи ўтган . Таҳиатош - Нукус - Чимбой темир йўли Қорақалпоғистоннинг шимолий қисмларини Амударё кўприги орқали Чоржўй - Макат магистрали билан боғлайди . Юк айланмаси бўйича темир йўл транпорти устун туради . Юк ва йўловчилар ташиш учун Навоий - Учқудуқ - Нукус , Султон Увайс - Нукус , Урганч - Беруний электрлаштирилган янги темир йўллар қурилмоқда . Қўнғирот - Бейнов темир йўли минтақанинг табиий ресурсларни ўзлаштиришга ва мазкур минтақанинг ижтимоий - иқтисодий жиҳатдан ривожланишига имкон яратди . Минтақанинг ижтимоий - иқтисодий ҳаётида автомобиль транспорти катта роль ўйнайди . Ушбу транспорт туридан иқтисодиётнинг фойдаланмайдиган бирорта соҳоси йўқ . Қисқа масофаларга юк ва йўловчиларни ташиш ва транспорт учун ноқулай бўлган жойларда автомобиль транспортининг аҳамияти катта . Автомобиль транспорти минтақада тез ривожланмоқда . Бу транспорт тури асосан минтақалараро юк ташишда муҳим рол ўйнайди . Қорақалпоғистон тракти Қуйи Амударё минтақаси хўжалигини кўтаришда муҳим аҳамиятга эга . Қўнғирот - Бейнов автомагистрал йўлининг ишга туширилиши минтақа хўжалигида катта аҳамият касб этади . Ҳаво йўллари орқали минтақа Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги таркибига кирувчи давлатлар ва республиканинг бошқа минтақалари билан

боғланган . « Ўзбекистон ҳаво йўллари » миллий авиакомпаниясининг 2 та замонавий Урганч , Нукус аэропортлари бор . Нукус аэропорти ИЛ -86 ва А - 310 аэробусларини қабул қила олади . Минтақада сув транспорти маҳаллий аҳамиятга эга . Амударёдаги сув йўли орқали Тахиатош - Хўжайли йўналишида халқ хўжалик юкларининг маълум қисми ташилади . Кейинги йилларда Устюрт платосидаги нефть ва газ конларининг ишга тушиши билан қувур транспорти ривожланиб бормоқда . Минтақанинг инвестиция муҳити ва ташқи иқтисодий алоқалари . 2002 йилда минтақа иқтисодиётига киритилган барча инвестиялар ҳажми 139,8 млрд сўмни ташкил этди . Шундан чет эл инвестицияси ва кредитлари маблағи 26,5 фоизни , 26,4 фоизи республика бюджетига ва 44,8 фоизи корхона ва аҳоли маблағларига ва қолган қисми бошқа маблағлар ҳисобига тўғри келади . 2002 йил минтақада чет эл инвестиция корхоналарининг 75 таси рўйхатга олинган . Шундан 56 таси хуқуқий ишлаб турган корхоналардир . 2002 йил минтақада 21 та чет эл инвестиция корхоналари ташкил этилди ва 7 тасининг фаолияти тўхтади . Энг кўп қўшма корхоналар Туркия , Германия , АҚШ , Россия , Хитой ва бошқа давлатлар инвесторлари иштирокида барпо этилди . Минтақада 2002 йилда ташқи савдо айланмаси 124,5 млн . АҚШ долларини ташкил этди . Шундан 68,6 млн . доллар экспорт , 55,9 млн . доллар импорт маҳсулотларидан иборат . 6. Мирзачўл минтақаси Мирзачўл минтақаси республиканинг марказий қисмида жойлашган бўлиб , у маъмурий жиҳатдан Жиззах ва Сирдарё вилоятларини ўз ичига олади . Майдони 25,6 минг кв . км . Бу республика ҳудудининг 5,6

фоизини ташкил этади . 2004 йил боши да минтақа да 1 млн . 691,6 минг киши ёки мамлакат аҳолисининг 6,6 фоизи истеъқомат қилди . Минтақа Мирзачўлни ўзлаштириш ва уни пахтачиликнинг йирик базасига айлантириш ҳамда минтақа ишлаб чиқариш кучларини тез ривожлантириш мақсадида Сирдарё ( 1963 й .) ва Жиззах (1973 й .) вилоят лари ташкил этилиши асосида таркиб топ ди . 2003 йилда минтақа Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 4,8 фоизини , саноат маҳсулоти ҳажмининг 2,8 фоизини , қишлоқ хўжалик маҳсулотининг 9,3 фоизини берди . Шунингдек , мамлакатда ишлаб чиқарилган истеъмол молларининг 4 фоизи , асосий капиталга киритилган инвестицияларнинг 3,8 фоизи , чакана товар айланма ҳажмининг 4,2 фоизи ҳамда республика ташқи савдо айланмасининг 2,2 фоизи ушбу минтақага тўғри келади . Иқтисодий географик ўрни . Мирзачўл минтақасининг иқтисодий - ижтимоий ривожланишида унинг географик ўрни катта роль ўйнайди . Минтақа ҳудуди шимолда Қозоғистон Республикаси билан , жанубда Тожикистон Республикаси билан , ғарбда Зарафшон , шарқ ва жануби - шарқда Тошкент ва Фарғона минтақалари билан туташган . Иқтисодий географик ўрнининг муҳим хусусияти унинг ҳудуди республиканинг ижтимоий - иқтисодий жиҳатдан яхши ривожланган Тошкент , Фарғона ва Зарафшон минтақаларининг ўртасида жойлашганидадир . Бу хол минтақани қўшни минтақалар билан хилма - хил ишлаб чиқариш алоқаларини мустаҳкамлаш ва ҳамкорликда ривожлантиришга ижобий таъсир этади . Ривожланган саноат тармоқлари шаклланган ва меҳнат ресурсларига бой қўшни минтақалар Мирзачўл минтақасига ҳар томонлама ёрдам кўрсатиб келмоқда . Жумладан , Тошкент ва Фарғона минтақалари Жиззах ва Мирзачўл чўлларини ўзлаштиришда турли хил техника воситалари ва

меҳнат ресурслари билан таъминлаб турдилар ва бу минтақалар билан мустаҳкам алоқага эга . Иқтисодий географик ўрнининг қулайлиги унинг транспорт географик холатида ҳам кўзга ташланади . Қадимда Буюк ипак йўлининг бир тармоғи Жиззах шаҳри орқали ўтганлиги учун ҳам ҳозирги кунда шу йўл ўрнида катта Ўзбекистон тракти ўтган . Минтақа ҳудудидан нафақат қўшни минтақаларни , балки қўшни республикаларни ҳам бир - бири билан боғлайдиган магистраль автомобиль ва темир йўллар ўтган . Шунингдек , республикадаги муҳим газ қувурлари ҳам шу минтақа ҳудудини кесиб ўтган . Газ билан ишлайдиган энг йирик Сирдарё ГРЭСининг шу ҳудудда қурилиши кўп жиҳатдан минтақа иқтисодий географик ўрнининг қулайлигига ҳам боғлиқ бўлган . Табиий шароити ва табиий ресурслари . Мирзачўл минтақасининг ер юзаси жанубдан шимоли - ғарб томон пасайиб боради . Минтақанинг жанубий қисмида Туркистон тоғ тизмасининг ғарбий тармоқлари , ғарбида эса Нурота тоғ тизмасининг шарқий тармоқлари ва шимоли - ғарбида Қизилқум чўли , шарқида Сирдарё водийси жойлашган . Шимолий ва марказий қисми Мирзачўл текислигидан иборат . Иқлими кескин континентал , яъни қиши нисбатан илиқ , ёзи эса иссиқ ва қуруқ . Ёғин миқдори минтақанинг шимоли - ғарбий қисмида 200 мм , жануби - ғарбида эса 450-500 мм . Шунинг учун деҳқончилик фақат суғориш иншоатлари асосида ташкил қилинган . Минтақада суғориладиган ерлар кўп бўлганлиги учун текисликнинг деярли ҳаммаси замонавий ҳамда кўп тармоқли суғориш тизими билан қопланган . Минтақани сув билан текислик қисмида Сирдарё , тоғли ҳудудларда Сангзор ва Зомин дарёлари таъминлайди . Минтақа ҳ удудида Айдаркўл ва Арнасой кўллари жойлашган .

Ўсимликларнинг ўсиш даври 220-250 кун ва бу даврда ҳарорат йиғиндиси 4300-6000 градусга етади . Иқлимнинг иссиқлиги , вегетация даврининг катталиги бу ерда пахта , шоли , узум , қовун каби иссиқсевар экинлар етиштиришга имконият яратган . Айниқса Мирзачўл қовунлари машҳурдир . Мирзачўл табиий шароити баъзан х ўжалик учун , айниқса қишлоқ хўжалигида муайян муаммоларни туғдиради . Масалан , минтақанинг шимолий қисми текисликдан иборат бўлганлиги учун у ердан Арктиканинг совуқ ҳавоси қиш , баъзан баҳор ойларида ва эрта кузда кириб келиб , экинларга катта зарар етказади ва ҳосилдорликни пасайтиради . Кўпинча иссиқ шамол ( гармсел ) эсиши тупроқни қуритиб , ўсимликлар ривожланишига ёмон таъсир қилади . Ёзда ҳавонинг қуруқлиги ва Фарғона водийси томонидан кучли шамол эсиши ер юзасидан намнинг буғланишига олиб келади . Ер ости сувлари юза майдонларга яқинлиги туфайли тупроғини шўр босади . Баҳорда эсадиган « Бекобод шамоли » униб чиқаётган ғўзаларни баъзан нобуд қилади . Ҳайвонат ва ўсимлик турларини келажак авлод учун сақлаб қолиш ҳамда уларнинг тараққиёт қонуниятларини илмий тадқиқ этиш мақсадида Туркистон тизмасининг шимолий ён бағрида Зомин тоғ - ўрмон қўриқхонаси ташкил этилган . Тоғлар бағридаги хушманзара жойлар кўпчиликни ўзига жалб этади . Бу ерда Халқ парки ташкил этилган . Минтақа ҳудудида саноат аҳамиятига эга бўлган фойдали қазилма конлари аниқланган . Қазилма бойликлар асосан Жиззах вилояти ҳудудида жойлашган . У ерда полиметал рудалари , вольфрам - молибден , олтин , керамзит хом ашёси , қурилиш материалларидан мармар , цемент хом ашёси ва минерал булоқлар бор . Сирдарё вилоятида эса фақат қурилиш материаллари хом ашёси бор .

Аҳолиси ва меҳнат ресурслари . Минтақа аҳолиси асосан бошқа ҳудудлардан кўчириб келтирилган . Минтақа аҳоли ва меҳнат ресурслари сони бўйича республикадаги минтақалар орасида оҳирги ўринда туради . Минтақа аҳолиси сони 2004 йил бошида 1 млн . 6 91,6 минг кишини ташкил этди . Аҳолининг жинс таркиби тенг , яъни эркак ва аёллар салмоғи 50:50 ни ташкил этади . Аҳолининг 30,7 фоизи шаҳарларда , 69,3 фоизи қишлоқларда яшайди . Мустақиллик йилларида минтақа аҳолиси сони 312,3 минг кишига кўпайди . Аҳоли сони асосан табиий кўпайиш ҳисобига ўсмоқда . Ўз навбатида аҳоли сонининг ўсишида миграция жараёнининг аҳамияти ҳам маълум миқдорга эга . Бошқа минтақаларда бўлгани каби Мирзачўл минтақасида ҳам аҳолининг ўсиш суръатлари йилдан йилга камайиб бормоқда . Ўтган асрнинг 70- нчи йилларида ўртача йиллик ўсиш суръати 3,8 фоизни , 80- нчи йилларда 3,1 фоизни òàøêèë ýòãàí á ў ëñà, 90- нчи йилларда бу кўрсаткич 2 ôîèç га , оҳирги уч йилда эса 0,9 фоизга тенг бўлди , холос . Аҳоли сони ўсиш суръатлари пасайишига миграция ва табиий кўпайиш кўрсаткичининг пасайиб бораётганлиги катта таъсир кўрсатди . Мирзачўл минтақаси аҳолисининг ёш таркибида меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирлар (0-15 ёш ) улуши 41,5 фоизни ,( бу кўрсаткич шаҳар аҳолиси таркибида 36,8 фоиз , қиш - лоқ аҳолиси таркибида эса 43,6 фоиз ), меҳнат ёшидан кичик бўлган болалар ва ўсмирларнинг 73 фоизи қишлоқ жойларида яшайди . Меҳнат ёшидаги аҳоли 52,4 фоизни , меҳнат ёшидан катта бўлганлар 6,1 фоизни ташкил этади . Аҳолининг 26,4 фоизи 16-29 ёшдагилардир . 2003 éèë Ìèðçà÷ ў ë ìèíòà қ àñèäà ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè ñîíè 872,3 ìèíã êèøèãà òåíã á ў ëäè. Áó ðåñïóáëèêàäàãè ìàâæóä ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðèíèíã 6,4 ôîèçèãà òåíãäèð. Ìå ҳ íàò ðåñóðñëàðè

òàðêèáèäà è қ òèñîäè¸òäà áàíä á ў ëãàíëàð ñîíè 577,3 ìèíã êèøèíè ¸êè 67,2 ôîèçíè òàøêèë ýòàäè. Ìèíòà қ àäà æàìè à ҳ îëèãà íèñáàòàí è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëè ñàëìî ғ è 33,7 ôîèçãà òåíã. 2002 éèëäà è қ òèñîäèé ôàîë à ҳ îëèíèíã 0,4 ôîèçè (2,3 ìèíã êèøè) èø қ èäèðóâ÷è ñèôàòèäà ð ў éõàòãà îëèíãàí. Минтақа иқтисодиётининг умумий тарифи . Минтақа иқтисодиёти агра - индустриал тараққиёт йўлидан бормоқда . Иқтисодиётида қишлоқ хўжалиги асосий ролни ўйнайди . Минтақа Ўзбекистон пахтачилигининг йирик марказларидан бири ҳисобланади . Минтақада пахтачилик билан боғлиқ тармоқлар ривожланган . Ихтисослашган тармоқларига пахтадан ташқари ғаллачилик , узумчилик , полиз экинларини етиштириш , шунингдек чорвачилик киради . Маҳсулот салмоғи бўйича енгил ва озиқ - овқат саноати тармоқлари етакчи ўринни эгаллайди . Минтақадаги минерал ресурслардан фойдаланиш асосида оғир саноат тармоқларидан тоғ - кон ҳамда рангли металлургия саноати ривожланган . Шунингдек , машинасозлик , кимё саноати корхоналари қурила бошланди . Келажакда Мирзачўл минтақасини қишлоқ хўжалиги ва саноат тармоғи ривожлантирилган агросаноат районига айланиши кутилмоқда . 2003 йил минтақада рўйхатга олинган хўжалик юритувчи субъектлар сони 30 мингтани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг 10,6 фоизига тенгдир . Минтақадаги барча корхона ва ташкилотларнинг 91,5 фоизи иқтисодиётнинг нодавлат секторига тўғри келади . Шунингдек , иқтисодиётда банд бўлган аҳолининг 76 фоизи нодавлат секторларда фаолият юргизмоқда . Минтақада кичик ва ўрта корхона ҳамда микрофирмалар сони 28,6 мингтани ташкил этади . Улар томон и дан минтақад а ишлаб чиқарилган ялпи ички маҳсулотнинг 49,9 фоизи , саноат маҳсулотининг эса 39,7

фоизи тайёрланди . 2003 йилда минтақада 104 та корхона хусусийлаштирилди . Минтақа саноати ва унинг тармоқлари . Мирзачўл минтақаси 2003 йилда 169,1 млрд . сўмлик саноат маҳсулоти ишлаб чиқарди , бу Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ялпи саноат маҳсулоти ҳажмининг 2,8 фоизига тенг . Минтақа саноати электроэнергия , тоғ - кон , қурилиш материаллари , енгил ва озиқ - овқат саноати тармоқларига ихтисослашган . Кейинги йилларда кимё ва машинасозлик , тўқимачилик саноати ривожланмоқда . Энергетика - саноатнинг етакчи тармоғи ҳисобланади . Мамлакат миқёсига эга бўлган , Шўртон табиий газ негизида ишлайдиган йирик Сирдарё ГРЭСи ( Ширин шаҳри ) қурилган . Ушбу иссиқлик электр станцияси 3000 МВт қувватга эга . Шунингдек , Сирдарёда 126 МВт қувватга эга бўлган Фарҳод ГЭСи қурилган . Асосий саноат маҳсулоти ҳажмида электр энергетика тармоғининг улуши юқоридир . Энергетика минтақа хўжалигини ривожлантиришга туртки бўлмоқда . Минтақада тоғ - кон саноати ривожланган . Шимолий Нурота тоғларидаги Қўйтош конидан вольфрам - молибден рудалари қазиб чиқарилади . Қазиб чиқарилган руда Тошкент минтақасида ( Чирчиқда ) қайта ишланади . Маржонбулоқ конидан олтин ажратиб олинмоқда . Навоий тоғ - металлургия комбинатининг асосий ишлаб чиқарувчи қувватларидан бири Жиззахнинг Зафаробод шаҳрида жойлашган . Учқулоч ва Баноз полиметал конларидан қўрғошин , рух қазиб олинмоқда . Рангли металлургиянинг янги тармоқларини барпо этишга киришилди . Минтақада машинасозлик саноати шаклланмоқда . Машинасозлик асосан қишлоқ хўжалик машиналарини , қурилиш ва йўл техникасини таъмирлаш билан шуғулланади . Жиззах аккумлятор ҳамда инструментал механика заводлари , Сирдарё рефрижератор - вагонларни ремонт қилиш

заводи , Сирдарё ва Пахтакор шаҳарларида Тошкент қишлоқ хўжалик машинасозлиги заводи филиали , Гагарин шаҳрида эса Тошкент тўқимачилик машинасозлиги заводининг филиали мавжуд . Кимё саноати ривожланиб бормоқда . Унинг йирик корхоналари қаторига Жиззах пластмасса қувурлари заводи киради . Корхона ирригация ва мелиорация мақсадларида ишлатиш учун полиэтилен қувурлари ҳамда полиэтилен плёнкалари ишлаб чиқаради . Гулистонда фармацевтика корхонаси қурилган . Ушбу корхона 2002 йилда республикада тайёрланган дори маҳсулотларининг 6,8 фоизини ишлаб чиқарди . Келажакда Айдаркўл ва Тузкон кўлларидаги туз ҳамда бошқа маҳаллий хом ашё негизида кимё саноатининг янги тармоқларини ишга тушириш мўлжалланмоқда . Минтақада қурилиш материаллари саноати анча ривожланган . Ушбу саноатнинг йирик марказлари Жиззах , Гулистон , Янгиер шаҳарларида жойлашган . Янгиерда ер ости сувини қочиришда фойдаланиладиган сопол қувурлар ҳамда юқори босимга чидамли қувурлар ишлаб чиқарадиган комбинат , Жиззахда оҳак , пластмасса заводлари ҳамда йирик қурилиш материаллари комбинати ишлаб турибди . Шунингдек , Сирдарёда уйсозлик комбинати ҳамда темир - бетон маҳсулотлари заводлари мавжуд . Гулистон ва Гагарин шаҳарларида уйсозлик ва темир - бетон маҳсулотлари заводи жойлашган . Бир қанча ғишт заводлари мавжуд . Енгил ва озиқ - овқат саноати тармоқлари асосан маҳаллий хом ашё ва қишлоқ хўжалик маҳсулотларига таянган холда ривожланиб бормоқда . Пахта тозалаш саноати енгил саноатнинг асосий тармоғидир . Унинг корхоналарига Гулистон , Деҳқонобод , Боёвут , Мирзаобод , Мирзачўл , Пахтакор , Сирдарё ва Дўстлик каби пахта тозалаш заводлари киради ва бу корхоналар минтақада етиштирилган пахтани тўла қайти ишлаш қувватига эга .

Енгил саноатнинг трикотаж ва тикувчилик тармоқларининг асосий корхоналарига Жиззахдаги трикотаж , гилам ва пайпоқ фабрикалари , Сирдарёдаги « Чевар » акционерлик бирлашмаси ва бошқалар киради . Минтақада Туркиянинг « Язекс » корпорацияси билан ҳамкорликда Гулистонда тўқимачилик мажмуаси ишга туширилди . Шунингдек , Гулистонда йилига 6 млн . дона трикотаж маҳсулотлари ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган « Лолотекс » Ўзбек - Америка қўшма корхонаси ишга тушди . 2002 йилда минтақа республикада тайёрланган трикотаж маҳсулотларининг 4 фоизини , пайпоқ - носкининг 2,3 фоизини , гилам маҳсулотларининг 1,6 фоизини тайёрлади . Озиқ - овқат саноатининг йирик корхоналарига Гулистон ёғ - экстракция комбинати , Жиззах ун комбинати , Сирдарё ва Гулистондаги сут ҳамда ёғ - пишлоқ заводлари , Сирдарё ва Жиззах консерва заводлари киради . 2002 йилда минтақада 20,9 минг тонна гўшт , 37,9 минг тонна сут , 57,9 минг тонна ун , 15,2 минг тонна ўсимлик ёғи ва 12,9 млн . шартли банкада консерва ишлаб чиқилди . Бу кўрсаткичлар республикада тайёрланган сутнинг 17,8 фоизини , гўштнинг 14,1 фоизини , ёғнинг эса 6,9 фоизини , уннинг 4,3 фоизини ва тайёрланган консерванинг 3,0 фоизини ташкил этади . Қишлоқ ҳужалиги ва унинг тармоқлари . Қишлоқ хўжалиги минтақа хўжалигининг муҳим ва йирик тармоғи ҳисобланади . Маълумки , қишлоқ хўжалиги аҳолининг озиқ - овқат маҳсулотларига бўлган эҳтиёжини қондириш билан бирга халқнинг моддий фаровонлигини таъминлашда ҳам муҳим аҳамиятга эга . 2003 йил минтақада қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг ялпи ҳажми 376,9 млрд . сўмни ташкил этди ёки республика қишлоқ хўжалик ялпи ҳажмининг 9,3 фоизи етиштирилди . Қишлоқ хўжалигида етиштирилган маҳсулотларнинг 46,4 фоизи деҳқончилик соҳасига , 53,6 фоизи эса чорвачиликка тўғри келади .

Республикада бўлгани каби бу минтақада ҳам асосан суғориб деҳқончилик қилинади . Шу сабабли дарё , канал , ер ости сувларининг минтақа хўжалиги ҳаётидаги аҳамияти жуда катта . Минтақада барча экин майдони 595,4 минг гектарни ташкил этади . Бу республика экин майдонининг 16,8 фоизига тенг . Деҳқо - нчиликда асосан ғўза ва дон экинлари етиштирилади . 2002 йилда ғўза экини майдони 228,5 минг гектарни (38,4%), дон экинлари эса 298,2 минг гектарни (50,1%) ташкил этди . Кейинги йилларда минтақада экин майдонлари таркиби кескин ўзгарди . Техника экинлари , биринчи галда ғўза майдонлари қисқартилди . Аҳолини озиқ - овқат билан таъминлашни тубдан яхшилаш мақсадида дон экинлари , картошка ва сабзавот экинлари майдони кенгайтирилди . 2002 йил минтақада 289,8 минг тонна пахта , 662,8 минг тонна дон маҳсулотлари тайёрланди . Дон маҳсулотларининг 619,8 минг тоннаси буғдой хосилига тўғри келади . Картошка ва сабзавот экинлари асосан шаҳар атрофидаги хўжаликларда етиштирилади . 2002 йилда 2,4 минг гектар экин майдонига картошка , 9,3 минг гектарга эса сабзавот экинлари экилди . Полиз экинларини етиштириш деҳқончиликнинг муҳим тармоғи ҳисобланади . Полизчилик ва сабзавотчилик Гулистон ва Ховос туманларида ривожланган . Полиз экинларини етиштириш бўйича Мирзачўл , минтақалар орасида биринчи ўринда туради . Минтақанинг тоғ ва тоғ олди зоналарида лалмикор деҳқончилик ҳамда боғдорчилик ва узумчилик ривожланган . Минтақада деҳқончилик маҳсулотлари етиштириш билан бирга чорвачилик ҳам ривожланган . Чорвачилик тармоғи асосан сут - гўшт маҳсулотлари етиштиришга ихтисослашган . 2002 йилда минтақада 469,6 минг бош қорамол ва 941,6 минг бош қўй ва эчки , 20,6 мингта йилқи боқилди . Чорвачиликда қоракўл қўйларининг салмоғи катта . Қоракўл

қўйлари минтақанинг шимоли - ғарбидаги чўл яйловларида боқилади . Таҳлил этилаётган йилда минтақада тирик вазнда 90,1 минг тонна гўшт етиштирилди , 320,3 минг тонна сут ҳамда 70,6 млн . дона тухум олинди . Бу республикада етиштирилган гўшт ва сут маҳсулотларининг мос равишда 10,4 ва 8,6 фоизига тенг . 2003 йилда бошида минтақада фермер хўжаликлар сони 15268 тани ташкил этди . Бу кўрсаткич республикадаги фермер хўжаликларининг тўртдан бир қисмига тенг . Фермерларга 456,4 минг гектар ер бириктирилди . Ҳар бир фермер хўжалигига ўртача 29,9 га экин майдони тўғри келди . Фермерлар томонидан тирик вазнда 500 тонна гўшт етиштирилди , 3,3 минг тонна сут , 119 минг дона тухум олинди . Транспорти . Транспорт турлари орасида темир йўл ҳамда автомобиль транспорти ривожланган . 2002 йил минтақада умумий фойдаланиладиган темир йўлнинг узунлиги 385,6 км ( жамига нисбатан 9,7 фоиз ) ва автомобиль йўлининг узунлиги эса 3,9 минг км ( жамига нисбатан 8,9 фоиз ) ташкил этди . Таҳлил этилаётган йилда темир йўли орқали 1,9 млн . та йўловчи ( жамига нисбатан 6,7 фоиз ) ва 1545,3 минг тонна юк ( жамига нисбатан 3,5 фоиз ) жўнатилди . Шунингдек , таҳлил этилаётган йилда автомобиль йўли орқали 20,3 млн . тонна юк ( жамига нисбатан 16,5 фоиз ) жўнатилди . Минтақа ҳудудидан Ўрта Осиё темир йўли ҳамда Катта Ўзбекистон тракти ўтган . Марказий Осиёдаги мустақил давлатларни Шарқий Европа давлатлари билан боғлайдиган халқаро Москва - Тошкент - Туркманбоши шаҳарлари йўналишидаги темир йўли ўтган . Минтақа Жиззах , Сирдарё ва Ховос темир йўл станциялари орқали бошқа минтақалар билан боғланади . Келажакда минтақа Шарқий Осиё мамлакатларини Европанинг жанубий давлатлари билан туташтирадиган Трансосиё магистралининг

( Истанбул - Тошкент - Алмати - Пекин ) марказий бўғинларидан бири бўлиб қолади . Бу йўлдан Бухоро - Бейнов орқали Европа давлатларига , Тажан - Сарахс орқали Яқин Шарқ мамлакатларига чиқиш имкони туғилади . Тошкент минтақаси билан алоқаларни таъминлашга хизмат қилувчи транспорт тизими ривожланмоқда . Жумладан , минтақани Тошкент шаҳри билан боғлайдиган темир йўлнинг электрлаштирилганлиги катта аҳамиятга эга бўлди . Минтақа ҳудудидан республика аҳамиятига эга бўлган газ қувурлари ҳамда электр узатиш шаҳобчалари ўтган . Минтақанинг инвестиция муҳити ва ташқи иқтисодий алоқалари . 2002 йилда минтақа иқтисодиётига киритилган барча инвестиялар ҳажми 93,5 млрд сўмни ташкил этди . Шундан 1,8 фоизи чет эл инвестицияси ва кредитлари маблағига , 50,2 фоизи республика бюджетига ва 45,8 фоизи корхона ва аҳоли маблағларига ва қолган қисми бошқа маблағлар ҳисобига тўғри келади . Демак , минтақа мамлакатда хорижий инвестицияни жалб этиш ва шу асосда қўшма корхоналар қуриш борасида анча орқада . 2002 йил минтақада чет эл инвестиция корхоналарининг сони 69 тага етди . 59 та хуқуқий ишлаб турган корхона ва ташкилотлар хорижий давлатларнинг ташкилот , корхона ва фирмалари билан иқтисодий алоқа қилмоқда . 2002 йил минтақада 21 та чет эл инвестиция корхоналари ташкил этилди . Энг кўп қўшма корхоналар Туркия , Буюк Британия , АҚШ , Италия , Сурия , Покистон , Хитой , Украина , Тожикистон ва бошқа давлатлар инвесторлари иштирокида барпо этилди . 2002 йилда минтақа ташқи савдо айланмаси 128,3 млн . АҚШ долларини ташкил этди . Бунда 77 млн . доллар экспорт , 51,3 млн . доллар импорт маҳсулотларидир .

Фойдаланилган адабиётлар 1. Каримов И . А . Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқу - рлаштириш йўлида Т .: Ўзбекистон , 1995 2. Êàðèìîâ È.À. Ў çáåêèñòîí ÕÕ I àñð á ў ñà ғ àñèäà: õàâôñèçëèêêà òàõäèä, áàð қ àðîðëèê øàðòëàðè âà òàðà ққ è¸ò êàôîëàòëàðè Ò.: Ў çáåêèñòîí, 1997 3. Àëàåâ Ý.Á. Ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêàÿ ãåîãðàôèÿ: Ïîíÿ-òèéíî- òåðìèíîëîãè÷åñêèé ñëîâàðü. Ì.: Ì ў ñëü, 1983 4. Àëèåâ Í.Ã. Èøàíõîäæàåâà Ä.À, Õà÷èåâ Ã.À Ýêîíîìèêà è ôèíàíñ ў ðåãèîíîâ ìèðà â öèôðàõ ñðàâíåíèÿ Ò.: Óçáåêèñòîí, 1998 5. Ахмедов Э . А . Ўзбекистон Республикаси . Т .: Ўзбекистон , 1998 6. Вахобов А . В . Бозор муносабатлари тизимида ижтимоий фондлар . Т .: Шарқ , 2003 7. Градов А . П . Национальная экономика . М .: Специальная литература , 1997 8. Доклад о человеческом развитии Узбекистан Т .: Ўзбекистон , 2000 9. Кудров В . М . Мировая экономика . Учебник М .: « БЕК »,1999 10. Ломакин В . К . Мировая экономика . Учебник , М .: « Финансў » Издатель . Объеденение « ЮНИТИ »,1998

Похожие

Жаҳон хўжалиги ва халқаро иқтисодий муносабатлар асосий кўринишлари ва хусусиятлари

Иқтисодий ривожланишнинг асосий омиллари ва жиҳатлари

Иқтисодий хавфсизлик шакллари ва асосий кўрсаткичлар

Tашқи иқтисодий фаолиятида инвестицияларнинг хусусиятлари

Иқтисодий ўсишнинг асосий омиллари, турлари ва кўрсаткичлари