Хусусий капитал хисоби - Экономика - Рефераты

Хусусий капитал хисоби

Загружено в:

08.10.2023

Скачано:

0

Размер:

109.5 KB

Хусусий капитал хисоби Режа: 1. Устав капиталининг ҳисоби 2. Қўшилган ва резерв капиталининг ҳисоби 3. Мақсадли тушумларнинг ҳисоби 4. Келгуси харажатлар ва тўловлар учун резервнинг ҳисоби

Устав капиталининг ҳисоби Корхоналар хусусий капиталининг муҳим тури бўлиб устав капитали ҳисобланади. Устав капитали деганда корхонанинг таъсисчилари томонидан унга киритиладиган маблағлар мажмуаси, шунингдек чиқарилган акцияларнинг номимал қийматидаги суммаларининг йиғиндиси тушунилади. Устав капиталининг хусусиятларига қуйидагилар киради: •Устав капиталининг миқдори корхона устави ва таъсис шартномасига мувофиқ белгиланади ва нисбатан доимий характерга эга бўлади. Унинг бирламчи миқдорини ўзгариши фақат корхона уставини давлат қайдномасидан қайта ўтқазиш йўли билан амалга оширилади; •Устав капиталини ҳақиқатда шакллантириш вақт бўйича чегераланади. Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ корхоналар устав капиталини шакллантиришнинг охирги муддати бўлиб таъсис этилган санадан бошлаб бир тавқим йил ҳисобланади. Ушбу муддатда ўз устав капиталини шакллантирмаган корхоналар юридик статусини йўқотади ва тугатилади. •Устав капитали корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий шаклларига ва мулк шаклларига боғлиқдир. Давлат корхоналарида устав капитали унга давлат томонидан биркитилган мулклар мажмуасидан ташкил топади. Хусусий ва коллектив ўртоқчилик мулклари асосида ташкил этилган корхоналарда устав капитали таъсисчиларнинг пай ва бадалларидан иборат бўлади. Акционерлик жамиятларида устав капитали чиқарилган оддий ва имтиёзли акцияларнинг номинал қийматидаги суммаларининг йиғиндисидан ташкил топади. • Устав капиталига таъсисчиларнинг ҳиссалари узоқ ва қисқа муддатли активлар билан, яъни асосий воситалар, номоддий активлар, капитал ва молиявий инвестициялар, товар-моддий бойликлар ва пул маблағлари билан, киритилиши мумкин. •Таъсисчиларнинг устав капиталидаги ҳиссалари корхонанинг соф фойдасини ҳиссали усулда тақсимлашга, акцияларнинг сони эса соф фойдани

уларнинг ҳар бирига мос равишда тақсимлашга асос бўлиб ҳисобланади. Давлат корхоналарида соф фойда тақсимланмайди ва устав капиталининг миқдорини оширишга йўналтирилади. Устав капитали бўйича бухгалтерия ҳисобининг асосий вазифалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: •Устав капиталини корхоналарнинг таъсис этилган кунига акс эттириш; •Таъсисчилар томонидан ўз улушларини белгиланган муддатларда киритилиши устидан назорат ўрнатиш; •Устав капиталидаги ўзгаришларни ўз вақтида ва тўғри ҳисобга олиш; •Чет эл инвесторлари томонидан чет эл валютасида киритилган маблағлар бўйича валюта курслари ўртасидаги фарқларни тўғри ҳисобга олиш; •Таъсисчилар билан олинадиган дивидендлар ва уларнинг ҳиссалари бўйича ҳисоб-китобларни тўғри олиб бориш; •Устав капиталига доир маълумотларни молиявий ҳисоботларда тўғри акс эттириш ва бошқалар. 21- сон БҲМС га мувофиқ устав капиталининг ҳисоби қуйидаги счётларда олиб борилади: • 8300 «Устав капитали» давлат корхоналарида; • 8310 «Оддий акциялар», • 8320 «Имтиёзли акциялар» -акционерлик жамиятларида • 8330 «Пай ва бадаллар» - хусусий ва коллектив ўртоқчилик корхоналарида (хусусий савдо ва ишлаб чиқариш корхоналарида, маъсулияти чекланган жамиятларда, қўшма корхоналарда, хорижий корхоналарда, шўъба корхоналарида, қарам хўжалик жамиятларида). Ушбу счётларнинг барчаси пассив счётлар бўлиб, уларнинг кредитида устав капиталини вужудга келиши ва кўпайиши, дебетида эса унинг камайиши акс эттирилади.

Устав капитали корхона таъсис этилган санада, яъни давлат рўйхатидан ўтган санада, вужудга келади ва у бухгалтерия ҳисобида қуйидаги ёзув билан акс эттирилади: Дебет 4610 «Таъсисчиларнинг устав капиталига ҳиссалари бўйича қарзи» Кредит 8300 «Устав капитали», 8310 «Оддий акциялар», 8320 «Имтиёзли акциялар», 8330 «Пай ва бадаллар». Давлат корхоналари асосида ташкил қилинган акционерлик жамиятларида олдинги мавжуд устав капитали ва янги устав капитали ўртасидаги фарқ гудвил деб аталиб, номоддий актив сифатида ҳисобга олинади ва қуйидагича акс эттирилади: Дебет 0480 ―Гудвил‖ Кредит 8310 «Оддий акциялар», 8320 «Имтиёзли акциялар» Кейинги даврларда корхоналарнинг устав капиталини кўпайиши таъсисчилар сафини кенгайиши ёки олдинги таъсисчиларнинг ҳиссаларини оширилиши, акционерлик жамиятларида эса янги акцияларнинг чиқарилиши ёки олдинги акцияларнинг номинал қиймати оширилиши эвазига юз беради. Устав капиталининг бундай йўллар билан кўпайиши ҳам юқорида келтирилган биринчи ёзув билан ҳисобга олинади. Давлат корхоналарида устав капиталини ҳисобот йилнинг соф фойдаси эвазига кўпайиши қуйидаги ёзув билан акс эттирилади: Дебет 8710 ― Ҳисобот йилнинг тақсимланмаган Фойдаси (қопланмаган зарари) Кредит 8300 «Устав капитали» Устав капиталининг камайиши ўртоқчилик жамиятларида таъсисчиларнинг ҳиссаларини камайтирилиши ёки уларни таъсисчилар сафидан чиқарилиши, акционерлик жамиятларида эса мавжуд акцияларнинг номинал қийматини камайтирилиши ёки акциялар сонини камайиши эвазига юз беради. Давлат корхоналарида устав капитали суммаси ҳисобот йилнинг қопланмай қолинган зарарларига камаяди.

Устав капиталини камайиши ҳисобда қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади: •Таъсисчиларнинг ҳиссалари камайтирилганда ёки айрим таъсисчилар ўз ҳиссалари билан таъсисчилар қаторидан чиқиб кетганда: Дебет 8330 «Пай ва бадаллар». Кредит 6620 «Чиқиб кетган таъсисчиларга уларнинг ҳиссалари бўйича қарз» • Акцияларнинг номинал қиймати пасайтирилганда ёки акциялар сони камайтирилганда: Дебет 8310 «Оддий акциялар», 8320 «Имтиёзли акциялар» Кредит 6620 «Чиқиб кетган таъсисчиларга уларнинг ҳиссалари бўйича қарз» • Давлат корхоналарида ҳисобот йилнинг зарарлари қопланганда Дебет 8300 «Устав капитали» Кредит 8710 «―Ҳисобот йилнинг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари) Устав капиталининг аналитик ҳисоби корхона таъсисчилар ва акционерлари бўйича юритилади. Акционерлик жамиятлари ва акция чиқарган маъсулияти чекланган жамиятлар ўзларининг хусусий акцияларини қайта сотиш ёки уларни бекор қилиш учун қайта сотиб олишлари мумкин. Сотиб олинган бундай хусусий акцияларнинг ҳисоби 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» счётларида юритилади. Ушбу счётлар мос равишдаги 8310 «Оддий акциялар» ва 8320 «Имтиёзли акциялар» счётларига контрпассив счётлар бўлиб ҳисобланади, яъни ушбу счётларнинг суммалари балансда алоҳида қаторда олдига манфий (-) белгини қўйиш ёки қизил ранг билан ёзиш орқали акс эттирилади. Демак, хусусий капиталнинг баланс қийматини топишда ҳамма вақт сотиб олинган хусусий акцияларнинг қиймати, агар улар мавжуд бўлса, чегириб ташланади.

Сотиб олинган хусусий акциялар сотиб олиш вақтида сотиб олинган қийматида қуйидагича акс эттирилади: Дебет 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» Кредит 5010 «Касса», 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» 6620 «Чиқиб кетган таъсисчиларга уларнинг ҳиссаси бўйича қарз» Кейинги даврларда сотиб олинган акциялар қайта сотилиши ёки бекор қилиниши мумкин. Сотиб олиш қийматидан юқори қийматга қайта сотилган акцияларга қуйидаги ёзувлар қилинади: • Сотиб олиш қийматига Дебет 5010 «Касса», 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» Кредит 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» • Сотиб олиш қийматидан ортиқ қисмига Дебет 5010 «Касса», 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» Кредит 9590 «Молиявий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар» Сотиб олиш қийматидан паст қийматга қайта сотилган акцияларга қуйидаги ёзувлар қилинади: • Сотиб олиш қийматига Дебет 5010 «Касса», 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» Кредит 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» • Сотиб олиш қийматидан паст қисмига Дебет 9690 «Молиявий фаолият бўйича бошқа харажатлар» Кредит 8610 « Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» Номинал қийматидан юқори қийматга сотиб олинган акциялар бекор қилинганда қуйидаги ёзувлар қилинади: • Сотиб олиш қийматига Дебет 8310 «Оддий акциялар», 8320 «Имтиёзли акциялар»

Кредит 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» • Сотиб олиш қийматидан ортиқ қисмига Дебет 9690 «Молиявий фаолият бўйича харажатлар», 8410 «Эмиссион даромад» Кредит 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар». Сотиб олиш қийматидан паст қийматга қайта сотиб олинган акциялар бекор қилинганда қуйидаги ёзувлар қилинади: • Сотиб олиш қийматига Дебет 8310 «Оддий акциялар», 8320 «Имтиёзли акциялар» Кредит 8610 «Сотиб олинган хусусий оддий акциялар» ва 8620 «Сотиб олинган хусусий имтиёзли акциялар» • Сотиб олиш қийматидан паст қисмига Дебет 8310 «Оддий акциялар», 8320 «Имтиёзли акциялар» Кредит 9590 «Молиявий фаолиятдан олинган бошқа даромадлар» 2. Қўшилган ва резерв капиталининг ҳисоби Қўшилган капитал. Ҳусусий капиталнинг таркибий элементи бўлган қўшилган капитал қуйидаги иккита ҳолатда вужудга келиши мумкин: •Корхона акциялари номинал қийматидан юқори қийматга сотилганда . Ушбу ҳолатда сотиш ва номинал қийматлар ўртасида вужудга келган фарқ эмиссия даромади деб аталади. Ушбу даромад қўшилган капитални ташкил этади ва махсус 8410 ―Эмиссион даромад‖ счётининг кредитида пул маблағлари счётларининг (5010,5110 ва бошқалар) дебети билан корреспонденцияланган ҳолда акс эттирилади. Эмиссион даромад корхоналарнинг солиқга тортиладиган даромадига киритилмайди. Келгусида эмиссион даромад акцияларни номинал қийматидан паст қийматда сотишдан кўрилган зарарларни, шунингдек сотиб олинган хусусий акцияларини бекор қилишдан кўрилган зарарларни қоплаш учун ишлатилади. Ушбу операциялар ― 8410 ― Эмиссион даромад‖ счётининг дебетида, шунингдек 8610 ― Сотиб

олинган оддий хусусий акциялар‖, 8620 ― Сотиб олинган имтиёзли хусусий акциялар‖ счётларининг кредитида акс эттирилади. Эмиссион даромад сифатида тўпланиб қолган қўшилган капитал фақатгина корхона тугатилишида тақсимланмаган фойдага қўшилади ва таъсисчилар ўртасида тақсимланади. •Устав капиталини шакллантириш даврида валюта курсалари ўртасида фарқ вужудга келганда. Бундай қўшилган капитал, одатда, чет эл инвестицияси киритилган қўшма корхоналарда мавжуд бўлиши мумкин. Устав ва таъсис шартномасига мувофиқ чет эл инвесторининг қўшма корхонанинг устав капиталига ҳиссаси корхонанинг давлат рўйхатидан ўтган санасидаги расмий курс билан баҳоланади. Шунинг учун чет эл инвестори томонидан ҳиссани ҳақиқатда киритилиши вақтида вужудга келган валюта курслари ўртасидаги ижобий ва салбий фарқлар устав капиталига тегишли бўлмайди ва улар қўшма корхонада алоҳида 8420 ―Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ‖ счётида ҳисобга олинади. Валюта курслари ўртасида вужудга келган ижобий фарқ, бир томондан, инвесторнинг ҳиссаси сифатида киритилган узоқ ва қисқа муддатли активларнинг ( асосий воситалар, номоддий активлар, ТМБ, пул маблағлари) қийматига қўшилади (яъни 0110-0190, 0410-0490, 1010-1090,2810,2910- 2990,5010,5110,5210,5210 ва бошқа счётлар дебетланади), иккинчи томондан, қўшилган капитал сифатида тан олинади ва 8420 ―Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ‖ счётининг кредитида акс эттирилади. Худди эмиссион даромадга ўхшаб, валюта курслари ўртасидаги ижобий фарқлар эвазига вужудга келган ушбу қўшилган капитал ҳам солиқга тортиладиган даромадга киритилмайди, у фақатгина корхона тугатилишида тақсимланмаган фойдага қўшилади ва таъсисчилар ўртасида тақсимланади. Агар юалюта курслари ўртасида салбий фарқ вужудга келса, у ҳолда ушбу фарқ 8420 ―Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ‖ счётининг дебетида ва 4610 «Таъсисчиларнинг устав капиталига ҳиссалари бўйича қарзи» счётининг кредитида акс эттирилади. Курслар ўртасидаги вужудга келган салбий фарқ

корхонанинг зарарига олиб борилади ва унинг умумҳўжалик фаолиятидан олинган фойдасидан қопланади. Ушбу зарар 8420 ―Устав капиталини шакллантиришда вужудга келган курслар ўртасидаги фарқ‖ счётининг кредитида ва 9620 «Валюта курслари фарқида кўрилган зарарлар» счётининг дебетида акс эттирилади. Қўшилган капиталнинг аналитик ҳисоби таъсисчилар ва акцияларнинг турлари бўйича олиб борилади. Резерв капитали. Ушбу капитал корхонанинг турли мақсадларларда ва турли манбалар эвазига шакллантирилган хусусий капиталининг бир тури. Ушбу капитал асосан қуйидаги манбалар ҳисобидан вужудга келади: •Мавжуд мулкни қайта баҳолаш натижасида пайдо бўладиган янги қиймат эвазига. Тасдиқланган Низомга кўра корхоналар ҳар йилнинг охирида ўзларининг асосий воситаларини, тугалланмаган қурилиш объектларини қайта баҳолайдилар. Қайта баҳолашда асосий воситаларнинг олдинги бошланғич қиймати ва жамланган эскириши реал бозор баҳоларидан келиб чиқган ҳолда кўпайиш ёки камайиш томонларига ўзгартирилиши мумкин. Агар ўзгартиришлар ўсиш томонга юз берган бўлса, ўртадаги ижобий фарқ резерв капиталини вужудга келишига сабаб бўлади. 21-сон БҲМС га мувофиқ қайта баҳолаш эвазига вужудга келган резерв капиталининг ҳисоби махсус 8510 ― Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар‖ счётининг кредитида ва мос асосий асосий воситалар счётларининг (0110-0190) дебетида акс эттирилади. Асосий воситаларнинг жамланган эскиришини ўсиш томонга ўзгартирилиши 8510 ― Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар счётининг дебетида ва мос асосий асосий воситалар эскиришлари счётларининг (0210-0290) кредитида акс эттирилади. 8510 ― Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар‖ счётининг кредит обороти ва дебет обороти суммалари ўртасидаги ижобий фарқ балансда қайта баҳолашдан вужудга келган махсус резерв капитали сифатида акс эттирилади. Агар қайта баҳолаш натижасида ушбу счётнинг дебет обороти кредит обороти суммасидан катта бўлса, у ҳолда корхона қайта баҳолашдан зарар кўрган бўлади ва у 9430 ―Бошқа операцион харажатлар‖ счётининг дебетида ва 8510 ― Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар‖ счётининг кредитида

акс эттирилади. Мулкни қайта баҳолаш натижасида вужудга келган резерв капитали корхона тугатилганда таъсисчиларнинг ҳиссаларига мос равишда тақсимланади, бунга дебет 8510 ―Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар‖ счёти ва кредит 6620 ―Чиқиб кетган таъсисчиларга уларнинг ҳиссалари бўйича қарз‖ счёти кредитланади. • Корхонанинг соф фойдаси ҳисобидан . Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва таъсис ҳужжатларига мувофиқ корхоналар ўзларининг соф фойдаси эвазига резерв капиталини шакллантиришлари мумкин. Резерв капиталига қилинган ажратмалар дебет 8710 ―Ҳисобот даврнинг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари) ва кредит 8520 ― Резерв капитали‖ счётининг кредитида акс эттирилади. Шаклланган резерв капитали корхоналарда турли мақсадларда, жумладан акционерлик жамиятларида имтиёзли акциялар бўйича дивидендларни тўлаш учун, ҳисобот йилда кўрилган зарарларни қоплаш учун ва бошқа мақсадларда ишлатилади. Резерв капиталини ишлатилиши 8520 ― Резерв капитали‖ счётининг дебетида ва 6610 ―Тўланадиган дивидендлар‖, 8710 ―Ҳисобот даврнинг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари) ва бошқа счётларнинг кредитида акс эттирилади. • Қайтариб бермаслик шарти билан келиб тушган мулк эвазига . Бундай йўл билан вужудга келган резерв капитали 8530 ― Бепул олинган мулк‖ счётининг кредитида ва келиб тушган мулкни акс эттирувчи счётларнинг (0110- 0190,0710-0720,0610, 0800, 1000, 5810) дебетида акс эттирилади. Солиқ Кодексига мувофиқ бепул келиб тушган мулклар битта тизим корхоналарида юқори ташкилотнинг қарори билан балансдан баланса ўтқазиш тарзида амалга оширилган бўлса, даромад солиғига тортилмайди. Бошқа хўжалик юритувчи субъектларда бепул келиб тушган мулк уларнинг ялпи даромадига киради ва солиқга тортилади. Резерв капитали счётлари бўйича аналитик ҳисоб унинг турлари ва ташкил топиш манбаларига қараб юритилади.

Мақсадли тушумларнинг ҳисоби Корхоналарнинг хусусий капиталига унга турли манбалардан келиб тушган мақсадли тушумлар ҳам киради. Мақсадли тушумларнинг асосий турлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: • Грантлар - бу корхонага қайтариб олинмаслик шарти билан давлат, нодавлат, халқаро ташкилот ва фондлардан аниқ мақсадлар учун келиб тушган моддий ва номоддий маблағлар мажмуаси. Ушбу маблағлар фақатгина қатъий мақсадларга ишлатилиши лозим. 21-сон БҲМС га мувофиқ грантларнинг ҳисоби 8810 «Грантлар» счётида олиб борилади. Грантларнинг олиниши ва келиб тушуши ушбу пассив счётнинг кредитида маблағларни акс эттиришга мўлжалланган счётларнинг (0110-0190, 0410-0490, 0610, 5810, 1010-1090, 2810, 2910-2990, 5010, 5110, 5210 ,4890 ва бошқа счётлар) дебети бўйича корреспонденцияланган ҳолда акс эттирилади. Олинган грантларнинг ишлатилиши грантлар асосида фаолият кўрсатаётган нодавлат ташкилотларида 8810 «Грантлар» счётининг дебетида ва харажатлар счётларининг (2010, 2310, 2510, 9420, 9430 ва бошқалар) кредитида акс эттирилади. Хўжалик юритувчи корхоналарда олинган грантлар устав капиталига ва резерв капиталига қўшилиши мумкин. Бундай ҳолларда 8810 «Грантлар» счёти дебетланади ва 8300 «Устав капитали», 8530 «Бепул олинган мулк» счётлари кредитланади. Грантларнинг аналитик ҳисоби уларнинг турлари ва мақсадлари бўйича юритилади. • Субсидиялар - бу корхонага унинг фаолиятини ривожлантириш мақсадида маълум бир шартларга кўра давлат томонидан пул ва моддий активлар билан берилган ёрдам суммаси. Субсидияларнинг ҳисоби махсус 10-сон БҲМС «Давлат субсидияларининг ҳисоби ва давлат ёрдамини тавсифи», шунингдек 21- сон БҲМС га асосланиб юритилади. Ушбу меъёрий ҳужжатларга мувофиқ олинган субсидияларнинг келиб тушуши 8820 «Субсидиялар» счётининг кредитида маблағларни акс эттиришга мўлжалланган счётларнинг (0110-0190, 0410-0490, 0610, 5810, 1010-1090, 2810, 2910-2990, 5010, 5110, 5210 ,4890 ва бошқа счётлар) дебети бўйича корреспонденцияланган ҳолда акс эттирилади. Олинган субсидиялар устав капиталига ва резерв капиталига қўшилиши мумкин. Бундай

ҳолларда 8820 «Субсидиялар» счёти дебетланади ва 8300 «Устав капитали», 8530 «Бепул олинган мулк» счётлари кредитланади. •Аъзолик бадаллари - бу жамиятнинг таъсис ҳужжатларига мувофиқ белгиланган аъзолик бадаллари суммаси. 21-сон БҲМС га мувофиқ аъзолик бадалларининг ҳисоби 8830 ―Аъзолик бадаллари‖ счётининг кредитида ва пул маблағлари счётларининг ( 5010,5110,5210 ) дебетида акс эттирилади. Йиғилган аъзолик бадаллари жамиятнинг фаолиятини ривожлантиришга сарфланади. Жамият тугатилганда тўпланган аъзолик бадаллари унинг қарзларини қоплашга йўналтирилади. •Мақсадли фойдаланиш учун солиқ имтиёзлари- бу давлат қонунлари асосида корхонани мақсадли вазифаларни бажариш учун солиқлардан озод этиш натижасида тўпланган маблағлар мажмуаси. Ушбу мақсадли тушумларнинг ҳисоби махсус Низомга, шунингдек 21- сон БҲМС га мувофиқ 8840 ―Мақсадли ишлатишга доир солиқ имтиёзлари‖ счётида юритилади. Ушбу имтиёзлар га эга хўжалик юритувчи субъектлар солиқларни Солиқ Кодекси ва уларга доир йўриқномалар асосида ҳисоблайдилар. Ҳисобланган солиқ суммаси корхона ихтиёрида қолдирилганда қуйидаги ёзув қилинади: Дебет 6410 ― Бюджетга тўловлар бўйича қарз (турлари бўйича) Кредит 8840 ― Мақсадли ишлатишга доир солиқ имтиёзлари Солиқ имтиёзлари маълум муддатга берилган бўлса, ушбу муддат тугагач, бошқа ҳолларда эса ҳисобот йилнинг охирида мақсадли ишлатишга доир берилган солиқ имтиёзлари корхонанинг резерв капиталига қўшилади ва унга қуйидаги ёзув қилинади: Дебет 8840 ― Мақсадли ишлатишга доир солиқ имтиёзлари Кредит 8530 ―Бепул олинган мулк Солиқ имтиёзлари сифатида олинган мақсадли тушумларнинг аналитик ҳисоби солиқ тўловлари турлари бўйича олиб борилади. •Бошқа мақсадли тушумлар- бу турли юридик ва жисмоний жахслардан маълум мақсадлар учун олинган маблағларнинг мажмуаси. Уларга, масалан, ота - оналарнинг болалар боғчаси учун тўловлари, бошқа корхоналардан тушган

маблағлар ва бошқалар киради. 21-сон БҲМС га мувофиқ бошқа мақсадли тушумларнинг ҳисоби 8890 ―Бошқа мақсадли тушумлар счётининг кредитида ва пул маблағлари счётларининг дебетида акс эттирилади. Ушбу счётнинг дебетида мақсадли тушумларнинг ишлатилиши акс эттирилади, масалан, хизмат қилувчи хўжаликлар нинг харажатларини бир қисми ушбу мақсадли тушумлар ҳисобидан қопланганда 8890 ―Бошқа мақсадли тушумлар счёти дебетланади ва 2710 ―Хизмат қилувчи хўжаликлар счёти кредитланади. Ишлатилмай қолинган бошқа мақсадли тушумлар корхоналарнинг резерв капиталига ёки бошқа даромадларига олиб борилади, яни: Дебет 8890 ―Бошқа мақсадли тушумлар Кредит 8530 ―Бепул олинган мулк, 9390 ―Бошқа операцион даромадлар Бошқа мақсадли тушумларнинг аналитик ҳисоби уларнинг турлари ва манбалари бўйича юритилади. 4. Келгуси харажатлар ва тўловлар учун резервларнинг ҳисоби Корхоналар ўзларининг яқин келажакда кутилаётган харажатлари ва тўловлари учун, масалан жорий ва капитал таъмирлаш учун, ходимларга меҳнат таътили ҳисоблаш учун ва бошқалар учун, резерв ташкил қилишлари мумкин. Бундай резервни ташкил этишдан асосий мақсад бўлиб кутилаётган харажат ва тўловларни ҳисобот йили ойлари бўйича тенг тақсимлаб бориш ҳисобланади. Резерв ташкил қилишнинг меъёрлари ва тартиби корхонанинг ҳисоб сиёсатида белгиланган бўлиши лозим. Ташкил этилган резерв корхонанинг харажатларига олиб борилади ва у қуйидаги бухгалтерия ёзуви билан акс эттирилади: Дебет 2010,2310,2510,2710,9420,9430 (харажатни акс эттирувчи счётлар) Кредит 8910 ― Кутилаётган харажатлар ва тўловлар учун резервлар Резервнинг ишлатилиши 8910 ―Кутилаётган харажатлар ва тўловлар учун резервлар‖ счётининг дебетида ва қилинган сарфларни акс эттирувчи счётларнинг (1010-1090, 6710,6520,6890,2310,2510,2710 ва бошқалар) кдедитида акс эттирилади. Ишлатилмай қолган резерв суммаси ҳисоб сиёсатида кўзда тутилган тартибга кўра келгуси йилга ўтқазилиши, шунингдек харажатларни

камайтиришга олиб борилиши ёки корхона даромадига олиб борилиши мумкин, яъни: Дебет 8910 ― Кутилаётган харажатлар ва тўловлар учун резервлар Кредит 2010,2310,2510,2710,9420,9430 ,9390 Резервларнинг аналитик ҳисоби уларнинг турлари бўйича юритилади.

Адабиётлар : 1. Бакиева Х., Ризаев Н. Бухгалтерия хисоби назарияси. Укув кулланма. -Т.: Иктисод-молия, 2008 2. Каримов А., Исломов Ф., Авлокулов А. Бухгалтерия хисоби. Дарслик. -Т.: Шарк, 2004. 3. Пардаев А.Х., Пардаев Б.Х. Бошкарув хисоби. Укув кулланма. - Т.: Г.Еулом номидаги адабиѐт ва санъат нашриѐти, 2008. 4. Сатывалдыева Д.А. Бухгалтерский учет. Учебник. -Т.: IQTISODIYOT . 2015 г. 580 с. 5. Хамдамов Б.К., Исломов Ф.Р., Авлокулов А.З. Молиявий хисобот. Укув кулланма. - Т.: ―ИКТИСОД-МОЛИЯ‖, 2008. 7. Дусмуратов Р. Кишлок хужалигида бухгалтерия хисоби ва статистика асослари. -Т: Фан ва технология‖, 2014. 8. Жураев Н., Абдувохидов Ф., Сотиволдиева Д. Молиявий ва бошкарув хисоби. Дарслик (лотин алифбосида). -Т.: 2012 й. 480 б. 9. Холбеков Р.О. Бухгалтерия хисоби назарияси (лотин алифбосида). -Т.: Чулпон номидаги нашриѐт-матбаа ижодий уйи, 2011 й. 200 б.

Похожие

Хусусий капитал хисоби

Хусусий капитал тўғрисида ҳисоботни тузиш. молиявий ҳисоботга тушунтиришлар, иловалар ва изоҳларни тайёрлаш

Инвестиция фаолиятида капитал қўйилмалар ва капитал қурилиш

Капитал маблағларни кредитлаш

Венчур капитал имкониятлари