Молия бозорини мувофиқлаштириш асослари

Молия бозорини мувофиқлаштириш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қ имматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солишнинг моҳияти 2. Қ имматли қоғозлар бозорини мувофиқлаштирувчи ташкилотлар. 3. Ў з-ўзини бошқарувчи ташкилотлар ва уларнинг вазифалари 4. Қ имматли қоғозлар бозорининг инфратузилмаси ва унинг тавсифи

Молия бозорини мувофиқлаштиришнинг мазмуни. Қ имматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солишнинг мохияти Қимматли қоғозлар бозорининг ривожланиши тарихи шундан гувоҳлик берадики қимматли қоғозлар билан савдо қилишнинг меъёрий жараёни фақат фонд бозори иштирокчиларининг ўзлари томонидан, ёки давлат томонидан белгиланган аниқ қоидалар мавжуд бўлган, шунингдек уларга риоя этишни доимий равишда назорат қилган ҳолларда амалга оширилиши мумкин. Амалиётда ушбу шартларга риоя этмаслик макро ва микро даражадаги жиддий оқибатларга, баъзан умумиқтисодий тангликка ўсиб борувчи глобал молиявий фожеаларга олиб келиши мумкин. Қимматли қоғозлар бозорини бошқариш деганда бу барча қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг ўзаро ёки давлат томонидан шу жараённи ташкил этишдаги жавобгар идоралар билан олиб борилаётган фаолиятларини қонун қоидалар асосида мувофиқлаштиришга тушунилади. Қимматли қоғозлар бозорининг иштирокчилари элементлар, инвестрлар, профессионал воситачилар, инфратузилма ташкилотлари фаолиятларини бошқариш асосида олиб борилиши мумкин. Ташқи бошқариш деганда молия бозори ва қимматли қоғозлар бозорининг давлат томонидан тартибга солиш назарда тутилади. Давлат асосан қонунлар ва норматив ҳужжатлар билан, солиқ сиёсати билан бу жараёнга ўз таъсирини ўтказади. Ўзбекистон Республикасининг “Қимматли қоғозлар бозори тўғрисида”ги қонунда қимматли қоғозлар бозорини давлат томонидан тартибга солишнинг асослари белгилаб берилган. Булар: - қимматли қоғозлар бозоридаги профессионал фаолиятни ҳамда биржа фаолиятини лицензиялаш ва (ёки) бундай фаолиятга нисбатан мажбурий талаблар белгилаш; - қимматли қоғозлар чиқарилишларини рўйхатдан ўтказиш ҳамда чиқариш тўғрисидаги қарорларда назарда тутилган шартлар ва мажбуриятларга эмитентларнинг риоя этишлари устидан назорат қилиш;

- қимматли қоғозлар тўғрисидаги ахборот қонун ҳужжатларига мувофиқ ошкор қилинишини таъминлаш; - қимматли қоғозлар бозори профессионал иштирокчиларининг мутахассисларини аттестациядан ўтказиш; - қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг фаолияти устидан қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда назорат қилиш орқали амалга оширилади. Шу билан биргаликда қонунда қ имматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарлиги аниқ қилиб берилган. Қимматли қоғозлар бозори иштирокчилари қуйидаги ҳуқуқларга эга: - қимматли қоғозлар бозоридаги ўз таваккалчиликларини суғурта қилиш; - қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчилари тўғрисида, қимматли қоғозларнинг эмиссиясини тўхтатиб қўйишга, қимматли қоғозлар бозоридаги профессионал фаолиятни амалга оширишга доир лицензияларнинг амал қилишини тўхтатиб туриш, тугатиш ва уларни бекор қилишга доир барча ҳоллар ҳақида, қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчилари ва эмитентлар томонидан содир этилган ҳуқуқбузарликлар тўғрисида, шунингдек қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органининг даъво аризалари бўйича эмитентларга ёки қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчиларига нисбатан чиқарилган суд қарорлари ҳақида қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органидан ахборот олиш; - давлат органларига аризалар, таклифлар ва шикоятлар билан мурожаат қилиш;

- қимматли қоғозлар бозорида ўз ҳуқуқлари бузилганлиги тўғрисидаги ва етказилган зарарларнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги даъво аризаси билан судга мурожаат қилиш. - Инвесторлар ва қимматли қоғозлар эгалари, ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқлардан ташқари: - қимматли қоғозларнинг чиқарилиши рўйхатдан ўтказилганлиги тўғрисидаги, эмитентнинг жорий молиявий ҳолати ва уни ривожлантириш истиқболлари ҳақидаги ахборотни тақдим этишни эмитентдан талаб қилишга; - пул ва бошқа тўлов воситалари, мол-мулк билан, шунингдек пул қийматига эга бўлган ҳуқуқлар (шу жумладан, мулкий ҳуқуқлар) асосида қимматли қоғозларга қонун ҳужжатларида ва эмитентнинг таъсис ҳужжатларида белгиланган тартибда инвестицияларни амалга оширишга; - қимматли қоғозлар бозорида ўз хизматларини таклиф этаётган қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчиларидан ўзлари тўғрисидаги ахборотни ушбу Қонунга мувофиқ талаб қилишга ҳам ҳақли. Қимматли қоғозлар бозори иштирокчилари қимматли қоғозлар бозори тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларига ва қимматли қоғозлар бозорида ўзлари тузган шартномалар шартларига риоя этишлари шарт. Қонун ҳужжатларига мувофиқ қимматли қоғозлар бозорининг иштирокчилари бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлишлари ва уларнинг зиммаларида бошқа мажбуриятлар ҳам бўлиши мумкин. Қонунда қимматли қоғозлар бозорининг иштирокчиларининг ҳуқуқлари билан биргаликда уларнинг ва эмитентларнинг жавобгарлиги аниқ қилиб белгиланган . Қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчилари ва эмитентлар инвестор олдида етказилган зарарлар доирасида қонун ҳужжатларига мувофиқ қуйидагилар учун мулкий жавобгар бўлади:

қимматли қоғозлар бозори тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган ахборотни инвесторнинг талабига биноан тақдим этмаганлик ёки нотўғри маълумотлар тақдим этганлик учун; қимматли қоғозлар эмиссиясининг белгиланган тартибини бузганлик учун; қимматли қоғозларнинг инсофсиз рекламасини амалга оширганлик, қимматли қоғозларнинг қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилмаган чиқарилишининг рекламаси, шунингдек муомаласи қонун билан тақиқланган қимматли қоғозларнинг рекламаси учун; улар томонидан инвесторлар билан қимматли қоғозлар бозори тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган ҳуқуқларини ҳамда эмитентлар ва қимматли қоғозлар бозори профессионал иштирокчиларининг жавобгарлигини чеклайдиган шартномалар тузилганлиги учун; нархлар борасида ҳийла-найранг ишлатилганликнинг аниқланган фактлари учун, шунингдек қимматли қоғозлар, қимматли қоғозларнинг эмитентлари, қимматли қоғозларга доир нархлар тўғрисида, қасддан бузиб кўрсатилган ахборот, шу жумладан рекламада шундай ахборот тақдим этиш орқали инвесторни қимматли қоғозларни сотиб олишга ёки сотишга ундаганлик учун. Қимматли қоғозлар бозорида нархлар борасида ҳийла- найранг ишлатганлик аломатлари қонун ҳужжатларида белгиланади. Қимматли қоғозлар бозорида нархлар борасида ҳийла-найранг ишлатилганлиги факти суд тартибида эътироф этилади; инвесторлар билан тузилган шартномалар шартларини бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик, шунингдек инвестор билан тузилган шартномада келишилганидан фарқ қиладиган шартлар асосида битим тузганлик учун. Депозитарий, ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилганлардан ташқари, қуйидаги ҳолларда ҳам ўз депонентлари олдида жавобгар бўлади: ҳужжатли қимматли қоғозлар, қимматли қоғозлар эгалари ва уларга тегишли қимматли қоғозлар тўғрисидаги ёзувлар, қимматли қоғозлар

чиқарилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар ва депозитарийнинг ҳисобга олиш регистрларидаги ёзувлар йўқотилганда ёки яроқсиз ҳолга келиб қолганда. Депозитарий йўқотилган ҳужжатли қимматли қоғозларни тайёрлашга кетадиган харажатларнинг ўрнини қоплайди ёки уларнинг янгиларини ўз ҳисобидан тайёрлайди, йўқотилган ёзувларни, қимматли қоғозлар чиқарилганлигини тасдиқловчи ҳужжатларни ва депозитарийнинг ҳисобга олиш регистрларидаги ёзувларни тиклайди; унинг томонидан депонент ўзига тегишли қимматли қоғозлар билан боғлиқ ҳуқуқларини амалга ошира олмаслигига олиб келган ҳаракат (ҳаракатсизлик) содир этилганда. Депозитарий депонентга етказилган зарарларнинг ўрнини қоплайди. Қимматли қоғозлар эмитентларининг мажбуриятлари бўйича жавобгарлик эмитентларнинг ўз зиммасида бўлади. Қонунда қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларига нисбатан қўлланиладиган иқтисодий санкциялар ҳам мавжуд. Булар қуйидагилардан иборат: - мансабдор шахсга нисбатан маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил ичида такроран содир этилган қоидабузарликларни тугатиш тўғрисидаги кўрсатмани бажаришдан бўйин товлаганлик учун — энг кам иш ҳақининг қирқ бараваридан етмиш бараваригача миқдорда; - эмитентлар томонидан қимматли қоғозларни чиқаришнинг белгиланган тартибини инвесторларга зарар етказилишига олиб келган тарзда бузганлик учун — қимматли қоғозларни чиқариш ҳажмининг 5 фоизи миқдорида, бироқ энг кам иш ҳақининг юз бараваридан кўп бўлмаган миқдорда; - қимматли қоғозларга доир битимлар тузиш ва уларни рўйхатдан ўтказишнинг белгиланган тартиби қимматли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчилари томонидан бузилганлиги учун — қимматли қоғозларга доир битим суммасининг 5 фоизи

миқдорида, бироқ энг кам иш ҳақининг етмиш беш бараваридан кўп бўлмаган миқдорда, мазкур қоидабузарлик бир йил ичида такроран содир этилган тақдирда эса, қимматли қоғозларга доир битим суммасининг 10 фоизи миқдорида, бироқ энг кам иш ҳақининг юз бараваридан кўп бўлмаган миқдорда; - инвесторлар, текширувчи органлар ва назорат қилувчи органларни атайин нотўғри маълумотлар тарқатиш (тақдим этиш) орқали чалғитганлик учун — энг кам иш ҳақининг уч юз бараваридан тўрт юз бараваригача миқдорда иқтисодий санкциялар қўлланилади. Иқтисодий санкцияларнинг қўлланилиш тартиби Иқтисодий санкцияларни қўллаш суд томонидан, қимматли қоғозлар бозорининг иштирокчилари содир этилган ҳуқуқбузарликдаги айбига иқрор бўлган ва санкциялар суммасини ихтиёрий равишда тўлаган ҳолларда эса, қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органи томонидан амалга оширилади. Хўжалик юритувчи субъектнинг охирги ҳисобот санасидаги активлари баланс қиймати суммасининг жами 20 фоизидан ортиқ миқдорда қўлланилган иқтисодий санкцияларни ундириш унга ундириладиган суммани ундириш тўғрисида қарор қабул қилинган кундан эътиборан олти ой мобайнида ойма-ой тенг миқдорда бўлиб-бўлиб тўлаш имкони берилган ҳолда амалга оширилади. Қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг қонунсиз фаолият турлари орқали ортирган даромадлари давлат бюджети ҳисобига олиб қўйилади. Қимматли қоғозлар бозорини мувофиқлаштирувчи ташкилотлар Қимматли қоғозлар бозорини бошқариш Молия вазирлиги, давлат банки ёки бошқа давлат органларига юклатилиши мумкин. Масалан, АҚШда

конгресс қошидаги қимматли қоғозлар ва биржалар комиссиясига, Японияда молия вазирлигига юклатилган. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида қимматли қоғозлар юзасидан тузилган битимлар тартибга солиш қуйидагиларга нисбатан қўлланилади:  биржалардаги ва биржалардан ташқаридаги олди-сотдидан;  қимматли қоғозларни совға қилишда;  қимматли қоғозларни мерос қилиб олишда;  қимматли қоғозларни мулкдори ўзгаришига олиб келадиган бошқа харажатларни амалга оширишда. Инвестиция институтлари битимларини фақат қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган шаклдаги топшириқ-шартномалари ёки воситачилик ҳақлари асосида уларда кўрсатилган барча зарур шартномаларга аниқ риоя қилган ҳолда мижозлар ҳисобидан амалга оширишлари мумкин. Мижоз ёки топшириқ шартномаси бўйича ишончли вақили шартнома бажарилгунча бир ёқлама тартибда унинг амал қилишини тўхтатиш ҳуқуқига эга. қимматли қоғозлар юзасидан тузилган битимлар улар амалга оширилган вақтда рўйхатдан ўтказилиши ва савдо қилинган жойда қимматли қоғозларни сотиб олиш ва сотиш (клиринг) контрактлари бўйича ҳисобот тарзида расмийлаштирилиши лозим. Юридик шахслар ўртасида эгаси ёзилган қимматли қоғозлар, шунингдек эгаси ёзилмаган қимматли қоғозлар бўйича тузилган битимлар рўйхатидан ўтказилиши керак. Олди-сотди битимлари тузиш чоғида битим тузиш санаси билан қимматли қоғозлар ҳақини тўлаш санаси ўртасидаги вақт банкнинг беш иш кунидан ортиқ бўлиши мумкин эмас. Бу муддат ўтказиб юборилган тақдирда битим ҳақиқий эмас деб ҳисобланади ва харидор сотувчига келтирилган зарар учун айбдор эканлиги айниқса, унинг жавобгар бўлишига олиб келади. Қ имматли қоғозлар бозоридаги профессионал фаолият давлат ваколат берган орган томонидан бериладиган махсус рухсатнома – лицензия асосида

амалга оширилади. Лицензия берган орган инвестиция институтларининг фаолиятини назорат қилиб туради ва қонун ҳужатлари бузилган тақдирда, берилган лицензияни чақириб олиш тўғрисида қарор қабул қилади. Давлат томонидан ваколат берилган орган қимматли қоғозлар билан зарур даражада профессионал фаолият кўрсатилишини таъминлаш мақсадида:  жисмоний шахслар (инвестиция институтлари ва фонд биржаларининг ходимлари) қимматли қоғозлар бозори мутахассиси малака гувоҳномаси олишлари учун улар олдига қўйиладиган малака талабларини;  ўз маблағлари етарли бўлишининг мажбурий нормативларини ва қимматли қоғозлари билан амалга ошириладиган операциялари бўйича таваккалчиликни чекловчи бошқа кўрсаткичларни белгила нади . Қ имматли қоғозлар бозорида қуйидаги фаолият турлари таъқиқланади:  Давлат рўйхатидан ўтказилмаган ҳолда, эмитент ёки қимматли қоғозларга тааллуқли ахборотни ошкор этмасдан, қимматли қоғозлар эмиссиясини амалга ошириш;  тегишли лицензиясиз қимматли қоғозлар бозорида фаолиятни амалга ошириш;  тегишли лицензиясиз қимматли қоғозлар бозорида фаолиятни амалга ошириш;  сохта битимлар, талабларни аддекват ўзаро ҳисобга олиш, қисқа муддатли сунъий битимларни амалга оширш орқали қимматли қоғозлар бозорида манипуляция қилиш;  муҳим, конфеде н циал ахборотдан қонунга хилоф равишда фойдаланиш;  айрим қатнашчиларнинг мавқеида устунлик яратиш мақсадида қандайдир белгиларга қараб, қимматли қоғозлар бозорини бўлиш;

 қимматли қоғозлар бозорида савдо қилишнинг қонун ҳужжатларида белгиланган асосий принципларига зид бошқа хат т и-харакатларни амалга ошириш. Қимматли қоғозлар бозорини мувофиқлаштириш маркази Қимматли қоғозлар бозори операцияларни амалга ошириш жараёнини аниқ ташкил этишни хамда унинг барча иштирокчилари фаолиятида тегишли тартиб бўлишни талаб қилади, у билимсизлик (юзачилик) ва ўзбошимчаликка йл қўймайди. Бунинг учун бозорга қуйидагилар хосдир - талаб билан таклифнинг юкори даражада мураккаблиги ва кескин узгариши; - малакали (профессионал) ва малакасиз (нопрофессионал) иштирокчиларнинг куплиги; - улар тузадиган хилма хил битимларнинг жуда катта хажмда бўлими; - қимматли қоғозларга доир ахборотни анчагина қисмини махфий сақланиши; Буларнинг барчаси шунингдек бир қатор бошқа омиллар сармоядорлар кенг доираси манфаатларини камситадиган, уларнинг бозорга ишончини камайтирадиган, оқибатда унинг самарадорлигининг тушиб кетишига сабаб буладиган йирик суистеъмолларга карши кураш олиб боришнинг мухимлигини беради. Россия аҳолисининг «МММ»га ухшаш унлаб акциядорлар жамиятлари билан муносабатларнинг нохуш тажрибаси буни яна бир марта курсатиь турибди. қимматли қоғозлар бозорини ривожлантиришдаги салбий ходисаларнинг олдини олиш учун у қатъий тартибга солиб турилиши ва бозор иштирокчиларининг фаолияти устидан ваколатли давлат органлари назорати урнатилиши керак. Иштисослаштирилган назорат тузилмаларига бўлган эхтиёж фонд бозорини бошқариш усулларининг ўзига хослиги билан хам боғлиқдир. Бу усуллар кенг кулами ахборотни ошкор қилиш устидан назорат урнатиш, куп

миқдорда лицензиялар ва махсус рухсатномалар бериш, қимматли қоғозлар туркумларини хамда бозор иштирокчиларини руйхатдан утказишни ташкил этиш ва шу кабилардан иборат. Мазкур вазифаларни бажариш учун республикада мамалакатимизда Ўзбекистон Республикаси Давлат мулки қумитаси хузурида қимматли қоғозлар бозоринининг ишини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш маркази ташкил этилган. Марказнинг энг мухим вазифаларидан бири республикада амалга ошираётган иқтисодий ислохотларнинг ўзига хослигини ҳисобга олган ҳолда қимматли қоғозлар бозорини шакллантириш хамда ривожлантиришнинг давлат стратегияси ва таксикасини ишлаб чиқишда иштирок этишдан иборат. Қ имматли қоғозлар бозорини шакллантириш ва тартибга солиш хамда унинг иштирокчилари фаолиятини бошқариш масалаларига доир давлат сиёсатининг аниқ йуналишлари қонун хужжатлари ва меъёрий хужжатларда қайд этилади, буларни ишлаб чиқишда марказ жуда фаол қатнашади. Марказ фаолиятининг объектив зарур йуналиши фонд бозорини тартибга солиш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш ва малга оширишда яққол кузга ташланади. Бундай тартибга солиш учун марказ: - қимматли қоғозларни, руйхатга олади ва уларни фонд бозорига киришга рухсат беради (шу жумладан чет эллик эмитентлардан хам); - инвестиция муассасаларининг (брокерлик идоралари, инвестиция компаниялари, инвестиция фондлари, маслахатчилар ва бошқаларнинг) фаолиятини лицензиялайди; - қимматли қоғозлар бозорининг малакали иштирокчиларига малака талабларини белгилайди, уларни аттестациядан утказади, лицензиялар ва гувохномалар беради; - қимматли қоғозлар билан операцияларни амалга ошариш хамда биржа фаолиятини ташкил этишнинг низомларини, ички қоидаларини, фонд биржаларининг усиавларини (фонд блими хақидаги қоидаларни) мувофиқлаштиради;

- қимматли қоғозлар билан операцияларни амалга ошириш, улар буйича ҳисоб юритиш ва ҳисобот беришга бирхиллиштирилган андозалар хамда қоидаларни жорий этади ва хоказо. Марказ хал этадиган яна бир мухим вазифа бу қимматли қоғозлар тўғрисидаги ахборотни тулиқ тақдим этиш устидан назорат қилишдир. Унинг сосий мақсади- фонд бозори профессионал иштирокчиларини сармоядорларни қимматли қоғозлар ва уларнинг эмитентлари хақидаги тулиқ хамда ишончли ахборот билан таъминлаб, жамоатчилик фикрини дастак қилиш имкониятидан махрум этиш учун шароит яратишлдан иборат. Купгина акция эгалари акциядорларнинг умумий йиғилишларда шахсан қатнашиш ва овоз беришда бевосита иштирок этиш имкониятига эга эмас. Акциядорлик жамияти ошкор қиладиган маълумотларнинг хажми ва сифати устидан марказ олиб борадиган назорат ишончномалар тизими буйича овоз берувчи акциядорларнинг хукукларини таъминлашга, ларнинг тўғри карор кабул қилишга ёрдам бериши шарт. Марказ инвестиция воситачилари, компаниялари ва маслахатчилари фаолиятини хам назорат қилиб боради. У мижозларни алдаш, уларни маблагларини самарасиз бошкариш ва улар ҳисобидан конунсиз бойиб кетиш имконияти мумкин кадар камайтирадиган шароит яратишга харакат қилади. Марказ бажарадиган вазифалар куп. Улардан фонд бозорининг катор топиш боскичида айникса зарур бўлган биттаси устидагина тухталиб утамиз. Бу вазифа- вазирликлар, идоралар хамда давлат бошқарувининг бошқа органлари, йирик бозор муассасаларининг қимматли қоғозлар бозоридаги фаолиятини мувафиқлаштиришдан иборат. Бу вазифани бажариш учун амалдаги қонун хужжатлари марказга жуда катта хукуклар беради. Хусусан у: - барча эмитентлар хамда қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларига ахборот бериш ва эълон қилиш қоидаларини белгилаш; - ўзининг қимматли қоғозларини ошкора сотиш учун тақдим этадиган эмитентдан, қимматли қоғозлар бозорининг ишини малакали

таъминлайдиган хар қандай шахсдан, шунингдек фонд биржаларидан, Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатларига мувофиқ тузилиши ва эълон қилиниши мажбурий бўлган коидалар, уставлар, регламентлар, йурикномалар, меъёрий хужжатлар нусхасини такдим этишни талаб қилиш; - қимматли қоғозлар ва улар билан амалга оширилган операциялар тўғрисида эълон қилган ахборотнинг ишончлилигини аниқлаш максадида, шунингдек конун хужжатлар ва меъёрий хужжатлар бузилганлиги ёки бузилиши эхтимоллиги ҳақида маълумотлар тушганида эмитентлар хамда қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг бухгалтерия хужжатларини текширишга; - сармоядорлар, шунингдек қимматли қоғозлар бозори иштирокчиларининг қимматли қоғозлар чиқариш, уларнинг муомаласи, улар юзасидан операциялар утказишга доир конуний хукуклари ва манфаатлари бузилаётганлиги ҳақида шикоятларини кўриб чикиш, қимматли қоғозларга доир конун хужжатларини бузиш ҳолларини текширишга; - фонд биржалари биржа кенгашларининг, бошка биржалар фонд бўлимларининг мажлисларида хозир бўлиши, биржа фаолиятини назорат қилиш учун давлат нозир (инспектор)ларини тайинлашга; - қимматли қоғозлар бозори иштирокчилари профессионал уюшмаларнинг фаолиятини хамда улар аъзоларнинг фаолиятини Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатларига биноан мувофиқлаштириб туришга; - ваколатлар доирасида қимматли қоғозларга доир қонун ва меъёрий хужжатларни бузувчиларга нисбатан қуйидаги жазо чораларини куришга: - қимматли қоғозлар эмиссияси проспектини белгилаган тартибда тасдиқламасдан туриб, қимматли қоғозларни ошкора сотишни таклиф этиш буйича утказилаётган реклама компаниясини тухтатишни эмитентлардан талаб қилиш; - эмитентлар амалдаги қонун хужжатларини бузган тақдирда уларнинг қимматли қоғозлари эмиссиясини ва муомаласини тухтатиб қуйиш ёки чеклаш;

- қимматли қоғозлар бозорининг малакали иштирокчилари Ўзбекистон Республикасининг қимматли қоғозлар тўғрисидаги қонун хужжатларини қайта ёки қупол суръатда бузган тақдирда инвестиция муассасалари ва қимматли қоғозлар бозори иштирокчилари сифатида қимматли қоғозлар билан фаолият курсатиши учун берилган лицензияни тухтатиб қуйиш ёки бекор қилиш ҳақида карор кабул қилиш; - қимматли қоғозлар тўғрисидаги конун хужжатларини бузиш ҳоллрига доир материалларни амалдаги конун хужжатларига мувофиқ хукукни мухофаза қилувчи органларига топширишга хакли; Ушбу ва бошка ваколатларни куллаш фонд бозорининг нормал ишлашини таъминлаш, сармоядорлар манфаатларини химоялаш ва қимматли қоғозлар билан юз берадиган суиистеъмолликларни камайтириш имконини беради Ўз-ўзини бошқарувчи ташкилотлар Нодавлат ва нобиржавий қимматли қоғозлар бозорида тартиб ўрнатувчи, бу тартиб ва қоидаларини профессионаллар томонидан риоя қилиниши назоратини таъминловчи махсус нодавлат ташкилотлар фаолият юритади. Бу ташкилот профессионалларнинг ассоциацияси кўринишда тузилиб, у қимматли қоғозлар бозори қатнашчиларнинг манфаатларини ва ҳуқуқларини ҳимоя қилади. Ушбу ташкилотнинг манфаатлари давлат манфаатлари билан мос келади ва улар биргаликда фонд бозорини бошқарадилар. Масалан, АҚШда бундай ташкилотлар сифатида қуйидаги субъектлар фаолият юритадилар:  фонд биржалари;  фонд диллерларининг миллий ассоциацияси;  12 та клиринг агентлиги;  қимматли қоғозлар савдоси бўйича муниципал кенгаш;

 инвесторларнинг манфаатларини ҳимоялаш корпорацияси. Буларнинг ичида энг салмоқли ва нуфузлиси 1939 йилда тузилган фонд диллерларнинг миллий ассоциацияси (ФДМА) ҳисобланади. Унинг 6 мингдан ортиқ фирма ва 440 мингдан ортиқ аъзолари бўлган ФДМА ўз аъзоларига махсус талаблар қўйган. Бу талабларга жавоб бермаганлар ФДМА аъзолигидан маҳрум бўладилар. Бу эса буларни ассоциациянинг кенг тармоқли нобиржавий тизимида фаолият юритиш имконидан маҳрум қилади. ФДМА аъзоси қимматли қоғозлар билан боғлиқ профессионал фаолияти юритиш ҳуқуқини белгиловчи давлат органи томонидан берилган махсус рухсатномага (лицензияга) эга бўлиши керак. ФДМА олдида қуйидаги мақсадлар туради:  инвестиция – банк фаолиятининг қимматли қоғозлар савдосининг ривожига кўмаклашиш;  стандарт қоидаларини ва фонд амалларини бажаришнинг самарали тажрибасини жорий этиш;  инвесторларнинг манфаатларини ҳимоялаш мақсадида тижорат этикасининг юқори даражасини ва савдонинг адолатли тамоийлларини таъминлаш;  ФДМА аъзоларининг қимматли қоғозлар бўйича қонунларига риоя қилишларининг назоратини таъминлаш;  Фонд бозори фаолияти билан боғлиқ муаммоларни органлари билан алоқаларни кенгайтириш;  қимматли қоғозларнинг нобиржавий савдоси тизимини ривожлантириш;  ФДМА ички интизомини мустаҳкамлаш;  ФДМА аъзолари ўртасида юзага келадиган тортишув ва ихтилоф ҳолатларини ҳал қилиш. АҚШдан ташқари қимматли қоғозлар бозори ривожланган мамлакатларда ҳам ўз-ўзини бошқарувчи ташкилотлар фаолият кўрсатиб

келмоқда. Ўзбекистон Республикасидаги қабул қилинган қонунларга асосан инвестрлар, қимматли қоғозлар бозолрининг профессионал иштирокчилари ва уларнинг мижозлари манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида қимматли қоғозлар бозори профессионал иштирокчиларининг нодавлат нотижорат ташкилотлари тарзида бирлашмалари (уюшмалари) ташкил этилиши мумкин. Бу бирлашмалар (уюшмалар) ўзлари тасдиқлаган Низом ва қоидалар асосида иш олиб борадилар.

Адабиётлар рўйхати: 1. “Қимматли қоғозлар бозори тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни. 2008 йил 22 июль. 2. «Қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш марказини ташкил этиш масалари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 30 мартдаги 126-сонли қарори. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Қимматли қоғозлар ҳақидаги қонун ҳужжатларини расмийлаштириш ва уларни бузганлик учун жазо чораларини қўллаш тўғрисида» Низом. 1998 йил 22 майда Адлия вазирлиги томонидан рўйхатга олинган. 4. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Давлат мулк қумитаси ҳузурида хусусийлаштириш, корпоратив бошқарувни ва қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш муаммоларини тадқиқ этиш марказини ташкил этиш тўғрисида»ги 2006йил 9июнь 113-сон қарори.

Похожие

Молия бозори асослари

Молия ва молия тизими

Молия ва молия тизими

Молия ва молия тизими.

Молия сиёсати ва молия механизми