Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliqqa tortiladigan baza va o’rtacha soliq stavkasini aniqlash - Экономика - Рефераты

Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliqqa tortiladigan baza va o’rtacha soliq stavkasini aniqlash

Загружено в:

12.01.2024

Скачано:

0

Размер:

167.5 KB

Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliqqa tortiladigan baza va o’rtacha soliq stavkasini aniqlash Reja: 1. Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliqqa tortiladigan bazani va oborotlarni aniqlash. 2. Soliqqa tortilmaydigan oborotlar. 3. Qo’shilgan qiymat solig’ining prognoz qilishda unga ta’sir qiluvchi omillar

Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliqqa tortiladigan bazani va oborotlarni aniqlash. Qo’shilgan qiymat solig’i o’zida ishlab chiqarishning barcha bosqichida yaratiladigan qo’shilgan qiymatning bir qismini byudjetga chegirib olishni aks ettiradi. Qo’shilgan qiymat esa sotilgan tovarlar, ishlar va xizmatlar qiymati hamda ishlab chiqarish va muomala xarajatlariga kiritilgan material xarajatlar farqi orqali hisoblanadi. Qo’shilgan qiymat solig’i ishlab chiqarish va taqsimlashning barcha bosqichi orqali oxirgi iste’molchi zimmasiga yuklanadi. Oxirgi iste’molchi bu soliqni tovar-xarid bahosining bir qismi sifatida to’laydi va uni qoplash imkoniyatiga ega emas. Qo’shilgan qiymat tarkibiga quyidagilar kiradi: foyda, ish xaqi, amortizatsiya summasi, kredit uchun foizlar, mehnat xaqi fondiga nisbatan 40% li (xar xil) ijtimoiy, bandlik fondiga ajratma, aktsiz summasi, ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan soliqlar (er, mol-mulk solig’i, er osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq, ekologiya solig’i va suv to’lovi). Qo’shilgan qiymat solig’i stavka yuqorida ko’rsatib o’tilganlar summasiga nisbatan qo’llanilib hosil bo’lgan summa tovar narxi o’sishiga xar bir ishlab chiqarish bosqichida qo’shilib boraveradi. Qo’shilgan qiymat solig’ining to’lovchilari bo’lib O’zbekiston Respublikasi xududida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ulanuvchi yuridik shaxslar, tovarlar importi bo’yicha yuridik va jismoniy shaxslar xisoblanadi.

Yuqoridagi jadvaldan ko’rinib turibdiki A. Ikromov tumani bo’yicha yuridik shaxslardan olinadigan qo’shilgan qiymat solig’ini to’lovchilar soni yildan yilga kamayib bormoqda, jami soliq to’lovchilar soni 2002 yilda 1324 ta bo’lgan bo’lsa, 2003- yilda 996 tani, 2004- yilda esa 914 tani tashkil qilgan. Mulkchilikni yuqoridagi 3 ta shaklida ham soliq to ’ lovchilar sonini kamayganini ko ’ rishimiz mumkin . Buning asosiy sabablari soliq to ’ lovchilarning xo ’ jalik yuritishning boshqa shakllariga o ’ tib ketishi bilan izohlanadi . Lekin shu bilan birga qo ’ shilgan qiymat solig ’ idan tushgan tushumning salmog ’ i yildan yilga ortib bormoqda . QQS ob ’ ekti bo ’ lib tovarlar ( ishlar , xizmatlar ) sotish va import tovarlar oboroti xisoblanadi , QQS dan ozod bo ’ lganlar va maxsulotlardan o ’ z ishlab chiqarish maqsadlari uchun foydalanishdan tashqari . Tovarlar ( ishlar , xizmatlar ) oboroti deb maxsulot , bajarilgan ishlar , ko ’ rsatilgan xizmatlarni yuklash ( ortish ) tushuniladi . Uch xil sotish turi mavjud : tovarlar , ishlar va xizmatlar . Tovarlar sotishda soliq ob ’ ekti bo ’ lib o ’ zi ishlab chiqargan , chetdan sotib olgan xamma tovarlar sotish oboroti tushuniladi . Soliqqa tortish maqsadida is ’ temol belgilanishiga va qiymatga ega bo ’ lgan xamma narsa ( tovar , maxsulot , ko ’ chmas mulk , imoratlar va inshoatlar qo ’ shilib , elektroenergiya va issiklik energiyasi , gaz ,

suv va b . Xisoblanadi . Ishlar sotishda soliq ob ’ ekti bo ’ lib bajarilgan qurilish - mantaj , ta ’ mirlash , ilmiy - tekshirish , tajriba - konstruktorlik , texnologik , loyiha - qidiruv , restavratsiya va boshka ishlar qiymati xisoblanadi . xizmat sotishda soliq ob ’ ekti bo ’ lib xizmatlar qiymati xisoblanadi . - yo ’ lovchi va yuk transporti xizmati qiymati shu jumladan , gaz , neftni yo ’ naltirish ( tashish ), elektr , issiklik energiya uzatish , tovarlarni ortish , tushirish , qayta ortish va saqlash xizmatlari kiradi . - mulklarni va ko ’ chmas mulklarni ijaraga berish xizmati qiymati , shu jumladan lizing xizmati kiradi . -vositachilik xizmati; -aloqa, maishiy, uy-joy kommunal xizmati; -reklama xizmati; -ma’lumotlarni saralash va informatsion ta’minlash xizmati; -boshqa xizmatlar; Bulardan tashqari soliqqa tortiladigan oborotlarga quyidagilar kiradi: -korxonaning ishbilarmonlik faoliyati bilan bog’liq bo’lmagan o’z istemoli uchun korxona ichidagi tovarlar va xizmatlar sotish oboroti, shu jumladan o’z xodimlariga. -boshqa korxonalarga yoki jismoniy shaxslarga shu jumladan o’z xodimlariga bekorga yoki qisman to’lash bilan beriladigan oborotlar; -buyumlarni garovga sotish oboroti o’z ichiga garovchiga garovda ta’minlashni bajarmagandagi oborotlari qo’shib kiradi. Soliqqa tortiladigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) summasi QQSni qo’shmasdan tovarlar (ishlar, xizmatlar) ga qo’llaniladigan baxosi va ta’rifi qiymati bilan aniqlanadi. Ammo, aktsiz osti tovarlari bo’yicha soliqqa tortiladigan oborotni aniqlashda unga aktsiz summasi xam qo’shiladi. Tovarlar (ishlar, xizmatlar) ni qo’ldan qo’lga bepul berilganda soliqqa tortiladigan oborot summasi korxonada qaror topgan baxo va ta’rif (QQSsiz) darajasida aniqlanadi, birok tovarlarni ishlab chiqarish (sotib olish) xarajatidan kam bo’lmagan miqdorda, asosiy vositalar bo’yicha – ularning qoldiq qiymatidan

kam bo’lmagan miqdorda aniqlanadi. Tovarlar (ishlar, xizmatlar) tekinga berilayotganda QQS to’lovchisi bo’lib ularni berib yuborayotgan korxonalari xisoblanadi. Asosiy vositalar korxonalar tizimining ichida tekinga berilsa soliqqa tortiladigan oborotga qo’shilmaydi, ya’ni yuqori tashkilotning buyrug’i bilan taqsimlansa. Maxsulot (ish, xizmatlarni) xaqiqiy tannarx baxosidan past sotuvchi korxonalarda soliqqa tortish maqsadida maxsulot sotilayotganda qaror topgan baxo qabul qilinadi, lekin shu tovarlar (ishlar, xizmatlar) ning ishlab chiqarish (sotib olish) xaqiqiy xarajatidan kam bo’lmasligi shart. Tovarlarni natural xaq tarzida berilganda yoki kassa orqali o’z xodimlariga tannarx baxosidan past qilib sotilganda soliqqa tortiladigan oborot tovarlarni (ishlar, xizmatlar) ni ishlab chiqarishning xaqiqiy xarajatidan kam bo’lmagan miqdorda belgilanadi. o’zi ishlab chiqqan tovarlar korxona ichida tadbirkorlik faoliyati bilan bog’liq bo’lmagan maqsadlarga foydalanilsa soliqqa tortiladigan oborotni aniqlash uchun ularning xaqiqiy tannarxi olinadi. Xomashyo va materiallar egasining tovarini ishlab berganda soliqqa tortiladigan oborot bo’lib ularning qayta ishlov qiymati (xarajatlar va foyda qo’shilib, aktsiz osti tovarlar bo’lsa aktsiz summasi xam qo’shilib) xisoblanadi. Uzoq ishlab chiqarish tsikliga ega bo’lgan korxonalar uchun (qurilish, qurilish- mantaj, ta’mirlash- qurilish, proekt-qidiruv va ilmiy- tekshirish) soliqqa tortiladigan oborot bo’lib xisoblashish xujjatlarida to’lash uchun ko’rsatilgan bajarilgan va byurtmachilar tomonidan tasdiqlangan qiymat xisoblanadi. Bu erda ishlarni bajarish jarayonida baxolarning transport va boshqa xizmatlarning ta’rifini oshishi yoki kamayishini xisobga olib tuzilgan shartnoma baxosidan kelib chiqiladi. Soliqqa tortilmaydigan oborotlar. Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliqqa tortilmaydigan oborot xam mavjud. Bunday oborotga quyidagilar kiradi:

1.Korxonaning bir shoxobchalaridan ikkinchi shoxobchalariga sanoat ishlab chiqarish maqsadlari uchun yarim fabrikat, bajarilgan ishlar va xizmatlar oboroti sotilganda (zavod ichi oboroti). Bu shaxobchalar xisob schyotiga ega bo’lmaydi va bosh korxonaning balansida turadi. 2.Kooperativ, xo’jalik jamiyatlari va o’rtoqliklari, korxonaning boshqa ta’sischilari o’rtasida korxonani tugatilishi munosabati bilan ular o’rtasida mulklar taqsimlangandagi oborotlar. Bu xolat tugatilayotgan korxonaning mulki boshqa shaxslarga sotilganda ta’luqli bo’lmaydi. Xisoblashish xujjatlari to’langandan so’ng tovarlar qaytarilsa QQS summasiga o’zgartirishlar kiritiladi shu shart bilanki bir yil ichida so’rov talabi muddatiga rioya qilingan bo’lsa. O’zbekiston Respublikasining 1991 yil 15 fevraldagi «Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar to’g’risida»gi Qonunga muvofiq qo’shilgan qiymat solig’i stavkasini yagona 30% qilib belgilangan edi. Keyinchalik kiritilgan qo’shimchalar va o’zgarishlarga muvofiq 25% qilib belgilangandi, 1993 yilning 1 sentyabridan boshlab 1994 yilning iyunigacha korxonalar ixtiyorida qoladigan qo’shilgan qiymat soliq miqdori stavkasining 6% ni tashkil etdi, qolgan qo’shilgan qiymat solig’ining 19% stavkasi byudjetga o’tkazila boshladi. Korxonalar 1994 yil 1 iyundan boshlab qo’shilgan qiymat solig’ini 20% miqdorida to’lay boshladilar va korxonalar ixtiyorida qoladigan qo’shilgan qiymat solig’ining 6% ni bekor qilindi». Qo’shilgan qiymat solig’i stavkasini 20% ga tushirilishi yuzaki olib qaralganda iqtisodiy jihatdan engillik berilganligini ko’rsatadi. Bundan tashqari qo’shilgan qiymat solig’i stavkasini 20% ga tushirish hisobiga tovar bahosini ma’lum darajada pasaytirish ko’zda tutilgan edi. Afsuski bu ham inflyatsiya tufayli ko’zda tutilgan natijani bermadi. Oxiri oqibatda Vazirlar Maxkamasini qaroriga binoan qo’shilgan qiymat solig’i stavkasi 1996 yilning 1 yanvaridan boshlab 17% qilib belgilandi. 1997 yilning 1 yanvariga kelib ayrim aholining birinchi

navbatdagi iste’mol tovarlari bo’yicha ushbu soliq miqdori 10% boshqa tovar va xizmatlar uchun 18% darajasida o’rnatiladi. 1998 yilning 1 yanvaridan eng zarur oziq-ovqat mahsulotlari uchun 10% boshqa tovar va xizmatlar uchun 20% darajada o’rnatiladi. 1999 yilning 1 yanvaridan esa eng zarur oziq-ovqat mahsulotlari uchun 15% o’rnatildi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 31- dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining 2000 yildagi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va Davlat byudjetining prognozi to’g’risida»gi 554-sonli Qaroriga asosan 2000 yil 1 yanvaridan boshlab yuridik shaxslardan olinadigan daromad(foyda) solig’ining stavkasi 33 %dan 31 %ga tushirildi va byudjet daromadlarini balansini ta’minlash uchun eng zarur oziq-ovqat mahsulotlari uchun qo’shilgan qiymat solig’ini 1999 yildagi 15 foizlik stavkasi 200 yil uchun 20% qilib belgilandi. 2000 yildan QQSdan soliq stavkasi Soliq kodeksida ko’rsatilgan 20% dir. 2000 yil 1 yanvardan boshlab O’zbekiston xududidiga byudjet tashkilotlarining buyurtmasi va mablag’i xisobiga keltiriladigan asbob – uskunalar tovarlar (ishlar, xizmatlar) QQSdan ozod etilgan. Belgilangan soliq stavkasiga qarab QQS summasi ikki usulda aniqlanadi. 1. Ist.QQSqSO*N:100 bu erda: Ist.QQS –istemolchilardan undiriladigan qo’shilgan qiymat solig’i, SO-soliqqa tortiladigan oborot, N-soliq stavkasi. Bu tartib deyarli xamma maxsulotlar (ishlar, xizmatlar) oborotiga qo’llaniladi. 2. O’z ichiga QQS summasi qo’shilgan baxo va ta’riflarda sotilgan tovarlar (ishlar,xizmatlar) sotilganda soliq quyidagi shaklda aniqlanadi: IstQQSqTQQQS*N:( Nq100) TQQQS-QQSni o’z ichiga oluvchi tovar qiymati. QQS dan ozod bo’lgan korxonalar yoki tovarlar bo’yicha QQS dan ozod bo’lgan yuridik shaxslar erkin (shartnomaviy) baxo va ta’riflarga QQS summasini qo’shmaydilar.

Shunday xolat yagona soliq to’lovchi kichik korxonalarga, yalpi daromad solig’i to’lovchi savdo tashkilotlariga va yagona er solig’i to’lovchi qishloq xo’jaligi tovar ishlab chiqaruvchilarga xam taaluqlidir. Ikkinchi gurux stavka-nolli stavkadir. Nolli stavkada quyidagilar soliqqa tortiladi: 1. mustaqil xamdo’stlik davlatlarini o’z ichiga olib eksportga erkin almashtiriladigan valyutalarda tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotilsa, agar xukumatlararo tuzilgan shartnomalarda boshqacha shartlar belgilanmagan bo’lsa: 2. qishloq xo’jaligi korxonalariga ishlab chiqrish qishloq xo’jalik maqsadlariga mineral o’g’itlar va yog’-moylash materiallari ortilsa; 3. chet el diplomatik va unga tenglashtirilgan vakolatxonalarining rasmiy foydalanishga tavarlar( ishlar, xizmatlar) sotilganda, shu vakolatxonalarning diplomatik va ma’muriy-texnik xodimlarining shaxsiy istemoli uchun ,ular bilan birga yashovchi oila a’zolarini xam qo’shib (agar ular o’zbekiston fuqorosi bo’lmasa) ular O’zbekistonda doimo yashamasa chet el mamlakati xam shunday printsip qo’llasa nolli stavka qo’llaniladi. Nolli stavkada soliqqa tortiladigan korxonalar QQSni «0» stavkada xisoblaydi va material resurslarni sotib olib ishlab chiqarishda foydalangan QQS summasini xisobga oladi. (zachyot). Ya’ni bunday maxsulot ishlab chiqaruvchilar QQSni maxsulot etqazuvchiga xam, byudjetga xam to’lamaydilar chunki «0» stavkada sotadilar. Demak, nolli stavka degani QQSdan tamomila ozod etilgan demakdir. Ana shu xolat bilan nolli stavka sotib olgan materiallarini ishlab chiqarish xarajatlariga qo’shuvchi QQSdan imtiyoz oluvchi korxonalardan farq qiladi.

Qo’shilgan qiymat solig’i to’lashdan imtiyozlar turi quyidagilardir: 1.to’liq ozod bo’ladigan yuridik shaxslar. 2. ozod etiladigan tovarlar. 3. ozod etiladigan ishlar va xizmatlar. Soliq to’lashdan to’liq ozod etiladigan yuridik shaxslarga: 1. qishloq xo’jalik tovar maxsuloti ishlab chiqariuvchi yagona er solig’i to’lovchilar; 2. yagona soliq to’lovchi kichik korxonalar; 3. yalpi daromadga soliq to’lovchi savdo tashkilotlari. 4. «Nuroniy» jamg’armasi va uning birlashmalari 5. umumiy ishlovchi xodimlar sonidan kamida 50% ini nogironlar tashkil etuvchi yuridik shaxslar. Bu imtiyoz vositachilik ,ta’minlov-sotuv va tayyorlov tashkilotlari faoliyatiga taaluqli emas. Soliqdan ozod bo’ladigan tovarlar va maxsulotlarga quydagilar kiradi: 1. Protez - ortopediya buyumlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar maxsuloti , nogironlar uchun inventarlar va ularga ortopediya – protez xizmatlari ko ’ rsatish , davolash muassasalari qoshidagi davolash - ishlab chiqarish ustaxonalarining maxsulotlari ; 2. qo’riqlash bo’yicha davlat vakolatchisi tomonidan sotiladigan nodir metallar oboroti. 3. nashriyot, gazeta va jurnallarning matbaa korxonalarining asosiy faoliyati maxsulotlari va xizmatlari; 4. Respublikada ishlab chiqilgan qurilish materiallari yakka tartibdagi quruvchilariga sotilganda; 5. Xususiylashtirilgan mulklar qiymati, tabiiy ofat, qurolli to’qnashuvlar, baxtsiz xodisalar ro’y berganda yordam ko’rsatish tariqasida olib kelingan mulklar, gumanitar yordam ko’rsatishga mo’ljallab keltirilgan tovarlar; 6. Bolalar tovarlari asortimenti va ayollar gigienasi maxsulotlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan ishlab chiqarish korxonalari 5 yilga soliqdan ozod etladi. Sharti shu tovarlarni sotish baxolarini 1998 yil bazali darajasidan 15% kam

qilib sotadilar. O’zbekiston Respublikasi qizil yarimoy jamiyati, O’zbekiston teatrlar faoliyati uyushmasi, "Sog’lom avlod uchun" Xalqaro mexr-shafqat fondi, "Nuroniy" fondi korxonalarining tovarlar (ishlar, xizmatlar) ga xisoblangan QQS summasi shu fondlar va uyushmalarning ustav vazifalarini bajarishga sarflansa byudjetga to’lanmaydi. Shu fondlarning korxonalari bo’lib ta’sischilari tomonidan ularning ustav fondlari 100% tashkil etsa xisoblanadi. QQSdan ozod bo’lgan korxonalar boshqa, faoliyatidan soliq to’lasalar shu faoliyat turlari bo’yicha aloxida xarajatlar va faoliyat natijalarini xisobotini olib boradi. Qo’shilgan qiymat solig’ining yuqorida aytib o’tilgan stavkalari va imtiyozlari soliq summasini xisoblashda xisobga olinadi malakaviy bitiruv ishimizning keyingi savolida ana shu tartibni ko’rib chiqamiz. Qo’shilgan qiymat solig’ini hisoblash paytida soliqqa tortiladigan baza bo’lib yangidan yaratilgan qiymat ya’ni tovar maxsuloti bilan shu tovarni ishlab chiqarish uchun ishlatilgan xom ashyolar qiymati o’rtasidagi farq hisoblanadi. Bunday soliqqa tortiladigan baza qo’shilgan qiymat solig’ini hisoblashda har xil metodlardan foydalanishga imkon yaratadi (berilgan bir xil stavkada). Xalqaro amaliyotga ko’ra QQS byudjetga to’lanadigan summasini aniqlash 3 ta har xil usul bilan aniqlanadi. 1. Hisobdan chiqarish usuli. Ushbu usulga ko’ra korxona byudjetga to’laydigan qo’shilgan qiymat solig’i summasini sotib olingan tovarlar qiymatini sotgan tovarlar qiymatidan chiqarib tashlab farqni aniqlaydi va bu farqga soliq stavkasini ko’paytirish yo’li bilan aniqlaydi. 2. Hisobga olish usuli. Hisobga olish usuli yoki schet-faktura usuli Evropa birligiga kiruvchi barcha davlatlarda va qo’shilgan qiymat solig’i joriy etilgan boshqa ko’pgina davlatlarda qo’llanib kelinmoqda.

Ushbu usulga ko’ra korxona byudjetga to’laydigan qo’shilgan qiymat solig’i summasini sotib olingan tovarlar (xizmatlar) uchun to’langan soliq summasini sotilgan tovarlarga (xizmatlarga) hisoblangan soliq summasidan chiqarib tashlash yo’li bilan aniqlaydi. 3. Yig’ish usuli. Ushbu usulga ko’ra korxona byudjetga to’laydigan qo’shilgan qiymat solig’i summasini yangidan xosil qilingan qiymatlar komponentlari, ish xaqqi, ijara xaqqi, foizlar va sof foidalarni yig’ib, xosil bo’lgan summani soliq stavkasiga ko’paytirish yo’li bilan aniqlaydi. O’zbekiston Respublikasida Soliq Kodeksiga ko’ra byudjetga to’lanadigan qo’shilgan qiymat solig’i summasini hisobga olish usulidan foydalangan holda aniqlanadi. Lyokin bu usulga ba’zi o’zgartirishlar kiritilgan holda qo’llanib kelinmoqda. Bu o’zgartirishga ko’ra byudjetga to’lanadigan qo’shilgan qiymat solig’i summasi korxona hisobot oyidagi ishlab chiqarishga va muomalaga ishlatilgan hamda ishlab chiqarish harajatlariga kiritilgan xom ashyo materiallarni schet fakturaga asosan sotib olingan paytida to’langan QQSsummasini hisobot oyida sotilgan tovarlarga hisoblangan QQS summasidan chiqarib tashlash yo’li bilan aniqlaydi. Korxonalar o’zlari ro’yxatdan o’tgan soliq inspektsiyalariga QQS xisobini xar oyda xisobotdan so’ngi oyning 15 sanasiga qadar, yillikda yillik moliyaviy xisobotlar topshirgan muddatda topshiradilar. Korxonalar QQSni soliq xisobi topshirgan kundan kechiktirmay tegishli davrdagi (oy) xaqiqiy sotish oborotidan kelib chiqib to’laydilar. Korxonalarning o’tgan oyda to’langan QQS summasi 50 karrali minimal ish xaqqidan oshgan taqdirda oxirgi oylik xisobidagi soliq summasining oltidan bir miqdorida un kunlik (bunak) to’lovlarni (15,25 va keyingi oyning 5 sanasiga) to’laydilar. Keyinchalik oyning 15 sanasiga qayta xisobni xaqiqiy sotish oborotidan amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 26- dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining 2001 yildagi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va Davlat byudjetining prognozi to’g’risida”gi 500-sonli Qaroriga asosan 2001 yil 1 yanvardan boshlab pudrat qurilish tashkilotlari qo’shilgan qiymat solig’i avans to’lovlari bekor qilindi. Ular uchun qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha xisob kitoblarni taqdim qilish va soliqni to’lash muddati oylik qilib belgilandi. Ular qo’shilgan qiymat solig’ini xar oyda o’sib boruvchi yakun bo’yicha xisobot oyidan keyingi oyning 15- sanasidan kechikmay to’lashadi. Qo’shilgan qiymat solig’ining xisob-kitobi quyidagicha bo’ladi. Agar xisob bo’yicha chiqqan soliq summasi o’n kunliklar bo’yicha to’langan summadan kam chiqsa farqi kelgusi oylar to’loviga o’tkaziladi. Agar korxonalarning boshqa soliqlar va yig ’ imlardan qarzi bo ’ lmagan taqdirda , soliq va yig ’ imlarni ko ’ p to ’ lab yuborgan bo ’ lsa korxonaning yozma arizasiga binoan unga 30 kun ichida qaytariladi yoki kelgusi to ’ lovlar xisobiga yotqiziladi .

Yangi tuzilgan korxonalar yoki ilgari soliq to ’ lamagan korxonalar soliqni birinchi oyda xaqiqiy sotish oborotidan kelib chikib to ’ laydilar . Keyingi oylarda soliq umum tartib bo ’ yicha to ’ lanadi . Agar korxona bir tekis maxsulot ( ishlar , xizmatlar ) ishlab chiqarmasa yoki keyingi oyda soliqqa tortiladigan oboroti bo ’ lmasa birinchi o ’ n kunlik xisoblangan to ’ lovlarga qadar davlat soliq inspektsiyalariga yozma xabar berib qo ’ yishlari kerak . Kutilayotgan oborot keyingi xisobot davrida kamaysa arizada ko ’ rsatilgan oborotdan kelib chiqib va kutilayotgan soliq summasidan xisoblanadi . Barcha maxsulot va ish , xizmatlarni bajaruvchilar kushilgan kiymat soligini tulaydilar eki ozod buladilar , ba ’ zi bir guruxdagi xujalik sub ’ ektlariga esa kushilgan kiymat soligi tulash urniga aloxida soliqka tortish tartibi joriy kilinadi . Qo’shilgan qiymat solig’ining prognoz qilishda unga ta’sir qiluvchi omillar. Kushilgan kiymat soligidan ozod kilinishi, aloxida soliqka tortish tartibi joriy kilinishi xujalik sub’ektlari moliyaviy faoliyati uchun uziga xos ikki xususiyatga egadir. Chunki ular xujalik sub’ektlarining moliyaviy faoliyatiga turlicha ta’sir kiladi. Birinchi xususiyati shundaki kushilgan kiymat soligidan ozod kilingan, aloxida soliqka tortish tartibi joriy kilingan xujalik sub’ektlari uz tovar va xizmatlarini sotganda ushbu tovar va xizmatlar tannarxiga ishlab chikarish materiallarini sotib olishda tulaetgan kushilgan kiymat soligi kiradi va baxosiga avtomat ravishda kuyilgan buladi, xamda boshka ishlab chikarish uchun ishlab chikarish tannarxining elementi sifatida uzida aks ettiradi. Kushilgan kiymat soligidan ozod kilinishi, aloxida soliqka tortish tartibi joriy kilinishi xujalik sub’ektlari moliyaviy faoliyatiga ta’sirining xususiyati shundaki kushilgan kiymat soligidan ozod kilingan tovar va xizmatlarni sotib olaetgan kushilgan kiymat soligi tulovchi ruyxatida turgan xujalik su’bekti uzi tomonidan ishlab chikaraetgan maxsulotlar uchun soliq kreditidan foydalana olmaydilar.Shu tufayli ishlab chikaruvchiga kushilgan kiymat soligini tulashda maxsulotlarni

sotishda xisoblangan soliq va maxsulotlarni sotib olishda tulagan soliq orasidagi farkni tulamay, balki sotish oborotidan xisoblangan soliqni tulik tulashga majburlanadi. Buning natijasida kushilgan kiymat soligiga tortish zanjirida soliqdan ozod kilingan bulinma tushib kolishi tufayli kushilgan kiymat soliqka bir necha marotaba tortiladi va soliq tulash ogirligi keyingi bulinma zimasiga tushadi. Chunki u soliqdan ozod kilingan maxsulotlarni uz ishlab chikarishi uchun ishlatadi. Kanchalik kushilgan kiymat soligidan ozod kilingan maxsulotlar va ishlab chikaruvchilar kupaysa, kushilgan kiymat ikki eki undan ortik marta soliqka tortilishi extimoli kupaya boradi. Solikdan berilgan imtiezlar ta’sirini xujalik faoliyatini va maxsulot baxosi antimonopol konunlari bilan tartibga solinadigan korxonalarda xam kurish mumkin. Bu korxonalar shaxarda passajir tashish bilan shugullanadigan korxonalar, uy-joy kurilishi bilan shugullanadigan korxonalar bulishi mumkin. Bu korxonalarga soliq konunchiligi bilan soliq imtiezlari berilgan. Bu korxonalar maxsulot va xizmatlar baxosini oshira olmaydi. Natijada kushchilgan kiymat soligi buyicha kilingan moddiy xarajatlar korxona foydasigda eki ularning zararini kupayishiga olib keladi. Xalkaro soliq konunchiligida bu kabi salbiy xolatlari oldini olish maksadida soliq imtiezalari kamaytirilmokda. Lekin mamlakatimizda bu jaren teskaricha rivojlanmokda. O’zbekiston Respublikasida 1991 yilda kabul kilingan «Korxonalar, birlashmalar, va tashkilotlardan soliqlar » konuniga kura kushilgan kiymat soligidan soliq imtiezlari 28 ta bulgan bulsa, Solik kodeksi kabul kilinishi munosabati bilan ularning soni 38 taga etdi. Kushilgan kiymat soligidan berilgan imtiezlardan foydalanishi taxlil kilinganda 2002 yilda ushbu soliq turidan tushgan tushumning 10 foizini tashkil kiladi. Bundan kurinib turibdiki soliq imtiezlari korxonalar uchun samara bermaydi.

Adabiyotlar: 1. O ’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi T.: “Adolat” 1999. 2. O ’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi T.: “Adolat” 1999. 3. I.A. Karimov O ’zbekiston Buyuk kelajak sari. T.: “O’zbekiston” 1998. 4. I.A. Karimov O ’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.: “O’zbekiston” 1996. 5. V.S. Beganov, M.Ya. Qurolov, D.I. Shaulov, U.T. Kan, Finansovaya politika, nalogi i nalogooblojenie. T.: “Mir ekonomiki i pravo” 1998. 6. M.Yo ’ldoshev, E.Tursunov. Soliq huquqi, T.: 2000. 7. D.I. Shaulov, U.T.Kan., “Soliq qonunchiligi asoslari”. T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi” 2000. 8. L.B. Xvan. Soliq huquqi T.: “Konsauditinform” 2000. 9. Q.A. Yahyoev, Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti T.: “§ofur §ulom” 2000. 10. Sergeev I, Shipilin A. «Operativnie finansovoe planirovanie na predpriyatii». M: finansi i statistika. 2002 g. 11. T. G. Morozova, A. V. Pikulkina. «Prognozirovanie i planirovanie v usloviyax rinka» Uchebnoe posobie. M: YuNITI-DANA. 2000 g. 12. Solovev. I. «Nalogovie prestupleniya: praktika raboti organov nalogovoy politsii i sudov» M: IDFBK-PRESS. 2002 g. 13. Kochetkov. A. «Analiz nalogovix oshibok». Uchebnoe posobie. M: «Delo i servis». 2000 g.

Похожие

Yuridik shaxslarning daromad (foyda) solig’i bo’yicha o’rtacha stavkasini aniqlash

Soliqqa tortiladigan baza va uning elementlari tahlili

Qo’shilgan qiymat solig’i va aktsiz soliqlarini prognozlash

Boshqa davlatlar soliq tizimi va ba’zi bir soliq turlarining uziga xos xususiyatlari

Yuridik shaxslarning daromad (foyda) solig’ini prognozlash