Қўшилган ва резерв капитали ҳисоби - Экономика - Рефераты

Қўшилган ва резерв капитали ҳисоби

Загружено в:

12.10.2022

Скачано:

0

Размер:

23.626953125 KB

Қўшилган ва резерв капитали ҳисоби Режа: 1. Қўшилган капитал ҳисоби 2. Резерв капитали ҳисоби

1. ҚЎШИЛГАН КАПИТАЛ ҲИСОБИ Ҳусусий капиталнинг таркибий элементи бўлган қўшилган капитал қуйидаги иккита ҳолатда вужудга келиши мумкин: • корхона акциялари номинал қийматидан юқори қийматга сотилганда. • устав капиталини шакллантириш даврида валюта курсалари ўртасида фарқ вужудга келганда. Биринчи ҳолатда корхона акцияларини сотиш ва номинал қийматлар ўртасида вужудга келган фарқ эмиссия даромади деб аталади. Ушбу даромад қўшилган капитални ташкил этади ва махсус 8410 “Эмиссион даромад” счётининг кредитида пул маблағлари счётларининг (5010,5110 ва бошқалар) дебети билан корреспонденцияланган ҳолда акс эттирилади. Эмиссион даромад корхоналарнинг солиқга тортиладиган даромадига киритилмайди. Келгусида эмиссион даромад акцияларни номинал қийматидан паст қийматда сотишдан кўрилган зарарларни, шунингдек сотиб олинган хусусий акцияларини бекор қилишдан кўрилган зарарларни қоплаш учун ишлатилади. Ушбу операциялар 8410 “ Эмиссион даромад” счётининг дебетида, шунингдек 8610 “ Сотиб олинган оддий хусусий акциялар”, 8620 “ Сотиб олинган имтиёзли хусусий акциялар” счётларининг кредитида акс эттирилади. Эмиссион даромад сифатида тўпланиб қолган қўшилган капитал фақатгина корхона тугатилишида тақсимланмаган фойдага қўшилади ва таъсисчилар ўртасида тақсимланади. Мисол 1 . Айтайлик, акциядорлик жамияти ҳар бири 5000 сўмлик 10000 та оддий акциясини 6000 сўмдан жами 60 000 000 сўмга сотди.Ушбу операция бухгалтерия ҳисобида қуйидагича акс эттирилади: 1.Сотилган оддий акцияларнинг номинал қийматига (5000*10000= 50000000): Дебет 5010,5110 Кредит 4610 – 50 000 000 сўм; 2.Сотилган оддий акцияларнинг номинал қийматидан ортиқ қисмига [(6000-5000)*10000= 10 000 000] Дебет 5010,5110 Кредит 8410 – 10 000 000 сўм.

Ушбу операциядан сўнг корхона балансининг қўшилган капитал моддасида 10 000 минг сўм акс эттирилади. Мисол 2. Келгусида корхона қўшимча чиқарган оддий акцияларидан (ҳар бирининг номинал қиймати 5000 сўм) 20000 тасини 4000 сўмдан сотди, дейлик. Ушбу операция бухгалтерия ҳисобида қуйидагича акс эттирилади: 1.Сотилган оддий акцияларнинг сотиш қийматига (4000*20000= 80000000): Дебет 5010,5110 Кредит 4610 – 80 000 000 сўм; 2.Сотилган оддий акцияларнинг номинал қийматидан паст қисмига [(50004000)*20000= 20 000 000] Дебет 8410 Кредит 4610 – 10 000 000 сўм; Дебет 9690 Кредит 4610 – 10 000 000 сўм; Ушбу операциядан сўнг корхона балансининг қўшилган капитал моддасида сумма мавжуд бўлмайди, чунки олдин вужудга келган 10 000 000 сўмлик эмиссия даромади кейин чиқарилган акцияларнинг номинал қийматдан паст сотиш натижасида вужудга келган 10 000 000 сўмлик зарарни қоплашга йўналтирилган бўлади.Акцияларни номинал қийматидан паст нархларда сотишдан кўрилган қўшимча зарарлар (бизнинг исолимизда у 10 000 000 сўм) ҳисобда қуйидагича акс эттирилади: 1. Молиявий фаолиятга доир харажатлар суммасини ёпилишига: Дебет 9910 Кредит 9690 – 10 000 000 сўм; 2.Молиявий натижаларга олиб борилган зарар суммасини ёпилишига: Дебет 8710 Кредит 9910 – 10 000 000 сўм; Ушбу операциядан сўнг корхона балансининг тақсимланмаган фойда моддасида унинг суммаси 10 000 000 сўмга кам қилиб акс эттирилади. Иккинчи ҳолат , одатда, устав капиталида хорижий инвесторлар улуши мавжуд бўлган корхоналарда вужудга келиши мумкин. Устав ва таъсис шартномасига мувофиқ чет эл инвесторининг корхона устав капиталига ҳиссаси корхонанинг давлат рўйхатидан ўтган санасидаги расмий курс билан баҳоланади. Шунинг учун хорижий инвестор томонидан унинг ҳиссасини

ҳақиқатда киритилиши вақтида вужудга келган валюта курслари ўртасидаги ижобий ва салбий фарқлар устав капиталига тегишли бўлмайди ва улар ушбу корхоналарда алоҳида 8420 “ Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ” счётида ҳисобга олинади. Валюта курслари ўртасида вужудга келган ижобий фарқ, бир томондан, инвесторнинг ҳиссаси сифатида киритилган узоқ ва қисқа муддатли активларнинг ( асосий воситалар, номоддий активлар, ТМБ, пул маблағлари) қийматига қўшилади (яъни 01100190, 0410-0490, 1010-1090,2810,2910-2990,5010,5110,5210,5210 ва бошқа счётлар дебетланади), иккинчи томондан, қўшилган капитал сифатида тан олинади ва 8420 “Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ” счётининг кредитида акс эттирилади. Худди эмиссион даромадга ўхшаб, валюта курслари ўртасидаги ижобий фарқлар эвазига вужудга келган ушбу қўшилган капитал ҳам солиқга тортиладиган даромадга киритилмайди, у фақатгина корхона тугатилишида тақсимланмаган фойдага қўшилади ва таъсисчилар ўртасида тақсимланади. Агар юалюта курслари ўртасида салбий фарқ вужудга келса, у ҳолда ушбу фарқ 8420 “Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ” счётининг дебетида ва 4610 « Таъсисчиларнинг устав капиталига ҳиссалари бўйича қарзи» счётининг кредитида акс эттирилади. Курслар ўртасидаги вужудга келган салбий фарқ корхонанинг зарарига олиб борилади ва унинг умумхўжалик фаолиятидан олинган фойдасидан қопланади. Ушбу зарар 8420 “Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ” счётининг кредитида ва 9620 « Валюта курслари фарқида кўрилган зарарлар» счётининг дебетида акс эттирилади. Мисол 1. Айтайлик, хорижий инвесторнинг устав капиталидаги ҳиссаси 100000 АҚШ долларидан иборат, давлат рўйхатидан ўтилган санага Марказий банкнинг расмий курси 1 АҚШ доллари = 3000 сўм. Хорижий инвестор 2 ойдан кейин ўз бадалини хорижий валютада тўлиқ киритди, шу санага Марказий банкнинг расмий курси 1 АҚШ доллари = 3020 сўм.

Корхона давлат рўйхатидан ўтган куни хорижий инвесторнинг устав капиталига ҳиссасига қуйидагича ёзув қилинади: Дебет 4610 Кредит 8330 – 3000 000 000 сўм (100000*3000). Хорижий инвестор томонидан унинг улуши устав капиталига ҳақиқатда киритилган санада қуйидагича ёзувлар қилинади: 1. Валюта счетига келиб тушган пул маблағлари суммасига: Дебет 5210 Кредит 4610 – 3000 000 000 сўм (100000*3000). 2. Валюта курси ўртасидаги ижобий фарқ суммасига: Дебет 5210 Кредит 8420 – 2 000 000 сўм (100000*20). Ушбу операциядан сўнг хорижий инвестициялар иштирокидаги корхона балансининг қўшилган капитал моддасида 2 000 минг сўм акс эттирилади. Мисол. 2. Айтайлик, хорижий инвесторнинг устав капиталидаги ҳиссаси 100000 АҚШ долларидан иборат, давлат рўйхатидан ўтилган санага Марказий банкнинг расмий курси 1 АҚШ доллари = 3000 сўм. Хорижий инвестор 2 ойдан кейин ўз бадалини хорижий валютада асосий воситалар билан тўлиқ киритди, шу санага Марказий банкнинг расмий курси 1 АҚШ доллари = 2950 сўм. Корхона давлат рўйхатидан ўтган куни хорижий инвесторнинг устав капиталига ҳиссасига қуйидагича ёзув қилинади: Дебет 4610 Кредит 8330 – 3000 000 000 сўм (100000*3000). Хорижий инвестор томонидан унинг улуши устав капиталига ҳақиқатда киритилган санада қуйидагича ёзувлар қилинади: 1.Келиб тушган асосий восита (айтайлик, станок) суммасига: Дебет 0130 Кредит 4610 – 2 950 000 000 сўм (100000*2950). 2.Валюта курси ўртасидаги салбий фарқ суммасига: Дебет 8420 Кредит 4610 – 5 000 000 сўм (100000*50). 3. Вужудга келган салбий курс фарқи суммасини ҳисобдан чиқарилишига: Дебет 9620 Кредит 8420 – 5 000 000 сўм (100000*50).

2.РЕЗЕРВ КАПИТАЛИНИНГ ҲИСОБИ Резерв капитали – бу корхонанинг турли мақсадларларда ва турли манбалар эвазига шакллантирилган хусусий капиталининг бир тури. Ушбу капитал асосан қуйидаги манбалар ҳисобидан вужудга келади: • мавжуд мулкни қайта баҳолаш натижасида пайдо бўладиган янги қиймат эвазига; • корхонанинг соф фойдаси ҳисобидан; • қайтариб бермаслик шарти билан келиб тушган мулк эвазига. Мулкни қайта баҳолашдан вужудга келадиган резерв капитали ҳисоби. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган «1 январь ҳолати бўйича асосий фондларни ҳар йили қайта баҳолашни ўтказиш тартиби тўғрисида НИЗОМ»га 1 ва унга киритилган ўзгартиришларга мувофиқ корхоналар ҳар йилнинг 1 январь ҳолатига ўзларининг асосий воситаларини, тугалланмаган қурилиш объектларини бозор баҳоларидан келиб чиқиб ёки Иқтисодиёт вазирлиги белгилаган коэффициентлар асосида қайта баҳолайдилар 2 . Қайта баҳолашда асосий воситаларнинг олдинги бошланғич қиймати ва жамланган эскириши реал бозор баҳоларидан келиб чиқган ҳолда, кўпайиш ёки камайиш томонларига ўзгартирилиши мумкин. Агар ўзгартиришлар ўсиш томонга юз берган бўлса, ўртадаги ижобий фарқ резерв капиталини вужудга келишига сабаб бўлади. 21-сон БҲМС га мувофиқ қайта баҳолаш эвазига вужудга келган резерв капиталининг ҳисоби махсус 8510 “Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” счётининг кредитида ва мос асосий асосий воситалар счётларининг ( 0110-0190) дебетида акс эттирилади. Асосий воситаларнинг жамланган эскиришини ўсиш томонга ўзгартирилиши 8510 “ Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” счётининг дебетида ва мос асосий асосий воситалар эскиришлари счётларининг (0210-0290) кредитида акс эттирилади. 8510 “ Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” счётининг кредит обороти ва 1 Ўз.АВ томонидан 2002 йил 4 декабрда рўйхатга олинган, № 1192 2 Микрофирмалар ва кичик корхоналар ҳар 3 йилда бир марта қайта баҳолайдилар

дебет обороти суммалари ўртасидаги ижобий фарқ балансда қайта баҳолашдан вужудга келган махсус резерв капитали сифатида акс эттирилади. Агар қайта баҳолаш натижасида ушбу счётнинг дебет обороти кредит обороти суммасидан катта бўлса, у ҳолда корхона қайта баҳолашдан зарар кўрган бўлади ва у 9430 “Бошқа операцион харажатлар” счётининг дебетида ва 8510 “ Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” счётининг кредитида акс эттирилади. Мулкни қайта баҳолаш натижасида вужудга келган резерв капитали корхона тугатилганда таъсисчиларнинг ҳиссаларига мос равишда тақсимланади, бунга дебет 8510 “Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” счёти ва кредит 6620 “Чиқиб кетган таъсисчиларга уларнинг ҳиссалари бўйича қарз” счёти кредитланади. Мисол. Айтайлик, 1 январь ҳолатига корхона биносининг бошланғич қиймати 100 000 000 сўм, жамланган эскириш суммаси 60 000 000 сўм, қолдиқ қиймати 40 000 000 сўм. Корхона қайта баҳолашни Иқтисодиё вазирлиги белгилаган 1,05 коэффициентда қайта баҳолади. Қайта баҳолаш натижалари қуйидагича: Кўрсаткичла р Қайта баҳолашгача сумма Қайта баҳолаш коэффициенти Қайта баҳолашдан кейинги сумма Қайта баҳолаш натижаси Бошланғич қиймат 100 000 000 1,05 105 000 000 +5 000 000 Жамланган эскириш 60 000 000 1,05 63 000 000 +3 000 000 Қолдиқ қиймат 40 000 000 1,05 42 000 000 2 000 000 Юқоридаги ҳисоб-китобларга кўра қайта баҳолаш натижаларида вужудга келадиган резерв капитали бухгалтерия ҳисобида қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади:

1.Бинонинг бошланғич қийматини қайта баҳолашдан вужудга келган резерв капитали суммасига: Дебет 0120 Кредит 8510 – 5 000 000 сўм. 2.Бино эскиришини қайта баҳолаш натижасида резерв капитали суммасини камайтирилишига: Дебет 8510 Кредит 0220 – 3 000 000 сўм. Ушбу операциядан сўнг корхона балансининг резерв капитали моддасида 2 000 минг сўм (5000000-3000000) акс эттирилади. Мулкни қайта баҳолаш натижасида вужудга келган резерв капитали суммаси келгусида ушбу мулк сотилганда ёки ҳисобдан чиқарилганда куйидаги ёзувлар билан камайтирилади ва, мос равишда, корхонанинг солиққа тортиладиган бошқа операцион даромадларига киритилади : Дебет 8510 Кредит 9210 – 2 000 000 сўм. Дебет 9210 Кредит 9310 – 2 000 000 сўм. Корхонанинг соф фойдаси ҳисобидан вужудга келадиган резерв капитали ҳисоби. Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва таъсис ҳужжатларига мувофиқ корхоналар ўзларининг соф фойдаси эвазига резерв капиталини шакллантиришлари мумкин. Резерв капиталига қилинган ажратмалар дебет 8710 “Ҳисобот даврнинг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)” ва кредит 8520 “ Резерв капитали” счётининг кредитида акс эттирилади. Шаклланган резерв капитали корхоналарда турли мақсадларда, жумладан акционерлик жамиятларида имтиёзли акциялар бўйича дивидендларни тўлаш учун, ҳисобот йилда кўрилган зарарларни қоплаш учун ва бошқа мақсадларда ишлатилади. Резерв капиталини ишлатилиши 8520 “ Резерв капитали” счётининг дебетида ва 6610 “Тўланадиган дивидендлар”, 8710 “Ҳисобот даврнинг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)” ва бошқа счётларнинг кредитида акс эттирилади.

Қайтариб бермаслик шарти билан келиб тушган мулк эвазига вужудга келадиган резерв капитали ҳисоби . Бундай йўл билан вужудга келган резерв капитали 8530 “ Бепул олинган мулк” счётининг кредитида ва келиб тушган мулкни акс эттирувчи счётларнинг (0110-0190,0710-0720,0610, 0800, 1000, 5810 ) дебетида акс эттирилади. Солиқ Кодексига мувофиқ бепул келиб тушган мулклар битта тизим корхоналарида юқори ташкилотнинг қарори билан балансдан баланса ўтказиш тарзида амалга оширилган бўлса, даромад солиғига тортилмайди. Бошқа хўжалик юритувчи субъектларда бепул келиб тушган мулк уларнинг ялпи даромадига киради ва солиқга тортилади. Резерв капитали счётлари бўйича аналитик ҳисоб унинг турлари ва ташкил топиш манбаларига қараб юритилади.

Фойдаланилган а дабиётлар . 1. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни. Т., «Халқ сўзи» газетаси, 1996. 2. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг 1997 йил 15-январ 5-сон буйруғи (йиллик ва ярим йиллик ҳисоботни тўлдириш тўғрисида). Т., «Ўзбекистон Республикаси Молиявий қонунлари» ойлик нашр, 1997. 3. Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандарти 0-21. 4. Бобожонов О.,Хасанов Б. Финансов ы й учет. - изд. ТГЭУ, 2001 5. Бобожонов О.У. Молиявий ҳисоб. Т., «Меҳнат», 1999. 6. Молиявий ҳисоб. КАРАНА корпорацияси, Т., 2000. 7. Палий В.Ф. Управленческий учет - М.:Союзаудит. 1997. 8. Палий В.Ф., Палий В.В. Финансов ый учет., -М.: ФБК. 2001 9. Ризақулов А.А., Иброҳимов А.К., Ҳасанов Б.А., Усанов А.У., Маматов З.Т. Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари. 1- III том. ТМИ ва ИУТ, 1994. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Корхона капитали ҳисоби

Устав капитали ҳисоби

Хусусий капитал хисоби

Молиявий қўйилмалар ва қимматли қоғозлар билан бўладиган операциялар аудити

Фондлар ва кредитлар хисоби