Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги - Экономика - Рефераты

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги

Загружено в:

23.03.2024

Скачано:

0

Размер:

460.5 KB

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги Режа: 1. Туризмнинг тарихий жихатлари 2. Туризм тушунчаси ва таснифланиши. Туристик маҳсулот 3. Туризм бозори: моҳияти, структураси ва замонавий ҳолати 4. Туристик бозорни сегментлаш 5. Туристик маркетинг концепцияси, унинг мақсади ва функциялари 6. Туристик маҳсулотларни сотиш усуллари 7. Меҳмонхона хўжалигида маркетинг фаолиятини ташкил этиш 8. Меҳмонхона хизматлари бозори конъюнктураси таҳлили 9. Меҳмонхона бизнесида маркетингни ривожланиш концепцияси 10. Меҳмонхона хизматлари бозорида маркетингни режалаштириш 11. Меҳмонхона бизнесида мақсадли бозорни танлаш 12. Меҳмонхона хизматлари бозорида рекламани ташкил этиш

Туризмнинг тарихий жихатлари Туризм тарихи қадимги асрларга бориб тақалади. Қадимги даврда юнонлар ва римликлар денгиз орқали ва қуруқлик бўйлаб саёҳат қилганлар, янги ерларни ўзлаштирганлар, савдо қилганлар ва бошқа халқлар маданиятини ўрганганлар. Қадимги юнонлар ва римликлар ҳаракатланган йўналиш кўп жиҳатдан Миср ва бошқа мамлакатларга ташриф буюраётган ҳозирги сайёҳларнинг босиб ўтадиган йўлларини эслатиб юборади. Уйғониш даврида туризм яна фаоллашди. Дастлабки картографик материал пайдо бўлди. Ўша пайтда саёҳат қилишнинг асосий усули савдо, таълим, муқаддас жойларни зиёрат қилиш ва даволаниш мақсадлари бўлган. Бироқ бу замонавий маънодаги туризм эмасди, бу туристик саноат, саёҳатларни ташкил қилиш билан шуғулланадиган хизмат кўрсатиш тармоғи эмасди. Дастлабки туристик проспектлар VIII асрда пайдо бўлган бўлиб, ўшанда император Буюк Карл халифа Хорун ар-Рашид билан дўстона муносабатлар ўрнатган ва француз амалдорлари Фаластин ва Кичик Осиёнинг бошқа мамлакатларига экскурсияга борганлар. Илк йўлкўрсаткичларда шаҳарлар ўртасидаги масофалар ва йўналишлар ҳақида қисқача маълумотлар берилган. Сўнгра йўлкўрсаткичларда тунаш мумкин бўлган жойлар, нархлар, иқлим, диққатга сазовор жойлар ва ҳ.к. ҳақида ахборот пайдо бўла бошлади. XVI асрнинг охирларидан бошлаб Англияда гран-турлар - дабавлат одамларнинг қитъага саёҳат қилиши оммавийлаша бошлади. Бундай саёҳат давомида таълим олиш, қадимий цивилиазция марказларига ташриф буюриш, Ўрта ер денгизида меҳмон бўлиш мумкин эди. «Туризм» атамаси XVIII асрда айнан Англияда пайдо бўлган. Ўз структураси, моддий-техник базаси, иш усуллари ва бошқарув органларига эга бўлган замонавий туризм XIX асрда юзага кела бошлади. Туризмнинг шаклланиши ва ривожланишида транспортдаги ўзгаришлар алоҳида роль ўйнайди. XIX асрда темирйўл транспорти, XX асрда эса

авиация орқали йўловчи ташувлари туризмни сифат жиҳатидан янги даражага олиб чиқди. Тарихчилар замонавий туризм бошланишини 1841 йил билан боғлайдилар. Айнан ўшанда Дербиширлик инглиз Томас Кук биринчи марта Лейстердан Лафборога поездда жамоа бўлиб сафар қилишни ташкиллаштирди. Сўнгра 1851 йил у Лейстерда дунёдаги илк саёҳатлар бюроси саналган "Томас Кук ва ўғли" компаниясини очди. Томас Кукнинг бюроси аста-секинлик билан ўз фаолият соҳасини кенгайтирди: саёҳатлар сони ортди, янги туристик бозорлар ўзлаштирилди. Дастлабки бундай саёҳат 1855 йил парижда бўлиб ўтган бутунжаҳон кўргазмасига уюштирилди. Томас Кук Миср, Фаластин ва АҚШга туристик саёҳатларни уюштира бошлади. Унинг бюроси йўлкўрсаткичлар ва даврий туристик адабиётлар чиқариш, реклама, хорижий валюта ўтказиш ва айирбошлаш бўйича банк операциялари билан шуғуллана бошлади. XIX асрнинг охирларига келиб, Кукнинг фирмаси дунёнинг 53 мамлакатида 324 филиалига ва 12 мингдан ортиқ ходимига эга бўлган кучли концернга айланди. Томас Кук Нил бўйлаб саёҳатлар уюштириш учун 27 та пароход ва 800 та кичик елканли кема сотиб олди. Туристик ташкилотлар илк халқаро бирлашмаси саналадиган Меҳмонхона ходимлари Халқаро ассоциацияси 1869 йил Европада ташкил қилинган (1921 йил Халқаро меҳмонхона ассоциациясига айлантирилган). Оммавий туризмнинг ривожланиши билан тобора кўп сонли корхоналар туристларга хизмат кўрсатиш тизимига жалб этила бошлади. Мураккаб туристик эҳтиёжлар меҳмонхоналар, ресторанлар ва транспорт компаниялари билан биргаликда реклама, маданий-кўнгилочарлик, коммунал-маиший, ахборот, суғурта, экскурсион фирмалар томонидан қондириоиши кўзда тутилган. Бироқ туристик мавсум давомида минтақадаги хизматлар таклифи туристик талаб ҳажми ва структурасига мос келмаган. Бундай номутаносиблик минтақага туристлар оқимининг пасайишига, баъзида эса туристлар қизиқишининг ҳам пасайишига олиб келарди. Шу сабабли туристик фирмаларнинг ихтисослашуви

ривожлана бошлади. Айрим фирмалар янги минтақаларни ўзлаштирган ва хизматлар пакетини бутлаган ҳолда янги туризм турларини излаб топиш ва шакллантиришга ихтисослашган, яъни туроператорга айланган. Бошқалар асосий эътиборни туристик маҳсулотни илгари суриш шаклларига, рекламага, сотувни рағбатлантириш воситаларига қаратган, яъни турагентлик фаолиятига ихтисослашган. XXI аср - оммавий туризм асридир. Охирги йилларда туризм бизнесида аҳолининг барча ижтимоий гуруҳлари эҳтиёжларини қондириш етакчи стратегияга айланган. Кўплаб мамлакатларда давлат сиёсати, ижтимоий фаоллик, транспортнинг ривожланиши, фан-техника тараққиёти, иқтисодий фойда шунга хизмат қиладики, аҳолининг барча қатламлари: ёшлар, хизматчилар, зиёлилар ҳам саёҳат қила бошлади. Туризм тушунчаси ва таснифланиши. Туристик маҳсулот Туризм ўзи нима? Ушбу тушунчанинг аниқлиги маркетолог учун туристик маҳсулот шакллантиришда, туризм бозорини ўрганиш ва унинг ривожланишини башорат қилишда муҳим аҳамият касб этади. «Туризм» атамаси француз тилидаги " la tur " - саёҳат, сафар сўзидан келиб чиққан. Ўзбекистон Республикасининг «Туризм тўғрисида»ги Қонунида қуйидагича таръриф келтирилган: «туризм - жисмоний шахснинг доимий истиқомат жойидан соғломлаштириш, маърифий, касбий-амалий ёки бошқа мақсадларда борилган жойда (мамлакатда) ҳақ тўланадиган фаолият билан шуғулланмаган ҳолда узоғи билан бир йил муддатга жўнаб кетиши (саёҳат қилиши)». Ички туризм давлат чегарасини кесиб ўтиш ва туристик расмиятчиликлар билан боғлиқ эмас. Миллий валюта, тил, ҳужжатлар аввалгидек қолаверади, турагентликларнинг фуқароларни хабардор қилиш бўйича функциялари соддалашади, чунки мамлакат қонунлари ва ўзини тутиш қоидалари туристга

шундоқ ҳам маълум. Дунёда ички туризмнинг улушига жами саёҳатларнинг 80- 90%и тўғри келади. Ички туризм айниқса, АҚШда оммавийлашган. жадвалда кўриб чиқиладиган тасниф қирққа яқин энг кенг тарқалган ва оммавий туризм турларини ўз ичига олади. жадвал Туризмнинг таснифланиши Таснифлаш белгиси Туризм турлари 1.Гегорафик тамойил 1.1. Ички 1.2. Халқаро 2.Туристик оқим йўналиши 2.1.Кирувчи 2.2.Чиқувчи 3.Мақсад 3.1.Рекрреацион 3.2.Спорт 3.3.Соғломлаштириш 3.4.Билим олиш 3.5.Профессионал-ишбилармонлик туризми 3.6.Илмий 3.7.Саргузашт 3.8.Шоп-турлар 3.9.Зиёрат 3.10.Экотуризм 3.11.Экзотик ва ҳ.к. 4. Молиялаштириш манбалари 4.1. Ижтимоий 4.2.Тижорат 5.Ҳаракатланиш усули 5.1.Пиёда 5.2. Темирйўл орқали 5.3.Авиатранспортда 5.4.Денгиз транспорти 5.5.Дарё транспорти 5.6.Велиспедда 5.7.Автотуризм 5.8.Аралаш 6.Жойлаштириш воситалари 6.1. Меҳмонхона 6.2.Мотель 6.3.Пасионат 6.4.Кемпинг 6.5.Палатка ва ҳ.к. 7. Қатнашчилар сони 7.1.Индивидуал 7.2.Оилавий 7.3.Гуруҳ 8.Ташкилий шакл 8.1.Ташкиллаштирилган 8.2.Ташкиллаштирилмаган Халқаро туризм жисмоний шахснинг доимий истиқомат жойидан туристик мақсадларда борилган жойда ҳақ тўланадиган фаолият билан шуғулланмаган ҳолдаги саёҳатларини ўз ичига олади. Охирги пайтларда ички ва халқаро туризмнинг яқинлашув тенденцияси кузатилаётган бўлиб, бу туристик расмиятчиликларнинг соддалаштирилиши билан боғлиқ (масалан, Европада Шенген битими).

Туристик маҳсулот . Ушбу тушунча туристик маркетинг назарияси ва амалиёти учун катта аҳамиятга эга. Ҳар қандай фирманинг муваффақиятлари унинг маҳсулотлари жалб этувчанлигига боғлиқ бўлади. Бу маркетинг комплексининг асоси бўлиб, унинг негизида бошқа элементлар: нарх, сотув жойи, илгари суриш шаклланади. Туристик маҳсулот икки жиҳатдан кўриб чиқилиши мумкин: ♦ бир томондан бу - туристларга битта пакетда сотиладиган хизматлар тўплами; ♦ бошқа томондан - хизматлар ишлаб чиқарувчи элементлар (транспорт воситалари, ресторанлар ва ҳ.к.). Биринчи талқин туристларга (истеъмолчиларга), иккинчи талқин эса - туристик маҳсулот ишлаб чиқарувчиларга яқинроқдир. Туристик маҳсулотнинг асосини (80%) хизматлар ташкил қилади. Унга товар хизматини ажратиб турадиган тавсифномалар: ҳис этиб бўлмаслик, ишлаб чиқариш ва истеъмол узлуксизлиги, ўзгарувчанлик ва сақлаб бўлмаслиги хосдир. Туристик хизматларни ҳис этиб бўлмаслиги шуни англатадики, улар буюм ҳолидаги шаклга эга бўлмайди. Хизматларни харид қилиш бирон нарсага эга бўлишга олиб келмайди. Хизматларни то улар кўрсатилмагунга қадар кўриб ва ишлатиб кўриб бўлмайди. Транспорт компаниялари ва меҳмонхоналар томонидан таклиф этиладиган хизматларни «ушлаб» бўлмайди. Тўловни амалга оширар экан, турист меҳмонхона ёки самолетни эмас, балки улардан белгиланган вақомидагина фойдаланиш ҳуқуқини сотиб олади. Хизматларни ишлаб чиқариш ва истеъмол қилишнинг узлуксизлиги - хизматни товардан ажратиб турадиган асосий хусусиятдир. Айрим хизматлар буюртмачининг йўқлигида амалга оширилади. Бироқ хизматларнинг аксарияти харидорнинг сотувчи билан бевосита мулоқотини талаб қилади (ресторанда хизмат кўрсатиш, курортда даволаниш). Шу сабабли хизматларни такроран харид

қилиш эҳтимоли хизматларни харидор ҳузурида такрор ишлаб чиқариш жараёнида сотувчининг хулқ-атвори ва профессионаллигига боғлиқ бўлади. Ўзгарувчанлик - туристик хизматнинг муҳим ажратиб турадиган хислатидир. Хизматлар сифати уларни ким, қаерда ва қачон кўрсатишига боғлиқ (битта ходим хушмуомала, иккинчиси - қўпол; бир меҳмонхонада олий даражада хизмат кўрсатилади; ҳаттоки битта ходимнинг ўзи ҳам кун давомида турлича хизмат кўрсатади). Туристик маҳсулотни сақлаб бўлмаслиги бозор конъюнктурасини, талаб ва атклиф аниқ мувофиқлигини диққат билан ўрганишни тақозо этади, чунки хизматларни то уларга харидор топилмагунча омборда «сақлаб» бўлмайди. Хизматларнинг асосий ва қўшимча турлари ажратиб кўрсатилади. Туристик корхона томонидан кўрсатиладиган асосий хизматалр қуйидагиларни ўз ичига олади: ♦ташувни ташкил қилиш бўйича хизматлар; ♦жойлаштириш; ♦овқатланиш. Қўшимча хизматлар қаторига қуйидагилар киради: ♦ экскурсиялар ташкил қилиш; ♦ туристларни суғурталаш; ♦ гид, гид-таржимон хизматлари; ♦ туристларни ташиш бўйича хизматлар; ♦ техникани таъмирлаш бўйича хизматлар; ♦ валюта айирбошлаш; ♦ телефон; ♦ почта; ♦ маиший хизмат кўрсатиш ва ҳ.к. Хизматларни бу тарзда бўлиш шартли саналади, чунки истеъмол хусусиятлари нуқтаи-назаридан уларнинг орасида катта фарқ йўқ. Асосий дастурга киритилган ва йўлланма билан расмийлаштирилган хизматлар асоси хизматларга киради. Қўшимча хизматларни турист мустақил равишда харид қилади.

Аксарият ҳолларда асосий туристик хизматлар транспорт хизматларни, жойлаштириш ва овқатланиш хизматалридан иборат бўлади. Бироқ билим олиш, профессионал-ишбилармонлик, спорт, диний мақсадлар билан саёҳатларда анъанавий равишда қўшимча хизматлар қаторидан ўрин оладиган хизматлар турнинг асосини ташкил қилиши мумкин. Тур бу - саёҳат мақсадларидан келиб чиқиб шакллантириладиган, туристга тақдим этиладиган асосий ва қўшимча хизматлар комплекси. Туристик маҳсулот функциялари 1. Иқтисодиётга таъсир кўрсатиш ♦маҳаллий аҳоли ва бюджетнинг даромад манбаси ҳисобланади; ♦истеъмол предметлари ишлаб чиқариш билан боғлиқ тармоқлар ривожланишини рағбатлантиради; ♦билим олига оид, кўнгилочарлик бизнеси, меҳмонхона соҳаси, транспорт, алоқа хизматлари, сувенирлар ишлаб чиқаришнинг ривожланишига хизмат қилади;

♦ мамлакатга хорижий валюта оқимига хизмат қилади. 2. Ижтимоий- инсонпарварлик функциялари: ♦ халқларнинг яқинлашувига хизмат қилади; ♦ инсон заковати ва дунёқарашини кенгайтиради; ♦ сиёсий муносабатларга таъсир этади; ♦ дунёдаги реал вазиятни тушуниш ва сайёрамиз экологияси ҳақида ғамхўрликни ривожлантиради. Туризм бозори: моҳияти, структураси ва замонавий ҳолати Туризм бозори - белгиланган вақтда ва белгиланган жойда туристик маҳсулот олди-сотди жараёнини таъминлаш учун талаб ва таклифни бирлаштирадиган ижтимоий-иқтисодий ҳодиса ҳисобланади. Туризм бозорини тавсифлашда қуйидаги жиҳатларни ҳисобга олиш зарур: ♦олди-сотди асосий предмети хизматлар саналади; ♦сотувчи ва харидордан ташқари, туристик бозор механизмига талаб ва таклиф алоқасини таъминлайдиган кўп сонли воситачи бўғинлар ҳам қўшилади; ♦туристик хизматларга талаб қатор хусусиятлар билан ажралиб туради: моддий имкониятлари, жинси, ёши, мақсадлар ва мотивлари бўйича саёҳат қатнашчиларининг хилма-хиллиги; индивидуаллик ва дифференциация даражасининг юқорилиги; замон ва макон бўйича туристик таклифдан узоқда жойлашганлик; ♦туристик таклиф ҳам бир қатор хислатлар билан тавсифланади: туризмда товарлар ва хизматлар уч ёқлама характерга эга (табиий ресурслар, яратилган ресурслар, туристик хизматлар); тармоқда фонд сиғимининг катталиги; мослашувчанлик пастлиги; комплектлилик. Ҳар қандай бозор унга интиладиган идеал ҳолат талаб ва атклиф мувозанати ҳисобланади. Туристик бозор ҳам бундан мустасно эмас.

Туристик маҳсулот элементларидан биронтасида номутаносиблик туристик таклифнинг ўзгаришига олиб келиши мумкин. расм. Туризм бозорида мувозанат Масалан, курортдаги меҳмонхонада жойлар етишмаслиги авиаташувчи хизматларига талабнинг пасайишига олиб келади. Бунинг акси ҳам бўлиши мумкин. Шу сабабли йирик авиакомпаниялар ўз фаолиятини диверсификация қилади. Фаолиятни тартибга солиш учун халқаро миқёсдаги кўплаб йирик туроператорлар ўз тасарруфида хусусий самолет ва меҳмонхоналарга эга бўлади. Шу сабабли улар нарх билан бемалол манипуляциялар амалга ошира олади ва рақобатчилардан устунлик қилади. Маркетинг тадқиқотлари учун энг катта аҳамиятга эга бўлган туристик бозорлар айрим таснифларини кўриб чиқамиз. Ҳудудий қамров нуқтаи-назаридан қуйидаги бозорлар ажратиб кўрсатилади: ♦шаҳар атрофи туризми (шаҳарликларнинг таътил ёки лам олиш кунлари шаҳардан ташқарига саёҳат қилиши); ♦ички минтақавий туризм (бирон-бир минтақа доирасидаги саёҳатлар);

♦ички давлат туризми (мамлакатларнинг давлат чегаралари доиралари билан чегараланган саёҳатлар); ♦халқаро туризм (мамлакат ҳудудидан ташқарига саёҳатлар). Санаб ўтилган туристик бозорларнинг деярли ҳар бири хилма- хилдир. Масалан, рекреацион туризм бозори бир нечта кичик турларни бирлаштиради, уларнинг ҳар бири эса туристик саёҳатларнинг муайян мақсадига мос келади: курортда дам олиш мақсадидаги саёҳат (курорт- соғломлаштириш туризми), уларнинг ҳар бирида қисқа муддат бўлган ҳолда бир нечта шаҳарни ўз ичига оладиган туристик йўналиш бўйича билим олишга оид саёҳатлар (билим олишга оид ёки йўналишли туризм), спорт билан шуғулланиш мақсадидаги саёҳатлар (спорт туризми), қариндошлар билан кўришиш мақсадидаги саёҳатлар (этник туризм) ва ҳ.к. Маркетинг фаолияти мазмуни ва хусусиятлари нуқтаи- назаридан қуйидаги бозорлар ажратиб кўрсатилади: ♦ мақсадли бозор, яъни фирма ўз мақсадларини амалга оширадиган ёки амалга ошириш истагида бўлган бозор; ♦ самарасиз бозор, яъни белгиланган хизматлари сотиш учун истиқболга эга бўлмаган бозор; ♦ асосий бозор, яъни корхона хизматларининг асосий қисми сотиладиган бозор; ♦ қўшимча бозор, яъни маълум бир ҳажмдаги хизматлар сотилиши таъминланадиган бозор; ♦ ўсувчан бозор, яъни сотув ҳажмининг ўсиши учун реал имкониятга эга бўлган бозор. XX асрда халқаро туризм ташкиллаштирилган ва оммавий характерга эга бўлган ҳолда етуклик босқичига кирди. Туризм ҳозирги пайтда жшҳ ялпи маҳсулотининг 6 фоизини бермоқда, ушбу соҳада 100 млн. дан ортиқ киши меҳнат қилмоқда. Жаҳон экспорт ҳажмининг 6%и ва хизматлар савдосининг учдан бир қисми халқаро туризмнинг зиммасига тўғри келади.

Туризм бизнеси тадбиркорлар учун турли сабабларга кўра жалб этувчан ҳисобланади: ♦бошланғич инвестициялар кичиклиги; ♦туристик хизматларга талабнинг ўсаётганлиги; ♦ рентабеллик даражасининг юқорилиги; ♦ харажатларнинг ўзи оқлаш муддати минималлиги. 2020 йилга келиб, энг кўп ташриф буюриладиган мамлакатга Хитой айланиши кутилмоқда. Гонконг ва Россияда ҳам туризмнинг ўсиш суъати юқори эканлиги кузатилмоқда. Хитой ва Гонконгнинг умумжаҳон туристлар оқимидаги улуши 12,3%ни ташкил қилади. Россия Федерациясида жиддий ўзгаришлар башорат қилинмоқда: 2020 йил мамлакатга кирувчи туристлар сони ундан ташқарига чиқувчи туристлар сонидан 1,5 баравар кўп бўиши кутилмоқда. Европа мамлакатлари орасида Чехия юқори кўрсаткичларга эришади. Аҳолининг туристик ҳаракатчанлиги энг юқори кўрсаткичлари Нидерландия, Германия, Буюк Британия, Канада ва Японида кутилмоқда, бу ерда ҳар бир кишига йилига 1,5-2 та саёҳат тўғри келади. Биринчи ўнликдан ўрин олган кўпчилик бошқа мамлакатларда бу кўрсаткич сезиларли даражада паст бўлади. Туристик бозорни сегментлаш Истеъмол бозорлари хилма-хил бўлади: харидорларнинг диди, одатлари, имкониятлари ва ҳ.к. турлича бўлади. Истеъмолчилар ўртасидаги фарқ қанчалик катта бўлса, ҳаммани қондирадиган товар яратиш шунчалик қийин бўлади. Бошқа томондан, ҳар бир харидор учун алоҳида товар ишлаб чиқариб бўлмайди (индивидуал буюртмалар бўйича ёки жуда қиммат, ёки фойда келтирмайди). Шу сабабли сотувчи ўхшаш хислатларга эга бўлган, жумладан, нисбатан бир хил талабга эга харидорлар кенг гуруҳларини аниқлайди. Бундай гуруҳлар истеъмол сегментлари деб, уларни ажратиш жараёни эса - сегментлаш деб аталади.

Турли сегментлар истеъмолчилари бир хил маҳсулотга турлича қизиқиш билдиради. Истиқболдаги (мақсадли доирани ташкил қиладиган) сегментни тўғри аниқлаш сегментлашнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Бозорни сегментлаш стратегик қарорлар қабул қилиш ва бевосита маркетинг комплексини ишлаб чиқишни асослаб беради. Фирманинг бозордаги муваффақиятлари сегментнинг қанчалик тўғри танланганига боғлиқ бўлади. Гарчи сегментлаш маркетинг фаолиятининг асоси ҳисоблансада, уни суиистеъмол қилмаслик керак, чунки бу жуда кичик сегментлар ажратилишига олиб келиши мумкин. Туризмда сегментлаш турли: географик, демографик, ижтимоий-иқтисодий, психографик ва бошқа аломатлар ёрдамида амалга оширилади. Масалан, географик белги бўйича турли мамлакатлар аҳолисининг туризмга бўлган муносабатининг қуйидаги хусусиятларини ажатиб кўрсатиш мумкин. Америкаликлар : Жуда катта миқдорда пул сарфлашга тайёр, бироқ юқори сервис ва қулайлик талаб қилади. Талабчан, шикоят қилишга мойил бўлади. Инглизлар : Энг мураккаб сегмент. Жуда талабчан, режали. Ҳеч қачон шикоят қилмайди, бирдан судга беради. Французлар : Экспрессив, миллий таомларни ёқтиради, туристик дастурлар тузишга жуда нозик муносабатда бўлади, кўпинча ўзини тута олмайди. Немислар : Мураккаб бозор. Жуда талабчан ва диди баланд. Улар ўзлари пунктуал бўлгани ҳолда саёҳатларни ташкил қилишда аниқлик борасида педант ҳисобланади. Японлар : Жуда енгил бозор. Фаол, ҳар хил туристик маҳсулотларни қабул қиладиган миллат. Билим олишга оид туризмни ёқтиради. Аниқликни жуда яхши кўради. Расмга олишни ёқтиради. Бошқа миллат вакиллари билан аралашишни ёқтирмайди.

Демографик белги бўйича сегментлашда туристларнинг ёши, жинси, оилавий ҳолати, оила таркиби каби кўрсаткичлар фойдаланилади. Бу сегментлашнинг энг тарқалган омилларидир, чунки эҳтиёжлар ва талаб демографик белгиларга кўпроқ боғлиқ бўлади ва бу боғлиқликларни миқдорий жиҳатдан ўлчаб бўлади. Бозорларни сегментлашда Жаҳон туризм ташкилоти 5 та гуруҳни ажратишни тавсия этади: 1-гуруҳ : 0-14 ёш - болалар. Улар қоидага кўра, ота-онаси билан саёҳат қилади ва саёҳат ҳақида ҳеч қандай қарор қабул қилмайди. Кўплаб туристик хизматлар уларга имтиёзли нархлар бўйича таклиф этилади. Бу гуруҳ нарх чегирмалари билан изоҳланадиган янада кичик гуруҳларга сегментланиши мумкин: 1 ёшгача, 5 ёшгача, 6-11 ёшли, 12 ёшдан 14 ёшгача болалар. 2-гуруҳ : 15-24 ёш - ёшлар. Одатда ото-оналарсиз саёҳат қилади. Қоидага кўра, чекланган маблағларга эга бўлади. 3-гуруҳ : 25-44 ёш - ёш, иқтисодий фаол одамлар. Одатда оилали бўлади. Дам олишдаги хулқ-атвор модели кўп жиҳатдан болаларининг ёши ва қизиқишлари билан белгиланади. 4-гуруҳ : 45-64 ёш - иқтисодий ыаолликка эга, бироқ болалар ҳақида ташвиш қилмайди. 5-гуруҳ : 65 ёшдан катталар. Ишламайдиган пенсионерлар. Бу гуруҳ охирги пайтларда халқаро туризм бозорида энг кўп сонли ва иқтисодий фаол гуруҳ ҳисобланади. Ҳар бир ёш гуруҳи ўзининг яққол ифодаланган хулқ-атвор услубига эга бўлади ва туристик қадрияларни турлича баҳолайди. Ижтимоий-иқтисодий белгилар бўйича сегментлашда даромад даражаси, ижтимоий мақом, машғулот тури (касб), маълумот даражаси баҳоланади. XIX асрда немис статистик ва иқтисодчиси Э.Энгель даромаднинг ортиши билан бирламчи зарурат товарларига сарфланадиган маблағлар улуши камайиши, ортиқча фаровонлик предметларига сарфланадиган улуши эса - ортишини исботлаб берди.

Бу туристик хизматларга талабнинг ўсишида ҳам ўз аксини топади. Асосий турист етказиб берувчи мамлакатлар турмуш даражаси юқори бўлган мамлакатлар ҳисобланади. Бадавлат одамлардан иборат бўлган кам сонли қатлам хизмат кўрсатиш сифати олий даражада бўлган қиммат сайёҳлик турларини афзал кўради. Улар одатда индивидуал турларни танлайди. Маркетологлар томонидан истеъмолчилар жинси, ёши, оила ҳажми, ижтимоий мақоми, маълумот даражаси, мулкий аҳволи, яшаш жойи ҳақидаги маълумотлар харидорларни ҳар томонлама тавсифлаш ва уларнинг орасида бир хил гуруҳларни ажратишга имкон беради. Психографика одамларнинг турмуш тарзини: фаолияти, қизиқишлари, фикрларини ўрганади. Туристик маркетингда психографик тамойил бўйича сегментлаш кенг тарқалган. Маркетологлар одамлар бўш вақтини қандай ўтказишни исташи, уларнинг ҳар хил дом олиш турларига муносабатини ўрганади. Бу ерда асосий белгилар қуйидагилар ҳисобланади: ўзгаришларга мойиллик, риск ва саргузаштларга тайёрлик, консерватизм даражаси, саёҳат давомида қулайликка талаблар, сўровларнинг интеллектуал даражаси. Сегментлаш жараёни маҳсулот ва бозорга қараб ҳам турлича бўлии мумкин. Бироқ бу ерда умумий босқичлар ҳам ажратиб кўрсатилиши мумкин: ♦ потенциал бозорни аниқлаш; ♦ бу бозорни қондириш лозим бўлган эҳтиёжлар бўйича сегментлаш; ♦ танлаб олинган сегментда устувор манфаатларни аниқлаш; ♦ сегмент рентабеллигини баҳолаш. Туристик маркетинг концепцияси, унинг мақсади ва функциялари А ҚШ да XIX асрнинг охирларида вужудга келган маркетинг концепцияси Европада ўтган асрнинг 50-йилларига келиб туризм соҳаси профессионаллари томонидан фойдаланила бошлади.

Туристик маркетинг бу - мижозларнинг эҳтиёжларига мувофиқ туристик хизматлар бозорини тадқиқ этиш ва ўзгартиришга йўналтирилган ўзаро боғлиқ усуллар тизимидир. У хизматлар соҳаси маркетингининг таркибий қисми ҳисобланади, шу сабабли туристик маркетинг тавсияларидан сервис хизматлари ташкил қилиш, уларнинг иш сифатини назорат қилиш ва режалаштиришда фойдаланиш зарур. Кўпинча қуйидаги таъриф фойдаланилади: туристик маркетинг бу - корхона фаолият юритаётган бозор талабларига қанчалик мос келишини доимий тадқиқ этишдир. Бироқ, туристик маркетингга бундай умумий таъриф беришда шуни эсдан чиқармаслик керакки, иқтисодиётнинг фаолият тури бўйича фарқланадиган 56 дан ортиқ тармоқлари (ресторанлар ва меҳмонхоналар тармоқлари, саёҳат бюролари, транспорт ташкилотлари ва б.) томонидан яратиладиган туризм соҳаси маркетинг мақсадлари, усуллари ва воситалари фарқланишини кўзда тутади. Саёҳат бюролари, ресторанлар ва туризм бўйича маҳаллий бюролар, меҳмонхоналар учун маркетинг бир хил эмас. Олинадиган фойда ҳажмини ошириш истагида бўлган корхона, минтақага имкон қадар кўпроқ туристлар жалб қилишни режалаштирган миллий ёки минтақавий маъмурият ва туристик ташкилот, транспорт, меҳмонхона ва ресторан тармоқларида маркетинг якуний мақсадлари турлича бўлади. Уларнинг барчаси у ёки бу даражада маркетинг билан шуғулланади. Туризм соҳасида маркетингнинг аҳамияти ҳақида гапирар экан, америкалик мутахассис Г.Харрис: «Туризм оддий маркетинг талаб қилибгина қолмайди. У диққатга сазовор жойларни янада жалб этувчан қилишга интилиши лозим. Бу табиий туристик объектларни асраш ва уларга қарашни англатади. Пировард натижада айнан ноёб маданий мерос, ёввойи табиат ёки табиий манзаралар гўзаллиги туристларни жалб қилади» дея таъкидлайди. Бу таърифда туризм маркетингининг давлат аҳамияти таъкидлаб ўтилади.

Туризм жаҳон хўжалигининг тармоғи сифатида тобора долзарблашмоқда, туризм соҳаси билан жамиятнинг кўплаб ижтимоий қатламлари боғлиқ бўлмоқа: 1 млрд. киши халқаро туризмда ва 2 млрд. дан ортиқ киши ички туризмда машғул. Кўриниб турибдики, туризм маркетинги дам олишга жамият эҳтиёжларини ўрганишга асосланган ҳолда тобора кўпроқ ижтимоий тусга эга бўлмоқда, бунинг устига, ушбу эҳтиёжларни қондириш учун таклифлар доираси йилдан йилга ўсиб бормоқда. Туризм маркетинги кундалик заруратг, сайёрамиз аҳолисининг бўш вақт ва таътилни тўлақонли ўтказишнинг очиқ ва яширин эҳтиёжларини ўрганиш ва қондириш воситасига айланмоқда. Юқоирда баён қилинганлардан келиб чиқиб, туризм маркетинги таърифи қуйидаги кўринишга эга бўлиши мумкин: туризм маркетинги бу - қўйилган вазияаларни тадқиқ этиш, таҳлил қилиш ва ҳал этиш учун ишлаб чиқилган асосий усуллари сериясидир. Бу усуллар йўналтирилиши лозим бўлган асосий нарса бу - психологик ва ижтимоий омиллар нуқтаи-назаридан одамларнинг эҳтиёжларини энг тўлиқ қондириш имкониятини аниқлаш, шунингдек, туристик ташкилотларнинг иш юритиши молиявий нуқтаи-назаридан энг оқилона бўлган, туристик хизматларга аниқланган ёки яширин эҳтиёжларни ҳисобга олиш имконини берадиган усулларни аниқлашдир. Бу турдаги эҳтиёжлар ёки дам олиш мотивлари билан (кўнгилочарлик, таътил, соғлиқ, таълим, дин ва спорт), ёки тадбиркорлик гуруҳлари, оилалар, турли миссия ва иттифоқларда мавжуд бўлган бошқа мотивлар билан белгиланиши мумкин. Мутахассислар туристик эҳтиёжларни шакллантиришга таъсир этувчи омилларнинг бешта гуруҳини ажратиб кўрсатадилар. 1.Табиий омиллар (дам олиш жойининг географик жойлашуви, иқлими, ўсимликлар ва ҳафвонот дунёси ва б.). 2.Дам олиш жойининг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши (мамлакат тили, иқтисодий ва маданий ривожланиш даражаси).

3.Туризм саноатининг моддий базаси (транспорт, меҳмонхоналар, умумий овқатланиш корхоналари, спорт-курорт корхоналари ва б.). 4.Дам олиш жойлари инфратузилмаси (коммуникациялар, келиш-кетиш йўллари, ёритиш, пляжлар, боғ-парк хўжаликлари ва б.). 5.Туристик таклиф (меҳмондўстлик ресурслари, жумладан, экскурсион, билим олишга оид, спорт, кўнгилочарлик, курорт ва рекреацион таклифлар). Туристлар ҳар бир муайян тофаси (бозор сегменти) эҳтиёжларини ўрганиш билан туризм маркетинги шуғулланади. Туристик хизматлар бозори маркетингини ўрганиш қуйидагилардан иборат: а) дам олиш инфратузилмаси, моддий базаси ва рекреацион шароитларни таҳлил қилиш; б) истеъмолчилар талабининг ривожланиш йўналишларини ўрганиш; в) эҳтимолий таклиф ва м авжуд талаб ўртасида мувофиқликни ишлаб чиқиш. Жиҳат туризм ташкилоти туризм маркетингининг учта асосий функциясини ажратиб кўрсатади: ♦ мижозлар билан коммуникация, уларни таклиф этилаётган дам олиш жойи ва у ерда мавжуд сервис хизматлари, диқатга сазовор жойлар мижозлар кутаётган даражага мос эканлигига ишонтириш; ♦ ривожлантириш - сотув учун янги имкониятлар таъминлаши мумкин бўлган янгиликлар киритини таъминлаш. Бунинг учун янгиликлар киритиш потенциал мижозларнинг эҳтиёжлари ва ҳохиш- истакларига мос келиши лозим; ♦ маркетинг назорати - товар ёки хизматларни бозорга чиқариш бўйича фаолият натижаларини таҳлил қилиш (кўп сонли усуллар ёрдамида) ва бу натижалар туризм соҳасида мавжуд имкониятлардан қанчалик тўлиқ ва муваффақиятли фойдаланиш акс эттирилишини текшириш, реклама тадбирлари харажатлари ва олинадиган даромадларни қиёсий таҳлил қилиш. Бу функцияларни амалга ошириш учун фирма мос келувчи ахборот тўплаши ва таҳлил қилиши лозим. Туризм бизнесида ахборот тармоғи расмий

ахборот манбаларидан, шунингдек, жойларда кузатув, сўров, суҳбат ва экспертиза давомида тадқиқот натижаларида олинган махсус ахборотлардан фойдаланишни назарда тутади. Ахборот тўплаш кўпинча катта маблағ сарфлашни талаб қилади, шунинг учун ахборот маълумотлар тўпламини оптималлаштира олиш зарур. Бу ҳам маркетингнинг вазифасидир. Туристик ташкилотлар ўртасида тафовутлар мавжудлигига қарамай, уларнинг маркетинг фаолияти учун зарур бўлган ахборотни қуйидаги тарзда тавсифлаш мумкин: ♦хорижий туризм бўйича: касб; жинс; саёҳат мақсади; ташриф буюрилган мамлакат ва шаҳар; ташриф вақти; жойлаштириш ўрни; транспорт тури ва транспорт воситалари; саёҳатни ташкил қилиш; ♦ жойлаштириш фонди бўйича маълумотлар - меҳмонхона тоифаси; ўринлар сони; тарифлар; жойларнинг банд бўлиш фоизи; қулайлик ва узоқлик даражаси ҳақида маълумотлар; ♦ туристик хизматлар ҳақида маълумотлар - солиқлар бўйича молиявий кўрсаткичлар; инвестициялар ҳажми; бозо ҳақида мутахассислар фикри; ♦ бошқа ахборотлар: денгиз транспорти, темирйўл транспорти, автомобиль транспорти ва авиатранспорт ҳақида; банклар ҳақида; ресторанлар ҳақида; магазинлар ҳақида; халқ байрамлари ҳақида ахборот. Туристик маҳсулотларни сотиш усуллари Туристик маҳсулот сотиладиган анъанавий жой фирма офиси ҳисобланади. Туристик фаолият самарадорлиги кўп жиҳатдан унинг ҳолатига боғлиқ бўлади. Тозалик, тартиблилик, офис мебели, идора техникаси мавжудлиги, шунингдек, малакали ва хайрихоҳ персонал - буларнинг барчаси биргаликда потенциал мижозларни жалб қилади ва сотилаётган товарлар рақобатбардошлигига таъсир этади. Туристик фирма офисига қўйиладиган талаблар стандартга мувофиқ тартибга солинади.

1.Ташриф буюрувчилар ва персонал учун биноларнинг жиҳозланиши. Офис қуйидагиларга эга бўлиши лозим: ♦ персонал учун жиҳозланган иш ўринлари; ♦ тезкор фаолиятнинг техник таъминоти (алоқа воситалари, жумладан, факсимиле алоқаси, компьютер, нусха кўчириш техникаси); ♦ қимматли қоғозлар сақлаш учун қурилмалар; ♦ ташриф буюрувчилар учун ўриндиқлар. 2. Истеъмолчилар учун ахборот мавжудлиги. Қуйидагиларни кўринарли жойга жойлаштириш лозим: ♦ давлат рўйхатидан ўтганик ҳақида гувоҳноманинг нусхаси; ♦ туристик фаолиятни амалга ошириш ҳуқуқини берадиган лицензия нусхаси; ♦ мувофиқлик сертификати нусхаси; ♦ мувофиқлик белгисини қўллашга лицензия нусхаси; ♦ реклама проспектлари, каталоглар ва бошқа реклама воситалари; ♦ иш соатлари ҳақида ахборот. 3. Оптимал микроиқлимни ушлаб туриш (ҳаво ҳарорати ва намлиги). 4. Офисга келиш йўллари қулайлиги. Туристик маҳсулотларни сотиш усуллари орасида кўргазма ва ярмаркалар алоҳида ўринга эга. Амалиётнинг кўрсатишича, туристик йўлланмаларнинг ярсига яқини йирик туроператор фирмалар томонидан кўргазма ва ярмаркаларда сотилади. Туристик маҳсулотни илгари суришда операторлар бундай тадбирларда иштирок этиши зарур, бу уларга агентлар эътиборини нафақат муайян маҳсулотга, балки умуман фирмага ҳам қаратиш имконини беради. Ҳозирги пайтда кўргазма ва ярмарка атамалари кўпинча синоним сифатида фойдаланилмоқда. Бироқ уларнинг ўртасида тафовутлар мавжуд. Халқаро кўргазмалар бюроси берган таърифга кўра, кўргазма бу асосий мақсади битта ёки бир нечта фаолият соҳаларида эҳтиёжларни қондириш учун инсоният

тасарруфида мавжуд бўлган намойиш этиш воситалари ёрдамида оммани хабардор қилиш ҳисобланган намойишдир. Халқаро ярмаркалар иттифоқининг таърифига кўра, ярмарка у жойлашган мамлакатнинг урф-одатларига кўра белгиланган муддатда белгиланган вақт даврида битта жойнинг ўзида ўтказиладиган ва унда экспонентларга экспонентларга миллий ва халқаро миқёсда савдо битимлари тузиш учун ўз маҳсулотлари намуналарини намойиш этишга рухсат бериладиган намуналарнинг халқаро иқтисодий кўргазмаси ҳисобланади. Берлин, Брюссель, Мадрид, Милан, Париж, Люксембург ва Лондон дунёга машҳур кўргазма ва ярмаркалар ташкил қилинадиган асосий туристик марказлар саналади. Сотувни кенгайтиришга интилган ҳолда турфирмалар потенциал истеъмолчилар билан мулоқот қилишнинг хилма-хил шаклларидан фойдаланади. Турфирма ходимларининг мижозлар билан шахсий мулоқотлари офисда, телефон орқали музокараларда, радио ва елевидение орқали чиқишларда амалга оширилиши мумкин. Бунда сотув самарадорлиги кўп жиҳатдан сотувчининг малакасига ва мижозга кўрсатиладиган эътиборга боғлиқ бўлади. Билвосита мулоқот турли вариантларда бўлиши мумкин. Масалан, потенциал мижозларга почта жўнатмалари (хат, реклама проспектлари ва ҳ.к.) юбориш орқали. А ҚШ ва Ғарбий Европа мамлакатларида хизматларни, жумладан, туристик хизматларни интерне орқали сотиш оммавийлашган. Мисол учун, Gatamonitor - Europe агентлигининг маълумотларига кўра, 2002 йил Буюк Британияда интернет орқали " on - line " сотилган туристик хизматлар умумий айланмаси 1 млрд фунт стерлингга етган. Ғарб мамлакатларида интернетдан фойдаланиш оддий ҳолатга айланиб қолган. Интернетда www -ваколатхонаси очиб, турфирма амалда янги, фақат электрон офисга эга бўлади. Электрон сотувлар усули бир қатор устунлиларга эга:

♦ ахборот ҳажмининг чекланмаганлиги, бу туристик фирма ва унинг лойиҳалари ҳақида потенциал мижозлар ҳам, бизнес бўйича ҳамкорлар ҳам кўриши мумкин бўлган, расм ва бошқа кўргазмали материаллар билан безатилган батафсил ахборот тақдим этишга имкон беради; буларнинг барчаси чекланмаган сонли позициялардан иборат бўлган прайс-лист билан биргаликда берилиши мумкин; ♦қамров доирасининг кенглиги - ахборот мамлакат ҳудудида ва хорижда интернетга уланиш имкониятига эга бўлган барча шахслар ва структуралар учун очиқ бўлади; ♦ туну-кун уланиш имконияти - интернет ахборот тақдим этишда танаффус ва дам олиш нималигини билмайди; ♦ тезкор янгиланиш имконияти; ♦ интерактив режим - истеъмолчининг ўзи унга таклиф этилаётган хизматлар рўйхатини кўриб чиқиши ва дарҳол турфирмага бирон-бир савол ёки буюртма билан электрон мактуб жўнатиши мумкин; ♦ мурожаатлар тўлиқ статистикаси - ташрифлар ҳисоблагичи ўрнатилгач, ахборотга мурожаатлар сони ва уларнинг манбасини аниқлаб олиш мумкин. Туристик маҳсулот сотувини рағбатлантириш уч йўналишда амалга оширилади: ♦ турфирма ходимларини рағбатлантириш; ♦ савдо воситачиларини рағбатлантириш; ♦ мижозларни рағбатлантириш. Сотувни рағбатлантиришнинг мижозларга йўналтирилган тадбирлари туристик маҳсулот таклифи талабдан катта эканлиги туфайли алоҳида эътиборга лойиқ саналади. Кўплаб фирмалар эълон қилинган нархлардан чегирмалардан фойдаланади: ♦ белгиланган муддатда турларни бронь қилганлик ҳолатларида бериладиган чегирмалар; ♦ мавсумий сотиб битиришдаги чегирмалар;

♦ харидорларнинг айрим тоифаларига (болалар, оилавий жуфтликлар, ёш эр-хотинлар ва ҳ.к.) бериладиган чегирмалар; ♦ доимий мижозларга тақдим этиладиган бонусли чегирмалар; ♦ гуруҳ чегирмалари. Совға ва сувенирлар тариқасида турли канцелярия товарлари, фирма майкалари, босма маҳсулот ва ҳ.к. фойдаланилади. Туристларга саёҳат пайти туғилган кунида фирмадан гул, мевалар, ширинликлар олиш ёқимли бўлади, албатта. Ҳисобга олиш талонлари сайёҳлик тури харид қилинган тақдирда бошқа товарлар харид қилишда ўзига хос мукофот тақдим этади. Масалан, мебель, спорт анжомлари, автомашина, яхта ва бошқа қимматбаҳо товарлар харид қилишдаги чегирмалар. Купонлар купон соҳибига сайёҳлик тури харид қилишда чегирма ҳуқуқини беради. Кўплаб турфирмалар уларнинг мижозларига купонлар тақдим этиш воситасида банклар билан ҳамкорлик қилади, чунки пул маблағлари мавжудлиги сабабли уларни сайёҳлик турининг потенциал харидори деб ҳисоблаш мумкин. Омонтларни у ёки бу банкда жойлаштиришда мижозга ҳар хил товар ва хизматлар харид қилишга купонлар китобчаси берилади. Газета ва журналларда жойлаштиришиладиган реклама мурожаатлари кўринишдаги купонлар оммалашган. Уларни тарқатиш учун почта орқали, курьерлар орқали жўнатмалар фойдаланилиши мумкин. Конкурс, лотерея, викториналар ғолибларни турли совғалар, жумладан, қимматбаҳо товавлар (автомобиль, туристик саёҳат ва ҳ.к.) билан тақдирлашни назарда тутади. Сотувни рағбатлантириш асосий саёҳатга бир неча кун давомида қўшимча хизмат кўрсатиш (масалан, 24 кунлик тур 21 кун плюс қўшимча 3 кун сифатида тўланади) ёки қўшимча хизматлар (бепул пляж, бассейн ва ҳ.к.) кўринишида амалга оширилиши мумкин.

Шундай қилиб, туристик хизмат кўрсатишда маркетинг бу - туристик маҳсулотни сотиш бўйича фаолият, мижознинг эҳтиёжларини аниқлаш ва уларни мос келувчи хизматлар кўрсатиш йўли билан қондиришдир. Ғарблик мутахассислар томонидан туристик маркетингнинг ўн иккита тамойили ифодалаб берилган. 1. Маҳсулотни янгилаш . Хизмат кўрсатишнинг эскириб қолган шакллари ва таклифлари мижозларни жалб қилмайди. 2. Бозор салоҳиятини ўрганиш . Масалан, ҳисобда янглишишлар бўлади: самолетга керагидан ортиқча чипта харид қилинади, фирма сотишга қодир бўлмаган чартер ижарага олинади, бошқа синф учун рейс сотиб олинади ва ҳ.к. 3. Бозордаги йўналишларни ҳисобга олиш . Дунёда рўй бераётган воқеа-ҳодисаларга зийраклик билан жавоб қайтариш лозим. Масалан, терроризмнинг фаоллашуви оқибатида Осиё минтақасига бўлган саёҳатларга талаб 90% пасайди, чунки туристлар хавфсизлиги тўлиқ кафолатланмаган эди. 4. Минтақавий тафовутларни ҳисобга олиш . Турли мамлакатларда меҳнат таътиллари ва мактаб таътиллари муддати турлича бўлади. Шунингдек, туристларнинг маълум бир миллий хусусиятлари мавжуд. Сайёҳлик турлари ва хизмат кўрсатишни ташкил қилишда булар ҳисобга олиниши керак. 5. Мавсумий тафовутларни ҳисобга олиш . Турли мамлакатларда мавсумлар ҳам бир вақтда ўзгармайди. Масалан, Шимолий Европа мамлакатларида ёз мавсуми июнда, Европанинг жанубида эса - апрель-май ойларида бошланади. Бу туристик фирмаларнинг нарх сиёсати - юқори (қуйи) мавсумларга нарх белгиланиши билан боғлиқ. 6. Реклама бюджетининг дастур ваифаларига мувофиқлиги . Сайёҳлик турига ва ва хизмат кўрсатишга киритилган, лекин етарлича реклама қилинмаган ва бунинг оқибатида ўз истеъмолчиларини топмаган яхши бир замонавий ғоя муваффақиятсизликка учраши муқаррар. Ҳозирги пайтда дунёда, айниқса, туризм соҳасида реклама ва ахборотга катта эътибор қаратилмоқда. Бироқ фирманинг молиявий имкониятлари ва реклама кампаниясининг мақсадлари

ва харажатларини таққослаш ёддан чиқмаслиги зарур. 7. Маркетинг сиёсатининг муайян мақсадларга мос келиши . Хизмат кўрсатиш дастурларида уларнинг мақсадларга мос келиши ҳисобга олинган бўлиши лозим. Масалан, сиёсат фақат шошилинч мақсадлар учун ишлаб чиқилган ва дастур келгусида амалга оширилмайди; тур у ерда бўлиб ўтаётган Олимпиада ўйинлари туфайли маълум бир шаҳарга туристлар ташриф буюриши учун ишлаб чиқилган. 8. Янги ғояларни бозорга киритгунча синаб кўриш. Янги тур очишда хатоликларни аниқлаш, уларни баратараф қилиш ва омадли топилмалар билан тўлдириш учун эксперт-турлар ташкил қилиш мақсадга мувофиқ. 9. Тактикани стратегия билан алмаштирмаслик . Тактика бу - стратегик мақсадларга эришишга қаратилган мунтазам ҳаракатлардир. Стратегия бу - фирманинг узоқ муддатли сиёсати. Стратегик режа фирманинг қайси маркетинг ҳаракатлари амалга ошириши, уларнинг нима учун зарурлиги, уларнинг амалга оширилиши учун ким жавоб бериши, уларнинг қареда қўлланиши ва қандай якунланишини кўрсатади. У шунингдек, фирманинг жорий ҳолатини, келажакдаги йўналиши ва ресурслар тақсимотини ҳам белгилаб беради. 10. Маркетинг хатоларини таҳлил қилиш . Маркетингда ўз хатоларини тан олмаслик ва яна такрорлар муваффақиятсизликка олиб келади. Масалан, янги, текширилмаган ғояларни мунтазам равишда жорий қилиш фирма даромадларига ва унинг нуфузига салбий таъсир этади. 11. Маҳсулотнинг ҳаётийлик даврини таҳлил қилиш . Ҳаётийлик даврининг ҳар бир босқичида маҳсулот у ёки бу қўйилмаларни талаб қилади (иқтисодий - реклама учун; сифат - янгилаш учун ва ҳ.к.). маҳсулот рекламасини пасайиш нуқтасида тўхтатиш фурсатини баҳолаш, бу нуқтани ўтказиб юбормаслик ва янги маҳсулот рекламаси ишлаб чиқишни бошлаш керак. Янги маҳсулотнинг ўзини бундан анча олдин - мавжуд товар ҳаётийлик даврининг учинчи босқичидан (барқарорлашув даври) кечикмасдан ишлаб чиқа бошлаш зарур. Янги маҳсулотлар реклама харажатларига фирма

айланмасининг 8%игача талаб қилиши мумкин. Мавжуд маҳсулотнинг реклама харажатлари туроператорда одатда 3-5%ни, турагентда эса тахминан 0,5-1%ни ташкил қилади. 12. Рақобатчиларни тўғри баҳолаш . Кимнингдир маҳсулоти (хизмат кўрсатиши) жалб этувчанроқ бўлиб чиқиши мумкин; рақобатчиларда мижозларни жалб қилишнинг сизда бўлмаган воситалари бор. Бу масалаларнинг барчаси жиддий кўриб чиқишни талаб этади. Меҳмонхона хўжалигида маркетинг фаолиятини ташкил этиш Маркетинг исталган меҳмонхона корхонаси раҳбариятининг мажбуриятларига кирадиган асосий иш йўналишларидан биридир. Меҳмонхона хўжалиги маркетинги турли тадбирлар мажмуини ўз ичига олади. 1. Истеъмолчиларнинг эҳтиёжлари ва ҳохиш-истакларини аниқлаш. 2.Бу эҳтиёжлари ва ҳохиш-истакларини қондирадиган товар ва хизматалр мажмуини яратиш. 3.Товарлар ва хизматларни бозорда илгари суриш ва уларни корхона даромадлилиги мақбул келадиган даражасини яратиш мақсадида сотиш. Меҳмонхона бизнесида маркетинг фаолиятига хос бўлган бозорни сегментлаш, мижозларга комплексли хизмат кўрсатиш ва сотувни рағбатлантириш каби йўналишларга тўхталиб ўтамиз. Жуда кенг доирадаги мижозларга меҳмонхонада жойлаштириш таклифи аста- секинлик билан ўтмишда қолиб кетиши керак. Саёҳатчиларнинг бирон бир тор тоифаси эҳтиёжларини қондириш учун товарлар ва хизматлар комплексини аниқ белгилаш зарур. Меҳмонхона саноати истеъмолчиларнинг муайян эҳтиёжларига қараб, қуйидагиларга сегментланиши мумкин: бизнес-туристлар учун тўлиқ пансион; тежамкор синфга хизмат кўрсатиш;

апартаментларда хизмат кўрсатиш; хизмат кўрсатишнинг олий тежамкор синфи; курортда хизмат кўрсатиш; шаҳар марказида ва чеккасида хизмат кўрсатиш; автомагистраллар бўйлаб хизмат кўрсатиш ва бошқалар. Меҳмонхона корхоналари ўзлари учун маълум бир сегмент танлаб олинган бозорнинг ўзига хос эҳтиёжларига мос келиш учун ўзининг хизмат кўрсатиш стратегиясини яратиши лозим. Меҳмонхона бозорини сегментлаш анъанавий равишда қуйидаги кўрсаткичларга таянади: а) демографик кўрсаткичлар (ёши, жинси, даромади, маълумот даражаси); б) хулқ-атвор кўрсаткичлари (хусусий, камдан-кам саёатлар); в) нарх кўрсаткичлари (комплексли хизматларнинг қиммат, ўртача ва арзон нархлари); г) психографик кўрсаткичлар (турмуш тарзи, хулқ-атвор тарзи, қулайлик даражасига талаблар). Замонавий меҳмонхоналар ўз мижозларига комплексли хизмат кўрсатишга ("тўлиқ пансион") интилади. Меҳмонхоналар фақат мижозларни жойлаштириш учун ташкил қилинган вақўтмишда қолиб кетди. Ҳозирги пайтда улар мижозлар ҳохлаши мумкин бўлган қулайликлар кенг тўпламини таклиф этадиган хизматлар тўлиқ комплексини яратмоқда. Бундай қулайликлар турли ресторанлар, бар, жисмоний машғулот марказлари, ички комплексли меҳмонхона марказларини ўз ичига олади, бошқа хилма-хил хизмат кўрсатиш шакллари ҳақида гапириб ўтирмасак ҳам бўлади. Ҳар бир қўшимча хизмат кўрсатиш ёки қулайлик унинг корхона учун даромад ва мижозлар учун қимматга қўшадиган ҳиссаси нуқтаи- назаридан баҳоланиши лозим. Меҳмонхона секторида сотувни рағбатлантиришга тобора кўпроқ қаратилмоқда.

АҚШдаги айрим йирик меҳмонхона тармоқлари доимий меҳмонлар учун махсус дастурлар ишлаб чиққанлар. Ушбу дастурлар бўйича мижоз кўпинча белгиланган тармоқ меҳмонхоналарида ўтказилган тунаб қолишлар минимал сони билан асосланадиган жойлаштириш қиймати пасайишидан иборат бўлган устунликларни қўлга киритади. Меҳмонхона тармоқлари блокировка қилиш умумий компьютер тизимларига эга бўлиб, бу ҳар бир муайян мижознинг йил давомида тунаб қолишлари сонини тўхталишсиз ҳисобга олишга имкон беради. Мижоз компания томонидан бирон- бир совға билан, қўшимча бепул жойлаштириш билан ёки ҳатто бепул туристик саёҳат билан тақдирланиши мумкин. Бундай дастурларнинг қўшимча устунлиги шундаки, улар АҚШнинг асосий авиайўналишларидаги худди шундай дастурлар билан боғлиқ. Мунтазам равишда белгиланган самолетларда учадиган ва белгиланган меҳмонхоналарда истиқомат қиладиган мижоз бундай дастурлар бўйича сезиларли имтиёзларни қўлга киритади. Меҳмонхона хизматлари бозори конъюнктураси таҳлили Ҳар қандай маркетинг тадқиқотининг энг муҳим босқичи бозор конъюнктурасини таҳлил қилиш ҳисобланади. Меҳмонхона бизнеси учун бундай таҳлил айнан мижоз саналган ёки мижоз бўлиши мумкин бўлган одамларни ўрганишнинг аниқ ва объектив усули ҳисобланади. Вазият. Потенциал мижозлар доирасини кенгайтириш мақсадида меҳмонхонада янги маркетинг сиёсатини ишлаб чиқиш учун бозор конъюнктурасини таҳлил қилиш керак. Бу тадқиқот давомида меҳмонхона раҳбари қайси саволларга жавоб олиши лозим? Шуни эсдан чиқармаслик керакки, бозор конъюнктураси таҳлили идеал бўлиши мумкин эмас. У ҳеч қачон барча саволларга жавоб бера олмайди, олинган жавоблар эсa маълум бир вақт давомидагина тўғри бўлади, чунки

одамларнинг хулқ-атвори, эътиқодлари ва ҳохиш-истаклари ўзгариб туради. Шу сабабли бозор конъюнктураси таҳлили янги эҳтиёжларни аниқлаш ва уларни қондириш доимий жараёни сифатида кўриб чиқилиши лозим. Бозор конъюнктурасини таҳлил қилиш жараёнида дастлабки қадам вазият таҳлили ҳисобланади. У меҳмонхона ва унинг мижозлари, меҳмонхона хизматлари бозори ва эгаллаб турилган бозор сегментининг ҳолати, ҳудуддаги демографик вазият, сотувни рағбатлантириш усуллари ва воситалари ҳақида барча очиқ ахборотларни ўрганишни ўз ичига олади. Бундай таҳлил давомида қуйидаги саволларга жавоб топиш зарур: 1. Ким менинг мижозларим ёки потенциал мижозларим? 2. Улар қандай одамлар (ёши, даромади, маълумот даражаси, турмуш тарзи)? 3. Улар қаерда яшайди (корхонадан узоқлик, шаҳар ёки қишлоқ жой, шахсий уй соҳиби ёки ижара хонадонларда яшайди)? 4. Улар нима учун харид қилмоқда (тасодифан, дўстларининг маслаҳати бўйича келган, газетада эълон кўриб қолган)? 5. Биз уларнинг эҳтиёжларини қондиряпмизми (қулай жйлашув, мос келувчи муҳит, маъқул келадиган хизмат кўрсатиш даражаси)? 6. Бизнинг нархлар қўллаб-қувватлаш режалаштирилган услубга мос келадими? Нархлар мижозларга кўрсатилаётган хизмат кўрсатишга мос келадими? 7. Бизнснинг қайси қисми сотувни рағбатлантириш бўйича махсус кампаниялар натижаси ҳисобланади? Маълум бир кампания натижасида қанча қўшимча мижозлар пайдо бўлди? 8. Реклама кампанияси ўтказиш учун қайси оммавий ахборот воситаларидан фойдаланиш мумкин? Шундан кейин вазиятни дастлабки баҳолаш амалга оширилади. Мижозлар ва вакиллар билан суҳбатлар давомида ташкилот маблағлари ва вақтини уларга эришиш учун сарфлаш мақсадга мувофиқ бўлган мақсадларни тушуниш аниқланади.

Тўғри амалга оширилган бозор конъюнктураси таҳлили қуйидагиларга олиб келади: 1. илгари қўлланмаган технологиядан фойдаланишда муваффақиятсизлик рискининг пасайиши; 2. бозорда вужудга келадиган муаммолар ва имкониятларнинг аниқланиши; 3. бозорлар ҳақида асосий тасаввурлар ҳосил қилиниши, бу тўғрироқ бошқарув қарорлар қабул қилишга имкон беради; 4. фойдалилик ва гуллаб-яшнашни сақлашга қаратилган қатор қадамларни режалаштириш. Таҳлил ўтказиш учун ахборот манбалари излашнинг турли усуллари қўлланади. Дастлаб китоблар, журналлар, справочникларда чоп этилган, илгари ўтказилган тадқиқотлар натижаларини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ. Ахборот олишнинг энг муҳим усули кузатув ҳисобланади. Мижозлар ҳақида кўплаб ахборотни қўлга киритиш учун кўз ва қулоқлар очиқ бўлиши кифоя: ким неча ёш экани, қандай кийинганлиги, оилали ёки бўйдоқлиги, қайси касб билан шуғулланиши ҳақида бемалол маълумот олиш мумкин. Бир қарашда юзаки бўлган бу саволларнинг жавоблари мулоҳаза юритиш учун етарлича озиқа беради, мижозларнинг хулқ-атвори ва уларнинг танлови асл мотивларини билиб олишга имкон яратади. Бу яширин хулқ-атвор жиҳатларини билиб олгач, мижозларнинг эҳтиёжларини қондириш ва бунда мижозлар товар ва хизматларнинг доимий истеъмолчиларига айланадиган шароитлар яратиш йўлидан давом этиш мумкин. Кейинги қадам ахборотни таҳлил қилиш ҳисобланади. Зарур маълумотлар тўпла олингач, улар жадвалга киритилиши, таҳлил қилиниши ва раҳбарият ўзининг кейинги ҳаракатлари ҳақида қарор қабул қилиши учун тегишлича талқин қилиниши лозим. Айниқса, қуйидаги саволларга жавоб бериш муҳим аҳамият касб этади: 1. Муайян хизматнинг ҳозирги пайтда ва келажакда мижозларни оширишга таъсирини қандай қилиб энг яхши ҳисоблаб чикиш мумкин? 2. Режалаштирилган маркетинг сиёсатини юритиш билан боғлиқ харажатлар

қандай? 3. Бозор томонидан рағбатлантириладиган эҳтиёж қанчалик узоқ сақланиши мумкин? 4. Рақобатчиларда хизматлар сотуви билан боғлиқ вазият қандай? 5. Тавсия этилаётган маркетинг сиёсати мавжуд хизматлар комплексига қандай таъсир этади? 6. Ташкилот структурасида қандай ўзгаришлар талаб этилади? Меҳмонхона саноатида маркетинг тадқиқотлари қиммат ёки аксинча, арзон бўлиши мумкин. Бу кўплаб омилларга боғлиқ бўлади. Лекин шунга қарамай, раҳбарият ахборот тўплашда топқир, объектив ва рационал бўлиши лозим. Бу ҳолатда нотўғри қарор қабул қилиш эҳтимоли минимал, унумдорлик эса юқори бўлади. Эсдан чиқармаслик керакки, фойдали ахборотнинг энг муҳим элементларидан бири бу унинг ўз вақтидалиги ҳисобланади. Мижозларнинг ҳохиш-истаклари ва эҳтиёжлари мунтазам ўзгариб туради. Шу сабабли омадли раҳбарлар конъюнктура тадқиқотлари доимий иш эканлигини, бизнес билан шуғулланиш давомида унинг муқарра эканлигини яхши тушунадилар. Меҳмонхона бизнесида маркетингни ривожланиш концепцияси Меҳмонхона хўжалигида маркетингнинг ривожланиши, етакчи маркетологларнинг фикрига кўра, замонавий концепциялар билан бевосита боғлиқ эмас. Меҳмонхона хизматлари энг самарали маркетинг концепцияси қуйидагиларни ўз ичига оладиган комплексли ёндашувда ўринга эга бўлиши мумкин: ♦бозорни ўрганиш ва башорат қилиш; ♦бозорга таъсир қилиш усулларини ишлаб чиқиш (меҳмонхона хизматларини илгарис уриш); ♦самарали нарх сиёсати; ♦ахборот таъминоти тизими; ♦маркетинг режасини ишлаб чиқиш.

Ҳозирги пайтда меҳмонхона сервисида кўпчилик корхоналар ўтиш даври иқтисодиётининг инқирозли ҳолати, сиёсий вазиятнинг беқарорлиги, меҳмонхона хўжалигини шакллантириш якунланмаганлиги, инфляция оқибатида риск юқори бўлган шароитларда фаолият юритмоқда. Шу сабабли меҳмонхона сервиси янги тизимини яратиш ва фаолият юритиш жараёнида улар ўз фаолиятини маркетинг асосий тамойилларидан фойдаланишсиз амалга ошира олмайди. Маркетинг бу - исталган ишлаб чиқарувчининг муайян вазиятдаги фаолият тактикаси, мафкураси, стратегияси ва сиёсатидир. Меҳмонхона ўзига хос товар, яъни меҳмонхона хизматлари ишлаб чиқарувчиси саналиши туфайли у фақат ўзи мижозларига, контрагентларга бу хизматларни сотган пайтдагина фаолият кўрсатади. Шу сабабли исталган меҳмонхона (мотель, кемпинг) маркетинг воситалари бутун тўпламдиан фойдаланиши зарур. Уларнинг ёрдамида меҳмонхона: ♦ишбилармонлик фаоллиги, фойда меъёри ва рентабелликниши ошириши ва рисклар даражасини пасайтириши; ♦белгиланган турдаги хизматга талаб ва таклиф ўртасида оптимал пропорцияни таъминлаши; ♦талаб динамикасига мослашувчан жавоб қайтириши ва мавжуд барча ресурлар турлари билан ишлаши; ♦ўзининг мулоқот доиралари ўртасида бозор муносабатлари, шартнома муносабатлари тизимини шакллантириши; ♦янги сотув бозорлари излаши, мавжуд бозорларни кенгайтириши, янги бозор «ниша» ларини эгаллаб олиши, бунда ўз фаолиятида ижтимоий-иқтисодий самарадорликнинг оптимал даражасига эришиши мумкин. Мана шу сабабдан бозор шароитларага мослашиш жараёнида маркетинг, жмладан, меҳмонхона хизматлари маркетинги ҳисоб ва ҳисоботларни ташкил қилишни ўзгартиради. Ҳисоботларнинг асосий мақсади турли режаларнинг бажарилганлиги ҳақида сохта маълумотлар эмас, балки улар фаолиятининг реал самарадорлиги, уларнинг ишбилармонлик фаоллиги ҳисобланади.

Истеъмолчи хулқ-атворининг аҳамияти меҳмонхона саноати бозорини тадқиқ этишнинг товар ва хизматларнинг ташқи кўриниши ва мазмунини ишлаб чиқишдан бошлаб асосий бозор стратегиясини ривожлантиришгача - барча босқичлари нуқтаи назартдан муҳим ҳисобланади. Агар истеъмолчи нимани исташи ва товар ёки хизматни танлашида унинг мотивациясига нима таъсир кўрсатиши маълум бўлмаса, на бухгалтерия ҳисоби ва молияни билиш, на бошқа қандайдир билимлар корхонанинг жон сақлашига имкон бермайди. Маркетинг - меҳмонхона бизнесида тижорат фаолиятининг энг муҳим таркибий қисми бўлиб, кўўдан корхона фаолияти муваффақиятларини белгилаб ебради. Маркетинг тадқиқотлари эҳтимолий мижозларга хос бўлган хусусиятларни, уларнинг ҳохиш- истаклари ва эҳтиёжларини аниқлаш; умумий хусусиятлар билан бирлаштирилган истеъмолчилар гуруҳларини шакллантириш; ўхшаш, демак, рақобат қилиши мумкин бўлган товарлар ва хизматлар бозорини ўрганиш; товарлар ва хизматлар нархини шакллантириш ва ниҳоят, сиз таклиф қилаётган товарлар ва хизматлар истеъмолчиларнинг ҳохиш-истаклари ва эҳтиёжларига қай даражада мос келишини аниқлашни назарда тутади. Меҳмонхона хизматлари бозорида маркетингни режалаштириш Турли корхоналарда маркетингни режалаштириш режалаштиришни ташкил қилиш, лойиҳалар кетма-кетлиги, режалаштириш горизонти, режанинг мазмуни нуқтаи назаридан турлича амалга оширилади. Турли корхоналар учун маркетинг режасининг мазмуни бир-биридан фарқ қилади: баъзида у сотув бўлими фаолияти режасидан бироз кенгроқ, бошқа ҳолатда эса бизнес стратегиясини кенг кўриб чиқишга асосланган маркетинг режаси айрим маркетинг функцияларини бажариш дастурлари ва мақсадларини ўз ичига олиши мумкин. Меҳмонхона хўжалиги учун маркетинг режаси камида уч йилга ҳисоблаб чиқилиши лозим. Маркетинг режаси вазифаларини ўн икки ой ичида ҳал этиш мумкинлиги ҳақида мавжуд назария амалда ўзини оқламади. Тижорат бўлимлари

янги, аксарият ҳолларда кўпроқ фойда келтирадиган, улар билан алоқа ўрнатиш камида 2-3 йил талаб қиладиган мақсадли бозорларни ўзлаштиришга улгурмайди. Бироқ кўплаб меҳмонхоналар маркетинг режасини ишлаб чиқиш билан шуғулланмайди. Қоидага кўра, бу кичик ва ўрта ҳажмли меҳмонхоналар бўлиб, уларнинг номерлар фонди тўлдирилиши узок муддатли режалаштиришга боғлиқ бўлмайди. Оекин шунга қарамай, йирик тижорат меҳмонхоналари ва меҳмонхона корпорацияларининг менежерлари ўз корхоналари фаолиятида узоқ муддатли режалаштириш бевосита устунлигини кўрадилар. Бу устунлик нимада иборат? Меҳмонхона бизнесида узоқ муддатли маркетингни режалаштириш: ♦раҳбариятни ўз ҳаракатларини олдиндан ўлаб чиқиш ва меҳмонхона ресурсларидан кўпроқ самара билан фойдаланишга мажбур қилади; ♦сотув мақсадларини тадқиқ этишга йўналтирилган ҳаракатларни мувофиқлаштиради ва мажбуриятларни тасдиқлайди; ♦сотув ва маркетинг ҳаракатлари натижаларини баҳолашга ёрдам беради; ♦рўй бериши мумкин бўлган хато ва йўқотишлар ҳақида хабардор қилади; ♦илгари эътибор қаратилмаган сегментларни жалб қилиш ва бозорни кенгайтириш имкониятини тақдим этади. Яхши маркетинг режаси турли шаклларга эга бўлиши ва турли усуллар билан амалга оширилиши мумкин. Бироқ бу жараённинг бешта асосий босқичи мавжуд (расм).

Меҳмонхона хизматлари бозорида маркетинг тадқиқотлари ўтказиш Маркетинг шароитларида тегишлича фаолият кўрсатиш учун қарор қабул қилишгача ва ундан сўнг мос келадиган ахборот олиш зарур. Маркетинг ахборотлари меҳмонхонанинг маркетинг режасини ишлаб чиқиш, амалга ошириш ва қайта кўриб чиқишда тўпланиши лозим бўлган кўплаб сабаблар мавжуд. Ички сезгирликка, раҳбариятнинг маълумотларига ва ўтмишдаги тажрибаларга таяниш етарли эмас. Меҳмонхона сервиси тизими корхоналари тўғри қарор қабул қилиш ва стратегия ишлаб чиқишга хизмат қиладиган керакли маълумотлар олиш учун улар корхонага қуйидагиларга имкон бериши зарур: ♦хизматларнинг мос келувчи сифатини, уларнинг истеъмолчи нуқтаи назаридан қулайлиги ва жалб этувчанлигини таъминлаш; ♦хизматлар таклиф қилишнинг тўғри вақтини ва уларга истеъмолчи учун мақбул келадиган нархни аниқлаш;

♦нуфузли туристик фирмалар ва агентликлар билан мулоқотлар асосида сотвни рағбатлантириш ва реклама воситасида хизматлар самарали сотилишини таъминлаш; ♦истеъмолчилар талабининг жорий ҳолати ва унинг келажакдаги ўзгариш истиқболларига мувофиқ таклиф этилаётган хизматлар ассортиментини доимий янгилаш; ♦истеъмолчиларнинг ўзига хос сўвлари ва миллий хусусиятларини ҳисобга олиш. Бунда меҳмонхона хизматларини бозорга муваффақиятли жорий қилиш учун умумий фаол маркетинг стратегияси доирасида қуйидаги талаблар муҳимлигини яна бир бор таъкидлаш лозим. Улар: ♦хизматлар бозорини тадқиқ этиш соҳасида мутахассислар ҳаракатлари билан ишлаб чиқилиши; ♦меҳмонхона хизматлари бозорида комплексли ишлар ўтказилишини таъминлаш; ♦ҳам ўзаро, ҳам йўналишларнинг ҳар бири (реклама, истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш ва ҳ.к.) учун деталли концепциялар ишлаб чиқишнинг босқичлари билан ҳам боғлиқ бўлган бозор иши асосий тадбирларига эътибор қаратиш; ♦айрим хизматлар бозори ёки истеъмолчилар гуруҳларининг талаблари ўзига хосликларига мос келиш, яъни дифференциал равишда амалга оширилиш. Бунда сервис хизмати хусусиятларини (янгилик даражаси, персонални ўқитиш зарурати ва ҳ.к.), рақобат соҳасидаги вазиятни (асосий рақобатчилар ҳолати ва стратегияси, меҳмонхона хизматлари бозорида машҳурлик ва ҳ.к.) ҳисобга олиш лозим. Маркетинг меҳмонхоналарнинг белгиланган хизмат турларига талаб ҳақида ахборотга эҳтиёжни оширади. Чунки меҳмонхона корхонасига рақобатга дош бериш ва сервис хизматлари бозорида ўз фаолиятини кенгайтиришга ёрдам берадиган муайян қарорлар қабул қилиш объектив ва диққат билан танланган ахборотга боғлиқ бўлади. Яхши танланган ахборот қуйидагиларга имкон беради:

рақобатли устунликларни қўлга киритиш, молиявий рискни пасайтириш, истеъмолчилар муносабатларини белгила бериш, ташқи муҳитни кузатиб бориш, стратегияни мувофиқлаштириш, фаолиятни баҳолаш, рекламага ишончни ошириш, самарадорликни яхшилаш. Меҳмонхона сервисида маркетинг тадқиқотлари бу - сервис хизматлари маркетинги билан боғлиқ муаммолар ҳақида маълумот тўплаш, акс эттириш ва таҳлил қилишдир. Бундай тадқиқотлар бетараф ташкилотлар, фирмалар ёки уларнинг агентликлари томонидан иг муаммоларини ҳал қилиш учун фойдаланилади. Бундан ташқари , бу комплексли тушунча бўлиб , меҳмонхона хизматларини бошқариш билан боғлиқ бўлган тадқиқотчилик фаолиятининг барча турларини ўз ичига олади . Бу таърифларнинг бир нечта жиҳатларини таъкидлаб ўтиш жоиз. Биринчидан, бу самарали бўлиши учун тасодифий ёки боғлиқ бўлмаган характерга эмас, балки систематик характерга эга бўлиши лозим бўлган тадқиқотлардир. Иккинчидан, бу бир марталик табир эмас, у ҳаракатлар ёки жараёнлар йиғиндиси - маълумотлар тўплаш, қайд қилиш ва таҳлил қилишни ўз ичига олади. Учинчидан, маълумотлар турли манбалардан келиб тушиши мумкин: меҳмонхонанинг ўзидан, меҳмонхонанинг маркетинг бўлимида ишлайдиган мутахассис-тадқиқотчилар ёки ташкилотлардан. Тўртинчидан, маркетинг тадқиқотлари қарор қабул қилишга кўмаклашиш учун ахборот талаб қиладиган маркетингнинг исталган томони учун қўлланиши мумкин. Маркетинг тадқиқотлари ҳажми ва қиймати сезиларли даражада талаб қилинаётган ахборот ҳажмига, тадқиқотларни ифодалаш даражасига, тўпланиши лозим бўлган янги маълумотлар ҳажмига, шунингдек, таҳлил мураккаблигига боғлиқ. расмда ифодланган схемадан кўриниб турибдики, маркетинг тадқиқоти етти босқичдан ўтади, уларнинг бошланиши муаммони аниқлаш, якуний босқич эса - олинган тадқиқот натижаларидан фойдаланиш ҳисобланади.

Маркетинг тадқиқотларини амалга оширишда илмий ёндашувдан фойдаланиш лозим. У объективлик, аниқлик ва пухталикка асосланиши лозим. Объективлик шуни англатадики, тадқиқотлар бирон-бир ўзгаришларсиз амалга оширилади ва барча омилларни ҳисобга олади. Хулоса ва нуқтаи назарлар барча маълумотлар танлаб олиниб, таҳлил қилинмагунга қадар шакллантирилмайди. Аниқлик пухталик билан ишлаб чиқиладиган ва фойдаланиладиган тадқиқот воситаларини қўллашга тааллуқлидир. Тадқиқотнинг ҳар бир элементи, масалан, сўровномалар структураси, жавобларни қайта ишлаш пухталик билан режалаштирилиши ва бажарилиши лозим. Масалан, жавоб берувчиларга тушунарли бўлиши учун сўровноманинг барча элементлари олдиндан текшириб чиқилиши лозим. Меҳмонхона бизнесида мақсадли бозорни танлаш Меҳмонхона саноатида бозорни сегментлаш уни ҳар бири таклиф этилаётган хизматларга ўз талабларини ифодалайдиган истеъмолчилар кўп сонли

гуруҳларига (сегментларга) бўлинишини ифодалайди. Бозорни сегментлаш қуйидаги тамойиллар бўйича амалга оширилиши мумкин: географик тамойил (яъни бозорни географиг бирликларга бўлиш: давлатлар, вилоятлар, шаҳарлар ва ҳ.к.); демографик тамойил (жинси, ёши, миллати, даромад даражаси, машғулотлар тури, диний эътиқодлари); психологик тамойил (ижтимоий синф, турмуш тарзи); хулқ-атвор тамойил (изланаётган фойда, истеъмол интенсивлиги, содиқлик даражаси). Бироқ, мижозларнинг барча тоифалари эҳтиёжларини қондириб бўлмайди. Меҳмонхоналар асосий бозор сегментларини аниқлашда ўз имкониятларини реал баҳолаши лозим. Меҳмонхона таклиф этилаётган сервис даражаси уларни энг юқори даражада қондирадиган мижозлар гуруҳлари билан ишлаши лозим, бироқ бунда рақобат даражаси унчалик юқори бўлмаган бозор сегментларини эътиборсиз қолдирмаслик ва шу тариқа бозор «ниша» сини эгаллаш учун ўзига имконият яратиши лозим. Юқорида баён қилинганларнинг барчасини ҳисобга олиб, Парето қонунини ёддан чиқармаслик лозим. Унга кўра, истеъмолчиларнинг атиги 20%и ушбу маҳсулот (хизмат) турининг 80%ини харид қилади. Қонун асосан истеъмол маҳсулотлари ва ишлаб чиқариш-техник йўналишдаги маҳсулотлар билан ишлаш учун мўлжалланганига қарамай, уни меҳмонхона бизнесида ҳам муваффақият билан қўллаш мумкин. Масалан, агар бу 20%га таклиф этилаётган барча хизматларнинг 80%идан фойдаланадиган бизнесменлар кирадиган бўлса, бу сегментга эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ. Меҳмонхона мижозларининг ҳохиш-истаклари ва тавсифномалари, шунингдек, ташқи муҳит омиллар таҳлил қилингандан сўнг меҳмонхонанинг маркетинг бўлимимос келувчи бозор стратегияси ишлаб чиқиладиган мақсадли бозор ёки бозорларни танлаб олади. Меҳмонхона хизматлари маркетинги нуқтаи назаридан потенциал бозор муайян хизматга нисбатан ўхшаш эҳтиёжларга, етарли ресурсларга, шунингдек, уларни харид қилиш имкониятига эга бўлган одамлар гуруҳидан иборат бўлади. Меҳмонхона хизматлари оммавий маркетинги тактикаси битта базавий маркетинг режасидан фойдаланган ҳолда кенг истеъмол бозорига

йўналтирилади. Унинг моҳияти шундан иборатки, меҳмонхона истеъмолчилар меҳмонхона хизматлари тасифномаларига нисбатан ўхшаш истакларга эга бўлишини назарда тутади. Меҳмонхона хизматлари оммавий маркетинги ушбу хизмат турини оммаивй тақдим этиш бошланган пайтда оммавий бўлади, бироқ ундан соф кўринишда фойдаланадиган меҳмонхоналар сони охирги йилларда кескин қисқарди. Бунга рақобатнинг ўсиши, меҳмонхона хизматлари бозорининг турли сегментларига чиқиш орқали сотувни рағбатлантириш, турли сегментларнинг ҳохиш-истакларини аниқ белгилашга қодир бўлган маркетинг тадқиқотлари сифатини ошириш, сегментлаш воситасида маркетинг харажатлари ва меҳмонхона хизматларини ишлаб чиқариш харажатларини пасайтириш имконияти хизмат қилади. Меҳмонхона сервисида маркетинг - микс . Бозордаги вазият тез ўзгариб турадиган шароитларда (бу замонавий бозорга хос бўлган асосий жиҳатдир) узоқ муддатли маркетинг қарорлари устунлик қилади. Улар маркетинг харажатлари капитал харажатларга айланадиган, олинадиган самара эса узоқ вақтдан кейин кўринадиган бозорга глобал ёндашув зарурати билан изоҳланади. Бундай ҳолатларда маркетинг-микс (ингл, mix - элементлар нисбати) деб аталадиган вазият фойдаланилади. Маркетинг-микс атамаси трли бозор сегментларининг эҳтиёжларини қондириши лозим бўлган бир нечта кўрсаткичларни бирлаштириш учун фойдаланилади. Меҳмонхона сервисида маркетинг-микс бу - белгиланган истеъмолчилар сегментларини қамраб оладиган, меҳмонхона хўжалиги муайян хизмати бозорини ўзлаштириш учун мақсадли маркетинг стратегияси харажатлари структурасидир. Меҳмонхона сервисига нисбатан маркетинг-микс бу - улар ёрдамида бозор субъекти (меҳмонхона, мотель, кемпинг ва ҳ.к.) мақсадли бозорга таъсир кўрсатадиган воситалар мажмуидир. Масалан, илгари фақат сайёҳлар билан ишлаган меҳмонхона бугунги кунда конгрессларга хизмат

кўрсатишни ўзлаштираётган бўлса, у маркетинг-микс стратегиясини қабул қилиши зарур. Бу нима дегани? Аввало, қуйидаги саволларга жавоб бериш лозим: ♦конгрессларга хизмат кўрсатиш чўққиси қайси пайтга тўғри келади? ♦конгрессларга хизмат кўрсатиш туфайли меҳмонхонада қандай имкониятлар пайдо бўлади? ♦конгрессларга хизмат кўрсатишда хизматлар соҳасига кирувчи қайси хизматлар фойдаланилади? ♦конгрессларга хизмат кўрсатишда меҳмонхона потенциал мижозларни қайси усуллар билан ва қандай ҳисоблаб чиқиши лозим? Меҳмонхона сервисида маркетинг-микс стратегиясини ташкил қиладиган қарорларда мақсад меҳмонхона хизматлари истеъмол талабаига таъсир кўрсатишдир. Воситалар эса - ушбу хизматлар сифати ва ассортименти, нархи, уларни сотиш тизими ва ҳ.к. Меҳмонхона сервисида маркетинг-микс стратегиясининг асосий элементлари ўртасида қайтувчан алоқа ўрнатилади. Улар ҳам алоҳида, ҳам биргаликда, фақат албатта микро боғлиқ равишда ҳаракат қилиши мумкин.

расмда меҳмонхона хўжалигида маркетинг-миксни ташкил қилувчи элементлар йиғиндиси акс эттирилган. Бу ерда стратегик мақсадлар ва тактик вазифаларга эришиш учун маркетинг фаолияти комплекси ёки турларининг асосийларигина қайд этилган. Юқорида айтиб ўтилганидек, улар ўртасида характери меҳмонхонанинг микро ва макромуҳити билан белгиланадиган қайтувчан алоқа ўрнатилади. Макромуҳит омиллари қаторига қуйидагилар киради: ижтимоий-сиёсий тузум ва ҳуқуқ; халқ хўжалиги даражаси ва структураси; маданият, таълим, урф-одатлар; жамиятдаги фан - техника тараққиёти даражаси; ижтимоий ва иқтисодий шароитлар; демографик омиллар. Микромуҳит омиллари қуйидагилардан иборат: меҳмонхона сервиси корхоналари билан рақобат даражаси; меҳмонхона хизматлари бозор

конъюнктураси; муайян бозор структураси ва номерлар фонди харидорларининг талаблари; рақобатчи фирмалар рекламаси ва б. Бошқарув ва режалаштириш тизимига ҳам макро, ҳам микроўзгарувчилар киради. Меҳмонхона сервисида маркетинг-микс концепцияси албатта меҳмонхона хизматлари бозорига чиқиш воситалари тўпламининг қийматини ҳисоб-китоб қилишни назарда тутади. Бунда меҳмонхона сервисида маркетинг ва сотув сиёсати аниқ чегараланиши зарур (9- жадвал). Маркетинг ва тижорат (сотув) ўртасидаги тафовут нимадан иборат? Таъкидлаб ўтилганидек, маркетинг бу - инсон эҳтиёжлари ва сўровларини қондириш мақсадида айирбошлашни амалга ошириш учун бозор билан ишлашдир. жадвал Маркетинг ва сотув мақсадларини таққослаш Маркетинг мақсади қуйидагиларга йўналтирилади: Сотув мақсади қуйидагиларга йўналтирилади: -бозорни таҳлил қилиш, режалаштириш ва назорат қилиш; -номерларни мижозларга сотишга қаратилган ёзма ва амалий ишлар; -узоқ муддатли тенденциялар, янги товар ва хизматлар, бозорларга имкониятларни ўтказиш усули -қисқа муддатли ечимлар, масалан, бугунги товар ва хизматлар, бозорлар, стратегиялар; -мақсадли йўналтирилган режалаштириш, кичик ва йирик бозор сегментлари билан ишлаш; -ҳажм, квота, жорий сотувлар, бонуслар ва комиссиялар; -хизмат кўрсатилаётган мижозлар эҳтиёжларини қондириш йўли билан олинадиган фойда -хизматлар сотиш ҳисобига олинаидган фойда

«Маркетинг» тушунчаси «сотув» тушунчасини ўз ичига олишига қарамай, «сотув» шахсий мулоқотлар, телефон қўнғироқлари ва почта орқали нормерларни сотишга қаратилган саъй-ҳаракатларни ифодалайди. Сотувнинг муваффақиятли бўлиши маркетинг сиёсатининг самарали бўлишига боғлиқдир. расмда меҳмонхона сервисида маркетинг-микс турли элементларининг ўзаро алоқалари акс эттирилган. Расмдан яққол кўриниб турибдики, меҳмонхона сервисининг элементларидан биронтаси бошқа элементлар билан алоқасиз, мустақил ҳаракат қила олмайди. Меҳмонхона хизматлари бозорида рекламани ташкил этиш Меҳмонхона рекламаси биринчи навбатда, меҳмонхона вазифаларига жавоб бериши лозим, унинг мақсади – меҳмонларга шаҳарда, меҳмонхона ҳудуди ва биносида адашиб қолмасликка ёрдам бериш, тақдим этилаётган хизматлар ва қулайликлар ҳақида, хизмат кўрсатиш турли бўғинлари (ресторан, бар,

сартарошхона, почта, киоск ва ҳ.к.) жойлашган жойлар ва иш вақти ҳақида хабардор қилиш ҳисобланади. Потенциал меҳмонларни жалб қилишнинг иккита асосий усули мавжуд - тўғридан-тўғри сотув ва реклама. Реклама бу - товар (хизмат) ҳақида очиқ билдириш бўлиб, турли воситалардан: алоҳида нашрлар (проспект, каталог, плакат, варақалар), даврий матбуот (мақола, эълонлар), кино, телевидение, радио, ташқи реклама, тўғридан- тўғри почта рекламасидан фойдаланган ҳолда амалга оширилади. Меҳмонхона бизнесида реклама қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим: а) меҳмонхона хусусиятларини эмас, унинг афзалликларини таъкидлаш; б) оддийгина товар эмас, балки барча муаммоларнинг ечими сифатида таклиф этилиш. Рекламадан фойдаланиш сабаблари қуйидагича: а) потенциал мижозлар кенг мулоқот доирасига эриши; б) рақобатбардошликни намойиш этиш. Қайси реклама тури фойдаланилиши ва қайси бозор сегментига қаратилишини маркетинг режаси белгилаб беради. Бу жуда муҳим фурсатдир, чунки мақсадли доирага эмас, балки бутун аудиторияга қаратилган реклама энг кичик натижа беради. бозорни сегментлаш бу - самарали рекламанинг негизидир. Оммавий ахборот воситалари одамларга кўп сонли маълумотлар оқимини ёғдириб, уларнинг кўпчилиги аксарият ҳолларда қабул қилинмайди ҳам. Ушбу «шунт» дан ўтиш учун меҳмонхона мақсадли бозорларни танлаб олиши, уларнинг эҳтиёжларини тадқиқ этиши, сўнгра эҳтиёткорлик билан хабар таёрлаши, бунда сегментга энг самарали таъсир кўрсатадиган зарур нашрлар, кўрсатувлар, эшиттиришларни танлаб олиши керак. Меҳмонхоналарнинг потенциал сегментлари қаторига ишбилармон-сайёҳлар, хусусий тартибдагр сайёҳлар, давлат ва спорт гуруҳларини киритиш мумкин. Реклама эълони одамларни меҳмонхона томонидан кўрсатилаётган хизматлар ҳақида хабардор қилиш, уларни айнан шу меҳмонхонада жойлашига ишонтиришга қаратилган бўлиши лозим. У тушунарли

тилда баён қилиниши, қизиқиш уйғотиши, ишонарли бўлиб кўриниши, меҳмонхона жойлашган жой ҳақида хабар бериши ва мулоқот учун телефор рақамларини кўрсатиши керак. Ташқи реклама . Замонавий меҳмонхона бинолари, ресторанлар, кафелар лойиҳалаш жараёнининг ўзидаёқ корхона номи ва вазифалари бўйича мос келувчи ёруғлик рекламаси билан безалиши лозим. Меҳмонхона бинолари ташқи рекламага - «Меҳмонхона», «Ресторан» ёзувлари ва уларнинг номи кўрсатилган ррекламага эга бўлиши ва латин ёзувида қайтарилиши лозим. Бадиий хислатлардан ташқари, реклама меҳмонхонани бошқа бинолар орасидан ажратиб кўрсатиши кўзда тутилган. Бинога асосий кириш эшиги ёнида ёруғлик рекламаси билан бир хилдаги дизайнга эга ёзувли мос келувчи лавҳалар ўрнатилади. Бинода кўча номи ва бино рақами ёруғлик ёрдамида кўрсатиладиган кўрсатгич ўрнатилиши шарт. Ички (овозсиз) реклама аввало бино ички қиёфасига мос келиши, унинг эстетиклигини тўлдириб туриши лозим. Бу ерда девор рекламаси, осма реклама, пол рекламаси ва стол рекламасидан фойдаланиш мумкин. Меҳмонхона биносида ички рекламанинг асосий мазмуни бу - меҳмонхона хизматлари, бўлимларининг аниқ рельефли кўрсатгичларидир. Тўғри хизмат кўрсатиш технологияси шуни талаб қиладики, ташриф буюрган одам у ёки бу бўлимга қандай боришни, у ёки бу хизмат борасида кимга мурожаат қилишни қидириб юрмаслиги керак. Шу сабабли вестибюль рекламасига алоҳида эътибор қаратилади. Вестибюль гуруҳининг ҳар бир бўғини мос келувчи ёзув билан белгиланган бўлиши лозим: администратор, портье, маълумотнома, хизмат кўрсатиш бюроси, почта, ресторан, кафе, бар. Вестибюль гуруҳи мураккаб жойлаштирилган ҳолларда алоҳида бўимларнинг жойлашуви мос келувчи йўналишни кўрсатадиган кўрсатгич билан тўлдирилиши лозим. Босма реклама . Маҳаллий ва хорижий меҳмонхоналарнинг иш тажрибаси оригинал, ноёб рекламанинг ахборот роли юқори эканлигидан ташқари унга

сувенир, эсдалик совға сифатида катта қизиқиш мавжудлигидан ҳам далолат беради. Меҳмонхона рекламасининг шакл ва турлари хилма-хил бўлади. Проспектлар, буклетлар, ташриф қоғозлари, фирма почта конвертлари ва қоғози, чемодан ёрлиқлари ва биркалари, фирма меню муқовалари, табрикномалар, йўлкўрсаткич- справочниклар энг кўп тарқалган ва тан олинган. Ресторан, кафе ва барлар ўзига хос рекламаси алоҳида аҳамиятга эга. Ёрқин безалган меню муқовалари, таклифнома чипталар, табрикномалар шу жумладандир. Меню муқовалари қалин қоғозда (картонда) ресторна номи кўрсатилган ҳолда бўлиши ва ушбу умумий овқатланши корхонасининг миллий хусусиятлари ёки афзалликларини акс эттириши лозим. Меҳмонхона хўжалигини реклама қилишда ҳозирги кунда компьютер рекламаси турлари ва биринчи навбатда, интернет орқали реклама алоҳида аҳамият касб этади. Масалан, меҳмонхона танлаш билан машғул бўлган мижоз ўтирган стулидан турмасдан ҳам исталган меҳмонхона ҳақида узил-кеси ахборотга эга бўлиш имкониятини қўлга киритган. Бунинг учун тармоқнинг мос келувчи бўлимига кириш талаб этилади ва экранда, масалан, «Бухоро» меҳмонхонаси пайдо бўлади. Курсорни ҳаракатлантириш билан экрандаги кўриниш ҳам ўзгаради. Гўёки сизнинг ўзингиз бино батрофида юргандай бўласиз. Сичқончанинг тугмасини эшик устига босиб, ичкарига кирасиза, йўлак бўйлаб ҳаракатланиб, зинапоядан юқорига кўтариласиз. Бу ҳали видео эмас, балки турли ракурсдан олинган минглаб суръатлар бўлиб, худди меҳмонхона ичида юргандай тасаввур уйғотади. Бугунги кунда бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатларда исталган киши маълум бир қ тўлаш эвазига интернетда сақланаётган улкан ҳажмли ахборотдан фойдаланиш имконига эга бўлади. Бу турли тасвирлар, матнлар, мусиқа, ўйинлар ва бошқалардир. Тармоқлардан тижорат йўналишида фойдаланиш, жумладан, меҳмонхона хўжалигини реклама қилишда фойдаланишга қизиқиш катта эканлигини айтиб ўтирмасак ҳам бўлади. Онлайн режимида ишлашнинг кўзга яққол ташланиб турадиган афзалликлардан ташқари, унинг тармоқ фойдаланувчилари орасида

оммавийлиги, нисбатан арзонлиги ва катта ҳажмдаги ахборотни узоқ масофага узатиш имконияти ҳам ўзига жалб этади. Реклама кампанияси доимо маркетинг режасининг бир қисми сифатида кўриб чиқилади. Биринчи навбатда, меҳмонхона реклама қилинадиган алоқа каналларини аниқлаб олиш зарур. Шундан кейин реклама режасида энг тўғри келадиган стратегия усулини танлаш керак. Улар уч хил бўлиши мумкин: тафовутларни белгилаш, сегментлаш ва комбинациялаш. Тафовутлар белгилаш усули рақобатчилар билан таққослаганда турли тафовутлар топиш ва улардан масалан, меҳмонхона шиорида фойдаланишни ифодалайди. Рақобатчилар томонидан фойдаланилган сўзлар ёки ибораларни такрорламаслик муҳим аҳамиятга эга. Мижозларнинг эътиборини фақат ёрқин ва ноёб реклама шаклигина жалб қилади. Сегментлаш усули маълум бир сегментни таркибий қисмларга ажратишни назарда тутади. Масалан, «бизнесмен-сайёҳлар» сегментини қуйидагича тақсимлаш мумкин: биринчидан, жинс бўйича - аёллар ва эркаклар, иккинчидан - меҳмонхонада йилнинг кўп қисмини ўтказадиган бизнесменлар, шунингдек, турли учрашув ва музокаралар ташкилотчилари. Шундай экан, ишбилармон аёллар эҳтиёжларига қаратилган реклама маҳсулоти ташкилотчилар сегментини рағбатлантиришга қаратилган рекламадан фарқ қилиши лозим. Комбинациялашган (аралаш) усул кўпинча кичик меҳмонхоналар томонидан фойдаланилади. Масалан, ўзининг рақобатчилардан фарқлаб турадиган ижобий хусусиятларини аниқлаб олгач, меҳмонхона ундан муайян бозор сегменти учун мўлжалланган рекламада фойдаланиши мумкин. Реклама кампаниясини муваффақиятли ўтказиш учун уни тавсифлайдиган тўртта кўрсаткич, яъни очиқлик, такрорланиш тез- тезлиги, мазмуни ва вақтни танлаш ҳисобга олиниши керак. Очиқлик реклама кампанияси вақтида ҳеч бўлмаса битта хабар олиш имконига эга бўлган одамлар сони билан белгиланади. Агар меҳмонхона олдига очиқик даражасини сезиларли ошириш мақсади қўйилган бўлса, реклама

харажатлари ортади, чунки бунинг учун қўшимча ОАВ, демак, қўшимча реклама роликлари тайёрлаш талаб этилади. Рекламани такрорлаш тез-тезлиги танланган муайян сегмент мижози бутун реклама кампанияси вақтида неча марта реклама ҳуружига учрашини кўрсатади. Рекламани такрорлаш тез-тезлиги очиқликдан кўра кўпроқ самраали ҳисобланади, чунки одам табиатан хизмат сафарига ёки дам олишга жўнаб кетгунга қадар меҳмонхона танлашни охирига қолдириб юраверади. Шу сабабли меҳмонхона реклама кампанияси вақтини узайтирган ва рекламани такрорлаш тез- тезлигини пасайтирган ҳолда рекламани очиқроқ қилишга интилишдан кўра рекламани такрорлаш тез-тезлиги юқори бўлиши туфайли меҳмонхона кўпроқ муваффақиятга эришади. Ҳар қандай реклама кампаниясидан мақсад фойда олиш ҳисобланади. рекламанинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш реклама кампанияси ўтказишга сарфланадиган маблағлардан фойдаланиш оқилоналигининг, максимал фойдалиликни таъминлашнинг энг муҳим шарти ҳисобланади. Реклама самарадорлигини тадқиқ этиш реклама кампанияси якуний босқичида ўтказибгина қолинмай, уни ўтказишнинг барча босқичларини қамраб олади ҳам. Дастлабки текширув реклама кампаниясига тайёргарлик жараёнида алоҳида реклама воситалари самарадорлигини тадқиқ этишга имкон беради. Бу келгусида уни янада оқилона ташкил қилиш учун маълумот олиш мақсадида бажарилади. Реклама кампанияси самарадорлигини уни ўтказиш жараёнида текширишдан мақсад ўзгарувчан бозор шароитларига мувофиқ реклама жараёнига тузатиш киритиш учун зарур ахборот олиш ҳисобланади. Реклама кампанияси самарадорлигини у якунлангандан сўнг текшириш унинг тўлиқ натижасини аниқлаш ва пул маблағлари харажатлари самарадорлик даражасини аниқлашга йўналтирилади. Бундай текширув бу каби чора-тадбирлар ўтказишнинг мақсадга мувофиқлиги ҳақида хулосалар чиқариш учун ҳам зарур.

Адабиётлар : 1. Каримов И.А. Бош мақсадимиз -кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ҳамда 2013 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларга бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси. // Халқ сўзи, 2013 йил 19 январь, №13(5687). 2. Маркетинг в отраслях и сферах деятельности. Учебник. / Под ред.проф. В.А.Алексунина. - М: «Дашков и К», 2006. -716 с. 3. Маркетинг в отраслях и сферах деятельности. Учеб. пособие / Под ред. д-ра экон.наук,проф. Н.А. Нагапетьянца.- М: Вузовский учубник, 2006.- 272 с. 4. Маркетинг: Учебник для вузов/ Н.Д.Эриашвили, К.Ховард, Ю.А. Ципкин идр.; под.ред. Н.Д. Эриашвили. -М: ЮНИТИ-ДАНА, 2009,631 с. 5. Беляев В.И. Маркетинг: основы теории и практики. Учебник. - М: КНОРУС, 2010. - 680 с. 6. Ergashxodjaeva Sh.J., Qosimova M.S., Yusupov M.A. Marketing. Darslik. - T.: TDIU, 2011. -202 b. 7. Soliyev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. – T.: Iqtisod- Moliya, 2010.- 424 b.

Похожие

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг айланма маблағлари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг иқтисодий самарадорлиги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналари фаолиятининг харажатлари

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг асосий фондлари (капитали)