Туризм соҳасида фирма ичидаги режалаштиришнинг хусусиятлари - Экономика - Рефераты

Туризм соҳасида фирма ичидаги режалаштиришнинг хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Туризм соҳасида фирма ичидаги режалаштиришнинг хусусиятлари Режа: 1. Фирма ичидаги режалаштириш нинг роли, вазифалари ва мазмуни. 2. Фирмани узоқ муддатли ва стратегик режалаштиришнинг моҳияти, босқичлари ва кўрсаткичлари . 3. Режанинг сифатини, унинг бажарилиш натижалари ва самарадорлигини баҳолаш .

1. Фирма ичидаги режалаштириш нинг роли, вазифалари ва мазмуни. Туризм соҳсидаги тадбиркорлик фаолиятининг муваффақияти кўп жиҳатдан фирма ичидаги режалаштиришнинг сифатига боғлиқ. Туристимк фирмадаги режалаштириш жараёни фирма ишчилари ўртасида туристик маҳсулотни ишлаб чиқиш ва реализация қилиш борасидаги муносабатларнинг кенг доирасини қамраб олади. Фирма ичидаги режалаштиришнин хусусиятларидан бири шундаки, туристик маҳсулотни яратиш ва реализация қилишда кўплаб фаолият турларининг ходимлари мақсадга йўналтирилган ҳолда ўзаро ҳамкорлик қиладилар. Шунинг учун фирманинг режасига киритилаётган ҳатто энг прогрессив ғоялар ва янгиликлар ҳам ёндош соҳалар билан ҳамкорлик қилган ҳолда туристик фафаолиятнинг бутун ҳажмини комплекс асослаб бермай туриб, сезиларли натижаларга олиб келмаслиги мумкин. Фирма ичидаги режалаштиришниг ролига етарлича баҳо бермаслик салбий натижаларга олиб келиши мумкин. Туристик фаолиятнинг барча муҳим кўрсаткичларинин батафсил таҳлил қилиш асосида тадбиркорлик режасини тузиш жараёни тадбиркорлик фаолиятининг заиф томонларини аниқлашга ва ўз ниятларига вақтида ўзгартиришлар киритиш ёки умуман улардан воз кечишга имкон беради. Фирма ичидаги режалаштиришнинг асосий вазифаларидан бири потенциал ва фактик инвесторларнинг режалаштирилаётган тадбирлар амалга оширилишига, режадаги барча таркибий қисмларнинг бир-бири билан боғланганлигига, ижрочиларнинг таркиби ва режани амалга ошириш муддатининг асосланганлигига шубҳасини тарқатиб юборишдан иборат. 2. Фирмани узоқ муддатли ва стратегик режалаштиришнинг моҳияти, босқичлари ва кўрсаткичлари . Туристик фирманинг тадбиркорлик реаси доимий амал қилувчи ҳужжат бўлиб, уни амалга ошириш жараёниа юзага келган объектив шароитлардан келиб чиқиб унга тузатишлар киритилиш мумкин. Режаларни бажариш

муддатлари ярим йил, бир йил, 3-5 йил ва ундан кўпроқни ташкил қилади. Йиллик режани ойлар бўйича ва чораклар бўйича режалаштириш тавсия қилинади. Туристик фирманинг юридик мақоми, фаолиятининг хусусияти, хизматлар, меҳнат бозорининг ҳолати, давлат томонидан ёрдам мавжудлиги ва унинг ҳажмидан келиб чиқиб, туристик фирмани режалаштиришнинг стратегик тамойилси иқтисодий, фирмага оид ва ижтимоий мақсадларни ўз ичига олиши керак. Режалаштирилаётган натижаларга эришиш учта асосий омиллар билан белгиланади: танланган стратегия, ташкилий структура ва унинг фаолият кўрсатишининг усуллари. Стратегия – мақсадларга эришиш воситаси, энг кўп фойда олиш учун ресурслардан қандай фойдаланиш зарурлиги тамойилсидир. У оператив мақсадлар – ишлаб чиқариш операцияларини жорий режалаштириш, нархларни шакллантириш, реклама лойиҳаларини, тадқиқот ишларини амалга оширишни ҳам назарда тутади. Стратегия мослашувчанлик элементларини ҳам ўз ичига олиши керак, яъни маҳсулот эскирса, технологиялар ўзгарса, ижтимоий ва ҳуқуқий чеклашлар юзага келса фирма бу ўзгаришларга тезкор ва ианиқ акс-таъсир кўрсатиши ва маҳсулотнинг номенклатурасини такомиллаштириш, маҳсулот ўтказиш бозорларини ўзгартириш, хизматларнинг сифатини яхшилаш бўйича чоралар кўриши шарт. Фирма олдига қўйилган стратегик мақсадларга эришиш бозор, маъмурий ва тезкор муаммоларни ҳал қилишни талаб этади. Бозорга оид муаммолар – ишлаб чиқарилиш лозим бўлган маҳсулотлар ва хизматларни, шунингдек бу туристик маҳсулотни сотиш мумкин бўлган бозорлар ва истеъмолчиларни танлашдир. Маъмурий муаммоларга қуйидагиларни киритишади: фирмани ташкил қилиш, раҳбарлар ўртасида ваколатлар ва жавобгарликларни тақсимлаш, ишларнинг ҳажми ва кетма- кетлигини белгилаш, ахборот оқимлари ва ҳисоботларни белгилаш. Тезкор

муаммолар – ишлаб чиқариш операцияларини режалаштириш, нархларни шакллантириш, реклама операциялари, тадқиқот ишларидир. Стратегияниг мослашувчанлиги фирманиг ташкилий тузилишига катта талаблар қўяди. Унга кўра фирманинг тузилишин ўзгараётган ҳолатга қараб мослаштириб бориш керак. Туристик фирмаларнинг ташкилий тузилиши ишлаб чиқаришнинг тезкор мослашувини таъминлаши керак. Бундай ўзагиршлар талабнинг пасайиб кетиши ёки рақобатчиларнинг ҳаракати туфайли, нархларнинг тушиб кетиши, фирманиг бозордаги улуши камайиб кетиши, янги турдаги қандайдир маҳсулотнинг мисли кўрилмаган муваффақият қозониши кабилар сабабли юзага келиши мумкин. Туризмдаги стратегик тамойилнинг энг самарали тадбирларида бири ҳужумкор тактика ўтказиш ва ресурсларни тежаш чоралари билан бирга қуйидагиларни амалга ошириш ҳисобланади: фаол маркетинг, янги бозорларни ўрганиш ва ўзлаштириш, туристик маҳсулотларни такомиллаштиришга харажатларни кўпайтириш (уларни замонавийлаштириш ҳисобига), янги истиқболли турлар ва саёҳатларни жорий қилиш ҳисобланади. Бир вақтнинг ўзида фирма раҳбарияти алмаштирилади ва мустаҳкамланиб боради, комплекс таҳлил ва вазиятни баҳолаш амалга оширилади, зарурат туғилса стратегик режага ўзгартиришлар киритилади. Шу режага мувофиқ янги молиявий, маркетинг, техник ва инвестиция дастурлари ишлаб чиқилади. Тузатишлар киритилган стратегик режа баржа ижрочилар эътиборига етказилади. Фирма ичидаги режалаштириш фақат узоқ муддатли ва стратегик даражалардагина амалга оширилиб қолмайди. У шунингдек тезкор (жорий) режаларни батафсил ишлаб чиқишни ҳам назарда тутади. Календар режалар (ярим йиллик, чораклик, ойлик) масалаларнинг кенг доирасини қамраб олиши керак. Туристик бизнесдаги бозорга асосланган ўзаро муносабатлар туристик корхоналарнинг раҳбарларидан фирмадаги иқтисодий ва молиявий вазиятни

комплекс баҳолашни, фаолиятнинг якуний кўрсаткичига таъсир кўрсатувчи энг муҳим омилларни таҳлил қилишни, моделлаштириш асосида фирмани ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқишни талаб қилади. Бундай талабларга энг кўп жавоб берадигани бизнес-режадир. У туристик фирманинг фаолият кўрсатиши ва уни ривожлантиришнинг комплекс иқтисодий моделидир. У фирма иқтисодий, молиявий ҳолатининг кенгайтирилган дастуридир. Бизнес-режа асосида фирма раҳбарияти у ёки бу туристик маҳсулоот ёки хизмат ишлаб чиқариш тўғрисида қарор қабул қилади, маблағ билан таъминлашва янада ривожлантириш масалалари ҳал қилинади. Бизнес-режанинг афзалликлари ва қулайликлари ҳақида биз олдинги бўлимларда гапириб ўтдик. Алоҳида туристик фирмалар томонидан режа тизимларини қуришдаги сезиларли фарқларга қарамай, ҳар қандай туристик фирманинг режаларида назарда тутилиши керак бўлганбир қатор кўрсаткичлар мавжуд. Улар қуйидаги гуруҳларга бўлинади 1 : 1) миқдорий кўрсаткичлар. Улар талаб ва таклифнинг ҳажмини акс эттиради. Умуман туристлар сони, уларнинг миллий мансублиги; алоҳида даврлар бўйича турларнинг сотилишини тақсимлаш (ойлар, чораклар, мавсумлар); туристларнинг бир жойда бўлишининг ўртача давомийлиги (кунларда); фирманинг турларни реализация қилишдан оладиган даромади ҳажми ва ҳ.к.; 2) туристик хизматларнинг истеъмолчисининг ўзини тавсифлайдиган кўрсаткичлар. Бунга ёш, жинс, яшаш жойи, оилавий аҳволи, даромадлари даражаси ва ҳ.к.лар киради. Бу кўрсаткичларни шакллантириш манбаи анкта сўровлари натижалари ва туристларнинг паспорт маълумотлари ҳисобланади; 3) туристларнинг бирор жойда бўлишдаги ҳ улқ-атворини тавсифловчи кўрсаткичлар. Бунга фирманинг қўшимча хизматлардан 1 Планирование туризма. Учебное пособие. Юреев А.П. Донецк 2003 г.

оладиган даромадлари ҳажми; экскурсиялар ва турли тадбирлардан олинадиган даромадлар ҳажми; қўшимча тадбирлдарда қатнашган туристларнинг сони; уларнинг хизматлардан қониққанлик кўрсаткичи киради; 4) рақобатчи (миллий, минтақавий, маҳаллий) ташкилотлар ҳақидаги маълумотлар. Бунга фаолиятнинг сон ва сифат кўрсаткичлари, улар ташкил қиладиган турларнинг характери, нархи ва ш.к.лар киради; 5) туризм ҳақидаги бошқа ахборотлар – халқаро, миллий, авиация, денгиз, темир йўл ва автомобиль транспорти ҳақидаги; банклар, ва бошқа молиявий муассасалар; магазинлар, эсдаликлар, гидлар, гид-таржимонлар ва ҳ.к.лар ҳақидаги ахборотлар; 6) турли воқеаларнинг, шунингдек диний ва қонун томонидан ўрнатилган байрамларнинг календарлари. Ахборотларнинг манбаи қуйидагилар бўлиши мумкин: туристик фирманинг ўзининг маълумотлар базаси, туризм бўйича расмий давлат оргналаридан олинган турли ҳужжатлар, туризм бўйича ассоциациялар ва касаба уюшмаларининг статистикаси, ихтисослашган журналлар ва албатта Internet сайтларида олинган маълумотлар. Туристик бизнес бўйича ахборотларни тез қайта ишлаш учун ахборотларни тезкор ишлашга ва режалаштириш вазифаларини ҳал қилишга имкон берадиган компьютер тизимларини қўллаш муҳим аҳамият касб этади. Бу босқичда қуйидаги операциялар компьютерлаштиришни талаб қилади:  маркетингга оид ва бошқа ахборотларни тўплаш ва таҳлил қилиш;  ўтказиш, талаб ҳажмларини, туристик бозор сиғимини, бозордаги нархлар ҳолатини, ўтказиш потенциалини башорат қилиш;  туризм бўйича тўпланган ахбортларни сақлаш;  турли алгоритмлар, математик моделлар яратиш.

3. Режанинг сифатини, унинг бажарилиш натижалари ва самарадорлигини баҳолаш . Туристик фирманинг иқтисодий муваффақияти қуйидаги кўрсаткичларга асосланади: бозорни, истеъмолчини ўзига тортишни билиш даражаси, туристик маҳсулотнинг юқори сифати, нарх, самарали реклама ва турларни реализация қилишни рағбатлантириш услублари. Туристик фирмалар фаолиятининг асосий кўрсаткичларига қуйидагилар киради: 1) туристларга хизмат кўрсатиш ҳажми (инсон ва инсон-кун сони); 2) экскурсантларга хизмат кўрсатиш ҳажми (инсон сони); 3) туристлар ва экскурсантларга хизмат қилишга кетган харажатлар ҳажми; 4) турлар ва алоҳида хизматларни реализация қилишдан тушган даромадлар; 5) фойда суммаси. Бозор муносабатлари шароитларида ҳар бир туристик фирма ўз фаолиятини мустақил режалаштиради, турларни ишлаб чиқади, ўз харажатлари, туристларга хизмат кўрсатиш ҳажмларини ўзи белгилайди. Харажатларни режалаштириш, ҳисобга олиш, таҳлил қилиш ва назорат қилиш учун уларни сарфларнинг вазифасини белгилайдиган калькуляция бандлари бўйича гуруҳлаштирадилар. Бандлар бўйича гуруҳлаштириш сарфларнинг ҳар бири бўйича тежашлар ёки ортиқча чиқимларни аниқлашга, шунингдек иқтисод қилинган ёки меъёрдан ортиқ чиқимларнинг туристик фирма фаолиятининг сўнгги натижаларига таъсирини аниқлашга имкон беради. Мамлакатимиз туристик фирмалари иши амалиётида туристлар ва экскурсантларга хизмат кўрсатишдаги сарфларнинг қуйидаги калькуляция бандлари қўлланилади:  овқатланиш нархи;  тунаш нархи;

 транспортхаражатлари;  туристлар ва экскурсантларга хизмат кўрсатиш учун жўнатилаётган туристик фирма ходимларининг иш ҳақи;  ижтимоий суғурталар, ишсизлик фондига ажратиладиган чегирмалар;  экскурсияларни ўтказишга кетадиган сарфлар;  амортизация харажатлари (ускуналарнинг, ашёларнинг эскириши);  хўжалик харажатлари;  фирма аппаратини сақлаб туришга ажратиладиган маблағлар;  йўлларни қуриш, таъмирлаш ва сақлаб туриш учун взнослар;  инновация фондига қайтариб қолинадиган суммалар;  қўшимча хизматларнинг нархи. Туристик фирманинг чиқимларини элементлар бўйича назорат қилиш уларни ҳисоботдорликнинг турли шаклларида таққослашга имкон еради. Масалан, таннархда иш ҳақи фондини ажратиб кўрсатиш уни меҳнат бўйича ҳисобот билан таққослашга имкон беради; ижтимоий суғуртага ажратмаларни кўрсатиш – пенсия фонди, бандлик фондига взнослар бўйича ҳисоботдорлик шакллари билан таққослашга имкон беради. Алоҳида тур бўйича туристларга хизмат кўрсатишнинг таннархига кирувчи барча харажатлар ҳисоблаб чиқилгач, олинган катталик (йўл ҳужжатлари нархини истисно қилган ҳолда) ушбу корхонада ўрнатилган рентабеллик фоизига ва қўшимча қиймт солиғига кўпайтирилади. Шундай қилиб, турлар (алоҳида хизматлар)ни реализация қилишдан олинган умумий фойданинг катталиги ҳисоблаб чиқилади. Бу катталик ва туристик фирманинг харажатлари ўртасидаги фарқ фирманинг фойдасини ташкил қилади. Бу фойдага Ўзбекистон Республикасида амал қилаётган қонунларга мувофиқ солиқ солинади.

Бюджетга ва бошқа органларга тўланадиган барча солиқларни тўлаб бўлгач, туристик бизнес корхонаси қолган маблағлардан қуйидаги йўналишларда фойдаланишни мустақил режалаштиради:  резерв (суғурта) фонди – устав фондининг 25 % гача;  туристик бизнесни ривожлантириш ва такомиллаштириша сарфланадиган маблағлар фонди;  ижтимоий фонд (пенсияларга қўшимчалар, меҳнат фахрийларига ёрдам, фирманинг ошхоналари ва буфетларида озиқ-овқат нархини арзонлаштириш);  мукофотлар фонди (қўшимча иш ҳақи, мукофотлар, устамалар);  қўшимча мақсадлар (давлат ва жамоатчилик фондлари, экологияни яхшилаш, маданий-оқартув фаолияти). Саноати ривожланган мамлакатларда корхоналарнинг фаолиятини назорат қилиш в бошқариш вазифаси, жумладан туристик корхоналарникини ҳам, бошқарувнинг контроллинг деб номланган янги йўналиши ила боғлиқ. Контроллиг хизматлари раҳбарлик қилувчи тузилмаларга киради. Улар туристик корхоналарни истиқболдаги (стратегик контроллинг) ва тезкор (тезкор контроллинг) ривожлантиришнинг муқобил вариантларини ишлаб чиқиш ва иқтисодий асослаб беришни амалга оширадилар. Бунда фирманинг молиявий ва хўжалик фаолиятини, жорий (тезкор) ва истиқболдаги фаолиятни («тор жойлар»ни ҳисобга олган ҳолда) ҳисобга олиш ва таҳлил қилиш услубикасига асоланилади. Махсус контроллинг хизматига эга бўлмаган кичик ва ўрта корхоналар учун бу функцияни бош менежерлар бажаришади. Фирмада унинг ҳажмидан келиб чиқиб контроллингни махсус ходим (ахборот-таҳлил бўлими) ёки бош ҳисобчи (одатда кичик фирмаларда) амалга оширади, чунки бу иш бухгалтерлик ҳисобининг барча шаклларини қамраб олади. Контроллингни илгаридан ишлаб-чиқилган бизнес-режа анча енгиллаштиради. Туризм соҳасида контроллинг фақат фирманнинг умумий фаолиятини баҳолашгагина эмас, балки унинг баъзи даврларини (мавсум ва

вақт бўйича), масалан ҳар бир маршрут бўйича мавсумийлик омилининг таъсирини ва ш.к.ларни баҳолашга хизмат қилади. Контроллинг тизими қуйидаги тадбирларни ўз ичига олади:  туристик фирманинг мақсадларини бизнес-режа асосида белгилаш;  истиқболдаги режани ишлаб чиқишда фактик ҳолат (база)ни баҳолаш;  режанинг амалда бажарилиши ва бизнес режада кўрсатилган кўрсаткичлар ўртасидаги номувофиқликларни бартараф қилиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш;  энг самарали бошқаоув қарорлари қабул қилиш мақсадида мунтазам равишда ахборот тўплаш ва ишлов бериш;  доимий (баъзан эса даврий) назоратни амалга ошириш ва бизнес- режада мўлжалланган ва амалда олинган кўрсаткичларни таққослаш;  аниқланган оғишлар сабабини таҳлил қилиш, уларни бартараф этиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш. Тезкор контроллинг одатда қисқа муддатли режалаштириш босқичида (1-3 йил) амалга оширилади. Бунда қуйидагилар асосий вазифа ҳисобланади: фирма фаолиятининг муваффақияти; унинг тугатилиш эҳтимолини режалаштириш; иқтисодий харажатларни назорат қилиш. Стратегик контроллинг умуман туристик фирма фаолиятини баҳолаш (ходимларнинг фаолияти, ўз ёки заём маблағларидан фойдаланишнинг самарадорлиги ва ш.к.) мақсадида ўрта ёки узоқ муддатли режалаштиришдан фойдаланишни назарда тутади. Шундай қилиб, контроллинг тизими фирмага тақдим этилаётган туристик маҳсулотни сақлаб қолган ёки замонавийлаштирган ҳолда, фойдалилик даражасига эришининг кўзланаётган йўлларини баҳолашга имкон беради.

Хулоса Туристик фаолиятнинг барча муҳим кўрсаткичларинин батафсил таҳлил қилиш асосида тадбиркорлик режасини тузиш жараёни тадбиркорлик фаолиятининг заиф томонларини аниқлашга ва ўз ниятларига вақтида ўзгартиришлар киритиш ёки умуман улардан воз кечишга имкон беради. Фирма ичидаги режалаштиришнинг асосий вазифаларидан бири потенциал ва фактик инвесторларнинг режалаштирилаётган тадбирлар амалга оширилишига, режадаги барча таркибий қисмларнинг бир-бири билан боғланганлигига, ижрочиларнинг таркиби ва режани амалга ошириш муддатининг асосланганлигига шубҳасини тарқатиб юборишдан иборат.

Адаби ё тлар: 1. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебное пособие, (ГРИФ) 352стр. 2004г. 2. Зайцева Н.А Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме. Учебник., 224 стр, 2003 г. 3. Гулаяев В.Г Туризм экономика и сациальное развитие: - М ФиС 2003 4. Жукова М.А. Менеджмент в туристическом бизнесе: учеб. пособ. – М:2005 5. Запесоцкий А.С. Стратеческий маркетинг в туризме: Теория и практика. – Спб.: СПбГУП, 2003. -352с. 6. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: учебник. 2-е изд., перараб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. 7. Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ФиС, 2004. 8. Управление индустрией туризма: Учебное пособ. / Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. –М.: КНОРУС, 2004. -448с.

Похожие

Туризм соҳасидаги миллий, минтақавий ва фирма ичидаги режалаштиришнинг моҳияти ва услубий асослари

Хизмат кўрсатиш соҳасида туризм ва меҳмонхона хўжалиги хизматларининг ўрни. Хизматлар соҳасида туризм

Туризм инфратузилмасида сармоянинг хусусиятлари

Туризм хизматлар бозорининг ривожланиш хусусиятлари

Фирма ва компанияларда молиявий тахлилнинг ўзига хос хусусиятлари