Суғуртани мазмун ва моҳияти - Экономика - Рефераты

Суғуртани мазмун ва моҳияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Суғуртанинг иқтисодий моҳияти ва унинг вазифалари. 2. Суғурта соҳаси. Унинг жамият ҳаётидаги роли. 3. Суғурта компаниялари (ташкилотлари). 4. Суғурта ишидаги асосий тушунчалар.

www.arxiv.uz Суғуртанинг иқтисодий моҳияти ва унинг вазифалари Суғурталаш - бу унинг қатнашчилари орасида суғурта фондини пул бадаллари ҳисобига шакллантириш масаласи бўйича хўжалик юритувчи субъектга етказилган зарарни қоплашга мўлжалланган ёки содир бўлган суғурта ҳолати натижасида оилаларнинг даромадларига тенглаштирилган алоҳида ёпиқ қайта тақсимлаш муносабатлари йиғиндисидир. Суғуртани ҳарактерловчи хусусиятлар. Суғурталашда кутилмаган, тўсатдан ва нохуш ҳодисалар содир бўлиш эҳтимолига асосланган пулни қайта тақсимлаш муносабатлари пайдо бўлади, яъни халқ хўжалиги ва аҳолига моддий ва бошқа зарар етказиш мумкин бўлган суғурта ҳолати. Суғурталашда етказилган зарар суғурта қатнашчилари - ёпиқ ҳарактерга эга бўлган суғурталовчилар орасида қопланади. Зарар етказишнинг тасодифий ҳарактери ўзи билан моддий ва бошқа йўқотишларни келтириб чиқаради. Одатда, бу йўкотишлар мазкур давлатнинг ёки худуднинг бутун хўжалиги ва майдонини эмас, унинг бир қисмини қамраб олади. Бу суғурталанган барча хўжаликлар орасида зарар кўрган хўжалик зарарини тўлиқ қоплаш учун шароит яратиб беради. Суғурта қатнашчиларини доираси қанча кенг бўлса, ҳар қандай суғурталанувчи зарарни қоплашда уларнинг улуши шунча кам бўлади. Суғурталаш зарарни худудлар орасида ва вақт бўйича қайта тақсимлашни кўриб чиқади. Зарарни вақт бўйича қоплаш фавқулотдаги ҳолатлар бир неча йил давомида бўлиши ёки бўлмаслигига боғлиқ ва унинг қачон содир бўлиши номаълумдир. Бу ҳолат яхши, тинч йилларда тушган суғурта тўловларининг заҳира фондини яратиш заруриятини туғдиради, чунки кутилмаган фавқулотдаги ҳодисаларда улар зарарни қоплаш манбаи сифатида хизмат қилади. Зарарнинг ёпиқ ҳолда қопланиши суғурта фонди йиғилган маблағларни қатаришига асосланади. Суғурта тўловларининг ҳамма сўми (суғуртани

www.arxiv.uz ўтказган накладной харажатларни ҳисобга олинган ҳолда) зарарни қоплаш шаклида қабул қилинган вақт мобайнида ўша ҳудуд миқёсида қайтарилади. Суғуртанинг марказлашган ва марказлашмаган усуллари мавжуд. Марказлашган усул миллий даромаддан молияларни ажратиш билан боғлиқ. Суғурталаш моҳияти унинг вазифаларида акс этади – таваккалчилик, огоҳлантирувчи, жамғарма, назорат. Таваккалчилик асосий вазифа ҳисобланади, чунки у зарур кўрган хўжаликлар ва фуқароларга пул ёрдамини кўрсатиш бўйича суғурталашнинг асосий мақсади билан бевосита боғлиқ. Суғурталаш огоҳлантириш вазифасини ҳам бажаради. Бу суғурта таваккалчилигини камайтириш бўйича қилинаётган ишларни молиялаш учун суғурта фонди маблағларини ишлатиш билан боғлиқ. Суғурталашнинг жамғариш вазифаси қайсидир даражада кредитлашга ўхшаш. Бу ерда суғурта ёрдамида бир қанча маблағлар йиғилади ва бу пул маблағларининг тушуми секинлашган даврда ҳаёт даражасини ушлаб туриш учун ишлатилади. Суғурта назорат вазифаси суғурта фонди маблағларни мақсадли шакллантириш ва ишлатиш хусусиятини ўзида акс эттиради. Назорат вазифасининг талабига мос равишда ўтказилган суғурта операцияларининг тўғрилиги бўйича молиявий суғурта назорати ўтказилади. Суғурта соҳаси. Унинг жамият ҳаётидаги роли Суғурта объектлари турлича бўлганлиги сабабли суғурта муносабатларини 5 соҳага ажратиш лозим; мулкни суғурталаш, ижтимоий, шахсий суғурта, жавобгарликни суғурталаш, тадбиркорлик таваккалчилигини суғурталаш. Мулкни суғурталаш объекти сифатида моддий бойликлар қатнашади. Ижтимоийда эса – фуқароларнинг даромад даражаси киради (нафақа ажратмалари). Шахсий суғуртада – фуқаронинг ҳаёти соғлиги ва меҳнат лаёқати суғурталанади. Ижтимоий ва шахсий суғурталашни янада каттароқ соҳага бирлаштириш мумкин - бу оила даромадларини суғурталашдир.

www.arxiv.uz Жавобгарликни суғурталаш объекти сифатида маҳсулот етказиб бериш бўйича шартнома бандларини бажариш ва агар бирор шахс томонидан зарар етказилган бўлса, зарарни қоплаш ёки қарзларни тўлаш тушунилади ва булар суғурталовчининг мажбуриятларига киради. Масалан, автоҳалокат туфайли транспорт эгаси бошқа шахснинг соғлиги ва мулкига зарар етказди, у ҳолда мавжуд қонунларга биноан у етказган зарарни қоплаши даркор. Жавобгарликни суғурталашда зарарни суғурта ташкилоти тўлайди. қарзларни тўлашда бўйича суғурта мажбурияти ҳам шундай тартибда амалга оширилади. Тадбиркорлик таваккалчилигини суғурталаш фойда ололмаслик ёки зарар кўриш билан боғлиқдир (даромад ёки рентабеллик даражасининг камайиш ҳолатидаги суғурталаш, олдиндан кўриб бўлмайдиган зарарлар ҳолатида ва бошқаларда). Суғурта компаниялари (ташкилотлари) Ҳозирги пайтда суғурта ишида суғурта компанияларининг 4 хил ташкилий шакли кенг тарқалган. Суғурта компаниясини ташкил этишнинг биринчи шакли бу акционерлик асосида қурилади. Бу ҳолатда суғурта компанияси акция чиқаради ва акционерлик жамияти ҳисобланади. Бундай ташкилий шакл ҳаётни суғурталаш ва мулкни суғурталаш ҳамда бахтсиз ҳодисалардан сақланиш учун характерлидир. Суғурта компаниясини ташкил этишнинг бошқа шакли - бу ўзаро алоқа асосидаги ташкил этилади. Ҳар қайси ярим ташкил этувчи ҳам раҳбар ҳисобланади, яъни акция асосида эмас, балки суғурта полиси асосидаги акционерлик жамияти. Суғурта компанияларининг учинчи шакли ўзаро алмашувга асосланган кампания ҳисобланади. Бундай ташкилий шаклдаги компания алоҳида шахс ёки ташкилот номидан ҳаракат қилувчи жамоалардан шаклланади. Корхонанинг марказий идораси орқали унинг иштирокчилари суғурта таваккалчилиги билан ўзаро алмашиб туришади, бунда улар ўзларини ўзлари суғурта қилишади ва

www.arxiv.uz суғурта хизмати ташқарига сотилмайди. Тўртинчи шакл - бу Ллойд тизими ҳисобланади. Бу синдикатлардан ташкил топган бўлади, қоида бўйича бунга пай асосида суғурта компаниялари ва брокерлик суғурта филиаллари киради. Суғурта таваккалчилиги бўйича жавобгарлик Ллойд қатнашчиларининг ҳаммаси орасида ёки синдикат аъзолари орасида тақсимланади. Ишни брокерлар қабул қилишади ва ўртакашлик учун ўз улушини олади. Ллойд тизимини синдикатлар фаолиятини назорат қилувчи ва янги аъзоларни қабул қилувчи махсус қўмита бошқаради. Бундай тизим Англия ва Германия учун ҳарактерлидир. Суғурта компанияларида капитал йиғишнинг хусусияти асосан суғурта мукофоти ҳисобига амалга оширилади. Аммо суғурталашнинг бу шакли ҳаётни ва мулкни суғурталашдан сезиларли даражада фарқланади. Ҳаётни суғурталашда мукофотни ҳисоблаш мураккабдир. Компания суғурта тарифини ҳисоблашда учта асосий элементларга эътибор бериши керак; буларга суғурта бадали тўлов фонди (зарарни қоплаш), суғурта операцияларини юритиш бўйича харажатлар, суғурта агентлари ва ходимлардан ташкил топган персонални ушлаб туриш, инвестициядан даромадлар киради. Аммо суғурта ставкасини акциялашда суғурта йиғиндисини тўлаш ва суғурта операциясини юритиш бўйича харажатларни қоплашнинг (қўшимча) устамалар учун нетто-ставка ҳисобига яратилган бадаллар заҳираси катта аҳамиятга эга. Нетто-ставка миқдори суғурталанган аҳолининг улуш даражаси ва заҳиранинг даромадлилик нормасига боғлиқ. Мол-мулкни суғурталашда суғурта тарифларини шакллантириш тамойили эркин психологик омилларга асосланган бўлади. Мол-мулкни суғурталаш бўйича базавий (асосий) ставка, суғурталашни ўтиш ҳақидаги статистик маълумотлар алоҳида аниқланади. Самолет, автомобиль ва кемаларнинг авариялар сони ва ҳалок бўлганлар сони, ёнғинлар ҳамда зарар миқдори, фойда размеридаги харажатлар. Масалан, танкер корпусини суғурталашда базавий ставка, уни 15-20 йил давомидаги экспулатациясидаги нархининг 2% ташкил этади.

www.arxiv.uz Эксплуатациянинг катта муддатида тарифлар ошади. Агар танкернинг сузиш жойи хавфли бўлса (уруш ҳаракатлари), у ҳолда тариф янада ошади. Ишлаб чиқариш қуроллари ва хоналарни суғурталашда, ставкага ёнғинга қарши ҳимоя ва манбаларнинг борлиги ҳам таъсир этади. Уларнинг даражаси қанча юқори бўлса, ставка шунча кам бўлади ва тескариси. Суғурта компаниясининг молиявий фаолияти натижаси сифатида суғурта мукофоти ва суғуртани қоплаш тўлови плюс (қ) операцияларни юритиш бўйича харажатлар орасидаги фарқ ҳисобланган суғурта бадалларидан фойда ҳисобланади. Фойда ҳар доим компанияда қолади, бадаллар заҳираси ярим ушлаб турувчилар (суғурталовчилар) олдидаги келгуси мажбуриятлар сифатида инвестицияга йўналтирилади. Суғурта ишидаги асосий тушунчалар Суғурта ҳўимояси – бу аниқ бир объектга етказилган зарарни тугатиш ва қоплаш бўйича муносабатдир. Масалан, қишлоқ хўжалик ҳосилларини, мол- мулкни ёки яшаш даражасининг суғурта ҳимояси. Суғурта манфаати - икки маънога эга бўлган тушунча: биринчидан, иқтисодий эҳтиёжлар ва қатнашчиларни суғурталашдан манфаатдорликни билдирса; иккинчидан, мол-мулкка етказилиши мумкин бўлган зарар, ёки мол-мулкнинг йўқ қилиниши, ёки моддий йўқотишларни баҳолайдиган суғурта суммасини акс эттиради. Суғурталовчи суғурталашни амалга оширадиган махсус ташкилотдир (давлат, акционер аралаш). қайта суғурталовчи мос объекти қайта суғурталашга қабул қилувчи суғурта ташкилоти. қайта суғурталаш дунёнинг кўплаб давлатларида кенг қўлланади. қайта суғирталаш кўплаб суғурталовчилар ва қайта суғурталовчилар шакллантирган суғурта фонди маблағларнинг йиғиндисини зарурий концентрация учун шароит яратади.

www.arxiv.uz Суғурталановчи – суғурта бадали тўловчи ва суғурталовчи билан аниқ суғурта муносабатида қатнашувчи жисмоний ёки юридик шахс. Халқаро суғурта амалиётида у ярим ташкил этувчи деб аталади. Суғурталанган шахс – ижтимоий ва шахсий суғурта бўйича ҳаёти, соғлиғи ва меҳнат қобилияти, суғурта ҳимояси объекти ҳисобланган жисмоний шахс. Суғурта гувоҳномаси – шахсий суғуртани, мол-мулкни суғурталашни тасдиқловчи хужжат (суғурта полиси). Суғурта миқдори (суммаси ) - аниқ суғурталанган мол-мулк, ҳаёт, соғлиқ учун пул маблағлари размери. Суғурта таъминоти – суғурта миқдорини суғурталанган мол-мулк қийматига (нарҳига) нисбати. Максимал суғурта таъминоти 100% тенг. Суғурта тарифи — суғурта суммасининг бирлиги "сўм" даги тўлов ёки умумий суғурта суммасидан % ставкасида акс эттирилади. Суғурта фондини шакллантириш учун асос бўлиб хизмат қилади. Суғурталовчининг суғурталаши билан боғлиқ бўлган харажатлар учун зарур бўлган нетто-ставка юкламаси ва суғурта суммаси ҳамда суғурта зарарини тўлаш учун мўлжалланган нетто- ставкадан ташкил топган тариф брутто-ставкаси деб аталиши ҳам мумкин. Суғурта бадали (суғурта тўлови) — суғурта суммаларининг йиғинди билан сўмлардаги тўлови, бу халқаро суғурталашда суғурта мукофоти деб аталади. Суғурта бадали суғурта тарифини юзлик суғурта суммалари сонига (даврий, бирлик) кўпайтириш орқали аниқланади. Суғурталаш муддати — суғурта объекти суғурталанган даври. Суғурта майдони — суғурталаш мумкин бўлган объектларнинг максимал миқдори. Мулкий суғурталашда мол-мулк эгаларининг зарурий сони ёки шу жойдаги суғурталашга тегишли объектлар миқдори қабул қилинади. Ижтимоий ва шахсий суғурталаш бўйича суғурта майдони бу республика, вилоят худудида суғурталаниши мумкин бўлган ишчилар сонидир. Суғурта портфели — берилган ҳудудда, корхонада ёки ташкилотда суғурталанган шахслар, объектлар ёки суғуртанинг ҳаракатдаги шартномаларининг фактик (аниқ) миқдори.

www.arxiv.uz Портфелнинг суғурта майдонига фоиз (%) нисбати суғурта майдонини қамраб олишнинг фоиз (%) кўрсаткичини беради. Суғурта таваккалчилиги — бир неча маънога эга бўлган термин ҳисобланади.  Суғурта ҳолатидан зарар етказиш эҳтимоллиги. Математик ҳисобланган бу эҳтимоллик суғурта таърифларини қуриш учун асосий ҳисобланади.  Суғурта суммаси бўйича аниқ суғурта объектлари ва зарар етказишнинг эҳтимоллик даражаси. Объектларнинг баҳо миқдорига боғлиқ ҳолда бу тушунча катта, ўртача ва кичик суғурта таваккалчиликлари ҳамда уларнинг ҳалокатга учраши ва зарар кўриш эҳтимоллик даражаси бўйича жуда хавфли ва кам хавфли таваккалчиликларга ажратилиши мумкин. Суғурта таваккалчилигининг иккинчи маъноси халқаро суғуртада кенг ишлатилади. Суғурта ҳолати — салбий ёки бошқа кўрсатилган ҳолатларга боғлиқ ҳолда бўлиб ўтган аниқ ҳодиса ва бунга суғурта тўлови ёки суғурта суммаси тўланиши мумкин. Суғурта далолатномаси — содир бўлган суғурта ҳолатининг сабаби ва фактларини тасдиқловчи ўрнатилган тартибда тўлдирилган ҳужжат. Суғурта зарари — бутунлай зарарнинг қиймати ёки суғурта баҳоси бўйича бир қисми (зарарланган) бузилган мулкни таъминлаш. Суғурталанувчига зарарни аниқ тўлаш - суғурта қоплами деб аталади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. И.А. Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т.: Ўзбекистон, 1995. 2. И.А. Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1996. И . А . Каримов . Яратиш йўлида . Т .: Ўзбекистон , 1997. 3. Финансў Ғ Под редакцией В . М . Родиновой . М .: Финансў и статистика , 1995. 4. Д . Шим и Д . Сигел . Финансовўй менеджмент . М .,1996. 5. Д . Шим и Д . Сигел . Методў управления стоимостью и анализа затрат . М ., 1995. 6. А . Д . Шеремет , Р . С . Сайфулин . Методика финансового анализа . М .: Инфра , 1995. 7. И . Н . Герчекова . Менеджмент . М .: Банки и биржи , 1995. 8. И . А . Бланк . Основў финансового менеджмента . Киев , 1999. 9. И . А . Ковалев . Управление финансами . М .,1998. 10. Теория финансов Ғ Под ред . Л . А . Дробозинова , М ., 1995. 11. Б . Л . Дайзберг . Основў экономики , М ., 1995. 12. Валютнўй рўнок и валютное регулирование . Учебное пособие Ғ Под ред . Платановой И . Х ., М ., 1997.

Похожие

Пулнинг моҳияти ва функциялари

Молиянинг моҳияти ва вазифалари

Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва тамойиллари

Молиявий назоратнинг моҳияти ва функциялари

Аудитнинг моҳияти, мақсади ва вазифалари