Иқтисодий хавфсизлик шакллари ва асосий кўрсаткичлар - Экономика - Рефераты

Иқтисодий хавфсизлик шакллари ва асосий кўрсаткичлар

Загружено в:

12.02.2024

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Иқтисодий хавфсизлик шакллари ва асосий кўрсаткичлар Режа : 1. Иқтисодий хавфсизликнинг намоён бўлиш шакллари 2. Иқтисодий хавфсизлик кўрсаткичлари 3. Иқтисодий хавфсизлик кўрсаткичларининг таҳликали чегаралари.

Иқтисодий хавфсизликнинг намоён бўлиш шаклларини унинг субъектлари ва объектлари нуқтаи назаридан туркумлаш мумкин. Иқтисодиёт субъектлари нуқтаи назаридан иқтисодий хавфсизлик қуйидаги шаклларда намоён бўлади: - шахснинг иқтисодий хавфсизлиги; - корхона (фирма)нинг иқтисодий хавфсизлиги; - давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги Иқтисодий адабиётларда хавфсизлик хўжалик фаолияти соҳаларида юзага келиши нуқтаи назаридан асосан уч йўналиш, яъни ишлаб чиқариш- хўжалик, хўжалик-истеъмол ва молиявий соҳалар бўйича туркумланади 1 . Бизнинг назаримизда ушбу уч йўналиш барча мамлакатлар учун умумий бўлгани билан, айримлари учун қўшимча йўналишлар ҳам муҳим аҳамият касб этади. Шунга кўра, бизнинг фикримизча, иқтисодий хавфсизликни ишлаб чиқариш-хўжалик, хўжалик-истеъмол, молиявий, транспорт коммуникациялари ва ижтимоий соҳалар бўйича туркумлаш мақсадга мувофиқдир. Иқтисодий хавфсизлик турларининг моҳияти, вужудга келиш сабабларини ўрганиш, миллий манфаатларга таҳдидларни аниқлаш уларнинг олдини олиш ва улардан муҳофазаланиш чора-тадбирлари, механизмларини ишлаб чиқиш ҳамда вужудга келтиришга имкон беради. Бунинг учун ушбу хавф-хатарлар ва хавфсизлик даражасини аниқлаш, уларнинг кўрсаткич ва мезонларини ўрганиш лозим бўлади. Иқтисодий хавфсизлик кўрсаткичлари Иқтисодий хавфсизликнинг умумий кўрсаткичлари (индикаторлари) қуйидагилардан иборат: - турмуш даражаси ва сифати; - инфляция суръати; - иқтисодий ўсиш; - бюджет дефицити;

- давлат қарзи; - жаҳон иқтисодиётига кириб борганлик; - "хуфёна иқтисодиёт" фаолияти; - мулк таркиби; - солиқ тизими; - бозор инфратузилмаларининг ривожланиши. Ҳудудий даражада умумий кўрсаткичлардан ташқари яна қуйидаги кўрсаткичлар иқтисодий хавфсизликни ифодалайди: - аҳоли дарамадлари; - чакана нархлар даражаси; - уй-жой билан таъминланганлик; - қочоқлар, эмигрантлар ва бошқалар сони; - ҳудуднинг мамлакат ЯИМдаги улуши; - ҳудуднинг тўлов баланси; - экспорт-импорт сальдоси. Иқтисодий хавфсизлик кўрсаткичларининг таҳликали чегаралари. Юқоридаги кўрсаткичлар миқдорининг таҳликали қуйи (пороговая черта) чегарасини кўрсатиш ва аниқ белгилаш лозим бўлади. Бу кўрсаткич миқдори белгиланган қуйи чегарадан пастга тушганда иқтисодий таҳдид вужудга келади. Ушбу таҳликали қуйи чегара - иқтисодий манфаатлар нуқтаи назаридан хўжалик фаолияти пропорцияларининг энг қуйи мақбул нисбатларини ифодаловчи миқдорий индикаторлар бўлиб, уларга риоя қилмаслик такрор ишлаб чиқариш турли элементларининг иқтисодий ривожланишига тўсқинлик қилади ва мамлакат иқтисодий хавфсизлигига таҳдид солади. Таҳликали қуйи чегаранинг миқдорий ўлчамларини аниқлаш учун қуйидагиларга асосланиш лозим бўлади: - миллий иқтисодиёт ҳолати ва ундаги мутаносибликлар ҳамда такрор ишлаб чиқариш элементлари ва омиллари ҳолатининг бирламчи, муҳим хусусиятларини тавсифлаш;

- иқтисодиёт соҳасидаги миллий манфаатларни тўлиқ ва кенг қамровди ифодалаш; - иқтисодиёт соҳасидаги миллий манфаатларга хавф солувчи таҳдидларни тўлиқ ва ҳар томонлама ҳисобга олиш; иқтисодий хавфсизликнинг қуйи таҳликали чегарасини ифодаловчи индикаторлардан ҳокимият органлари мамлакат иқтисодиёти ҳолатини аниқ баҳолашда ва бошқа мамлакатлар билан қиёслашда фойдаланиш имкониятининг мавжудлиги; Ушбу индикаторларнинг мамлакат ҳисоб, статистика ва прогнозлаштириш тизими билан мувофиқ келиши. Иқтисодий хавфсизликнинг қуйи таҳликали чегараси индикаторлари миллий иқтисодиёт соҳалари ва уларнинг ҳар қайсисидаги миллий манфаатлар нуқтаи назаридан туркумланади. Жаҳон миқиёсида қабул қилинган иқтисодий хавфсизликнинг қуйи таҳликали чегаралари 2.2.1-жадвалда келтирилган. Адабиётларда иқтисодий хавфсизлик қуйи таҳликали чегараси индикаторлари ўз ичига 50 та кўрсаткични олган ҳолда қуйидагича туркумланган 1 : 1) иқтисодиётнинг барқарор ривожланишга қодирлигини ифодаловчи кўрсаткичлар. Ушбу гуруҳга ялпи ички маҳсулот ҳажми, саноат ишлаб чиқариш ва унинг таркиби, машинасозлик маҳсулотлари ҳажмида янги турдаги маҳсулотлар улуши, мудофаа ва фан учун харажатлар улуши, инвестициялар, фойдали қазилма бойликларининг захиралари бўйича қуйи таҳликали чегарани ифодаловчи индикаторлар киради; жадвал Иқтисодий хавфсизликнинг қуйи таҳликали чегаралари 1 Кўрсаткичлар Қуйи таҳликали чегара мазмуни Даражаси % Асосий капиталга киритилган инвестициялар Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 16

Ишсизлик даражаси Иқтисодий фаол аҳолига нисбатан, фоиз 8 Монетизация даражаси Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 25 Ташқи қарз Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 40 Ички қарз Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 30 Ташқи қарзлар бўйича тўловлар Тўловларнинг йиллик экспорт ҳажмига нисбатан, фоиз 25 Мудофаага харажатлар Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 3 Фуқаролик фанларига харажатлар Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 1,5 Инновацион маҳсулотлар Саноат маҳсулотлари умумий ҳажмига нисбатан, фоиз 15 Саноат ишлаб чиқаришда машинасозлик ва металлни қайта ишлаш Саноат ишлаб чиқариш ҳажидаги улуши, фоиз 25 Давлат бюджети дефицити Ялпи ички маҳсулотга нисбатан, фоиз 3,0 Давлат қарзини қоплаш харажатлари Давлат бюджети харажатлари хажмига нисбатан, фоиз 20 Яшаш минимумидан паст даражада даромад олувчи аҳоли Аҳоли умумий сонидаги улуши, фоиз 7,0 Аҳоли даромадлари бўйича табақаланиши Децил коэффициенти 8,0 2) молиявий тизим барқарорлиги кўрсаткичларига давлат бюджети камомади, давлат қарзи, пул муомаласи, ўзаро ҳисоб-китоб ва солиқ интизомини ифодаловчи кўрсаткичлар киради; 3) ижтимоий соҳа кўрсаткичлари аҳоли даромадлари даражаси ва унинг мулкий жиҳатдан табақаланиши, ишсизлик ва ижтимоий соҳа харажатлари бўйича қуйи таҳликали чегараларни ўз ичига олади; 4) ташқи савдо ва иқтисодий фаолият кўрсаткичлари гуруҳига мамлакат ички истеъмолида импортнинг улуши ва миллий ишлаб чиқариш ҳажмида экспортнинг улуши бўйича қуйи таҳликали чегараларни ифодаловчи индикаторлар киради.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

Похожие

Ташқи иқтисодий хавфсизлик ва мамлакатнинг рақобатбардошлилиги таъминлаш

Кредитнинг турлари ва асосий шакллари

Кредитнинг асосий шакллари ва уларнинг моҳиятлари

Иқтисодий хавфсизликнинг моҳияти ва миллий хавфсизлик тизимида тутган ўрни

Статистик кўрсаткичлар