Туризм ва меҳмонхона корхоналари маҳсулот (хизмат)ларини стандартлаштириш ва сертификатлаштириш - Экономика - Рефераты

Туризм ва меҳмонхона корхоналари маҳсулот (хизмат)ларини стандартлаштириш ва сертификатлаштириш

Загружено в:

03.10.2022

Скачано:

0

Размер:

25.857421875 KB

Туризм ва меҳмонхона корхоналари маҳсулот (хизмат)ларини стандартлаштириш ва сертификатлаштириш Режа: 1. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулоти ( хизмати ) ни стандартлаштириш ва сертификатлаштириш жараёнининг моҳияти . 2. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида сифатли сервисни яратиш шароитлари. 3 Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулоти (хизмати)нинг ҳаётий цикли.

1. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулоти (хизмати)ни стандартлаштириш ва сертификатлаштириш жараёнининг моҳияти Замонавий дунёда иқтисодиётнинг ҳар қандай тармоғи учун маҳсулот сифатининг таъминланиши муаммоси долзарб ҳисоб ланади. Сифат кўрсаткичлари, шунингдек, сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқариш билан боғлиқ муаммолар ҳар бир хўжалик юритувчи субъектга, жумладан, туристик ва меҳмонхона бизнеси учун ҳам аҳамиятлидир. Маҳсулот (хизмат) сифати − муайян шу маҳсулотнинг ҳар томондан фойдаланишга мукаммал эканлигини белгиловчи хусусиятлар йиғиндисидир. Маҳсулот (хизмат) сифати − бу истеъмолчиларнинг талаб ва дидларини қондириш қобилиятидир. Маҳсулот (хизмат)нинг сифати корхона фаолиятини режалаштиришда ва уни аниқлашда қўлланиладиган асосий кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. Унда меҳнатни ташкил қилиш, унинг жиҳозланиш даражаси, мутахассисларнинг малакаси, ишлаб чиқаришни бошқаришнинг ҳолати ифодаланади. Маҳсулот (хизмат) сифати иқтисодий жиҳатдан истеъмол қийматининг ўлчови ва фойдаланиш даражаси кўринишида намоён бўлади. Маҳсулот (хизмат) сифати иқтисодий категория бўлиб, ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчиларнинг муносабатларини, сифатли маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқариш ҳамда маҳсулот (хизмат)га баҳо белгилаш бўйича корхонанинг мижозлар билан муносабатларини ифода этади. Бундан ташқари, маҳсулот (хизмат) сифати корхоналар ўртасидаги сифатли маҳсулот учун моддий рағбатлантириш ва сифатсиз маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқарилгани туфайли молиявий жазоларга тортилиши бўйича муносабатларни ифодалайди. Маҳсулот (хизмат) сифатини мунтазам равишда яхшилаш корхона фаолияти самарадорлигини оширишнинг асосий омиллари дан бири ҳисобланади.

Маҳсулот (хизмат)нинг миқдори ва сифати ўзаро диалектик боғлиқдир. Юқори сифатли маҳсулот (хизмат) сифатсиз тайёрланган маҳсулот (хизмат)га нисбатан истеъмолчилар эҳтиёжларини юқорироқ даражада қондиришга қодир. Юқори сифатли маҳсулот (хизмат) ишлаб чиқаришга ва уни сотишга эришган корхона ўз ишлаб чиқариш салоҳиятини янада юксалтириш имкониятига эга бўлади. Бундай субъектларнинг кўпайиши эса мамлакат социал иқтисодий ривожланишининг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Мамлакат иқтисодиётининг тараққий этиши эса, аҳоли даромадларининг ўсишига ва турмуш даражасининг ҳам юксалишига олиб келади. Натижада сифатли маҳсулот ва юқори даражада кўрсатиладиган хизматларга талаб кўпаяди. Яъни сифатли маҳсулот (таклиф) ўзининг сифатли истеъмолчиси (талаби)ни яратади. Пировардида жамиятда янада юқорироқ даражада иқтисодий ўсиш таъминланади. Маҳсулот (хизмат) сифатини яхшилаш масаласи билан корхона раҳбари ҳамда аниқ иш бажарувчиларнинг барчаси шуғулланиши керак. Маҳсулот (хизмат) сифати муаммосига тегишли масалалардан бири стандартлаштиришдир. Стандартлаштириш – стандартларни белгилаш ва қўллаш жараёни. У меъёрл ижодий фаолият бўлиб, сифатнинг оптимал кўрсаткичларини ва ҳоказоларни ишлаб чиқишни ва қатъий белгалашни ўз ичига олади. Стандартлаштириш маҳсулот (хизмат) сифатини бошқариш нинг ташкилий ва меъёрий асоси ҳисобланади. У барча меъёрларни стандарт, йўриқнома, маҳсулотни асослаш учун керакли шартлар усули каби ҳужжатларда акс эттиради. Стандартлаштиришдан мақсад – маҳсулот ва хизматларнинг рақобатбардошлигини таъминлаш ва истеъмолчилар манфаатларини ҳимоя қилишдир. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандартлаш тизими (ДСТ) стандартлар тузиш, изоҳлаш ва тарқатиш жараёнларини тартибга келтиради.

Бу борада Ўзбекистон Стандартлаштириш, метеорология ва сертификатлаштириш агентлиги (―Ўзстандарт) олиб бораётган кенг кўламли ишларни алоҳида эътироф этиш жоиз. «Ўзстандарт» агентлиги замонавий бозор иқтисодиёти шароитида маҳсулотнинг сифат даражасини белгиловчи, кўрсат кичлар рақобатдошлигини таъминловчи, ишлаб чиқарувчиларга етарли миқдорда ахборотлар етказиб берувчи марказдир. Замонавий иқтисодиётга ўтиш муносабати билан Халқаро стандартлаштиришнинг роли, аҳамияти беқиёс даражада кучайди. Чунки, халқаро стандартлаштириш – илмий техника ва иқтисодий ҳамкорликни ривожлантиришга катта имконият яратади. Улар халқаро алоқаларни кенгайтиришга, мавжудларини такомиллаш тиришга ёрдам беради. Ҳозирги кунда жаҳонда 400 дан ортиқ Халқаро ва регионал (ҳудудий) ташкилотлар мавжуд (2000 йил). Стандартлаштириш соҳасида йирик халқаро ташкилотлар БМТга қарашли Европа иқтисодий комиссияси (ЕЭКООН), стандарт лаштириш бўйича Халқаро ташкилот (ИСО) ишлаб турибди. Маҳсулот (хизмат) сифати даражаси, унинг хусусиятларидан стандартлар талабларига мослиги тарзида аниқланади. Стандартни бошқариш соҳасида технологияларни яратиш учун асос бўлиб ИСО – 9000 серияли халқаро стандртлар ҳисобланади. Улар халқаро миқёсда маҳсулот ва хизматлар меъёрларини белгилашга мўлжал беради. Давлат даражасида қонунлар ва стандартлар орқали қуйидагилар таъминланади: • Туристик маҳсулот истеъмолчиларининг ҳаёти, соғлиги хавфсизлиги; • туристлар мулкининг сақланиши; • истеъмолчи мулкига зарар етказишнинг олдини олиш; • атроф муҳитни муҳофаза этиш;

• туристик хизматнинг функционал белгиланишга, аниқликка ва ўз вақтида бажарилишига мос келиши. Моҳиятига кўра стандарт сифат кўрсаткичларини таъминлай диган шароит ва усулларни белгилайди. Маҳсулот (хизмат) сифати назарияси ва амалиётида маҳсулот (хизмат)ни сертификатлаштириш масаласи муҳим ўрин тутади. Маҳсулот (хизмат)ни сертификатлаштириш унинг аниқ белгиланган талабларга мувофиқлигини тасдиқлаш усулларидан бири ҳисобланади. Маҳсулот (хизмат)нинг белгиланган талабларга мувофиқлигига оид фаолият учун тегишли ҳужжат берилади. Уни ―сертификат деб атайдилар. Сертификат лотинча ―certificatis сўзидан олинган бўлиб, тасдиқланган деган маънони билдиради. Биринчидан, у бирор фактни тасдиқловчи ҳужжат (масалан, малака оширилганлиги тўғрисидаги ҳужжат); иккинчидан, махсус облигациялар ва акцияларнинг номи; учинчидан, суғурта шартномасида унинг шартлари ёзиладиган ҳужжат; тўртинчидан, маҳсус идоралар (савдо палатаси, Давлат инспекцияси ва бошқалар) берадиган ва маҳсулот, товар, буюм, мол сифатини тасдиқлайдиган ҳужжат; бешинчидан, қишлоқ хўжалигида уруғнинг навини ва сифатини тасдиқлайдиган ҳужжат. Сертификати бўлмаган тақдирда уруғ (оддий) навсиз дон сифатида қабул қилинади. Республикада сертификатлаш ишларини яхшилаш мақсадида 1993 йилнинг 28 декабрида Олий Мажлис томонидан ―Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисидаги қонун қабул қилинган. Мазкур қонун сертификатлаштиришнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларини, шунингдек, мажбуриятлар ва жавобгарликларни белгилаб беради. Ушбу қонун 4 та боб ва 23 моддадан иборат бўлиб, уларда умумий қоидалар, сертификат лаштириш фаолиятига доир умумий талаблар, маҳсулотларни мажбурий ва ихтиёрий сертификатлаштириш, низоларни қараб чиқиш, сертификатлаштириш тўғрисидаги қонунҳужжатларини бузганлиги учун жавобгарлик масалалари баён этилган.

Стандартлаштириш ва сертификатлаштириш ишларини ташкил этиш, мувофиқлаштириш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистон Давлат стандартлаш, метрология ва сертификация агентлиги ―Ўзстандарт, Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси, табиатни муҳофаза қилиш Давлат қўмитаси ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш ва Мудофаа вазирлик лари зиммасига юклатилган. Мувофиқлигини тасдиқлаш жараёнида бажариладиган операциялар, яъни ҳар бир айрим иш фаолиятларини қуйидаги чизмада кўриш мумкин: Сертификатлаштириш чиқиш 1.3.Ҳа р бир нусхаси 3.3.Ишла б чиқариш устидан инспецион назорат 3.4.Сифа т тизими устидан инспекцион назорат Ишлаб чиқаришни текшириш Т екшириб к ўриш с инаб 1.1. Тип Инспекцио н текшириш Мувофиқлигини исботлашнинг 44.1.Илова қилинган ҳужжатларга мувофиқлиги тўғрисидаги декларацияни кўриб 33.1. Савдода танлаб олинган нусхасини синаш 2.1.Тахминий 2.3.Сифат тизимини сертификатциялаш тириш 1.2. Партиядан танлаб олинганлиги 3.2.Ишлаб чиқаришдан танлаб олинган нусхани синаб кўриш

2.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида сифатли хизмат кўрсатишни сервисни яратиш шароитлари Дунё амалиётида самарали сервисни ташкил этиш борасида қоидалар ишлаб чиқилган. Уларга риоя қилиш хизмат кўрсатувчи корхоналарнинг сифатли маҳсулот (хизмат)ни яратиш имконини беради. 1. Хизматлар соҳаси учун асосий ва муҳимроқ бўлган замонавий сервис тамойилларига риоя қилиш. Улар жумласига қуйидагилар киради: • тақдим этилаётган хизматларнинг истеъмолчилар талаб ларига ва истеъмол тавсифига максимал даражада мос келиши; • сервиснинг маркетинг, унинг асосий тамойиллари ва вазифалари билан ажралмас алоқаси; • сервиснинг эластиклилиги, унинг ўзгарувчан бозор талаблари туристик хизмат истеъмолчиларининг афзал кўришларини ҳисобга олишга йўналтирилганлиги. 2. Сифатли сервисни таъминлашга масъул ходимлар учун зарурий шароитларнинг яратилиши. Уларга қуйидагилар киради: • иш жойларининг эргономликлиги; • ҳар бир ходим учун бажарилиши мажбурий бўлган қоидаларнинг аниқ ифодаланиши: • ҳар бир ходим иши сифатини баҳолашнинг аниқ тизими: у сервис самарадорлигини сон ва сифат жиҳатидан объектив тарзда ўлчаш имконини беради, хусусан, очиқ кўнгиллилик ва хушмуомалалик; • ходимлар мотивацияси, уларнинг корхона яхши кўрсаткич ларига сидқидилдан қизиқишлари, барча ишларни максимал самарали бажаришга хоҳишлари ва бажаришлари, ўз ўзини такомиллаштиришга интилиш;  ходимлар малакасини ошириш тизими. 3. Хизматлар тақдим этувчи корхоналарни бошқаришнинг ташкилий структурасини оптималлаштириш. Бу хизмат кўрсатиш сифатининг муҳим шарти бўлиб, мавжуд камчиликларни тезкор бартараф этиш ва уларнинг

такрорланишига йўл қўймаслик имконини берадиган структуранинг барча элементлари ўзаро ҳаракатлари самарадорлиги ҳисобланади. 4. Сервис сифати устидан ҳар томонлама, тўлиқ, объектив ва тўхтовсиз назорат қилиш. У қуйидагиларни кўзда тутади: • мижознинг хизматлар сифатини баҳолаш ва назорат қилишда қатнашиши; • ишларнинг ҳақиқий ҳолатини стандартлар талабларига таққослаш имконини берувчи усуллар ва мезонларни яратиши; • ходимларнинг сифат мезонларини яратишда қатнашиши; • сифатни назорат қилишда техник воситаларни қўллаш; • корхонада назорат тизимини яратиш ва ҳоказолар. Сервис сифатини назорат қилиш – технологик циклнинг барча босқичларида ва барча параметрлар бўйича доимий назоратни таъминлаши лозим. Шундай қилиб, сифат тизими ‒ сифатнинг юқори даражасини таъминлаш, унинг стандартларга ва мижозлар эҳтиёжларига мос келиши, шунингдек, корхонани бошқариш бўйича махсус технологияларни яратиш учун восита бўлиб хизмат қилиши лозим. 3.Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулоти (хизмати)нинг ҳаётий цикли Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг маҳсулоти (хизмати) қанчалик юқори истеъмол хусусиятларига эга бўлсада, эртами кечми бошқа такомиллашган маҳсулот (хизмат) томонидан сиқиб чиқарилади. Бозорга таклиф этилган ҳар бир маҳсулот (хизмат) маълум ҳаётий циклга эга бўлади ва унинг давомида ўз харидорларини топади. Эҳтиёжлар ва уларни қондириш учун маблағларнинг мавжудлиги доимо ўзгариб туради. Янги маҳсулот (хизмат)ни жорий этиш, одатда,

корхонадан катта харажатлар қилишни талаб қилади. Шунингдек, жорий қилиш босқичида янги маҳсулот (хизмат)нинг мижозлар талабларига мослашиши қийин кечади. Бироқ, ушбу босқичда рақобатнинг бўлмаслиги корхона учун асосий афзалликлардан бири бўлиб ҳисобланади. Маҳсулот (хизмат)ни бозорга жорий қилиш босқичининг давомийлиги кенг доираларда аниқланади ва маҳсулот сифати, унинг истеъмолчилар эҳиёжларига мослиги, тўғри танланган маркетинг стратегияси ва унинг босқичма босқич амалга ошиши билан боғлиқ бўлади. Босқичларни − ўсиш, етуклик ва пасайиш босқичларига ажратиш мумкин. Ўсиш босқичи − ишлаб чиқариш ҳажми ва сотувларнинг тез ўсиши билан тавсифланади ва унинг натижасида фойда ошади. Маркетинг харажатлари юқори бўлсада, уларнинг корхона умумий харажатларидаги ҳиссаси кескин камаяди. Ўсиш босқичида туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмат)ни сотиш доирасини кенгайтиришга ва бозорнинг янги сегментларига кириб боришга ҳаракат қилади. Ўсиш босқичи корхонанинг рақобатбардошлигига боғлиқ бўлади. Ушбу босқичнинг тавсифли томони шундан иборатки, корхона ушбу маҳсулот (хизмат)ни ишлаб чиқишга киришаётган қолган корхоналарга қараганда рақобат борасида афзалликларига эга бўлади. Улар учун асосий вазифа – маҳсулот (хизмат)ни янада такомиллаштириш ҳисобланади. ―Кечиккан корхоналар ҳар томонлама уни яхшилашга ҳаракат қилишади ва лидерларни четлатишга ҳаракат қилишади. Етуклилик босқичи − маҳсулот (хизмат) сотишнинг ўсишидаги секинлашиш ва барқарорлик билан тавсифланади. Бу қуйидагилар билан боғлиқ: • бозорга янги, такомиллаштирилган маҳсулот (хизмат)нинг жорий этилиши; • рақобатнинг кучайиши; • истеъмолчилар доирасининг торайиши.

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари даромадининг ошиши – мижоз (турист)лар сонининг ўсиши, улар даромадларининг ошиши ёки валюта курсининг қулай нисбати натижасида, шунингдек, аввалги туристик саёҳатдан яхши таъсуротга эга бўлган ва ушбу туризм ҳамда меҳмонхона корхоналари хизматларидан яна фойдаланишни хоҳлаган туристлар ҳисобидан бўлиши мумкин. Етуклик босқичида фойда секинлик билан пасая боради, аммо юқори даражада бўлади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари ушбу босқичнинг максимал даражада давомли бўлишидан манфаатдордир. Асосий ҳаракатлар мавжуд маҳсулот (хизмат)ни такомиллаштириш эвазига бозордаги ўз ҳиссасини сақлаб қолишга йўналтирилади. Агарда бу содир бўлмаса, маҳсулот (хизмат) ўз позициясини бозорда йўқотиши ва пасайиш босқичига ўтиши мумкин. Пасайиш босқичи − хизматлар бозорда ушбу маҳсулотнинг ҳаддан зиёд кўпайишини англатади. Сотиш ҳажмларининг пасайиши ва натижада олинадиган фойданинг камайиши содир бўлади. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулот (хизмати)нинг пасайиш босқичига ўтиши, ушбу маҳсулотга талабнинг йўқолиши, бозорда янги маҳсулот (хизмат)ларнинг пайдо бўлиши ва ҳоказолар туфайли содир бўлади. Ушбу босқич узоқ муддат давом этиши мумкин. Рақобатнинг бўлмаслиги туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида юқори харажатларга бўлган зарурият йўқолади. Айрим ҳолларда ушбу ҳолат маҳсулот (хизмат) нархини оширишга имкон беради. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари йиллар мобайнида кам фойда келтирувчи маҳсулот (хизмат)ларни синчковлик билан таҳлил қилиши зарур. Бундай таҳлил келгусидаги вазифаларни аниқ қўйиш имконини беради ва уларни ҳал этишнинг янги йўналишлари ва вариантларини аниқлаш мумкин бўлади. Натижада туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг ихтисослашуви ривожланади, базали маҳсулот (хизмат)лар ноёброқ ва

камроқ алмашинадиган бўлиб боради. Бунинг натижасида ўзига хос мижозларни ушлаб туриш имкониятлари енгиллашади. Раҳбар доимо корхона маҳсулоти (хизмати)қайси ҳаётий циклда эканлигини билиши лозим. Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари маҳсулоти (хизмати) ҳаётий циклининг мавжудлиги улардан қуйидагиларни амалга оширишни талаб қилади: • пасайиш босқичида мавжуд бўлган маҳсулот (хизмат)ларни алмаштириш учун янги маҳсулот (хизмат)ларни яратиш; • ҳар бир босқичда мавжуд тур маҳсулот (хизмат)лари билан ишни самарали ташкил этиш; • таклиф этилаётган маҳсулот (хизмат) структурасини ҳаётий циклининг турли босқичларига тааллуқлиги нуқтаи назардан ихчамлаштириш; • маҳсулот (хизмат)нинг маркетинг тадқиқотларини доимий равишда олиб бориш, методологиясини эгаллаш ва уни аниқ шароитдан келиб чиққан ҳолда ижодий қўллаш.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Ўзбекистон Республикасининг Қонуни: Хусусий корхоналар тўғрисида, 2003 йил 11 декабрь.  Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2007 йил 25 декабрь.  Болтабаев М.Р., Тухлиев И.С., Сафаров Б.Ш., Абдухамидов С.А.  Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. O‗zbekiston Respublikasi Oliy va O‗rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi.–Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.  Budgets of National Tourism Organizations, 2008 – 2009. World Tourism Organization, Madrid, Spain, 2010.  Здоров А. Б. Экономика туризма. М., Финансы и статистика. 2007.  Макконнелл К.Р, БРЮ С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 Т.: Пер. С анг. Т. 2. − Таллин, 1993.  Moliya: Korxonalar moliyasi. Darslik / J.R.Zaynalov, S.S.Aliyeva, Z.O.Axrorov va boshqalar. ‒T.: Iqtisod moliya‖, 2018.  Морозов М. А. Экономика и предпринимательство в социально культурном сервисе и туризме. – М.: Академия, 5 е изд., 2009.

Похожие

Туризм ва меҳмонхона корхоналари молиявий барқарорлиги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг харажатлари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари даромади, фойдаси ва рентабеллиги

Хизмат кўрсатиш соҳасида туризм ва меҳмонхона хўжалиги хизматларининг ўрни. Хизматлар соҳасида туризм

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги