Аудитнинг моҳияти, мақсади ва вазифалари - Экономика - Рефераты

Аудитнинг моҳияти, мақсади ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.5 KB

Аудитнинг моҳияти, мақсади ва вазифалари Р е ж а : 1. Аудитнинг мохияти ва турлари 2. Аудиторлик фаолиятларнинг ташкил этилиши ва вазифалари 3. Аудитни якунлаш ва хулоса тайёрлаш

1. АУДИТНИНГ МОХИЯТИ ВА ТУРЛАРИ Мулкчилик шаклларининг хилма-хиллиги ва мамлакатимизда бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтиш корхона, фирмалар, банк ва суғурта муассасалари ва бошқаларни молиявий назорат қилиш усулларини такомиллаштириш масаласини кун тартибига қўймоқда. Та o сисчи ва ҳиссадорлар корхона ҳақиқий ҳолатини аниқ ва об o ктив тарзда баҳолашдан жиддий манфатдор бўлиб, ушбу масалани ҳал қилишда асосан махсус хизмат-аудиторлик муассасалари хизматидан фойдаланишади. «Аудиторлик» сўзи лотин тилида мулкдорларнинг ўз маблағларидан амалдаги қонунчиликка асосан белгиланган ме o ёр ва ҳуқуқлар доирасида сарфлашда маслаҳат, оғзаки ёрдам, кузатишларни амалга оширувчи мансабдор шахс,деган ма o нони англатади. Аудитнинг зарурияти ҳисобот концепцияси талабларининг бажарилиши вазиятидан келиб чиқади. Бу бир томон иккинчи бир томонга ҳисобот бериш ва мажбурият бажарилишни назорат қилишни э o тироф этади ва бу назорат қандайдир ма o лумот, тушунтириш ёки ҳисобот олишни назарда тутади. Ҳисобот бериш қуйи бўғин бошқарувчилари юқори бўғин бошқарувчиларнинг акциядорларга ҳисобот бериши кераклигидан келиб чиқади. Шунинг учун аудит назоратнинг механизми сифатида юзага келади ва ҳисобот беришнинг бажарилишига ёрдам беради. Аудит ёрдамида воситачилик шартномалари амалга ошади, чунки бунда воситачининг фаолияти назорат қилинади. Тўғри ма o лумотлар олишда, берилаётган ахборотдаги ноаниқликни аниқлашда аудит яна ҳам зарурдир. Аудит қабул қилинаётган қарорлар сифатини ва корхона активларини тақсимланишини яхшилашга ҳам ёрдам беради. Яна аудитга суғурта кафолати бажарилишини та o минлайдиган чора сифатида ҳам қаралади. Аудит хўжалик суб o ектининг оммавий молиявий ҳисоботни тўғрилигини, тўлиқлигини, бухгалтерия ҳисобини юритиш ва молиявий

ҳисоботлар тўғрисидаги қонун ва талабларга жавоб беришини аниқлаш мақсадида ўтказиладиган мустақил экспертиза ва таҳлилни билдиради. Бундан ташқари аудит яна бошқа назорат ишларини ўз ичига олади. Аудитнинг асосий фаолияти суб o ектининг иқтисодий аҳволига боғлиқ фактларни йиғиш ва баҳолашдир. Юқоридагиларни ҳисобга олиб аудитнинг асосий фаолият турларини кўришимиз мумкин. Биринчидан, ҳар қандай аудиторлик фаолиятини юритишнинг мажбурий шарти бўлиб унинг чегараси ҳисобланади. Бундай чегаралар муайян иқтисодий суб o ектнинг ўлчамлари ёки тармоқ аудитида ма o лумот тизимини текшириш билан аниқланади. Иккинчидан, аудитор аудит об o екти ва уни ўтказилишдан манфаатдор бўлганлар ўртасидаги «ахборот бўшлиғини» тўлдиришга ҳаракат қилади. Бу асосан ҳисоботларда айрим ма o лумотларни етишмаслиги ёки ҳисоботдаги ма o лумотлар ишончлилиги ва ҳақиқийлиги билан баҳолаш қарор қабул қилиш учун фойдаланиш мумкин бўлмаган ҳолда. Учинчидан, аудит ўтказаётган шахсларнинг малакаси асосий шартлардан ҳисобланади. Аудитор – керакли ма o лумотларни йиғиш ва ўлчовларни тушуниш орқали ма o лумотларни баҳолашни яхши билиши керак. Бундан ташқари аудитордан ўзини муомала ме o ёрларига риоя қилиш талаб қилинади, я o ни у ўзини мустақиллигини сақлаш ва ташқи ҳамда ички та o сирларга қарши тура олиши керак. Аудиторлар-ҳисобот, назорат ва таҳлил соҳасидаги юқори малакали мутахассислардир. Улар турли ишлаб чиқариш-молиявий фаолиятни текширади ва таҳлил қилади, текширилган ма o лум бир давр натижаларига хулоса тайёрлашади. Тўртинчидан,аудитнинг асосий мазмуни ма o лумотларни йиғиш ва баҳолашдир. Бунингсиз хеч қандай аудиторлик ҳисобот текширув натижаси сифатида қабул қилинмайди.

Бешинчидан, йиғилган ма o лумотлар муайян бир стандарт ва ўлчовлар ёрдамида баҳоланади. Бундай ўлчовлар ташқи аудитда четдан, ички аудитда эса шу суб o ектнинг раҳбарлари томонидан белгиланади. Олтинчидан, аудиторлик текширишнинг сўнги босқичи бўлиб ҳулоса тайёрлаш ҳисобланади. Ҳулоса орқали аудитор тафтишда аниқланган ма o лумотларни манфаатдор гуруҳларга етказади. Аудитнинг умумий ўлчамлари доирасида уни бир неча вариантга ажратиш мумкин: МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ АУДИТИ. Бундай аудит молиявий ма o лумотни тўлиқлиги ва ишончлилигини, уни ма o лум талабларга жавоб беришини аниқлаш учун ўтказилади. КЕЛИШИЛГАН ЁКИ ДОИМИЙ АУДИТ. бунинг асосий мақсади ма o лум маросимларга, ме o ёрларга ва қоидаларга амал қилишини текшириш. Мазкур аудитни предмети бўлиб асосан шу об o ект ва унинг ходимларининг ишлаш методи киради. Аудитда айрим бошқарув қарорлари натижасида корхона ишларидаги камчиликларини таҳлил қилиш муҳимдир. ИШЛАБ ЧИ Қ АРИШ ФАОЛИЯТИНИНГ АУДИТИ. Аудиторнинг асосий вазифаси-маҳсулот чиқаришни кўпайтириш ва таннарҳни пасайтириш йўлларини излаб топишдир. Аудитор яна корхонанинг меҳнат унимдорлигини ва самарадорлигини ошириш маслаҳатлар бериши керак. Иқтисодий интизомни бузилишини текшириш кўп меҳнат талаб қиладиган аудитдир. Бунда молиявий- иқтисодий ривожланишнинг асосий йўналишлари ўрганилади. Аудитор у ёки бу ривожланиш йўналишини мақуллаши ёки мақулламаслиги мумкин. Аудит манфаатдор томон талаби билан ўтказилса ихтиёрий бўлади, (агар қонунда кўрсатилмаган бўлса). Мазкур текширишнинг характери ва чегарасини манфаатдор томон белгилайди. Мажбурий аудит қонунда белгиланган бўлади. Молиявий хўжалик фаолиятини текшириш учун корхона аудиторнинг таклиф қилиши шарт.

Мажбурий аудитдан ўтадиган корхоналарнинг рўйхати давлат бошқарув органлари томонидан аниқ қилиб белгиланган (хиссадорлик жамиятлари, қўшма корхоналар, банк, суғурта компаниялари, фонд биржалари). Бундан ташқари аудит яна қуйидагича туркумланади: ички, ташқи, консалтинг, раҳбарлик фалиятини тезкор аудити, экологик аудит. Ташқи ҳам, ички аудит молиявий ҳисоботни ме o ёр ва қоидаларга риоя қилишни текширади. Фаолият характерининг асосий фарқи шундаки ички аудит корхона раҳбари ёки унинг номидан ташкилотнинг ўзида корхона ходими томонидан ўтказилади. Ташқи аудитда эса аудитор четдан таклиф қилинади. Ички аудит умумий бошқарув назоратини ажралмас қисми деб кўрилиши мумкин. Дастлаб аудитнинг роли молиявий бошқарув ва активларнинг ҳавфсизлигини та o минлаш вазифаларидан келиб чиқар эди. Кейинги вақтларда ташкилотларда ички аудит бошқаруви ма o лумотлар тизимини, я o ни қарор қабул қилиш учун асос бўладиган ма o лумотларни сифатини баҳолаш билан кенгайди. Хорижий тажрибаларга таяниб ички аудитор фирма, компанияларнинг бошқарув функцияларини ва ўз фаолиятини мустақил экспертли баҳолайди. Улар бош фирмаларга, я o ни бошқарадиганларгатаҳлил ва баҳолаш натижалари асосида таклифлар, маслаҳатлар, ма o лумотларни тайёрлаб беришади. Ички аудитор давлат ва хусусий ташкилотларда ишдайди. Ички аудиторнинг вазифаси ходимларга иложи борича ўз ишларини юқори даражада самарали бажаришга ёрдам бериш, бухгалтерия ма o лумотлари ва уларнинг ишончлилигини текширишдан иборат. Ички аудитор юқори турувчи раҳбарларга ҳисобот беради, директорлар кенгаши ва бошқа бошқарув бўлинмалари билан тўғридан-тўғри алоқада бўлади. Аудит текширишнинг афзаллиги мавжуд ва келажагдаги қийинчиликларни бартараф қилиш бўйича берилган маслаҳатлари ҳисобланади.

Ички аудитнинг мазмунига ҳамма турли қарайди. Айримлар аудиторнинг-бухгалтер деб ҳисоблашса, бошқалар тафтишчи деб айтишади. Европа давлатларида ички аудит билан бир қаторда ташқи аудит ҳам кенг тарқалган. Ташқи аудит алоҳида фирмалар томонидан ўтказилади. Бундай аудит ташқи гуруҳларга ташкилот ва унинг бошқаруви фаолиятини кузатиш ва назорат қилишга имкон беради. Ташқи аудиторнинг асосий вазифаси ташкилотнинг молиявий ҳисоботини текшириш ҳисобланади Ташқи ва ички аудитнинг функцияларини ўрганган ҳолда уларнинг фарқини, ҳар бирини назоратга қўшган ҳиссасини аниқлаш мумкин. Ташқи ва ички аудитнинг фарқларини қуйидаги жадвалда таҳлил қилиш мумкин. 1-Жадвал Ташқи ва ички аудитни қиёслаш Таққослаш элементлари Ички аудит Ташқи аудит Об o екти, доираси Раҳбарият томонидан белгиланади. Ривожланишнинг бошида мақсади активларни сақлаш ва зарар қўришнинг олдини олишдир. Ахборотлар тизимининг функционал аудитига кўпроқ э o тибор берилади. Мақоми билан аниқланади. Асосан молиявий ҳисобот ва аҳборотни ишончлилигининг аудити катта ўрин тутади. Айрим мамлакатларда ишлаб чиқариш фаолиятининг аудити ривожланган. Малакаси Бошқарув структураси томонидан анқланади. Мустақиллиги чекланган ва малакаси камроқ қа o тий белгиланган. Юқори даражада мустақиллика эга. Методлари Асосан ҳар ҳил Фарқи текширишларни

методлар қўлланилади. деталлаштиришда ва аниқлигида. Мақсади Режа ёки раҳбарият томонидан белгиланади. қонунлардан, суд органларидан ва ташқи талаблардан келиб чиқади. Ҳисобот бериш Раҳбарият олдида Манфаатдор гуруҳ ёки ташкилот раҳбарияти олдида. Бундан ташқари қўшимча хизмат сифатида бўлиши мумкин 2. Аудиторлик фаолиятларнинг ташкил этилиши ва вазифалари Иқтисодиётнинг бозор муносабатларига ўтилиши жумҳуриятимизда ҳам аудиторликни ташкил қилишни тақазо этади. чунки давлат ва ширкат корхоналаридан ташқари ҳиссадор (акционер) жамиятлари, маoсулияти чекланган жамоалар, кичик, ижара, қўшма корхоналар, тижорат банклари, якка тартибда ишловчи тадбиркорлар вужудга келди. иккинчидан, вазирликларнинг ташкилотларга тегишли бўлган амалдаги тафтиш хизмати қониқарли натижа бермади. корхона ва ташкилотлар, вазирлик, бошқарма раҳбарига бўйсунганлиги сабабали тафтишда аниқланган йирик камчиликлар ва камомадлар очиб ташланмайди ва ташқарига чиқарилмайди. халқ хўжалигининг турли мулкий шаклидаги корхоналарнинг молиявий назоратини ўрнатиш учун аудиторлик фирмалари ташкил қилинади. бу фирмалар тўла мустақил бўлиб, ўз фаолиятини давлат қонун-қоидалари, аудит тўғрисидаги махсус қонун асосида олиб боради. Аудиторлик фирма, ташкилот жамият, бирлашмалар раҳбарлари, вазирликлар, (давлат буюртмаси) ёки алоҳида акционерлар томонидан корхонанинг иқтисодий кўрсаткичларини таҳлил қилади. ҳисоб ишларини

тўғрилигини кўриб чиқади. шунингдек, корхона ва фирмаларда аудиторлик хизматлар жумладан, бухгалтерия ҳисоботини тузиш, ҳисоб ишларини тиклаш ва консулpтация ёрдамига зарурат ошиб бормоқда. Аудиторлик фаолияти тўғрисидаги қонун (1992-йил, декабр) қабул қилингандан сўнг, молия вазирлиги лицензияси (рухсатномаси) га эга бўлган барча аудитор фирмалар ўзбекистон республикасининг аудиторлар ва аудиторлик фирмалар давлат реестрига киритилиб, бу рўйхат матбуотда эoлон қилинади. аудиторлик хизмати жахон амалиётида кенг қўлланилади. бизнинг республикамизда аудиторлик хизмати 1990-95 йилларда вужудга келди ва хозирда тўлиқ шаклланди. аудиторлик хизмати назоратдан фарқ қилиб мустақил бирон бир вазирлик ёки, юқоридаги идора(бошқарма), сиёсий партия ва ижтимоий ташкилотларга ҳисобот бермайди. мазкур назоратнинг дастлабки ва асосий шарти корхона, фирма эгалари, давлат органлари (солиқлар бошқармаси) ва аудиторнинг ҳисоб ва ҳисоботини ишончлилигини таoминлашдаги ўзаро манфатдорлиги ҳисобланади. Турли кичик корхона (фирма) ларда ҳисоб ишларини юритиш, ҳисобот тузишлари мумкин. амалиётда аудиторлик фаолиятининг бошқа турлари бозор иқтисодиёти шароитида ҳуқуқий, молиявий, экология масаласи бўйича консулpтация хизматини кўрсатиш, ишлаб чиқаришни тўғри ташкил этиш, маркетинг кенг ривож топмоқда. (1-тасвир) Шу сабали аудиторлик хизмати таркиби нафақат бухгалтерия ҳисоби, назорат ва таҳлили, балки аудиторлик фаолиятининг бошқа йўналишдаги молия, ҳуқуқшунослик мутахассиларидан ташкил этмоқда. Молиявий хўжалик фаолиятининг аудиторлик текшириши ва бошқа хизматлари корхона (фирма) лар билан тузилган шартнома асосида бажарилади. Узоқ муддатли ёки бир марта бажарилувчи аудиторлик хизматларга шартномалар тузилиши мумкин. Шартномаларнинг намунавий шакли қуйида берилган. 1-намуна

Аудиторлик хизмат кўрсатиш шартномаси 200 6 йил 15-март Фарғона шаҳри “Тонг” аудиторлик фирмаси (бундан кейин бажарувчи деб номланади), унинг директори Абдуқодиров С.А. бир томон, ва “Шерзод” акционерлик жамияти раҳбари Мўминов С. (бундан буён “буюртмачи” деб номланади) иккинчи томон, ушбу Шартномани туздик. 1. Буюртмачи қуйидаги аудиторлик хизматларини бажарувчига топширади, бажарувчи қабул қилиб олади: - буюртмачининг молиявий-хўжалик фаолиятини ҳар йиллик аудитини ўтказиш; - буюртмачи унинг филиали, агентлиги режадан ташқари текшириш ҳамда алоҳида буюрма бўйича консул p тация хизматлари. 2. Шартнома имзо чекилгандан бошлаб 3 йил мобайнида ўз кучини сақлайди. Шартнома муддати тугашига 15 кундан олдин шартномалаш тўғрисида буюртмачи бажарувчини огҳлантирса шартноманинг амал қилиш муддати автоматик равишда бир календар йилга узайтирилади. 3. Ишларни бажариш муддатлари: молиявий хўжалик фаолиятининг тўла аудити йил якунлари бўйича буюртмачи тасдиқлаган ва бажарувчи билан келишилган муддатда. Режадан ташқари текширишлар ва консул p тацион хизматлар алоҳида шартномаларда белгиланган маддатларда бажарилади. 4. Буюртмачи барувчининг хизматларидан имтиёзли фойдаланиш ҳуқуқига эга. Зарур ҳолатларда аудит ўтказиш муддатлари ҳамда ҳақ тўлаш миқдорлари томонлар келишуви билан ўзгартирилади. 5. Шартнома бўйича иш ва хизматлар қиймати. Бажарувчига тўланувчи хизмат ҳақи аудит ўтказишга сарфланган вақтни тариф бўйича белгиланган соатга кўпайтириш билан аниқланади. Тўловлар бир марта,я o ни шартномада кўрсатилган ишлар бажаришга топширилгандан кейин, бажарувчининг ҳисоб-рақамига пул кўчириш йўли билан амалга оширилади.

6. Буюртмачининг мажбуриятлари: аудит текширувида барча зарур бўлган хужжатлар, корхона тижорат сири бўлган ахборотларни бажарувчига тақдим этиш мажбуриятини олади. Шунингдек бажарувчига ишлаш учун зарур шароитлар яратиб беради: аудиторлик иш жойи, ҳужжатларни сақлаш учун шкаф ажратиш, моддий жавобгар шахсларнинг қатнашуви, моддий қийматликларни муҳрлаш. 7. Бажарувчининг мажбуриятлари: аудит текшириш ўтказишда корхонага таалуқли тижорат сирини сақлаш ва буюртмачининг рухсатисиз учунчи шахсларга ошкор қилмаслик: солиқ қонунчилигига риоя қилиш буйича буюртмачи билан биргаликда моддий жавобгарликка тортилиш. 8. Ушбу шартноманинг 7-бандида кўрсатилган шартлар бузилса буюртмачига келтирилган зарарни бажарувчи тўлайди. Моддий зарар ўлчамини аниқлаш мумкин бўлмаган ҳолатларда бажарувчи,текширишда олган ма o лумотларни буюртмачининг рухсатисиз ошкор қилганлиги учун ҳар бир факт бўйича белгиланган миқдорда буюртмачига жарима тўлайди. Ушбу шартноманинг бажарилиши бўйича тарафлар ўртасидаги низолар Давлат хўжалик суди томонидан кўрилади. Ушбу шартнома 2 нусҳада тузилди, бир нусҳадан сақланиб, тенг ҳуқуқга эга. Тарафларнинг реквизитлари: Буюртмачи Бажарувчи Имзо Мўминов С. Имзо Абдуқодиров С.А. Манзил : Манзил : Ҳисоб рақами № Ҳисоб рақами № Та ъ сисчилик шартномаси ва низоми аудиторлик фирмани ташкил этиш учун ҳуқуқий асос бўлиб ҳисобланади. Аудиторлик хизматининг асосий

вазифалари фирма низомида белгиланади, улар асосан, ҳисоботлар, биринчи ўринда бухгалтерия баланси ва молиявий натижалар, фойдани ишлатилиши тўғрисидаги ҳисобот, ҳамда ҳисоботнинг ишончлилигини тасдиқлашдан иборат. Аудиторлик фаолияти корхона жамғармасининг ортишига, барча маблағлардан самарали фойдаланишга, мавжуд камчиликларни бартараф этишда амалий ёрдам беришга қаратилиши керак. Аудиторнинг асосий э o тибори корхонада содир этилаётган молиявий ва ташқи иқтисодий муомалаларнинг қонунийлиги, маҳсулот, иш ва хизматлар, таннархларнинг тўғри ҳисобланиши, фойданинг ҳисобланиши ва тақсимланишининг ҳисобида тўғри юритилишига қаратилади. Шунингдек, та o сисчилар шартномаси, қоидалари, ва корхона (фирма)лар низомига риоя қилиш, корхона ишидаги молиявий ва хўжалик фаолиятинингташкилий хужжатларини (фармойиш, буйруқ) тўғри расмийлаштирилганлиги ҳам атрофлича текширилади. Аудиторлик фирмалар тасдиқланган низомга асосан фаолият кўрсатишади. Уларнинг фаолият турлари махсус йўналишда (ҳар жихатдан тафтиш ўтказиш ва аудит текшириш) ёки кўп тармоқли бошқа фаолият турлари билан ҳам (бухгалтерия ҳисоби, солиққа тортиш, менежмент, маркетинг, хусусийлаштириш, акциялаштириш, иктисодий экспертиза, ахборотлар, кадрлар тайёрлаш) шуғулланиши мумкин. Аудиторлик фирмаларнинг асосий мақсади – корхона, фирмалар, уларнинг шериклари хизмат кўрсатаётган корхонанинг молиявий ахволи ва ҳисоботлари тўғрисидаги ҳолис ма o лумотлар билан та o минлаш, иқтисодий суб o ектларнинг тегишли фаолиятининг якуний натижалари тўғрисидаги ўз фикрини илмий асослаб мустақил, расмий билдиришдир. Ушбу мақсаддан келиб чиққан холда аудиторлик фирмалар турли давлат, жамоа, ширкат, хусусий, ижара, қўшма ва бошқа корхоналарнинг буюртмаларига асосан уларнинг молиявий – хўжалик ва тижорат фаолиятларини текширишдан ўтказишади.

Аудиторлик фирмаларнинг муҳим вазифаларига қуйидагилар киради: - корхона молиявий-хўжалик фаолияти ва мулкий ҳолатини экспертизадан ўтказиш; - иқтисодий суб o ектларнинг ишларини яхшилаш, уларнинг самарадорлигинин ошириш буйича тавсиялаш тайёрлаш, тўлов қобилияти тўғрисида хулоса тузиш, баланс ва ҳисоботларини ишончли эканлиги ҳамда хўжалик операцияларини ва уларнинг бухгалтерия ёзувларини қонунийлигини тасдиқлаш; - корхона молиявий-хўжалик фаолияти натижаларини истиқболини белгилаш, уларни ривожланиш имкониятлари ва якуний натижаларига баҳо бериш; - илмий-тадқиқот ишларини олиб бориш, ҳисобга олиш ва таҳлил услубларини ишлаб чиқиш, ме o ёрий ҳужжатларни йиғиш, тайёрлаш ва ўтказиб беришни уюштириш йўли билан корхона фаолиятини илмий, услубий ахборотли та o минлаш; - ҳисоб, назорат ва хўжалик фаолияти таҳлилини ташкиллаштириш буйича юқори малакали маслаҳат – ахборот хизматини кўрсатиш; - бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва назоратнинг автоматлаштирилган тизимларини ишлаб чиқиш ва тадбиқ этиш; - бошқариш, ҳисоб, режалаштириш ва тоифалар буйича ходимларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш (қисқа муддатли курслар, конференциялар ва бошқа тадбирлар ёрдамида)ни ташкиллаштириш; - илғор ва хорижий тажрибаларни акс эттирувчи ишлар буйича нашриётчилик фаолиятини бажариш ва бошқа ме o ёрий ҳужжатлар, услубий тавсиялар, нашрий маҳсулотлар билан мижозларни та o минлаш. Аудит фирмалари ҳуқуқий шахс ҳисобланади ҳамда ўз фаолиятини хўжалик ҳисоби, ўзи-ўзини маблағ билан та o минлаш қоидалари асосида амалга оширилади. Буюртмачи (мижоз)лар билан келишилган холда фирма ишларининг турлари ва ҳажми, бажарилган хизматлар учун ҳақ тўловлар, тарафларнинг мажбуриятлари ва вазифалари белгиланади. Аудит фирмалари

ўзлари ихтиёридаги маблағ ва мулкдан фойдаланиш масалаларини мустақил хал этишади, бухгалтерия ҳисобини юритишади, зарур ходимларни ишга қабулқилишади. Амалдаги қонунчиликка асосан аудит фирмаси турли бирлашмаларга ва ассоциацияларга а o зо бўлиши, ўз маблағлари ҳисобидан асосий ва айланма маблағларни ташкил этиши мумкин. Аудит фирмалари ишлари унинг директори томонидан бошқарилади. Директор ходимларни ишга қабул қилади, ишдан бўшатади, иш реажаларини тасдиқлайди, фирма мақсадига эришиш йўлида ҳуқуқий қа ҳақиқий харакатларни бажаради, ташкилий фармойиш берувчи ҳужжатларни чиқаради, ташкилот манфаатларини бошқарув органлари олдида химоя қилади. Бозор миуносабатларининг ривожланиши, турли мулкчилик шаклидаги корхоналарнинг фаолият кўрсатиши шароитида назорат тизимида унинг турли услублари қўлланилади. Назорат услубларининг вазифалари ва мақсадли йўналтирилиши 1-иловада келтирилган гуруҳлаш белгиларида кўриш мумкин. 3. АУДИТНИ ЯКУНЛАШ ВА ХУЛОСА ТАЙЁРЛАШ Аудит тарифига биноан аудитор фойдаланувчига хулоса топширади. Аудитнинг асосий мақсади молиявий ва хўжалик операцияларининг тўғрилигини ва уларнинг Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига ва бошқа ме o ёрий хужжатларга нечоғлик мос келишидан, буларнинг тўла тўкислиги, бухгалтерия ҳисоби ва бошқа молиявий хисоб юритишга қўйилаётган талабларга мос ва монанд эканлигининг аниқлашдан иборат. Аудиторлик иш хизматларинг бажарилиши унинг натижаси бўйича хисобот тузилиб буюртмачига тақдим этиш билан якунланади. Хисобот хулоса шаклида расмийлаштирилиб, текшириш натижалари учинчи томонга буюртмачининг рухсатисиз ошкор қилинмайди. Хулоса топшириш аудит жараёнининг энг мухим қисмидир. Халқаро амалиётда хулосалашнинг қуйидаги стандартлари қабул қилинган:

1. Хулоса молиявий хисоботнинг умумэ o тироф этилган бухгалтерия тамойилларига мос тузилганлиги тўғрисидаги хабарга эга бўлиши керак. 2. Хулосада тамоиллар ўтган даврга нисбатан хисобот даврида кетма-кетлик тартиби амал қилинмаган холатлар ва тамойиллар аниқланиши керак. 3. Агар хулосада бошқа ибора бўлмаса молиявий хисоботдаги ма o лумотларни очишни тўлиқ бир хилликда қараш керак. 4. Хулоса ўз ичига яхлит молиявий хисобот тўғрисидаги фикрни ёки бу фикр ифодаланмаслиги ўз ичига олиши керак. Агар якуний фикр ифода этилмаса унинг тегишли сабаблари кўрсатилади. Барча ҳолатларда аудиторнинг номи молиявий хисоботлар билан боғлиқ бўлганда хулоса ўз ичига аудиторлик текширувининг характерининг аниқ ифодасига эга бўлиши керак. Шунингдек аудитор ўз ичига олаётган мажбуриятлар даражаси тўғрисидаги ма o лумотларни ўз ичига олиши зарур. Хулосанинг характеридан мустақил равишда, унинг қуйидаги 7 элементи ўзгармасдир. 1. Хулосанинг номи. Аудит стандартлари хулосанинг албатта номи бўлиши ва «мустақил» сўзи билан ёзишни талаб қиладики, «мустақил аудитор хулосаси ёки мустақил бухгалтер фикрлари» деб номлаш мақсадга мувофиқдир. қўшимча «мустақил» сўзини киритиш талаби фойдаланувчиларга аудитнинг бошқа муносабатларининг нисбатан об o ектив ўтказилганлигини кўрсатиш керак. 2. Аудиторлик хулосасининг йўналтириши (адресат). Хулоса компания акционерларига ёки директорлар кенгашигаюборилади. Сўнгги йилларда аудиторнинг на компанияга на директорлар кенгашига қарам эмаслигини кўрсатиш мақсадида хулоса акционерларга берилади. 3. Кириш абзаци. Хулосанинг биринчи абзаци 3 та функцияни бажаради. Биринчидан, аудит бухгалтерлик фирмаси томонидан ўтказганлиги хақида ёзилади. Бу қайд учун зарур, чунки берилган хулоса счётларни тайёрлаш

хақидаги хисобот ёки умумий текшириш эмаслигини кўрсатиш учун муҳимдир. Иккинчидан, бу абзацда аудитга тегишли бўлган хисобот айтиб ўтилган. Унда шунингдек, фойда ва зарарлар, пул маблағларининг харакати тўғрисида хисоботлар учун баланслар ва хисобот даврларининг муддатлари келтирилган. Аудиторлик хулосасида келтирилган молиявий хисоботларнинг номланишлари ма o мурият ишлатадиган номланишлар билан бир хил бўлиши керак. Учинчидан, кириш абзацида бу хисобот бўйича жавобгарлик компания ма o муриятида ва аудиторнинг мажбуриятларига фақатгина бу хисобот бўйича унинг фикрлари кириши тўғрисида ёзилган. Ушбу фикрнинг мақсади - компания ма o мурияти ўринли умумэ o тироф этилган бухгалтерия принциплари танланишга жавоб беришни, шунингдек бу принципларни қўллаш бўйича қарорлар қабул қилишни такидлашдан иборат. Бу ифода ма o мурият ва аудиторнинг муносабатига аниклик киритиши керак. 4. Соха (мухит) абзаци. Бу абзацда аудитор аудит йўлида айнан нималар қилганлиги айтилади. Бу ерда аудитор умумэ o тироф этилган стандартларга қай даражада амал қилганлиги кўринади. Соха абзацида аудитни амалга ошириш доираси баён этилади. 5. Фикр абзаци. Аудиторлик хулосасининг охирги абзацини аудиторнинг ўтказилган текширишларга асосланган натижалари ташкил қилади. Хулосанинг ушбу қисми муҳимдир, чунки кўпинча аудиторлик хулосаси аудитор фикрлари деб аталади. Фикр абзаци адиторлик хулоса топширишнинг умумэ o тироф этган стандартларнинг биринчи ва тўртинчилари билан бевосита боғлиқдир. Аудитордан молиявий ҳисобот хақида фикр билдиргада компания умумэ o тироф этилган бухгалтерия принцларига риоя этганлиги хақида натижани қўшиши кераклиги талаб қилинади. 6. Аудиторлик фирмасининг номи. Бу ерда сўз аудитни амалга оширган фирманинг ёки аудитор фамилиясининг конкрет номланиши хақида.

Кўпинча фирма номидан фойдаланилади, чунки касбий ва хуқуқий жавобгарликни аудитнинг касбий стандартлари сифатида мослик бўйича тўлиғича аудиторлик фирмаси олади. 7. Аудиторлик хулосасининг санаси. Аудиторнинг об o ектидаги энг муҳим аудиторлик жараёнларини тугатгандан сўнг аудиторлик хулосасини санасини қўйиш муҳим ахамиятга эга. Бу сана фойдаланувчилар учун жуда керакдир, чунки аудиторнинг молиявий хисобот тақдим этилган санасидан сўнг бўлиб ўтган барча ходисалар учун аудиторнинг бўлган ма o сулиятини кўрсатувчи кундир. қуйидаги холатларда ижобий аудиторлик хулоса ёзишдан бош тортиш мумкин: текширилган хисобот корхонанинг хақиқий молиявий ахволини ифода этмаса; хўжалик фаолияти муомалалари ва уларнинг натижалари бузиб кўрсатилса хамда амалдаги ме o ёрий хужжатларга ва умумий қоидаларга мос келмаса.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: Ўзбекистон, 1992 йил 8 декабр. 2. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси. Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг 29.08.96 йил. 257 1-сон қарорига мувофиқ, тасдиқланган 1997 йилнинг 1 мартидан кучга киритилган. 3. Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодекси. 22.09.1994 йил 4. Ўзбекистон Рсспубликаси Олий мажлисининг № 120-12 сон қарор билан тасдиқланган (01.04.1995 йил кучга кирган) 5. Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси 24.04.1997 6. Ў збекистон Республикаси Олий мажлисининг №396 1-сон қарор билан тасдиқланган. ! 7. Ўзбекистон Республикаси «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни. 1996 йил 30 август. 8.Ўзбекистон Республикаси «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги қонуни. 2000 йил 26 май. 9. Ўзбекистон Республикаси Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари №00-21-сонлари. «Norma» дастури. 10.Ўзбекистон Республикаси Аудиторлик фаолиятининг миллий стандартлари.-Т.: 2004. Президент И.А.Каримов асарлари 11.Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Т.: «Ўзбекистон», 1997. - 286 б. 12. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. 6-товд. - Т.: «Ўзбекистон», 1998. - 262 б. 13. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. - Т.: «Ўзбекистон», 2000. - 83 б.

14. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш - энг муҳим вазифамиз. Т.8.-Т.: Ўзбекистон. 2000. 15. Каримов И.А. «Эришган марраларимизни мустаҳкамлаб, ислоҳотлар йўлидан изчил бориш - асосий вазифамиз». Т.12.-Т.: «Ўзбекисто н ». 2004.-400 б. 16 . www.ziyonet.uz 17 . www.nur.uz

Похожие

Молиянинг моҳияти ва вазифалари

Савдо менежментининг моҳияти ва вазифалари.

Микроиқтисодиёт фаннинг мазмуни, мақсади ва вазифалари

Кредитнинг моҳияти, вазифалари ва иқтисодиётдаги роли

Пулнинг моҳияти ва зарурлиги. Пулнинг вазифалари