Tarixiy antiropologiyaga kirish - Экономика - Рефераты

Tarixiy antiropologiyaga kirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

30.0341796875 KB

Tarixiy antiropologiyaga kirish Reja: 1. Antropologiya nima va tarixiy antropologik yondashuv . 2. Umumiy antropologiya va antropologiya tadqiqot predmetini о‘rganishning о‘ziga xos jihatlari. 3. Tarixiy antropologiyaning dolzarb masalalari.

1. Antropologiya nima va tarixiy antropologik yondashuv . A n t r o p o l o g i y a i n s o n l a r n i n g о ‘ z a r o о ‘ x s h a s h v a f a r q l i x u s u s i y a t l a r i n i i l m i y v a g u m a n i t a r j i h a t d a n о‘ r g a n u v c h i , t a d q i q qiluvchi fan bо‘lib, u zamon va makon xususiyatlaridan kelib chiqadi. Antropologiya insonning kelib chiqishi masalasida quyidagi asosiy savollarni kо‘ndalang qо‘yadi: Biz qachon va qaysi makonda paydo bо‘ldik? Bizning oldingi kо‘rinishimiz qanday omillar ta’sirida о‘zgardi? Biz hozir qandaymiz? Bizning rivojimiz qay tomonga yо‘naltirilgan? Antropologiya keng qamrovli fan bо‘lib, u inson holatining barcha jihatlari: о‘tmishi, hozirgi kuni va kelajagini о‘rganishda namoyon bо‘ladi; shuningdek, odamning biologik jihatlari, jamiyatdagi о‘rni, tili va madaniyati ham uning e’tibori doirasidadir. Antropologiya, shu bi l an bir ga qi yosi y va m adani yat l ar ar o t adqi qot l ar ni ham am al ga oshiradi. Bunda turli xalqlar va zamonlarga oid ma’lumotlar tartibli ravishda qiyoslanadi. Antropologiyani tо‘rt bо‘lim: madaniy, arxeologik, biologik va lingvistik antropologiyaga bо‘lish mumkin. Madaniyat insonning sharoitga moslasha olishida va omadga erishishida birlamchi omil bо‘lib hisoblanadi. Madaniyat insonlarning e’tiqodi, urf-odatlari va marosimlari, xulq-atvorlarini anglagan holda saqlanib qolishidir. Ushbu о‘rinda shunday savol tug‘iladi: inson jihatlari qay darajada biologik yoki madaniy omil sifatida talqin qilinadi? Tur farqlari, ahloqiy va irqiy farqlarchi? Madaniy omillar davomiy ravishda inson biologiyasini shakllantiradi. Madaniyat erkak va ayollar u c h u n j i s m o n i y b a r k a m o l l i k v a о ‘ z i n i t u t i s h h a m d a f a o l i y a t o l i b borish tamoyillaridan tashkil topadi. Antropologiyaning ikki о‘lchami mavjud: ilmiy va amaliy . Amaliy antropologiyada ijtimoiy muammolar aniqlanib ularni yechishga, harakat qi li nadi . Antr opol ogiya yana boshqa kо‘plab sohal ar bil an aloqador bо‘lib, ular qatoriga tabiiy va ijtimoiy fanlarni kiritish mumkin. Bu aloqadorlikni tabiiy fan sifatida biologiya va ijtimoiy f an si fati da sotsiologi ya fanlar ining о‘ zaro munosabati mi soli da kо‘ r i s h m um ki n. So t s i o l o gl ar o da t d a z am on av i y v a

sa no at l a sh ga n hududlarni о‘rganadilar. Antropologlar esa qishloq va sanoatlashmagan jamiyatlarda dala tadqiqotlarini olib boradilar. Antropologlarning m adani yat l ar ar o m asal al ar ga bо‘ l gan qar ashl ar i i qt i sod, si yosat , psixologiya, san’at, musiqa va adabiyot kabi sohalarda ham о‘z ifodasini topadi. Antropolog va tarixchilar tarixiy va madaniy hodisalarga tarixiy va madaniy jihatdan tо‘g‘ri baho berishda hamkorlik qiladilar. Ma’lumki, inson eng moslashuvchan tirik mavjudotdir. Janubiy Am er i ka ni ng An d t o g‘ l ar i da gi x al q de ng i z sa t h i d an 17 .5 00 f u t balandlikda yashab, erta tongdan ishlash uchun yana 1.500 fut balandlikka kо‘tariladi. Avstraliya chо‘llaridagi qabilalar hayvonlarga sig‘inib falsafa borasida fikr almashadilar. Tropik mintaqalarda esa odamlar bezgak bilan olishib yotadilar. A n t r o p o l o g i y a i n s o n z o t i v a u n i n g a j d o d l a r i n i t a d q i q qilganligi uchun ham keng qamrovli fan hisoblanadi. Shuningdek, antropologiya qiyosiy va umumiy fandir. Ushbu о‘rinda umumiy deganda i n so nn i n g u m um i y a hv ol i t u sh un i l ad i : u ni n g о ‘ t m i s hi , bu gu ni va kelajagi, shuningdek, biologik jihati, tili va madaniyati bularning b a r c h a s i u m u m i y l i k n i k e l t i r i b c h i q a r a d i . A n t r o p o l o g l a r s u y a k q o l d i q l a r i , s a n o a t l a s h m a g a n v a g ‘ a r b i y b о ‘ l m a g a n j a m i y a t l a r n i о‘rganishadi. Antropologiya fani esa sanoatlashgan odamlarni о‘rganish bilangina kifoyalanmaydi. YA’ni undan ham muhimroq bо‘lgan narsalarni, chunonchi qadimiy va zamonaviy, oddiy va murakkab jamiyatlarni ham qiyosiy о‘rganadi. Boshqa ijtimoiy fanlar bir jamiyat, ya’ni asosan, Amerika Qо‘shma Shtatlari yoki Kanada kabi sanoatlashgan xalqlarni о‘rganish bilangina cheklanadilar. Antropologiya esa doimiy ravishda bir m a d a n i y a t u r f - o d a t l a r i n i m u t l a q o b o s h q a c h a b о ‘ l g a n i k k i n c h i b i r madani yat urf-odatl ari bi lan qiyoslash nati jasi da madani yatl ar aro ilmiy qarashni yaratib beradi. O d a m l a r n i n g j a m i y a t d a g i t a r t i b i k a b i b a ’ z i h a y v o n l a r , jumladan, babuinlar, bо‘ri va hattoki chumolilar ham guruh-guruh bо‘lib bi r ga ya sh ay di l a r . S hu nd ay bо‘ l s ad a, m a da ni ya t f aq at i n so ng a xo s hodisadir. Madaniyat insonlardagi bilim, faoliyat va e’tiqodning shu bilan birga an’ana va

odatlarning bir avloddan ikkinchisiga о‘tishidir. Inson bolalik chog‘laridanoq bu kabi an’analarni ma’lum bir madaniyat doirasida yashab, madaniylashish jarayoni ostida о‘rganadi. Madaniy u r f - o d a t l a r v a a n ’ a n a l a r , f a o l i y a t l a r t о ‘ g ‘ r i s i d a g i t g ‘ s h u n c h a l a r avlodlar osha tarkib topgan. Bu kabi an’analar quyidagi savollarga javob beradi: Biz о‘z faoliyatimizni qay tarzda olib borishimiz kerak? Dunyoni qanday tushunimiz kerak? Nima yaxshi-yu, nima yomon ekanini qanday anglab yetishimiz kerak? Oqni qoradan qanday ajratishimiz kerak? Madaniyat ma’lum bir jamiyatda yashovchi xalqning о‘zini tutishi va fikrlashi о‘rtasidagi umumiylikni keltirib chiqaradi. Madaniy urf-odatlarning eng tanqidiy jihati shundaki, madaniyatlar biologik nasldan- naslga о‘tish emas, balki о‘rganish natijasida saqlanib qolishi, mavjud bо‘lishidir. Bir tomondan madaniyatning о‘zi biologik voqelik bо‘lmasa-da, lekin u insonning ayrim biologik jihatlarida mavjuddir, Insonlarda madaniyat bilan bog‘liq ayrim xususiyatlar million yillar avval danoq m avj ud bо‘ l gan. Bu xususi yat l ar о‘ r gani sh, r am zi y f i kr y u r i t i s h , t i l d a n f o y d a l a n i s h , h a y o t n i t a s h k i l e t i s h v a m u h i t g a moslashishda qurol va boshqa jihozlarni ishlata bilish kabilardan iborat. Antropologiya inson hayoti bilan bog‘liq muammoli savollarni kо‘ndalang qо‘yib, ular ustidan fikr yuritadi, shu bilan birga makon va zamon nuqtai nazaridan madaniy hamda biologik tafovutlarni ham о‘rganadi. Qadimgi suyak va qurollarni о‘rganish natijasida insonning k e l i b c h i q i s h i b i l a n b o g‘ l i q b о‘ l g a n a y r i m s i r - s i n o a t l a r g a y e c h i m topganday bо‘lamiz. Bizning ajdodlarimiz ya’ni, maymunni о‘zlarining ajdodlari deb hisoblaydigan insonlar qaysi davrdan boshlab о‘sha katta xola va katta tog‘alaridan hozirgi rivojlanish bosqichiga о‘tgan. Nomo sapiens qachon va qayerda kelib chiqqan? Bizning hozirgi avlod qay darajada о‘zgargan? Biz hozir kimmiz va qayerga qarab ketmoqdamiz? M a d a n i y a t v a j a m i y a t d a g i о ‘ z g a r i s h l a r b i o l o g i k о ‘ z g a r i s h g a q a n c h a l a r ta’sir kо‘rsatdi? Biz million yillardan buyon о‘zgarish

bosqichidamiz. Insonlar biologik va madaniy tomondan moslashishda davom etmoqdalar. 2.Umumiy antropologiya va antropologiya tadqiqot predmetini о‘rganishning о‘ziga xos jihatlari.A nt r opo l o gi y an i ng i l m iy о‘ r ga ni s h b о‘ l i m i u m um i y a n t r o p o l o g i y a y o k i « t о ‘ r t d a l a » a n t r o p o l o g i y a s i d e b nomlangan bо‘lib tо‘rt yо‘nalishdagi bо‘limlarni о‘z ichiga oladi. Bular: ijtimoiy- madaniy, arxeologik, biologik va lingvistik antropologiY. (Shu yerdan boshlab ijtimoiy- madaniy antropologiya qisqacha madaniy antropologiya deb ataladi). Antropologiyani о‘rganish qismlaridan biri bо‘lgan madaniy antropologi ya eng yir ik bо‘ lim ni tashki l qi ladi . Antr opol ogiyani о‘rgatish bо‘limlarining kо‘pchiligida о‘quv rejasiga yuqorida nomlari zikr etilgan tо‘rtala bо‘lim ham kiritilgan. Bir fanga tо‘rt yо‘nalish kiritilishining tarixiy sabablari bor. Shimoliy Amerikaning mahalliy xalqlari madaniyati va tarixiga bо‘lgan qiziqish natijasida bir asrdan oshiqroq vaqt oldin Amerika antropologiyasi yuzaga keladi. Mahalliy amerikaliklarning keli] c h i q i s h i v a b i r - b i r l a r i d a n f a r q l i t o m o n l ar i g a b о ‘ l g a n q i z i q i s h ularning madaniyati, marosimlari, ijtimoiy hayoti, tili va jismoniy jihatlarini о‘rganishga sabab bо‘ldi. Antropologlar hozir ham mahalliy amerikaliklarning kelib chiqishi va Yangi dunyoga qanday kо‘chishlar s i l s i l a s i n a t i j a s i d a k e l i b q o l g a n l i k l a r i x u s u s i d a b o s h qotirmoqdalar. Ularni о‘ylantirib kelayotgan savollardan yana biri mahalliy amerikaliklarning bir-birlari bilan va osiyoliklar bilan qanday lingvistik, madaniy va biologik bog‘liqliklar mavjudligi masalasidir. Nomlari kо‘rsatib о‘tilgan bо‘limlarning kiritilish sabablari qatoriga biologiya (masalan irq) va madaniyat о‘rtasidagk bog‘liqlikka bо‘lgan qiziqish deb aytish ham mumkin. Bundan ellik yil oldin antropolog Rut Benedikt dunyo tarixida bir madaniyatning shakllanishida turli irq vakillari ishtirok etishini va birgina

irq yoki birgina madaniyat doirasiga taalluqli bо‘lmasligi mumkinligini ta’kidlab о‘tgan. Ilmiy til bilan aytganda, madaniyat irq faoliyatini aks et t ir m aydi . Antropologiyaning madaniy va biologik qirralari tutashadigan yana bir jihat irq va aqliy rivojlanganlik kо‘rsatkichi о‘rtasidagi bog‘liqlik masalasidir. Aqlning biologik asoslari borasida, shuningdek, irq, sinf va jinslar о‘rtasidagi intellektual farqlar xususide aniq bir dalshia ega emasmiz. Muhit omillari bо‘lgan ta’lim, iqtisod va ijtimoiy kelib chiqish bu kabi aqliy farqlarni tushunishda tuzukroq izohlarga ega. Tamoyil tekshiruvi esa bu tamoyillarni ishlab chiquvchi va ularni boshqaruvchi insonlarning kelib chiqishini ifoda etadi. Shunday qilib, bu kabi barcha tekshiruvlar bir qadar madaniy qolipga va xolis bо‘lmagan tabiatga ega. Xolis bо‘lmaslik va kо‘rmaslikka olish omadsizlik va kambag‘allik ichki, tug‘ma qobiliyat, salohiyatning yetishmasligi borasidagi noо‘rin fikrlar sari yetaklaydi. 3.Tarixiy antropologiyaning dolzarb masalalari Antropologiya, xususan, tarixiy antropologiya fan sifatida shakllana boshlashidan xozirga qadar eng muhim tadqiqot mavzularidan biri etnik madaniyatlar taraqqiyoti va etnoslararo munosabatlar hisoblanadi. Insoniyatning Ilk tarixiga oid ma’lumotlar cheklangan bо‘lsa-da olimlar, odamzodning о‘tmishini ifodalovchi antropologik nazariyalar tuzishda davom etmoqda. Bu nazariyalar mualliflari tarixiy aniqlikka davo qilishmasada, ular rekostrusiya qilgan tizimlarni amalda bо‘lgan real hayot deb о‘ylamaslik lozim. “Primitiv” xalqlar tarixiy antropologiya predmeti sifatida. Tarixan antropologiya fani dastlab, madaniy taraqqiyoti yevropaliklardan past bо‘lgan xalqlarni о‘rgana boshlagan. Demak antropologiya ilk bosqichda “primitiv” jamiyatlar va ularning an’anaviy madaniyatlarini tadqiq qilgan (primitiv-lotincha- birinchi, dastlabki). XIX asr oxirida yuksak texnik taraqqiyotga erishgan G‘arb mamlakatlari uchun bu atama mos kelib, juda tez tarqaldi. Texnologik taraqqiyot darajasiga asoslangan madaniy klassifikatsiyalarda о‘z о‘rnini egallagan bu kabi yondashuv Lyuis Genri Morgan (“Qadimgi jamiyat”) kab taniqli etnologlar faoliyatidaham katta о‘rin egallaydi.

Etnotarix xususida qisqa sо‘z yuritilganda tarix va antropologiya aloqalariga tо‘xtalib о‘tilgandi. Odamlar va jamiyatlarga ta’sir kо‘rsatuvchi ikki tarixiy о‘zgarish omillari: kadrlar va shakldagi о‘zgarishga ham tо‘xtalib о‘tish joizdir. Odamlar ma’lum bir jamiyatga tug‘ilish va kо‘chib о‘tish natijasida qо‘shiladilar va ulardan hayetdan kо‘z yumish yeki kо‘chib chiqish natijasida ayriladilar. Bu kabi о‘zgarishlar kadrlarda - shaxslarda kuzatilib, tizimda aytarlik kо‘zga tashlanarli о‘zgarish kuzatilmasligi mumkin. Tarixiy о‘zgarishning ikkinchi turida ijtimoiy tizim о‘z tuzilishi va shaklini о‘zgartirishi mumkin. Bu narsani tо‘satdan, radikal amalga oshirilgan inqilob olib kelishi mumkin. Yoki bо‘lmasa bu о‘zgarish avlodlar osha amalga oshishi, shaxslarning yangiliklari natijasida shakldagi о‘zgarish sekin-asta amalga oshishi mumkin. Madaniy va ijtimoiy antropologiya Amerika va Britaniyada antropologiyaga nisbatan qarashlardagi farq ijtimoiy antropologiya va madaniy antropologiya yо‘nalishlarini yaratilishiga olib kelgan. Muammoga alohida tо‘xtalib о‘tirmasdan ularni bitta medalni ikki tomoni Bilan qiyoslash, har ikkisi bir borliqni turli xususiyatlarini о‘rganishini takidlashimiz joiz. Ijtimoiy antropologiya etnik guruhlarning о‘zaro munosabatlari va ijtimoiy jarayonlarini о‘rganadi. Uning predmeti inson hayotining ijtimoiy tizimlarini, insonning an’anaviy va zamonaviy jamiyatlardagi hayotini taqiq qilishidan iborat. Uning aniq obyekti sifatida ma’lum hududda yashab о‘z siyosiy qurilmasi (tashkilotiga) umummiy madaniyati va tiliga ega bо‘lgan insonlar guruhi hisoblanadi. Madaniy antropologiyaning predmeti inson va madniyati munosabatlarini tadqiq qilish bilan chegaralanadi. U inson madaniyatining kelib chiqishi (genezis), tuzilishi (marfologiyasi) va taraqqiyoti (xilma-xillik va yuksalishi) muammolarini aniq tarixiy sharoitdagi ijtimoiy tashkilotlarida tadqiq qiladi. Bu borada sotsium inson va madaniyatning mavjudligini (borligini) ta’minlaydi.

Shu bilan birgalikda xorijiy adabiyotlarda: antropologiya, madaniy antropologiya va ijtimoiy antropologiya bita fanning turli nomlari degan tushuncha ham mavjud. Ammo har uchala yо‘nalishni diqqat bilan tahlil qilinsa bunday qiyoslash nisbiy va talabga javob bermasligi ma’lum bо‘ladi. Amalda “antropologiya” atamasi G‘arbda ham rossiyada ham mavjud va deyarlik bir xil ma’noni angalatadi. Fizik antropologiyadan farqli ravishda madaniy antropologiya dastlabki paytidanoq insonning jismoniy belgilari emas uning madaniyatini shakllanishini о‘rgana boshladi. Uning tarixiy antropologiya bilan aloqasi dala etnologik tadqiqotlar ma’lumotlarni о‘z kansepsiyalarini tekshirish va tasdiqlash uchun ishlatishidir. Tarixiy antropologiya esa о‘z navbatida madaniy antropologiya ma’lumotlarini о‘zining nazariy qarashlarini shakllantirishda qо‘llaydi. Tarixiy antropologiyaning ijtimoiy antropologiya bilan munosabati о‘zgacha xususiyatga egadir. Ijtimoiy antropologiya vujudga kelishi bilan dunyo xalqlari ijtimoiy tashkilotlarni о‘ziga hos tomonlarini о‘rgana boshlaydi. Uning asoschisi ingliz olimi Jemis Frezer bu yо‘nalishni jismoniy antropologiyaga qarama-qarshi qо‘ygan edi. Jismoniy antropologiya nisbatan sotsiologiyaga yaqinroq, u о‘z tadqiqotlari predmetiga etnik jamiyatlarni qо‘shmaydi. Tarixiy antropologiya predmeti esa quydagilardan iboratligiga kelishildi: 1) Tafsivlovchi va umumlashtiruvchi fan bо‘lib, u inson (fiziologik xususiyatlari) va insoniyat taraqqiyotining umumiy qonunlarini о‘rganadi. 2) Madaniyat tillari va ularning shakllanishi, о‘zgarishlarini qiyosiy о‘rganuvchi fandir. 3) U sotsiologiyaning bо‘limi sifatida primitiv va an’anaviy ijtimoiy tizimlarni о‘rganadi. 4) Insonning tabiatdan tashqaridagi madaniyati dunyosining yuksalishi haqidagi о‘rganuvchi fandir. 5) Ibtidoiy, an’anaviy va zamonaviy jamiyatlar madaniyatlarini qiyosiy taxlil orqali о‘rganuvchi fandir.

Adabiyotlar: 1. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T., 2016 2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. T., 2017 yil 19-avgust 3. Karimov. I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., 1998. 4. Karimov I A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish eng oliy saodatdir.T., 2015 5. Historische Antropologie. Kultur, Gesellschaft, Altltag. Gottingen, 1984—1998. 6. Schulze W.(Hg.). Socialgeschihte, Alltagsgeschihte, Mikro-Historie, eine Diskussion. G`ttingen, 1994; (нем.) 7. Кром. М.М. Историческая антропология. Пособие к лекционному курсу. 1- е изд. СП б: 2000; 2-е изд. СП б-2004; 3-е изд. СП б 2010.

Похожие

Makroiqtisodiyot faniga kirish

“Industrial iqtisodiyot” faniga kirish

Operatsion menejmentga kirish. kursning predmeti.

Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga kirish

Ekonometrika kirish regratsion taxlilning nazariy asoslari