Marketingni nazariy asoslari - Экономика - Рефераты

Marketingni nazariy asoslari

Загружено в:

23.03.2024

Скачано:

0

Размер:

325 KB

Marketingni nazariy asoslari Reja: 1. Marketing tushunchasi, uning mohiyati va mazmuni 2. Marketingning rivojlanish evolyutsiyasi 3. Marketingning tamoyillari, funksiyalari va konsepsiyasi 4. Marketing elementlari tarkibi va marketing-miks tushunchasi 5. Talabning holati va rivojlanishiga ko`ra marketingning turlari

Marketing tushunchasi, uning mohiyati va mazmuni Marketing tushunchasi bozor sohasini har qanday faoliyati bilan bog`liqdir, shu bois marketing so`zini tarjimasi va kelib chiqishi keltiriladi (ing. Market - bozor, ing - faol, faoliyat, harakat ma’nosini anglatadi). Marketing bu nafaqat falsafa, fikrlash tarzi va iqtisodiy tafakkur yo`nalishi, ammo ayrim firma, kompaniya, tarmoq va butun iqtisodiyot bo`yicha amaliyot faoliyati hamdir. AQSH va boshqa xorijiy davlatlar iqtisodiy adabiyotlarida marketing ta’rifini ko`p turlari mavjuddir. Eng keng tarqalgan marketing ta’rifi, u Amerika marketing assotsiatsiyasi tomonidan berilgan bo`lib, uning mazmuni quyidagichadir, ya’ni «Marketing» shunday jarayondan iboratki, uning yordamida uylangan g`oya rejalashtiriladi va amalga oshiriladi, narxlar tashkil etiladi, g`oyalar, tovarlar va xizmat ko`rsatishlar harakati va sotishni, ayrim shaxslar va tashkilotlarni maqsadlari ayirboshlash yordamida qondiriladi». Marketingga olimlar turlicha ta’rif berganlar. I.K. Belyayevskiy shunday degan: «Marketing - bu bozorni o`rganish va tartibga solish, boshqarish tizimidir». Jan-Jak Lamben esa marketingga shunday ta’rif beradi: «Marketing tashkilotlar va kishilarni xohish va ehtiyojini tovarlar va xizmatlarni erkin raqobatli ayirboshlashni ta’minlash yo`li orqali qondirishga yo`naltirilgan ijtimoiy jarayondir», «Marketing - bu bir vaqtning o`zida biznes falsafasi va faol jarayondir». Ushbu ta’riflardan shuni aytish mumkinki, marketing - bu bozorni o`rganish, u orqali iste’molchilarga ta’sir etishdan iboratdir. Talab bilan taklifni o`zaro ta’siri - bu alohida shaxslar yoki guruhning xohish- ehtiyojlarini o`zluksiz qondirish jarayoni bo`lib hisoblanadi. Bu jarayon o`z navbatida shunday ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyalarni o`zaro ta’siriga asoslanadi, ya’ni ularga muhtojlik, ehtiyoj (xohish), talab, xarid qilish (ayirboshlash, bitim) va aniq tovar va xizmatlarni iste’moli (ishlatilishi) kiradi. Bu tushunchalar marketing tushunchasi, mohiyatini aniqlashga imkon beradi. Muhtojlik - kishini biron bir narsani yetishmasligini his etishidir.

Ehtiyoj - individ shaxsning madaniy darajasiga asosan maxsus shaklga muhtojlikdir. Talab - bu xarid quvvatiga ega bo`lgan ehtiyoj. Talab - mavjud, potensial hamda xohish talabga bo`linadi. Tovar - bu ehtiyojni yoki muhtojlikni qondira oladigan hamda bozorga e’tiborni tortish, sotib olish, ishlatish yoki iste’mol qilish maqsadida taklif etilgan barcha narsalardir. Marketingni mohiyati tovarni ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish albatta iste’molchiga, talab, ishlab chiqarish imkoniyatlarini mo`ljallashdan iborat. Hozirgi davrda jahon adabiyotida marketingga berilgan ikki mingdan ortiq ta’rif bor. Mutaxassislar o`rtasida marketingning takror ishlab chiqarish jarayonida ishtiroki masalasida yagona fikr yo`q. Ho zir ko`pgina chet ellik marketologlar zamonaviy marketing tushunchasi ishbilarmonlikka kiradigan faoliyatni o`z ichiga olmog`i kerak deb hisoblaydilar. Boshqalari esa bunday izohlarni tanqid qilib, ayriboshlashning hamma turlari ham marketing tusiga ega emasligini va marketing prinsiplarini hamma vaziyatlarga ham tadbiq qilib bo`lmasligini ta’kidlaydilar. Marketingga ta’rif berishda bunday xilma-xillikning sababi bor. Birinchidan, marketing konsepsiyasi mazmuni kapitalistik ishlab chiqarish usuli rivojlanishi bilan o`zgarib keldi va uning mohiyatini aks ettirdi, ikkinchidan, boshqarish tizimida marketingdan foydalanish maqsadlari, xususiyatlari, miqyosiga qarab, undagi tashkiliy qismlarning ahamiyati va boshqaruv tizimidagi ahamiyati o`zgarib boradi. Bundan tashqari, mutaxassislar marketingni biznes xizmati va falsafasi tarzida baholaydilar. Xizmat sifatida marketing ishlab chiqarish, savdo, reklama, texnika xizmati ko`rsatish va boshqa sohadagi tadbirlar majmuidan iborat. Falsafa sifatida esa marketing - bu jamiyat ishlab chiqarish munosabatlariga daxldor ijtimoiy-iqtisodiy konsepsiyadir .

«Marketing» tushunchasini murakkabligi uni falsafiy, iqtisodiy, boshqaruv va yuridik jihatlarini ko`rish zarurligiga olib keldi. Marketing falsafiy ma’noda fikrlash tarzini mujassamlashtiradi. Umuman olganda marketingga quyidagicha ta’rif berishimiz mumkin: Marketing - ehtiyoj va muhtojlikni ayriboshlash orqali qondirishga qaratilgan inson faoliyatining turidir. Marketing vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri bu ishlab chiqarish hajmining ortib borishi, yangi tarmoqlarning vujudga kelishi, tovar turlarining ko`payishi va tadbirkorlar o`rtasida mahsulotni sotish muammosining vujudga kelishidir. Marketing asosida bozorni har taraflama o`rganish yo`nalishlarining asosiylaridan quyidagilarni ko`rsatib o`tish zarur: talabni o`rganish; bozor tarkibini aniqlash; tovarni o`rganish; raqobat sharoitlarini tadqiq qilish; sotish shakli va uslublarini tahlil etish. Marketing quyidagilarni o`rgatadi: bozorni o`rganishni; uni taqsimlashni; tovarlarni joylashtirishni; marketing siyosatini olib borishni; tovar siyosatini; narx siyosatini; taqsimot siyosatini;

siljitish (yo`naltirish) siyosatini; • yuksalish, qo`shimcha xizmatlarni (Plus) - (bunga marka, sotishdan keyingi xizmat, kafolat va texnik yordam, yetkazib berish, assortiment, shaxsiy iste’mol va boshqalarni kiritish mumkin). Marketing korxonalarning bozorda ishlash uslubi, bozor metodologiyasi bo`lib, iste’molchilar va ularning talab istaklarini o`rganish, ularga mos tovarlar yaratish, narx belgilash, tovarlarni yetkazib berish, taqdim etish, sotish, xizmat ko`rsatishni uyushtirish usullari, vositalari, tartib-qoidalari majmui hisoblanadi. Bularning hammasi birinchi asosiy maqsadga talab bilan taklifni o`zaro muvofiqlashtirishga xizmat qiladi. Marketingning rivojlanish evolyutsiyasi Marketingni asosiy elementlarini tashkil topishi - bozorni tadqiq qilish va tahlil etish, narxni tuzilishi tamoyili; servis siyosati - (1809-1884) Sayrus Makkormek nomi bilan bog`lanadi. 1902 yildan boshlab AQShning (Michigan, Kaliforniya, Illinoys) universitetlarida marketing muammolari bo`yicha («Tovarlar marketingi», «Marketing uslublari» fanlari va boshqalar) fanlar kiritilib, ma’ruzalar o`qitila boshladi. 1926 yilda AQShda marketing va reklama milliy uyushmasi tashkil topdi, keyinchalik uning negizida Amerika Marketing jamiyati barpo yetildi, bu jamiyat 1973 yilda Amerika Marketing uyushmasi nomini oldi. Bir oz keyinroq bunday uyushma va tashkilotlar G`arbiy Yevropa mamlakatlari va Yaponiyada ham paydo bo`ldi. Xalqaro marketing tashkilotlari - Yevropa marketing va ijtimoiy fikr tadqiqotlari jamiyati, Xalqaro Marketing Federatsiyasi, Yevropa Akademiyasi va shunga o`xshashlar yuzaga keldi . Bular haqida jadvalda to`liq tanishib chiqish mumkin. jadval Marketingni rivojlanish tarixi Yillar Marketinga ro`y bergan o`zgarishlar 1902 yil AQSH da mustaqil ravishda marketing kursini o`qitish boshlandi. 1908 yil Ilk bor tijorat marketing tashkiloti tuzildi. AQShning yirik sanoat kompaniyalarida birinchi marketing bo`limlari tashkil yetildi. 1920 yil Xalqaro savdo palatasi tashkil topdi. 1926 yil AQShda Milliy marketing va reklama assotsiatsiyasi tashkil topdi; uning asosida keyinchalik Amerika marketing jamiyati tuzildi va u 1973 yilda Amerika marketing assotsiatsiyasi deb qayta nomlandi.

1930-1940 yillarda Dunyoning ko`pgina iqtisodiy rivojlangan davlatlarida milliy marketing assotsiatsiyalari tashkil topdi. 1950-1960 yillarda Xalqaro marketing federatsiyasi, Jamoatchilik fikrlari masalalari va marketing bo`yicha Yevropa jamiyati hamda Yevropa marketing Akademiyasi kabi xalqaro marketing tashkilotlari tuzildi. 1980 yillarning ikkinchi yarmida Mamlakatimizning iqtisodiyot yo`nalishidagi oliy ta’lim muassasalarida marketing kursi o`qitila boshlandi. 1990 yillarning oxirlarida va hozirgi kunlarda Mamlakatimizda marketing bo`yicha xorijiy adabiyotlar o`zbek tiliga tarjima qilingan holda va shu fan bo`yicha darslik, qo`llanma hamda risolalar O`zbekistonlik mualliflar tomonidan ko`plab chop yetilmoqda. O`tgan asrning 60-yillar o`rtasida eng yirik Amerika korporatsiyalarining barchasi o`z xo`jalik faoliyatida marketingning asosiy talablarini qo`llay boshladi. G`arbiy Yevropa va Yaponiyada marketing g`oyalari AQShga qaraganda sustroq joriy qilindi. Ammo 60-yillarning oxiriga kelib ular marketing amaliyotini tezkorlik bilan o`zlashtirishga kirishdilar va bunda muhim yutuqlarga erishdilar. Marketing an’anaviy savdo usullaridan farqli ularoq aniq maqsadlarni ko`zlaydi, xo`jalik vazifalarini esa yaqqol ifodalaydi: korxona shunday sifatli mahsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish qulay bo`lsin. Darhaqiqat, mahsulot ishlab chiqarilgani bilan u albatta foyda keltiradi degan ma’noni hali aslo bildirmaydi. Ilgari xo`jalik rahbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni ishlab chiqarish talablari bilan muvofiqlashtirishdan iborat edi, ya’ni korxona o`zi xohlagan mahsulotni ishlab chiqarar va hamma e’tiborini uni sotishga qaratar edi. Marketingning maqsadi esa bozorning mavjud va kelgusida ehtimol tutgan imkoniyatlarini aniqlash hamda sifat jihatidan to`g`ri baholashdan, so`ngra unga tayanib, butun kuchini o`z mahsulotiga qiziqish va ehtiyojni kuchaytirishga, xaridorga mahsulotni, shuningdek ko`rsatiladigan tegishli ximat turini tanlash imkonini yaratgan holda, mahsulotni sotishga qaratishdan iborat. 1966 yilda AQShda marketing masalalari bo`yicha 350 ga yaqin tadqiqot firmalari faoliyat olib borib, undan yirik firmalar 45 mln dollarga yaqin aylanmaga ega edi, bunda bu firmalarning jami aylanmasi 300 mln dollardan oshiqni tashkil etgan. Marketing muammolarini tadqiq qilishni tijorat boshlashuvi asosida

universitetlar ham, savdo-sanoat assotsiatsiyalari, davlat tashkilotlari va xizmatlari ham shug`ullana boshladi. 1972 yilda F. Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini asoslab beradi. XX asrning 80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida marketingni globallashtirish jarayoni kuzatildi. Shuningdek, 1990 yilda Kanberra shahrida (Avstraliya) «Marketing - bu hamma narsa», «Marketing biznesni anglatadi» shiori ostida global marketing bo`yicha Xalqaro konferensiya bo`lib o`tdi. Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga o`rin bo`shatib bermoqda. Bu davrda AQSH, Yaponiya, Germaniya va boshqa Yevropa mamlakatlariga yetib keldi. Singapur, Tayvan, Janubiy Korea unga juda yaqin. Tez o`zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz raqobat usullarining rivojlanishi, ishlab chiqarish yuksak darajada chaqqon moslashuvchan, yakka iste’molchiga mo`ljallangan, hajmi kichik bozor sohalari, bozor segmentlari va ayrim «so`qmoq» larning ko`pligi unga xos xuxusiyatlardir. Ayni paytda ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi shunday darajaga etdiki, bir bozorning oraliq segmentlarida bo`sh makon juda kam qoladi. Natijada bozor raqobati yanada shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida emas, balki raqobatning yanada takomillashgan usul va shakllari paydo bo`lishi natijasida yuz beradi. Tovarning «hayotiy sikli» misli ko`rilmagan darajada qisqaradi. Hozirgi davrda yetakchi yapon elektron firmalari bozorga o`rtacha har uch oyda bir marta mikrosxemalarning yangi turini chiqaradi. Mahsulotlar assortimentning xilma- xilligi ortdi, bir xil buyumlarni ko`plab ishlab chiqarish kamaydi, ya’ni tup-tup qilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmokda. Tovar sifatiga ega bo`lgan tovarlar mazmuni o`zgardi. Endi yaxshi mahsulot chiqarish bilangina ish bitmaydi, raqobatga dosh berish uchun sotuvdan keyingi darajasini, firma ko`rsatadigan qo`shimcha xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash zarur. Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yo`llarini o`ylabgina qolmay, ayni paytda tovarlarni sotish va o`tkazish, daromadlarni muttasil ko`paytirish sohalariga ko`proq e’tibor berishga majbur. Mahsulot sotishga yangi bozorlar, muayyan afzalligi tufayli mahsulot o`ziga jalb etadigan yangi xaridorlarni qondirish lozim.

Bu ishlarni hozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish mumkin. Korxonaning omon qolishi iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, konyunktura-tijorat, ijtimoiy va boshqa axborotlarni o`z vaqtida olishi kabi omillardan ustalik bilan foydalanish natijasida ta’minlanadi. Marketingning tamoyillari, funksiyalari va konsepsiyasi Ijtimoiy ahamiyati nuqtai nazaridan to`rtta marketingni muqobil maqsadlarga ajratiladi . 1. Iste’mol darajasini oshirish; 2. Iste’molchilarni qondirilishini maksimallashtirish; 3. Iste’mol tanlovini maksimallashtirish; 4. Turmush tarzini (sifatini) oshirish. Iste’mol darajasini oshirish ishlab chiqaruvchilar foydasini o`sishga olib keladi, ishlab chiqarishni va xizmatlar sohasini rivojlantirishga, shuningdek ishsizlikni kamayishiga olib keladi. Iste’molchilarni qondirilganligini maksimallashtirish iste’mol kutayotgan tovar (xizmat) xossalariga to`liq mos kelishiga erishishni ko`zlaydi. Iste’mol tanlovini maksimallashtirish iste’molchilarga shunday tovar (xizmat)larni turli xillarini ko`rsatib, ularning xodimlariga to`liq mos keluvchi bozorda tovarlarni qidirib topish mumkin bo`lgan tovarlarni mujassamlashtiradi. Turmush sifatini oshirishda marketing tovarlarni sotish, sifatini ta’minlash va tovar (xizmat) narx bo`yicha maqbul bo`lish emas, balki jismoniy va moddiy jihatdan sifatni anglatadi . Marketingning asosiy tamoyillari: 1. Iste’molchiga yo`naltirilganlik. 2. Kelgusiga yo`naltirilganlik. Ishlab chiqaruvchi marketing faoliyatini qisqa muddatli natijalariga emas, balki uzoq muddatli natijalariga mo`ljalni olgan bo`lishi kerak . 3. Oxirgi amaliy natijalarga erishishga yo`naltirilganlik. Marketing faoliyati natijasi o`lchamli bo`lishi kerak (bozor ulushi , sotish hajmi, foydaning o`sishi).

Marketing tamoyillari marketing asosini va uning mohiyatini ochib beruvchi holat, talabdir. Marketingni mohiyati - tovar ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish albatta iste’molchiga, talab ishlab chiqarish imkoniyatlarini doimo bozor talabiga mo`ljallashdan iborat. Marketing mohiyatidan quyidagi asosiy tamoyillar kelib chiqadi : • iste’molchilarga nima kerak bo`lsa o`shani ishlab chiqarish kerak; • bozorga tovarlar va xizmatlar taklifi bilan emas, balki iste’molchilarn muammolarini yechish vositalari bilan ishlash; • tovar ishlab chiqarishni ehtiyoj va talabni tadqiq qilgandan so`ng tashkil etish kerak; • firmani ishlab chiqarish-eksport faoliyatining oxirgi natijalariga konsentrlashganini kuchaytirish; • marketing konsepsiyasi vositalarini qo`llash asosida marketing dasturini shakllantirishga olib keluvchi qo`yilgan maqsadlarga erishish uchun kompleks yondoshish va maqsadli dastur uslubini ishlatish; • •korxona faoliyatini va marketing xizmatini bozorda tovar xulq-atvorini bashorat qilishi va strategik rejalashtirishni amalga oshirish asosida samarali kommunikatsiyani uzoq muddatli istiqboliga mo`ljal olish; • tovarni yashash davrini barcha bosqichlarini ishlab chiqarish va tovar taqsimlashni ijtimoiy va iqtisodiy omillarini hisobga olish; • tashkilot va tarmoqlar rejasiga nisbatan bozorni birlamchi ekanligini eslash; • talab va taklifni balanslashtirish maqsadida rejalarni tarmoqlararo koorrdinatsiyalash va o`zaro ta’sirini ushlab turish; • tovar bozori yoki firma imiji (obro`yi) va raqobatli afzallikni qidirish va shakllantirish jarayonida aniq holatda agressivlikka, hujumkorlikka, faollikka intilish, umumiy holda marketingning asosiy tamoyillari - bu bozorni bilish, unga moslashish va bozorga ta’sir o`tkazishdan iborat . Xulosa qilib aytganda, marketingning mohiyati va maqsadlaridan quyidagicha asosiy tamoyillari kelib chiqadi : • iste’molchilarga yo`naltirilgan tamoyil, ya’ni iste’molchi sxohdir; • istiqbolga yo`naltirilgan tamoyil, ya’ni subyekt faoliyati istiqbolga yo`naltirilgan bo`lishi zarur ;

• pirovard ko`rsatkichga erishishga yo`naltirilgan tamoyil, ya’ni bozor hissasini, foydani oshishi va hokazolar . Marketing konsepsiyasini olib borish uchun marketing funksiyalarini amalga oshirish orqali hal etiladi. Marketing funksiyalari quyidagi guruhlarga bo`linadi: ♦ marketing tadqiqotlari; ♦ mahsulot assortimenti ishlab chiqarish sohasini rivojlantirish; ♦ sotish va taqsimot funksiyasi; ♦ tovarni siljitish; ♦ narxni tashkil etish funksiyasi; ♦ marketing-menejment funksiyasi. ♦ 1. Marketing tadqiqotlari funksiyasida: ♦ xalqaro bozorni tahlil etish; ♦ sotish bozorini tadqiq etish; ♦ iste’molchi ehtiyojlarini tadqiq etish; ♦ marketing operatsiyalarini o`rganish; ♦ axborot to`plash va qayta ishlash; ♦ marketing-miks kompleksini tadqiq qilish; ♦ raqobatlarni o`rganish; ♦ benchmarketin г; ♦ talabni va sotishni bashorat qilish va boshqalar o`rganiladi. Tahliliy funksiyada tashqi muhit omillari, bozor, uning elementlari va holati, iste’molchilar, bozorni tuzilishi, tovar va tovarni tuzilishi, shuningdek firmaning ichki muhiti tahlil qilinadi. Bunda firma rahbariyati tomonidan nazorat qilinadigan omillar- texnologik jarayon, moliyaviy ahvoli, tashkiliy tuzilish, bozorni tanlash va boshqalar hisobga olinadi. Tashqi muhit omillariga iste’molchilar, raqobat hukumat, iqtisodiyot, texnologiya, mustaqil ommaviy axborot vositalari kabi nazorat qilinmaydigan omillar kiradi . 2. Mahsulot yaratish funksiyasi orqali marketing faoliyatida yangi mahsulotlarni yaratish, yangi mahsulotlar ishlab chiqarishni tashkil etish, ishlab chiqarish sohasiga tovar raqobatdoshligi va sifatni boshqarish, shuningdek tovar siyosatini ishlab chiqish masalalari hal etiladi.

3. Sotish funksiyasi orqali tovarni taqsimlash va sotish siyosatini ishlab chiqish, savdo-taqsimot tarmog`i orqali sotuvni tashkil etish, yuk tashishni va omborga joylashtirishni tashkil etish, tovar aylanmasini aniqlash, taqsimot tizimini fizik oqimlarini nazorat qilish va sotishni tahlil etish o`rganiladi . 4. Tovarni siljitish funksiyasi natijasida sotishni rag`batlantirish va reklama siyosatini ishlab chiqish; sotishni rag`batlantirishni samarali instrumentlarini asoslash; tovarni siljitish to`g`risida multimedia texnologiyalarini asoslash; ichki firma reklamasini tashkil etish; sotuv ishlarini rag`batlantirish; pablik rileyshnzni tashkil qilish va boshqalar to`liq o`rganiladi . 5. Narxni tashkil etish funksiyasi orqali narxni shakllanish strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish; sotuvni har bir bozori uchun har bir mahsulot uchun yashash davrini turli bosqichlarida narx matritsasini tuzish; joriy narxlar o`zgarishi mexanizmini tuzish; raqobatchi narxini tahlil qilish; yangi mahsulot uchun narx belgilash kabilar hal etiladi . 6. Marketing-menejment funksiyasi esa marketingni boshqarishni tashkil etish; nazorat qilish, marketing xizmatini tashkiliy tuzilishini ishlab chiqish, marketing faoliyati tizimida boshqaruv qarorlarini optimallashtirish, audit, marketing xizmati faoliyati samaradorligini baholash kabilarni o`rganadi . Marketing funksiyalari firmani boshqa funksiyalari, ya’ni ishlab chiqarish, kadrlar, moddiy texnika ta’minoti, moliyaviy, buxgalteriya hisobi funksiyalari bilan birga amalga oshiriladi. Marketingning funksiyalari xo`jalik yurituvchi subyektlarning boshqa funksiyalaridan farqi shundan iboratki, marketing funksiyalari xo`jalik yurituvchi subyektlar, uning iste’molchilari, mijozlari o`rtasida ayirboshlash jarayonini amalga oshirish va tashkil etishga qaratilgandir. Shuning uchun ham marketing funksiyalari doimo o`zgarib boradigan ehtiyoj hamda talabni shakllanishi, yaratilishi va rivojlanishiga ta’sir etadi. Marketing konsepsiyasi rejalashtirilayotgan va amalga oshirilayotgan firma faoliyatining strategik tahlili asosida ishlab chiqiladi. Marketing konsepsiyasini ishlab chiqish odatda quyidagi bosqichlarni qamrab oladi: • ichki va tashqi muhit strategik tahlilini amalga oshirish;

• marketing faoliyati va korxonaning maqsadlarini aniqlash; • marketing strategiyasini aniqlash; • rejalashtirilayotgan natijalarga erishish maqsadida marketing faoliyati elementlarini tanlash . Marketing konsepsiyasi ishlab chiqarish va taklif yetilayotgan tovarlarga bo`lgan talabni rivojlanish darajasiga bog`liqligi jihatidan yevolyutsion taraqqiyot bosqichini kechdi. Marketing konsepsiyasi haqidagi ma’lumotlar rasmda keltirilgan. Marketing va tadbirkorlik sohasida dunyo ilmi va amaliyoti marketing evolyutsiyasida quyidagi konsepsiyalarni asosladi va tavsiya etdi : • ishlab chiqarish konsepsiyasi; • tovar konsepsiyasi; • sotish konsepsiyasi; • an’anaviy marketing konsepsiyasi; • ijtimoiy-axloqiy marketing konsepsiyasi; • o`zaro aloqaviy marketing konsepsiyasi . Marketing konsepsiyasi evolyutsiyasi 2-jadvalda keltirilgan.

Ko`rsatib o`tilgan marketing konsepsiyalari har bir mamlakat uchun standart yoki norma yoki qoida sifatida ko`rilmasligi kerak. Marketing evolyutsiyasi har qaysi mamlakatda o`zini xususiyatlari va bozor munosabatlari rivojlanish darajasiga bog`liq bo`ladi. Biroq marketingni paydo bo`lishi bilan bog`liq jahon tajribasi hamda bozor munosabatlarini rivojlanishi aniq mamlakatlarda tadbirkorlik faoliyatini tadbiq tadbiq bozor munosabatlarini shakllantirishga ishlatilishi mumkin ekanligi foydali hisoblanadi. Bundan tashqari marketingni rivojlanishida mashhur umumiy tendensiya - e’tiborni tovar ishlab chiqarishdan iste’molchiga, uning xohish va ehtiyojlariga qaratish talab etiladi . jadval Marketing konsepsiyasi evolyutsiyasi Yillar Konsepsiya Asosiy g`oya Asosiy vosita Asosiy maqsadi 1860-1920 Ishlab chiqarish Imkoniyati boricha ishlab chiqarish Tannarx, mehnat unumdorligi Ishlab chiqarishni takomillashtirish, sotish hajmini ustirish 1920-1930 Tovar Sifatli tovarlarni ishlab chiqarish Tovar siyosati Iste’mol tovarlari xossalarini takomillashtirish 1930-1950 Sotish Sotish tarmoqlari va kanalini rivojlantirish Sotish siyosati Tovarlar sotish intensifikatsiyasi 1960-1980 An’anaviy marketing Iste’molchiga nima kerak bo`lsa o`shani ishlab chiqarish Marketing miks kompleksi, iste’molchini tadqiq qilish Maqsadli bozorni xohish- ehtiyojlarini tadqiq etish 1980-1995 Ijtimoiy- axloqiy marketing Jamiyat talablarini hisobga olgan holda iste’molchiga kerak bo`lgan tavrlarni ishlab chiqarish Marketing miks kompleksi, ishlab chiqariladigan tovar va xizmat ishlab chiqarish, iste’molchi bilan bog`liq bulgan ijtimoiy va ekologik oqibatlarni tadqiq etish Maqsadli bozorni xohish-ehtiyojlari- ni qondirish 1995 yildan shu davrgacha Marketingni o`zaro alokaviy konsepsiyasi sheriklar va iste’molchilarni kondiradigan tovarlar ishlab chiqarish Marketing komplek si, integratsiya va tarmoqli taxlil, koordinatsiya uslubi Maqsadli bozorni xohish- ehtiyojlarini qondirish

Birinchi davr - marketing konsepsiyasi «ishlab chiqarish konsepsiyasi» -«mahsulot ustunligi» tarzida belgilanadi, bunda eng muhim masala yaxshi tovar ishlab chiqarish va uni xaridorga arzon narxlarda sotish deb hisoblanadi. Konsepsiya shiori - «imkoni boricha ko`proq tovar ishlab chiqar, chunki bozor talabi cheksiz». Shunisi diqqatga sazovorki, bizning iqtisodiyotimiz hozirgi davrda hammadan ko`ra ibtidoiy marketing kotsepsiyasiga yaqin turadi. Tovar konsepsiyasi iste’molchi e’tiborini tovarga, uning sifatiga va narxiga qaratishni talab etadi. Iste’molchilar o`xshash tovarlarni sifatlarini boshqa firmani shunday tovarlari bilan solishtirib ko`radilar. Bu konsepsiyani ko`pincha kompaniya, firma, tashkilotlar, shuningdek, notijorat tashkilotlar ham ushlab turadilar. Biroq tovar konsepsiyasi muvaffaqiyat keltiravermaydi. Keyingi davr «sotish konsepsiyasi» nomini oldi. Bunda firmaning mahsulotini «mana tovar tayyor, kelavering va savdolashing» shiori bilan sotishni mo`ljallash birinchi o`ringa chiqadi. Tovar va savdo marketinggi konsepsiyalari mahsulot ishlab chiqarish hali seriyali, ya’ni yalpi tus olmagan davrda maydonga kelgan edi. Tovarlarning yangi turlari va xillari hisobiga yuqori darajada foyda qo`lga kiritilar edi, sababi mohiyat e’tibori bilan cheksiz talabga ega bo`lgan bozorda bu tovarlarga nisbatan talab benihoya katta edi. 50-yillarda boshqarish konsepsiyasining ilk asosini sotish hajmi, ishlab chiqarish va muomala xarajatlari darajasi, daromad, foyda va boshqa ko`rsatkichlarni uzoq muddatli o`zgarishlarini aniqlash tahlil qilindi. Shunga ko`ra bozordagi ish faoliyatini bir yildan besh yilgacha moslashtirish ko`zda tutilgan. Marketing rivoji tarixida o`tgan asrning 50-yillari muhim bosqich bo`ldi. Ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish tangligi ko`rinib qoldi. Marketing - ishlab chiqarishni bozor talabiga moslashtirish konsepsiyasi, uning asosini iste’molchiga - «bozor ustunligi» ga mo`ljal olish tashkil etdi. Marketing boshqaruvining bozor konsepsiyasi yanada rivojlandi. An’anaviy marketing konsepsiyasi o`tgan asrning 50-yillari o`rtalaridan boshlab marketing bozor konsepsiyasi tarzida boshqarishda firmaning faqat bozor strategiyasini emas, balki ishlab chiqarish strategiyasini ham belgilaydigan yetakchi

vazifaga aylandi. Marketing xizmati firmaning asosiy boshqarish markazi, bozor, ishlab chiqarish, ilmiy-texnika va moliyaviy faoliyati masalalari bo`yicha axborotlar va tavsiyalar manbai bo`lib qoldi. Marketing xizmati ijtimoiy talab va bozor konyunkturasi holati hamda o`zgarishlarini batafsil tahlil qilish asosida u yoki bu tovarni ishlab chiqarish zarurati, istiqboli va foydadorligi, ishlab chiqarish dasturlarini moddiy-texnika jihatlaridan ta’minlash imkoniyatlari to`g`risidagi masalalarni hal etadi. XX asrning 60-yillariga kelib bozordagi o`zgarishlarga qarab strategik rejalashtirishni amalga oshirish masalasi ilgari surildi va hal qilindi. O`tgan asrning 70-yillarga kelib, marketingning shunday konsepsiyasi ishlab chiqildiki, u iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlar hayotiga mustaqil kirib bordi . Mahsulotlar ko`rinishi va texnologiyasi qisman o`zgartirilgan holda ko`plab ishlab chiqarishlar boshlandi. Raqobat kurashining asosiy shakli narx raqobatiga aylandi. Shuning uchun keyingi yillarda xarajatlarni kamaytirish, samarador texnologiyalarni joriy etish yo`lida doimiy ko`rash olib borish muvaffaqiyat garovi bo`lib qoldi. Ijtimoiy axloqiy marketing konsepsiyasi - bu konsepsiya korxonaning vazifasi yakka shaxslarning talabini o`rganish, tahlil qilish va bu talablarni samarali qondirishdan, ayni paytda umuman jamiyat butunligini saqlash va

mustahkamlashdan iborat deb qaraydi. Ijtimoiy-axloqiy marketing konsepsiyasi boshqarishning bozor konsepsiyasiga nisbatan kuchayib borayotgan ekologik muammolar, tabiiy resurslarning yetishmasligi, umumjahon inflyatsiyasi, ijtimoiy xizmat sohalarining g`arib holati tufayli bu dastur bizning zamonamizga to`g`ri kelishiga bildirilgan shubhalar avj olib to`rgan pallada maydonga keldi. Dastlab firmalarning bozor munosabatlaridagi faoliyati asosan foyda olishgagina qaratildi. Keyinchalik ular xaridor ehtiyojlarini qondirishning strategik ahamiyatini anglab etdilar va natijada bozor marketinggi konsepsiyasi paydo bo`ldi. Bugungi kunga kelib, ular biror muhim ishga qo`l urishdan oldin, jamiyat manfaatlari haqida ham uylay boshlaydilar. Ijtimoiy-axloqiy marketing bozor ishtirokchilaridan marketing siyosati doirasida uch omilni o`zaro bog`liglikda qarashni talab etadi, bu omillar - firma foydasi, xaridor ehtiyojlari va jamiyat manfaatlari. Bu quyidagi 1.4-rasmda o`z ifodasini topgan. Marketingni o`zaro aloqaviy konsepsiyasi - marketingni o`zaro aloqaviy konsepsiyasining asosiy g`oyasi xaridorlar bilan boshqa oldi-sotdi jarayoni qatnashchilari o`rtasidagi munosabatlar (kommunikatsiya)dan tashkil topadi. Marketingni o`zaro aloqasi samarali kommunikatsiya, shaxsiy muloqotlar ahamiyatini oshiradi. Marketingni o`zaro aloqasi kommunikatsiyani kengroq jihatda - kompaniya bilan uning sheriklari o`rtasidagi daromad olib keluvchi xohlagan o`zaro aloqasi sifatida ko`radi. расм. Ижтимоий аҳлоқий маркетинг субъектлари Savdo, keyinchalik sanoatda marketingni faol qo`llanish jarayoni o`tish davri iqtisodiyotining xususiyatlari bo`lib hisoblanadi. XXI asrning 2008 yilida iqtisodiyoti

rivojlangan davlatlarda moliyaviy inqirozning vujudga kelishi natijasida moliya bozorlari xizmatlarida marketing tizimini keng qo`llash ahamiyati yanada ortadi. Marketing evolyutsiyasi marketing konsepsiyasini, shaklini va elementlarini o`zgarishi bilan kuzatiladi. Quyida marketing evolyutsiyasini nazariy asoslari, uslublari, qo`llash sohalari bilan tanishib chiqamiz (jadval ). жадвал Marketing konsepsiyasi - bu boshqaruv falsafasidir. U esa, tovar ishlab chiqaruvchilarga iste’molchilarning ehtiyojlarini qondirish natijasida foyda olishlari uchun yordam beradi. Buning uchun har kuni va uzoq muddat davomida : • tadbirkorlik faoliyatini faollashtirishga;

• bozorga; • iste’molchilarning maqsadli guruhlariga; • bosh strategik maqsadlarga e’tiborni jalb etish lozim . Marketing elementlari tarkibi va marketing-miks tushunchasi Marketing tizimida qo`yilgan maqsadga erishish uchun xaridorlar va boshqa subyektlarga ta’sir etish uchun marketing vositalari, ya’ni marketing usullari yig`indisi, uslublari zarurdir. Shunday vositalardan marketing-miks, marketing kompleksi bo`lib hisoblanadi. Bularni marketing nazariyasiga 1964 yilda birinchi bo`lib Garvard biznes maktabi professori N. Borden kiritgan. Marketologlar tayyorlash tizimida marketing kompleksi 4 «P» deb nomlanib, Makkarti tomonidan 1960 yilda bu model taklif etilgan. Ushbu modelda marketingning to`rtta asosiy elementlari ajratib ko`rsatilgan: tovar (product), narx (price), joy (place), siljitish (promotion). Marketing faoliyatida ehtiyoj va muhtojlikni ayirboshlash orqali qondirish jarayonida albatta inson ishtirok etadi. Shuning uchun yuqorida ko`rsatib o`tilgan marketing elementlari tarkibiga 5 «P» ham kiritilib, u kishilar (people) ekanligi alohida takidlab o`tilgandir. Marketing-miks elementlari 1.5-rasmda ko`rsatilgan. 1968 yilda F.Kotler marketing-miks elementlari tarkibiga pablik-rileyshnz (public relations) va siyosatni (politics) qo`shib, oldingi 4 «P» ni 6 “ P” ga kengaytirib ko`rsatdi . 4 “ P” modelini qo`llanishini cheklanganligiga qaramasdan, marketing nazariyasini shakllanishi va amaliyotini rivojlanishida ilg`or rol o`ynaydi.

Marketing kompleksi - bozorga ta’sir etish choralari va amaliy qurollar sifatida yig`indisi bozor holatiga firmani moslashuvidir. Yaxshi marketing kompleksi firmani bozorda yaxshi pozitsiyani egallashga olib keladi. marketing kompleksi konsepsiyasi Neyl Borden tomonidan 1964 yilda taklif etilgan. Klassik marketing kompleksi 4 ta elementni o`z ichiga oladi va 4P modeli nomi bilan yuradi. > tovar (product); > narx (price); > sotish yoki tovar harakati (place); > siljitish yoki kommunikatsiyalar (promotion ). Biroq firmaning marketing faoliyatiga bunday qarash ma’lum darajada cheklangan hisoblanadi: u ko`proq iste’molchiga nisbatan tovarga mo`ljallangan. Shuning uchun 1980 yillarda marketing kompleksi 2 ta elementga ko`paydi va 6 P deb nomlandi . 6 П modeli tarkibiga quyidagilar kiradi: > tovar (product); > narx (price); > sotish yoki tovar harakati (place); > siljitish yoki kommunikatsiyalar (promotion). > xodimlar > harakat tarzi . Yangi modelda asosiy e’tibor marketing faoliyatini strategik jihatiga qarati lgandir. Biroq XX asr oxirlarida ichki va tashqi iste’molchilar konsepsiyasini paydo bo`lgandan keyin avvalgi modelni yangidan kengaytirish haqida axborot paydo bo`ldi. 1999 yilda Djon Baller 10 P modelini nashr qildi. Djon Baller yangi kengaytirilgan marketing kompleksini korporativ marketing - miks deb ataladi . 10 P modeli quyidagi elementlarni o`z ichiga oladi: 1. philosophy - tashkiliy falsafasi-g`oyasi; 2. personality - zaruriy korxona falsafasini qo`llab-quvvatlovchi personal;

3. people - insonlar; 4. products - tovarlar; 5. prices - narxlar; 6. place - o`rin-joy; 7. promotion - siljitish; 8. performance - korxona faoliyatini baholash-bajarish; 9. perseption - his-tuyg`u; 10. positioning - pozitsiyalashtirish . Marketing-miks keng qo`llanadigan shaklda 4 ta marketing submiksini o`z ichiga oladi. Bular quyidagilar: tovar miksi, shartnoma miksi, kommunikativ miks, taqsimot miksi. Tovar miksi tovar siyosatini shakllantiradi, tovar bilan bog`liq bo`lgan chora- tadbirlarni o`z ichiga oladi. Bu chora-tadbirlar: dizayn, uni bezatilishi, mahsulot sifati, o`rovi, xaridorlrga xizmat ko`rsatish, kafolat xizmati siyosati, tovar diversifikatsiyasi, assortiment siyosati va hokazo. Shartnoma siyosati tovarni oldi-sotdi akti shartlari kelishuvini va bitim ko`rinishida ularni rasmylashtirishni amalga oshiradi. Bunday chora-tadbirlariga: narx siyosati, ustama va chegirma tizimi, tovar yetkazib berish va uni to`lov shartlari, shuningdek kredit siyosati kiradi. Taqsimot siyosati tovarni tayyorlanish joyidan oluvchiga yetkazib berishni amalga oshiradi. Bu siyosat sotish kanalini asoslash va tahlil qilish, marketing-logistika, savdo siyosati, sotish vositalari siyosati, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish siyosati. Iste’molchilar va bozorlarni joylashuvi siyosati, yetkazib berish siyosati, tayyor mahsulotlarni omborlarga joylashtirish siyosati va boshqalarni o`z ichiga oladi. Kommunikativ siyosatni vazifasi xaridor ehtiyojini qondirish va foyda olish maqsadida talabni shakllantirish va tovar va xizmatni siljitish bo`yicha muqobil va samarali faoliyatni ta’minlash uchun marketing tizimini barcha obyektlarini korxona - mahsulot tayyorlovchilar bilan o`zaro harakatini tashkil etishdan iboratdir .

Talabning holati va rivojlanishiga ko`ra marketingning turlari Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bo`libgina qolmay, balki talabga ta’sir ham qilishdir. Xo`sh, bu ta’sir qanday bo`lishi kerak, boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishga o`tish va yangi talabni vujudga keltirish kerakmi? Marketing faoliyatining bu aniq maqsadlarini -bozorda mavjud bo`lgan vaziyatni hisobga olish bilan, xaridorlar qiziqish barajasi bilan, korxonaning o`z iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan, u yoki bu bozorga kirishi bilan aniqlanadi. Shunday qilib, talab marketing maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing strategiyasini tanlashga imkon beradi. Bir necha talab darajasini va unga mos keluvchi bir qancha strategiyasini alohida ajratib ko`rsatish mumkin. Quyidagi talab darajasi va unga mos keluchi marketing strategiyasini ko`rib chiqamiz . 1. Salbiy talab. Agar xaridorlarning ko`pchilik qismi tovarni qabul qilmasa va undan qochsa, bozor salbiy talab vaziyatida bo`ladi. Marketing xizmatlarining vazifasi - nima uchun bozor tovarni qabul qilmayapti, marketing dasturi tovarlarni mukammallashtirish orqali, narxlarni pasaytirish orqali tovarga bo`lgan qarashlarni o`zgartirish mumkinligini tahlil qilish va talabni yanada faol qo`llab-quvvatlashdir. 2. Mavjud bo`lmagan talab. Iste’molchilar tovar bilan qiziqmasliklari va e’tibor bermasliklari mumkin. Bu holda marketingning vazifasi - xaridorlarda ushbu tovarga nisbatan qiziqish uyg`otishdir. 3. Yashirin talab. Ko`pgina iste’molchilar bozorda mavjud bo`lgan tovarlar va xizmatlar bilan qondirilishi mumkin bo`lmagan talabga ega bo`ladilar. Bu holda marketingning vazifasi - potensial bozor hajmini aniqlash va talabni qondirishga qodir bo`lgan samarali tovarlar yaratishdan iborat. 4. Pasayayotgan talab. Ertami-kechmi, har qanday korxonaning bir yoki bir necha tovariga bo`lgan talabning pasayishiga duch keladi. Bu sharoitda konyunkturaning pasayish sabablarini tahlil qilish lozim va yangi maqsadli bozorlar topish yo`li bilan, tovar xususiyatlarini o`zgartirish yoki yanada samarali aloqalar (kommunikatsiya) o`rnatish bilan tovar yetkazib berishni rag`batlantirish mumkinligi aniqlanadi. Bu yerda marketingning vazifasi - pasayib borayotgan talabning oldini olish uchun, tovarni taklif qilishga ijodiy yondashish lozimligini unutmaslikdir. 5. Doimiy bo`lgan talab. Ko`pchilik korxonalarda tovar yetkazib berish mavsumiy,

kundalik va hattoki soatbay tebranishga ega. Bu korxonalarning asosiy fondlarini kam yoki ko`p yuklash muammoasini tug`diradi. Masalan, jamoa transportining asosiy qismida «tig`iz vaqtda» yo`lovchilar haddan ziyod ko`p bo`ladi. Bu vaziyatda marketingning vazifsi - o`zgaruvchan (egiluvchan) baholar yordamida, rag`batlantirish va boshqa ta’sir qilish usullari orqali talabning vaqt bo`yicha tebranishini tekislash yo`llarini izlashi lozim . 6. To`laqonli talab. Bu talab to`g`risida tadbirkorlar o`z savdo tushumlaridan, foydalaridan to`liq qo niqish olgan holdagina gapiradilar. Marketing vazifasi iste’molchilarning tovarni afzal o`zgarishiga va raqobatning kuchayishiga qaramasdan talabning mavjud darajasini ushlab qolishga harakat qilish lozim. Bu sharotida tovar sifatini yanada oshirish, unga xizmat ko`rsatishni yaxshilash, tovarning iste’molni qondirish darajasini doimiy nazorat qilish birinchi o`ringa chiqadi. 7. Haddan tashqari yuqori bo`lgan talab. Bozordagi talabni qondirish mumkin bo`lgan darajadan talab darajasi yuqori bo`ladi. Bu holda marketingning vazifasi - talabning vaqtinchalik yoki doimiy ravishda pasaytirish yo`lini izlab topishdir. Bu vaziyatda narxlarni ko`tarish orqali, talabni qisqartirishga qaratilgan rag`batlantirishlar, servisni pasaytirish va boshqa choralar yordamida haddan tashqari yuqori bo`lgan talabni kamaytirishga harakat qilinadi. Bu vaziyatda marketingning maqsadi - talabni butunlay yo`q qilish emas, balki faqatgina uning darajasini pasaytirishdan iborat . 8. Noratsional talab. Tovarga bo`lgan talabga qarshi harakat qilish, sog`liqqa zararli tovarlarga talabni kamaytirish aniq maqsadli harakatlarni talab qiladi, sigaretlar, spirtli ichimliklarning tarqalishiga qarshi turli tadbirlar o`tkaziladi. Marketing vazifasi mahsulot zarari to`g`risida ma’lumotlar tarqatish, narxlarni ko`tarish va tovarlarga egalik qilishni cheklashlar orqali, iste’molchilarni o`z odatlaridan voz kechishga ishontirish . Shunday qilib, talabning 8 holatiga to`xtalib o`tdik. Mana shu holatlarning har biriga to`g`ri keladigan marketing turlari quyidagi 1.6 -rasmda keltirilmoqda. Konversion marketing - salbiy talabni bosib o`tishga yordam beradi, ya’ni yo`q joyda talabni vujudga keltiradi, bunga ishontirish va tovar to`g`risidagi yolg`on

ma’lumotlarni inkor etish orqali erishiladi. Masalan, urushdan keyingi yillarda sotuvda, sanoatda ishlab chiqilgan mayonez paydo bo`ldi. Xaridorlar buni tezda qabul qilmadilar. Faqatgina reklama vositasi bilangina mahsulotga talab vujudga keltirildi va taklif muvozanatlashtirildi . Rag`batlantiruvchi marketing - talabni uyg`otadi, tovarlar xaridorni qiziqtirmasa va bugungi kunda o`z qiymatini yo`qotgan bo`lsa, tovarlar noto`g`ri joylashtirilgan bo`lsa va boshqa bir necha hollarda talab mavjud bo`lmasligi mumkin. Bunday sharoitda rag`batlantiruvchi marketingning maqsadi iste’molchi bilan tovar o`rtasida foydali o`zaro aloqa o`rnatishdan, imkoniyatlarni yaratishdan va shunday qilib, talabni yaratishdan iboratdir .

Potensial talab mavjud, uni real talabga aylantirish kerak. Bu sharoitda Rivojlanuvchi marketing turidan foydalaniladi. Potensial talabni real talabga aylantirish uchun birinchi navbatda yangi tovarlar yaratish ustida ishlash kerak, ya’ni talabni yangi sifat darajasida qondirishga erishish kerak. Rivojlanuvchi marketing - yashirin talabni qamrab oluvchi va uni real talabga ay l antiru vchidir. Talabning pasayishi turli davrlarda har qanday tovar duch keladigan hodisa. Bu holatda Remarketingdan foydalaniladi. Remarketingning maqsadi talabni tiklash zarurligini bildiradi, ya’ni tushib borayotgan talabni jonlantirishdir. Talab o`zgarib turadi, talabni stabillash kerak. Bu holatda Sinxromarketing turidan foydalaniladi. Sinxromarketing - tebranib turuvchi talabni nisbatan barqarorlashtirishga va uni tartibga solishga yordam beradi. Bunday talab mavsumiy va boshqa tebranishlar bilan xarakterlanadi. Buning natijasida tovar taklifi talabga to`g`ri kelmaydi. Shuning uchun sinxromarketingning strategiyasi talab va taklif me’yorini tekislashdan iborat. Talab firmaning imkoniyatlariga aniq javob beradi, talabning bir tyokisda bo`lishiga erishish kerak. Bu sharoitda Qo`llab-quvvatlovchi marketing turidan foydalaniladi. Qo`llab-quvvatlovchi marketing -tovarlar va xizmatlar assortimentini to`ldirish, yangilash va narxlarni pasaytirish orqali mavjud bo`lgan talab va ehtiyoj darajasini saqlab qolishga imkon beradi. Talab haddan tashqari yuqori, talabni pasaytirishga erishish lozim. Bu holatda Demarketing turidan foydalaniladi. Demarketing maqsadi narxni ko`tarish, servisni qisqartirish yo`li bilan talabni vaqtinchalik yoki surunkasiga pasaytirishdan iborat. Nosog`lom talab sog`liq uchun zararli bo`lgan tovarlarga nisbatan paydo bo`ladi. Bunda Qarama qarshi harakatlanuvchi marketing noratsional ehtiyojlarni qondiruvchi talab va xizmatlarga bo`lgan talabni kamaytirish yoki butunlay yo`q qilishga xizmat qiladi. Bunga antireklama vositasida erishiladi .

Adabiyotlar : 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. -Т.: Ўзбекистон, 2012. -36 б. 2. Белявский И. Маркетинговое исследование: информация, анализ, прогноз. — М.: Финансы и статистика, 2001. 3. Гордон Я.Х. Маркетинг партнерских отношений. — СПб.: Питер, 2001. 4. Данько Т. Электронный маркетинг. — М.: ИНФРА-М, 2003. 5. Дейли Дж. Эффективное ценообразование — основа конкурентного преимущества. — М.: Вильяме, 2004. 6. Друкер П.Ф. Эффективное управление. — М.: Фаир-Пресс, 2006. 7. Кеглер Т., Доулинг П. Реклама и маркетинг в Интернете. — М.: Альпина, 2003. 8. Кирьяков А. Г. Максимов В.А. Основы инновационного предпринимательства. — Ростов н/Д: Феникс. 2002. 9. Крылова Т.Д., Соколова М.И. Маркетинг. Теория и практика. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. 10. Осентон Т. Новые технологии в маркетинге: золотой ключик к лояльности потребителей. — М.: Вильяме, 2004. 11. Основы инновационного менеджмента. Теория и практика: Учебник / Л.С. Барютин и др.; Под ред. А.К. Казанцева, Л.Э. Миндели. — 2-е изд. перераб. и доп. — М.: Экономика, 2004. 12. Портер М.Э. Конкуренция: Пер. с англ. — М.: Вильямс, 2003.

Похожие

Menejmentning nazariy asoslari

Marketingni boshqarish

Boshqaruv hisobining nazariy asoslari

Iqtisodiy tahlilning nazariy asoslari

Boshqaruv hisobining nazariy asoslari