Milliy хavfsizlikni prognozlash - Экономика - Рефераты

Milliy хavfsizlikni prognozlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

18.724609375 KB

Milliy х avfsizlikni prognozlash Reja: 1. Milliy xavfsizlik tushunchasi va mamlakat manfaatlarini himoyalash. 2. Mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga solinadigan tahdidlar. 3. Milliy xavfsizlikni ta’minlash va prognozlash.

1. Milliy xavfsizlik tushunchasi va mamlakat manfaatlarini himoyalash. Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy shartlaridan biri bo‘lib milliy xavfsizlik holati hisoblanadi. O‘zbekiston milliy xavfsizligi deganda uning suvereniteti va O‘zbekistonda hokimiyatning yagona manbaini ifodalovchi ko‘p millatli xalqining xavfsizligi tushuniladi. Milliy xavfsizlikni ta‘minlashdan maqsad O‘zbekiston manfaatlarini himoya qilishdir. O‘zbekiston milliy manfaatlari – bu shaxs, jamiyat va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, xalqaro, informatsion, harbiy, chegaraviy, ekologik va boshqa sohalardagi muvozanatlashgan manfaatlari majmuidir. Ular uzoq muddatli xarakterga ega bo‘lib, davlatning asosiy maqsadlari, ichki va tashqi siyosatning strategik va joriy vazifalarini belgilab beradi. Uch turdagi manfaatlar farqlanadi: shaxsiy, jamiyat va davlat. Shaxsiy manfaatlar konstitutsion huquq va erkinliklarni amalga oshirish, shaxsiy xavfsizlikning ta‘minlanishi, turmush darajasi va sharoitining oshishi, inson va fuqarolarning jismoniy, ma‘naviy va intelektual rivojlanishida namoyon bo‘ladi. Jamiyat manfaatlari demokratiyani mustahkamlash, huquqiy, ijtimoiy davlatni shakllantirish, ijtimoiy yakdillikka erishish, mamlakat rivojlanishi masalalarini hal etishdi fuqarolar faolligini oshirishdan iborat. Davlat manfaatlari mamlakat hududiy butunligini himoya qilish, uning suvereniteti, konstitutsion tizimini himoya qilish, siyosiy, iqtitisodiy va ijtimoiy barqarorlikni, qonunlar ustivorligini ta‘minlashga qaratilgan. Shunday qilib, milliy xavfsizlik – bu mamlakatning shunday holatiki, bunda milliy manfaatlar va umuman davlatga solinadigan tahdidlarning oldi olinadi va ularga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston milliy manfaatlarini amalga oshirish faqatgina iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi sharoitida amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun ham O‘zbekistonning iqtisodiyot sohasidagi milliy manfaatlari asosiy hisoblanadi.

2. Mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga solinadigan tahdidlar. Shuni ta‘kidlash joizki, 90-yillar boshidan mamlakatimiz milliy xavfsizligiga tahdid soladigan ichki va tashqi xavflarning keng ko‘lami shakllandi, ulardan iqtisodiy xavfsizlikka xavor soluvchi asosiy tahdidlarni ko‘rib chiqamiz: a) Iqtisodiyotning ko‘pgina tarmoqlari va ijtimoiy sohada ishlab chiqarish, xo‘jalik faoliyati ko‘lamlarining qisqarishi; b) Тuzilmavaiy nomutanosibliklarning kuchayishi; c) Davlat ichki va tashqi qarzlarining o‘sishi; d) Ilmiy-texnik va texnologik salohiyatning qisqarishi; e) Jamiyat ijtimoiy tabaqalashuvining chuqurlashishi; f) Mamlakat mahsulot mustaqilligi darajasining pasayishi; g) Mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi nomutanosiblikning kuchayishi; h) Iqtisodiyotning barcha bosqichlarida boshqarilishning susayishi; i) Aholi depopulyatsiyasi; j) Iqtisodiyotning kriminallashuvi. Sanab o‘tilgan tahdidlar orasida olib kelishi mumkin bo‘lgan oqibatlari jihatidan eng muhimi bo‘lib 10 yil davom etayotgan ishlab chiqarishning qisqarishi hisoblanadi. Qisqarish ko‘lamlari 1990 yil darajasiga nisbatan o‘rtacha 50% ni tashkil etdi. Bunday iqtisodiy tahdidning real xavfi iqtisodiyotning ko‘pgina sohalaridagi deindustrlashishdan iborat. Eng ko‘p qisqarish mehnat qurollarini ishlab chiqarish tarmoqlarida sodir bo‘ldi. Bu iqtisodiyot texnik jihatdan bir necha o‘n yillikka orqaga surilganini anglatadi. Iqtisodiyot strukturaviy nomutanosibligining kuchayishi juda xavfli bo‘lib, qayta ishlovchi sanoat va iste‘mol sektoridagi ishlab chiqarish hajmining qazib oluvchi sanoat hajmiga nisbatan qisqarishida namoyon bo‘ladi. Strukturaviy nomutanosiblikning iqtisodiyot xavfsizlikka soladigan real xavfi ko‘p miqdorda chetga chiqariladigan tabiiy resurslarning tugashi, mamlakatning yoqilg‗i

xomashyo pereferiyasiga aylantirilishi, jahon bozori kon‘yunkturasiga bog‗liqligini kuchayishida namoyon bo‘ladi. Mamlakat ilmiy-texnik va texnologik potensialining susayishi, I ТТ ning muhim yo‘nalishlarida izlanishlarning qisqarishi, mutaxassis va intelektual mulkning xorijga oqib ketishi O‘zbekiston uchun jahondagi yetakchi pozitsiyalarni yo‘qotish bilan tahdid soladi, mamlakat tashqi texnologik muteligining kuchayishi va mudofaa qobiliyatining pasayishi xavfini tug‗diradi. Islohotlardan oldingi davrda 10% yuqori daromadli va 10% kam daromadli aholi guruhlari o‘rtasidagi pul daromadlari farqi 4-5 martadan oshmas edi. Hozirgi kunda esa ular 15-20 martaga yetdi. Aholining 50% ga yaqini qashshoqlik chegarasidan past darajada. Ijtimoiy tabaqalashuvning milliy xavfsizlik uchun xavfi shundaki, ijtimoiy manfaatlar balansi buziladi, uyushma jinoyat, narkamaniya kabi salbiy holatlar yuzaga kelib rivojlanadi. Bunday tendensiyalarning yakuniy natijasi ijtimoiy portlashga olib kelishi mumkin. Mamlakatning mahsulot jihatidan bog‗liqligini ortishi aholi jon boshiga nisbatan asosiy iste‘mol mollari iste‘molining sezilarli qisqarishi, iste‘mol strukturasining yomonlashuvi, ichki iste‘mol bozoria import mahsulotlari ulushining juda yuqoriligida namayon bo‘ladi. Mamlakat mahsulot fondining 40% ga yaqini import hisobiga shakllanmoqda, yirik shaharlarda esa – 50% ga yaqini. Bu tahdidning real xavfi shundaki, ishlab chiqarishning pasayishi davom etmoqda. Mahsulotlar sotib olishga valyuta tushumlarining 25% ga yaqini kamayadi. Bu esa mamlakatdagi moliyaviy-iqtisodiy holatni qiyinlashtiradi. Mintaqalarning iqtisodiy dezintegratsiyasi, aholi jon boshiga milliy daromad ishlab chiqarish, aholining pul daromadlari darajalarining, uy-joy bilan ta‘minlash, ishsizlik darajasidagi mintaqaviy farqliklar milliy xavfsizlikka real tahdid soladi. Bunda eng ko‘p xavfni inqirozli mintaqalarning ko‘payishi vujudga keltirib, ularda iqtisodiy va ijtimoiy muammolar keskinlashgan hamda ijtimoiy portlash ehtimoli yuqori.

90-yillarda iqtisodiyotni boshqarishning pasayishi iqtisodiy tahdidga ayalandi. Bu iqtisodiyotni va ijtimoiy sohani rivojlantirishda yuzaga kelgan ko‘pgina masalalarning hal qilinmaganligi, hamda boshqaruvning qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi organlari tomonidan yo‘l qo‘yilayotgan xatolarda namoyon bo‘lmoqda. Aholi depopulyatsiyasi, ya‘ni aholining qayta hosil bo‘lish mexanizmining ishdan chiqishi sezilarli xavf soladi. Bu esa mamlakat ilmiy-texnik, ishlab chiqarish va tabiiy resurs salohiyatini vujudga keltirish va foydalanishga salbiy ta‘sir ko‘rsatadi. Iqtisodiyotning kriminallashuvi jinoiy strukturalar faoliyatining kengayishi, ularning boshqaruv tizimiga, sud, moliya bozori sohasi, eqsport-import operatsiyalariga kirib borishi oqibatida iqtisodiy xavfga aylandi. 3. Milliy xavfsizlikni ta’minlash va prognozlash. Milliy xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida O‘zbekiston xavfsizligiga tahdid soladigan ichki va tashqi tahdidlarning sabablari, omillari aniqlanadi, ularning monitoringgi amalga oshiriladi va ularning ta‘siri prognoz qilinadi. Davlat monitoringgi – bu mamlakat milliy xavfsizligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar dinamikasini kuzatib boruvchi doimiy amal qiluvchi axborot – tahlil tizimidir. O‘tish iqtisodiyoti sharoitlarida monitoring roli ayniqsa muhimdir, chunki bu davrda ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkich – indikatorlarning yuqori harakatchanligi, ko‘p sonli nomuvofiqliklar kuzatiladi. Monitoring va prognozlash asosida davlat milliy xavfsizligini mustahkamlash maqsadida o‘z boshqaruvida omillarga ta‘sir etish mexanizmini shakllantiradi va undan foydalanadi. U o‘z ichiga mezonlar va parametrlar, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarning chegaraviy ko‘rsatkich – indikatorlarni olib, ular chegarasidan chiqish iqtisodiy xavf yuzaga kelganligini anglatadi. Mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy holat ko‘pgina chegaraviy ko‘rsatkichlardan oshganligi bilan xarakterlanadi. Masalan, mamlakat iste‘mol

bozoridagi import mahsulotlari ulushi 30% dan oshmasligi kerak, ishlov beruvchi sanoat mahsulotlarining eksportdagi ulushi 40% dan kam bo‘lmasligi kerak, davlatning fanga ajratadigan mablag‗i Yaimning 2% idan kam bo‘lmasligi kerak . Yuqorida keltirilgan ko‘rsatikichlar mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy sohasi inqirozli holatda ekanligidan dalolat beradi. Chegaraviy ko‘rsatkichlarni asoslab bergach, davlat boshqaruv organlari mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta‘minlovchi mexanizmni yaratishadi. Haqiqatdagi ko‘rsatikichlar chegaraviy ko‘rsatkichlardan chetlashmasligi uchun qonuniy-huquqiy, iqtisodiy, ma‘muriy xarakterdagi chora- tadbirlar majmui ishlab chiqiladi. Shunday qilib, iqtisodiyotning u yoki bu sohasi, ijtimoiy sektordagi mumkin bo‘lgan xavflarning oldi olinadi. O‘zbekistonning jahon xo‘jaligiga integratsiyasining kuchayib borishi sharoitida, uning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtiroki iqtisodiy o‘sishni ta‘minlash, iqtisodiy va moliyaviy tizimlar barqarorligini oshirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Hozirgi kunda O‘zbekistonning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtiroki bu talablarga javob bermaydi. O‘zbekiston asosan jahon bozoriga yonilg‗i-energetika resurslarini chiqarishga ixtisoslashgan. Bunday ixtisoslashuv mamlakatda mustahkam iqtisodiy asos, I ТТ rivojlanishi va yangi texnologiyalarning yaratilishiga ko‘maklashmaydi. Shu bilan birga u moliyaviy barqarorlikning mustahkamlanishiga ham ko‘maklashmaydi, valyuta daromadlarining doimiy tushumlarini kafolatlamaydi, chunki jahon yonilg‗ienergetika bozorlari kon‘yunkturasi, xususan ularning bahosi juda o‘zgaruvchan hisoblanadi. Prognozlarni ishlab chiqishda O‘zbekiston eksportining tayyor, pirovard mahsulotga ixtisoslashtirilishini jiddiy tahlil qilish zarur. Qisqacha xulosalar

Mamlakatni milliy xavfsizligi deganda uning suvereniteti va mamlakat xokimyatining yagona manbaini ifodovlovchi ko‘p millatli xalqning xavfsizligi tushuniladi. Milliy xavsizlikni ta‘minlashdan maqsad Respublikamiz manfaatlarini himoya qilishdir. Mamlakatda uch turdagi manfaatlar farqlanadi: shaxsiy, jamiyat va davlat. Jamiyat manfaatlari demokratiyani mustaxkamlash, xuquqiy ijtimoiy davlatni shakllantirish, ijtimoiy yakdilikka erishish, mamlakat rivojlanishi masalalarini hal etishda fuqarolarning faolligini oshirishdan iborat. Mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga solinadigan taxdidlar: - Davlat ichki va tashqi qarzlarini o‘sishi; - Ilmiy texnik va texnologik soloxiyatni qisqarishi; - Iqtisodiyotni barcha bosqichlarida boshqarilishni susayishi; - Mintaqalar ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishidagi nomutanaosiblikni kuchayishi va boshqalar. Milliy xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida mamlakat xavfsizligiga tahdid soladigan ichki va tashqi taxdidlarning sabablari, omillari aniqlanadi, ularning monitoringgi amalga oshiriladi va ularning ta‘siri prognoz qilinadi. Davlat monitoringi – bu mamlakat milliy xavfsizligini tavsiflovchi kursatkichlar dinamikasini kuzatib boruvchi doimiy amal qiluvchi axborot-tahlil tizimidir. O‘tish iqtisodiyoti sharoitlarida monitoring roli ayniqsa muhimdir, chunki bu davrda ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkich-indikatorlarning yuqori harakatchanligi, ko‘p sonli nomuvofiqliklar kuzatiladi. Monitoring va prognozlash asosida davlat milliy xavfsizligini mustaxkamlash maqsadida o‘z boshqaruvida omillarga ta‘sir etish mexanizmini shakllantiradi va undan foydalanadi. Prognozlashni ishlab chiqishda mamlakat eksportining tayyor, pirovard mahsulotga ixtisoslashtirilishini jiddiy tahlil etish zarur.

Adabiyotlar ruyhati 1. Фарейчева Г.В. Система обхественнух потребностей и ее макрорегулирование в условиях глобализации М. МГУ. ТЕИС. 2004. 456с 6. Ершова И.В. Предпринимательство и право М. 2003. 258с. 7. Воркуев Б.Л. Модели макроэкономика М.ТЕИС. 2004. 230с. 8. Т.А.Агапова, С.Ф.Серегина Макроэкономика тесту Учебное пособие изд «АСА» 2003. 357с. 9. Irmatov M.M., Хaydarov M.Т. «Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish» O‘quv qo‘llanma Т.: ТDIU 2004 yil. 10. Липшиц И.В. Экономика. Учебник для курсов ОМЕГА-Л М 2004 656с. 11. Н.Л.Шагас, Е.А.Туманова Макроэкономика – 2. Учебное пособие Выпуск новый Долгосрочный аспект М.ТЕИС 2004. Экономический факультет им М.В. Ломоносова МГУ 122с. 12. Тарассвич Л.С., П.И.Гребенников, А.И.Леусский Макроэкономика Учебник 5-е издание М. Юраѐт 2004г. 654с. 13. Г.А.Куторшевский «Экономика» основу теория Учебное пособие изд. «Экономика» 2004. 382с. 14. Под. Редакций К.А.Хубиева Экономический рост и фактор развития современной России М. ТЕИС 2004. 726с. 15. Р.С. Вечканов, Г.Р. Вечканова Макроэкономика 2-изд. М. 2004. 376с. 16. Ефимова М.Р. и др. Практикум по обхей теории статистика М. 2004.

Похожие

Demografik prognozlash

Iqtisodiy-ijtimoiy prognozlash modellari

Iqtisodiy va ijtimoiy prognozlash usullari

Jismoniy shaxslar daromad solig’ini prognozlash

Soliqlar va to’lovlar yig’indisini prognozlash