Ekonometrika kirish regratsion taxlilning nazariy asoslari - Экономика - Рефераты

Ekonometrika kirish regratsion taxlilning nazariy asoslari

Загружено в:

19.10.2023

Скачано:

0

Размер:

21.78125 KB

Ekonometrika kirish regratsion taxlilning nazariy asoslari Reja: 1 Ekonometrika haqida tushuncha fanning obyekti predmeti va usullari. 2 Regratsion taxlilnning mohiyati.

1 Ekonometrika haqida tushuncha fanning obyekti predmeti va usullari . Ekonometrik usullar oddiy an’anaviy usullarni inkor etmasdan, balki ularni yanada rivojlantirishga va ob’ektiv o’zgaruvchan natija ko’rsatkichlarini boshqa ko’rsatkichlar orqali muayyan tahlil qilishga yordam beradi. Ekonometrik usullarning va kompyuterlarning milliy iqtisodiyotni boshqarishda afzalliklaridan biri shundaki, ular yordamida modellashtiruvchi ob’ektga omillarning ta’sirini, natija ko’rsatkichiga resurslarning o’zaro munosabatlarini ko’rsatish mumkin. Bu esa o’nlab tarmoqlar va minglab korxonalarda ishlab chiqarish natijalari va milliy iqtisodiyotning ilmiy asosda prognozlashtirish va boshqarishga imkon beradi. Ekonometrika=ekonomika+metrika . Ekonometrik modellash iqtisodiy ko’rsatkichlarni o’zgarish qonuniyatlarini, tendentsiyalarni aniqlash natijasida ekonometrik modellar yordamida iqtisodiy jarayonlarni rivojlanish va prognozlash yo’llarini belgilaydi. Iqtisodiy ma’lumotlar dinamik qator yoki dinamik ustun ko’rinishida tuziladi, ya’ni ular vaqt bo’yicha o’zgaradilar. Kuzatuvlar soni omillar sonidan 4-5 marta ko’proq bo’lishi kerak. Ekonometrikani asosiy maqsadi – omillararo bog’lanishlarni, o’zgarish qonuniyatlarni va tendentsiyalarni o’rganish hisoblanadi. Iqtisodiyotni ekonometrik modellashtirishning zarurligi. Ekonometrik modellashtirish va modellarning ahamiyati quyidagilarda namoyon bo’ladi: 1) Ekonometrik usullar yordamida moddiy, mehnat va pul resurslaridan oqilona foydalaniladi. 2) Ekonometrik usullar va modellar iqtisodiy va tabiiy fanlarni rivojlantirishda etakchi vosita bo’lib xizmat qiladi. 3) Ekonometrik usullar va modellar yordamida tuzilgan prognozlarni umumiy amalga oshirish vaqtida ayrim tuzatishlarni kiritish mumkin bo’ladi. 4) Ekonometrik modellar yordamida iqtisodiy jarayonlar faqat chuqur

tahlil qilibgina qolmasdan, balki ularning yangi o’rganilmagan qonuniyatlarini ham ochishga imkoni yaratiladi. SHuningdek, ular yordamida iqtisodiyotning kelgusidagi rivojlanishini oldindan aytib berish mumkin. 5) Ekonometrik usullar va modellar hisoblash ishlarini avtomatlashtirish bilan birga, aqliy mehnatni engillashtiradi, iqtisodiy soha xodimlarining mehnatini ilmiy asosda tashkil etadi va boshqaradi. Asosiy ekonometrik usullar – bu matematik statistika usullari va ekonometrik usullar. Matematik statistika usullari - dispersion tahlil, korrelyatsiya tahlili, regressiya tahlili, omilli tahlil, indekslar nazariyasi. Ekonometrik usullar - iqtisodiy o’sish nazariyasi, ishlab chiqarish funktsiyasi nazariyasi, talab va taklif nazariyasi. Ekonometrikani o’rganish jarayoni – bu iqtisodiyot, iqtisodiy jarayonlarning ekonometrik modellarini tuzish jarayonidir. Asosiy qo’llanadigan usuli – korrelyatsion-regression tahlil usuli. Ekonometrik modellashtirish quyidagi ilmiy yo’nalishlar kompleksidir: - iqtisodiy nazariya; - ehtimollar nazariyasi; - matematik statistika; - kompyuter texnologiyalari. Ekonometrik modellashtirish bosqichlari Birinchi bosqich – spetsifikatsiyalash - iqtisodiy muammoni qo’yilishi – asosiy omillar guruhi tanlanadi, iqtisodiy ma’lumot to’planadi, asosiy omil va ta’sir etuvchi omillar guruhi belgilanadi; korrelyatsion tahlil usuli yordamida ekonometrik modelda qatnashadigan omillar aniqlanadi. Ikkinchi bosqich – identifikatsiya qilish. «Eng kichik kvadratlar usuli» yordamida tuziladigan ekonometrik modelning parametrlari aniqlanadi. Uchinchi bosqich –verifikatsiya qilish. Tuzilgan modelni ahamiyati to’rtta yo’nalish bo’yicha tekshiriladi: - modelning sifati ko’plikdagi korrelyatsiya koeffitsienti va

determinatsiya koeffitsienti yordamida baholanadi; - modelning ahamiyati approksimatsiya xatoligi va Fisher mezoni yordamida baholanadi; - modelning parametrlarini ishonchliligi Styudent mezoni bo’yicha baholanadi; - Darbin-Uotson mezoni yordamida «Eng kichik kvadratlar usulining» bajarilish shartlari tekshiriladi. To’rtinchi bosqich – tuzilgan va baholangan ekonometrik model yordamida asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlar prognoz davriga hisoblanadi. Iqtisodiy jarayonlarni vaqt davomida o’zgarishini o’rganish muhim ahamiyatga ega. CHunki barcha iqtisodiy jarayonlar va hodisalar vaqt davomida o’zgaruvchan bo’ladi. Iqtisodiyotda barcha iqtisodiy jarayonlarni iqtisodiy-statistik modellar orqali o’rganish natijasida u yoki bu iqtisodiy ko’rsatkichning hozirgi holati va kelajakdagi o’zgarishini ilmiy asosda tahlil qilish va bashoratlash mumkin bo’ladi. Iqtisodiy-statistik modellashtirish usuli - bozor iqtisodiyoti sub’ektlarining iqtisodiy faoliyati tahlili va rejalashtirishni takomillashtirishga qaratilgan tadbirlardan biridir. Iqtisodiy-statistik modellashtirish iqtisodiy ko’rsatkichlar va ishlab chiqarish omillari o’rtasidagi aloqalar o’z mohiyatiga ko’ra stoxastik bo’lgan asosga tayanadi. Iqtisodiy sub’ektlar faoliyatini statistik modellashtirish zamon va makonda ularning rivojlanish jarayonini o’rganishda asosiy o’rin egallaydi. Bu modellar ishlab chiqarish tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlash uchun moslashgandir. Hatto eng takomillashgan statistik model ham iqtisodiy hodisa va jarayonlarning butun aloqadorligini qamrab olishga qodir emas. SHunga ko’ra, iqtisodiy tahlil va iqtisodiy-statistik modellashtirishni qo’llashda har doim noaniqlik elementlari mavjud bo’ladi. Odatda, iqtisodiy- statistik modellashtirishni qo’llash samaradorligining asosiy shartlaridan biri uning real ko’rinish va jarayonga aynan mos kelishi hisoblanadi.

Iqtisodiy-statistik modelashtirishni noaniq bo’lishligining sabablari quyidagi hollarda sodir bo’lishi mumkin: 1. Axborotli – axborotning xatoligi, uning ko’rsatkichlari, omillar va ob’ektlar majmuining noaniqligi. 2. Tarkibiy – aniqlanmagan xilma-xilliklarning mavjudligi. 3. Modelli – ko’rsatkichlar va dalillar o’rtasida bog’lanish shakllaridan noto’g’ri foydalanish. Iqtisodiy-statistik kuzatuvlar olib borilganda, texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar ko’rinishidagi, materiallar oqimidagi axborotlarga duch kelamiz. SHu nuqtai nazardan, ishlab chiqarishga - kirish axborotini, chiqish axborotiga o’zgartirgich sifatida qaraladi. Bog’liq va bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilarni tanlash. Hodisalar orasidagi o’zaro bog’lanishlarni o’rganish ekonometrika fanining muhim vazifasidir. Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki ko’rsatkichlar ishtirok etadi, biri erkli o’zgaruvchilar, ikkinchisi erksiz o’zgaruvchilar hisoblanadi. Birinchi toifadagi belgilar boshqalariga ta’sir etadi, ularning o’zgarishiga sababchi bo’ladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi. Masalan, paxta yoki bug’doyga suv, mineral o’g’itlar va ishlov berish natijasida ularning hosildorligi oshadi. Bu bog’lanishda hosildorlik natijaviy belgi, unga ta’sir etuvchi kuchlar (suv, o’g’it, ishlov berish va h.k.) omil belgilardir. Omillarning har bir qiymatiga turli sharoitlarida natijaviy belgining har xil qiymatlari mos keladigan bog’lanish korrelyatsion bog’lanish yoki munosabat deyiladi. Korrelyatsion bog’lanishning xarakterli xususiyati shundan iboratki, bunda omillarning to’liq soni noma’lumdir. SHuning uchun bunday bog’lanishlar to’liqsiz hisoblanadi va ularni formulalar orqali taqriban ifodalash mumkin, xolos. Umumiy holda qaralsa, korrelyatsion munosabatda erkin o’zgaruvchi X belgining har bir

Ekonometrik modellarni tuzishda qatnashadigan iqtisodiy ma’lumotlarga qo’yiladigan talablar. Korrelyatsion va regression tahlilni qo’llash vaqtida, omillarni tanlab olish va ulardan modellarda foydalanish hamda baholashdagi asosiy qoidalar quyidagilardan iborat: 1. Omillarni o’rganish bilan qamrab olinadigan ro’yxat chegaralangan, omillar esa nazariy asoslangan bo’lishi lozim. 2. Modelga kiritilgan barcha omillar miqdor o’zgarishlarga ega bo’lishi kerak. 3. Tadqiq qilinayotgan to’plam sifatli bir jinsli bo’lishi lozim. 4. Omillar o’zaro funktsional bog’lanmasliklari shart. 5. Kelajakda omillar o’zaro ta’sirini ekstrapolyatsiya qilish uchun modellardan foydalanilayotgan vaqtda xarakter jiddiy o’zgarmasligi, statistik mustahkam va barqaror bo’lishi lozim. 6. Regression tahlilda har bir omilning ( x ) qiymatiga bir xil regressiyali natijaviy o’zgaruvchi ( y ) taqsimoti normal yoki yaqin darajada mos kelish lozim. 7. O’rganilayotgan omillar tadqiq etilgan, natijaviy ko’rsatkichli, mantiqan davriy bo’lishi lozim. 8. Natijaviy ko’rsatkichga jiddiy ta’sir ko’rsatadigan faqat muhim omillar ta’sirini ko’rib chiqish lozim. 9. Regressiya tenglamalariga kiritilgan omillar soni katta bo’lmasligi lozim. CHunki omillar sonining katta bo’lishi, asosiy omillardan chetga olib kelishi mumkin. Omillar soni kuzatishlar sonidan to’rt marta kam bo’lishi kerak. 10. Regressiya tenglamasining omillari turli xil xatolar ta’sirida buzilishga olib keladigan xatoliklar bo’lmasligi kerak. Omillar o’rtasida funktsional

yoki shunga yaqin bog’lanishlarning mavjudligi - multikollenearlik borligini ko’rsatadi. 11. Kuzatuvlar sonini oshirish uchun ularning makonda takrorlanishidan foydalanish mumkin emas. Makonda hodisalarning o’zgarishi avtoregressiyani vujudga keltirishi mumkin. Avtoregressiya esa statistikadagi mavjud o’zgaruvchilar o’rtasidagi bog’lanishni ma’lum darajada buzadi. SHuning uchun ko’rsatkichlar dinamik qatorlarida regression bog’lanishni o’rganish statistikadagi bog’lanishni o’rganishdan tubdan farq qiladi. 12. Har bir omil bo’yicha taqsimot normal taqsimotga ega bo’lishi shart emas. Bu regression tahlilni natijaviy, alomatli qiymat va tasodifsiz qiymatli omillar o’rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi sifatida ta’riflashdan kelib chiqadi. 13. Omillarni natural birlikda o’lchashda nisbiy qiymatlarga nisbatan ortiqroq ko’rish lozim. Nisbiy qiymatlar o’rtasidagi korrelyatsiya, regressiya tenglamasi parametrlari qiymati bog’lanish mazmunini buzishi mumkin.omillar o’rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi sifatida ta’riflashdan kelib chiqadi.

Похожие

Menejmentning nazariy asoslari

Marketingni nazariy asoslari

Boshqaruv hisobining nazariy asoslari

Iqtisodiy tahlilning nazariy asoslari

Boshqaruv hisobining nazariy asoslari