Iqtisodiy-ijtimoiy prognozlash modellari - Экономика - Рефераты

Iqtisodiy-ijtimoiy prognozlash modellari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.80078125 KB

Iqtisodiy-ijtimoiy prognozlash modellari Reja: 1. Ijtimoiy-iqtisodiy prognozlash modellarining mohiyati. 2. Ijtimoiy-iqtisodiy prognozlash modellarining turlari. 3. Т armoqlararo balans modeli. 4. Iqtisodiy variatsiyalar. 5 Makroiqtisodiy prognozlash modellari. 6.Iqtisodiyotda qo’llaniladigan optimallashtirish modellari.

1. Ijtimoiy-iqtisodiy prognozlash modellarining mohiyati. Ijtimoiy va iqtisodiy prognozlashda turli modellardan keng foydalaniladi. Jamiyatdagi va iqtisodiyotdagi ob‘ektlarni matematik modellar yordamida kuzatish mumkin. Bu tushuncha modellashtirish deyiladi. «Model» so‘zi lotincha modulus so‘zidan olingan bo‘lib, o‘lchov, me‘yor degan ma‘noni anglatadi. Iqtisodiy model-iqtisodiy ob‘ektlarning soddalashtirilgan nuxasidir. Bunda modelning hayotiyligi, uning modellashtiriladigan ob‘ektga aynan mos kelishi muhim axamiyatga egadir. Lekin yagona modelda o‘rganilayotgan ob‘ektning xamma tomonini aks ettirish mumkin emas. Shunda jarayonning eng xarakterli va eng muxim belgilari aks ettiriladi. Model iqtisodiy prognozlashni, o‘rganilayotgan jarayonni ilmiy anglashning muhim vositasi bo‘lib hisoblanadi. Modellashtirish jarayoni, ob‘ektni yoki jarayonni boshlang‗ich o‘rganish, uning amalga oshadigan xususiyatlari va belgilarini ajratish, modelning nazariy va tajribaviy tahlili, modellashtirish natijalarini ob‘ekt haqidagi haqiqiy ma‘lumotlar bilan solishtirish, modelni korretirovkalash hamda oydinlashtirish kabilar asosida model qo‘rishni tashkil etadi. Iqtisodiy-matematik modellar va usullarning iqtisodiy tizimlarga tadbiq etuvchi tarmog‗i, murakkab iqtisodiy tizimlarni boshqarish uslublarini nazariya, ya‘ni umumkibernetik ishlab chiqarish vositalari yordamida o‘rganadi. Bunday vositalarga, avvalo, ishlab chiqarish jarayonlarini matematik modellashtirish va o‘zaro iqtisodiy aloqalarni modellar yordamida tekshirish, murakkab tizimlarni oddiy tizimlarga keltirib tahlil qilish, turli ob‘ektlardagi o‘zaro bog‗lovchi axborot aloqalarini o‘rganish hamda iqtisodiy tizimlarni rostlash uslublari kiradi. Kuzatilayotgan ob‘ektlarni chuqur va har tomonlama o‘rganish maqsadida tabiatda va jamiyatda ro‘y beradigan jarayonlarning modellari yaratiladi. Buning uchun ob‘ektlar hamda ularning xossalari kuzatiladi va ular to‘g‗risida dastlabki tushunchalar hosil qilinib, turli xil shakldagi modellar yaratiladi. Keng ma‘noda model biror ob‘ektni yoki ob‘ektlar sistemasini na‘munasidir. Modelning hayotiyligi uning modellashtiriladigan ob‘ektga qanchalik mos kelishiga bog‗liq. Bitta modelda ob‘ektni hamma tomonini aks ettirish qiyin

bo‘lganligidan unda ob‘ektning eng xarakterli va muhim belgilarigina aks ettiriladi. Shuni ham ta‘kidlab o‘tish kerakki, ortiqcha soddalashtirilgan model qo‘yilgan talablarga yaxshi javob bera olmaydi, o‘ta murakkab model esa masalani yechish jarayonida qiyinchiliklar tug‗diradi. Demak, modelning haqiqiyligi to‘plangan ma‘lumotlar hajmiga, aniqlik darajasiga, tadqiqotchining malakasiga va modellashtirish jarayoniga, aniqlanadigan masalaning xarakteriga bog‗liq ekan. 2. Ijtimoiy-iqtisodiy prognozlash modellarining turlari. Ijtimoiy va iqtisodiy modellar optimallashtirish mezonlari yoki kutilayotgan eng yaxshi natijaga qarab tasniflanishi mumkin. Vaqt omili hisobga olinganda modellar statistik (ya‘ni, model chegarasi ma‘lum bir vaqt bo‘lagi deb o‘rnatiladi va harajatlar minimallashtiriladi) yoki dinamik (bunda model chegarasi bir necha vaqt kesmalari uchun o‘rnatilib, harajatlar minimallashtiriladi, yoki yakuniy natija maksimallashtiriladi) bo‘lishi mumkin. Iqtisodiy modellarni quyidagicha turlarga ajratish qabul qilingan: omilli (omilli), tarkibiy (strukturaviy) va aralash, xalq xo‘jaligi rivojlanish ko‘rsatkichlarini yig‗ish darajasiga qarab makroiqtisodiy, tarmoqlararo, rayonlararo, tarmoqli, regional modellar bo‘lishi mumkin. Х alq xo‘jaligining rivojlanish jihatlariga qarab modellar asosiy fondlar, mehnat resurslari, moliya tizimi hamda narx shakllanishi kabi turlarga bo‘linishi mumkin. Omilli modellar u yoki bu iqtisodiy ko‘rsatkichli darajasi va dinamikasining unga ta‘sir etuvchi ko‘rsatkichlar - sabablar darajasi va dinamikasiga bogliqligini tavsiflaydi. O‘zgaruvchan iqtisodiy modellar ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) kabi turlarga ajratiladi. Masalan, omil bo‘lsa mehnat resurslarining borligi endogen omilidir.

Omilli modellar turli o‘zgaruvchilarni va ularga mos keladigan parametrlarni o‘z tarkibiga oladi. Omilli modellarning eng oddiy ko‘rinishi – bu, bir omilli model bo‘lib, unda istalgan vaqtinchalik parametr omil hisoblanadi. Mazkur holda biror ko‘rsatkich tahlili va prognoz vaqti xronologik katorga bogliq ravishda amalga oshiriladi va shu yo‘l bilan trendlar (qaysi bir dinamik qator o‘zgarishining umumiy tendensiyasini xarakterlovchi bogliqlik) aniqlanadi. Chiziqli va nochiziqli (nelineynoye) tipidagi ko‘p omilli modellar prognozlashtirilayotgan ko‘rsatkich dinamikasini va darajasiga ta‘sir etuvchi bir necha omillarni bir vaqtning o‘zida hisobga olish imkonini beradi. Bunda modellarga makroiqtisodiy ishlab chiqarish funksiyalarini tavsiflovchi modellar, aholi daromadi va narxga bogliq ravishda ayrim iste‘mol tavarlariga talabni tahlil etish modellari misol bo‘la oladi. Т arkibiy modellar ikkita - butun yoki agregatni tahlil etuvchi alohida elementlar orasidagi aloqa va bogliqlikni tavsiflaydi. Bunday modellar tarkibiy balans tipidagi modellar bo‘lib, bunda biror qatorda uning elementlari orasidagi bogliqlik ko‘rib chiqiladi. Mahsulot hom-ashyo nomeklaturasiga qarab modellar bir natijali va ko‘p natijali kabi turlarga bo‘linadi. Birinchi guruhga tarmoqda ishlab chiqariladigan yoki shu tarmoqda is‘temol qilinadigan boshqa resurs yoki hom-ashyo miqdoriga bitta chegara qo‘yilgan modellar kiradi. Ikkinchi guruhga hom-ashyo yoki boshqa resurs iste‘moli uchun butun tarmoq bo‘yicha ishlab chiqariladigan mahsulot talabiga ikki yoki undan ko‘p cheklanishlar quyilgan modellar kiradi. Т ransport omilining ta‘sir etish darajasiga ko‘ra, tarmoqli, optimal rejalashtirish modellari ikki turga bo‘linadi: ishlab chiqarish – transport modeli ( transport omili e‘tiborga olinmaydi) va ishlab chiqarish –transport modeli (transport omili e‘tiborga olinadi). 3. Т armoqlararo balans modeli.

Т armoqlararo balans ( Т AB)- iqtisodiyotdagi asosiy model bo‘lib, unda xalq xo‘jaligidagi turli natural va qiymat aloqadorligi ko‘rsatiladi. U sanoat, kapital qo‘yilmalar, mehnat resurslari va tarmoqlar bo‘yicha mahsulot hajmining o‘zaro boglanganligini hisobga olgan holda reja davri qator yillari uchun xalq xo‘jaligi mahsulotlarining ishlab chiqarilish va taqsimlanish ko‘rsatkichlarini aniqlash imkonini beradi. Yaqin-yaqingacha Т AB ikki ko‘rinishda - qiymat va nato‘ral shaklda shakllantirilardi. Mamlakat bo‘yicha qiymat ko‘rinishidagi Т AB nomenklaturasi 120 ta tarmoq nomenklaturasini o‘z ichiga oladi va u barcha moddiy ishlab chiqarish sohasini qamrab oladi. Natural ko‘rinishdagi Т AB shu bilan birga mahsulotlarni 80 % ni tashkil etuvchi asosiy mahsulotlarni qamrab oladi. Ushbu balansda 600 ga yaqin zaruriy mahsulot turlari aks ettiriladi. Natural - qiymat balansi modeli xalq xo‘jaligining kompleks tavsifini aks ettiradi. Moddiy qiymat Т AB modeli balanslashtirilgan reja uchun boshlangich ma‘lumotlar: MD hajmi, tarkibi ko‘rsatkichlari, eksport, import va kapital ta‘mirlash hajmi ma‘lumotlaridir. Т AB modeli bo‘yicha ikki tipdagi hisob - kitoblar amalga oshiriladi: Bunda berilgan yakuniy iste‘mol darajasi bo‘yicha mahsulotlarni ishlab chiqarish va taqsimlanishining balanslashtirilgan rejasi hisoblab topiladi. Aralash hisob – kitoblarni o‘z ichiga oladi. Bunda ba‘zi tarmoqlarda ishlab chiqarish hajmi to‘grisidaga ma‘lumotlar va boshqa tarmoqlarga yaquniy iste‘molga berilgan mahsulotlar bo‘yicha ishlab chiqarish va taqsimlash balansi tuziladi. 4. Iqtisodiy variatsiyalar. Ikkinchi alomat bo‘yicha modellarni tasniflash, iqtisodiy ko‘rsatkichlar variatsiyasi bo‘yicha tasniflashga mos keladi. Quyidagi uch xil iqtisodiy variatsiyalar mavjud: a) vaqtdagi ayrim ob‘ektlar; b) makonda ob‘ektlar majmui;

s) vaqt va makonda ob‘ektlarning to‘plam ko‘rsatkichlarining umumiy variatsiyasi. Birinchi xil variatsiyani davrlar oralig‗i izchilligida, iqtisodiy ko‘satkichlar fazasida ma‘lum ob‘ekt holatiiing o‘zgarishi sifatida tasavvur qilish mumkin. Iqtisodiy ko‘rsatkichlardan birinchi modellashtirayotgan vaqtda, makon tekislikka aylanadi. Nuqtaning harakat trayektoriyasi esa dinamik qatorni tashkil etadi. Variatsiyaning ikkinchi turi vaqt oralig‗ida ma‘lum vaziyatda belgilangan nurli ob‘ektlarga, ya‘ni fazoda perpendikulyar vaqtdan qo‘llashga mos keladigan nuqtalar joylashishiga o‘xshash bo‘ladi. Iqtisodiy ko‘rsatkichlardan biri modellashtirilayotgan hollarda - bu taqsimot qatori hisoblanadi. Variatsiyaning uchinchi umumiy turi oldingi ikki shaxsiy turlarning qo‘shilgan variatsiyasi bo‘lib, diskret tasodifiy jarayon sifatida talqin qilinishi mumkin. Ko‘rsatkich umumiy variatsiyalarining shakllanishini quyidagi ikki xil usul bilan ifodalash mumkin: - majmuaga kiradigai ob‘ektlar ko‘rsatkichi vaqtli qatorlarning umumiyligi sifatida; - majmuaga kiradigan ob‘ektlar ko‘rsatkichi taqsimot qatorlarining harakati sifatida. Korxonalar ko‘rsatkichlarini iqtisodiy modellashtirish jarayonida, odatda, dinamik qatorlar qisqa, ob‘ektlar soni majmuida vaqtli qatorlar sonidan birmuncha ortiq bo‘lganda tavsiflashning ikkinchi turi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Variatsiyaning yuqorida qayd etilgan turlariga muvofiq ravishda iqtisodiy ko‘rsatkichlarning uchta statistik modellarini ko‘rsatib o‘tish mumkin: Х ususiy dinamik model. Ayrim korxonalarning xususiy dinamik modeli makonda iqtisodiy ko‘rsatkichlar ma‘lum nuqtasi vaqtli harakatini makonda mazkur ob‘ektning ishlab chiqarish omillari bilan bog‗laydi. Bunday model ko‘pchilik hollarda korxona ichki tahlili, normallashtirish va boshqarish uchun qo‘llaniladi.

Х ususiy dinamik model. Х ususiy dinamik model iqtisodiy ko‘rsatkichlari xususiy fazoviy modeli korxonalar iqtisodiy ko‘rsatkichlarining fazodagi turli holatini tushuntiradi. Odatda bu model korxonalar (sehlar) darajasi uchun qo‘llaniladi hamda yanada yuqoriroq darajada (vazirlikda) analitik maqsadlar uchun foylaniladi. 3. Umumiy dinamik model. Ob‘ektlar majmui iqtisodiy ko‘rsatkichlar nazariyasining umumiy dinamik modellari ixtiyoriy o‘zgaruvchan iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ishlab chiqarish omillarining ta‘sirini baholaydi. Mazkur modellardan o‘rganilayotgan ob‘ektlar guruhini tahlil va prognoz qilish hamda qarorlar qabul qilishda foydalaniladi. Т exnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni o‘rganishda uch xil masala mavjud. Bu masalalarni yechishda statistik modellashtirish usullarini muvaffaqiyatli qo‘llash mumkin.  iqtisodiy jarayon tarkibini o‘rganish;  iqtisodiy hodisalar dinamikasini o‘rganish;  iqtisodiy hodisalar o‘rtasidagi aloqa va bog‗lanishlarni o‘rganish. Iqtisodiy jarayonlar tarkibini o‘rganishda quyidagilarga e‘tibor berish kerak: a) tarkibni baholash va ularning qismlarini o‘zaro taqqoslash; b) bir xil turdagi turli tarkiblarni taqqoslash; s) amaldagi tarkibni iormallashtirilgan tarkib bilan taksoslash va chetlanish sabablarini aniqlash; d) mazkur tarkibning eng muvofiq ekanligini baholash; ye) makon va vaqtning konkret sharoiti uchun eng qulay tarkibni loyihalashtirish. Hodisalar o‘rtasidagi bog‗lanishni ifoda etuvchi statistik modellarni tuzish vaqtida korrelyatsion va regression tahlil usuliga katta e‘tibor beriladi. Mazkur usullar turli statistik mezonlar yordamida o‘rganilayotgan ko‘rsatkichga har bir omilning ta‘sir darajasini aniqlash va baholash imkonini beradi. Agar tuzilgan model real tizimni to‘g‗ri tavsiflasa, bu holda u bir tomondan modellashtirilayotgan ob‘ekt ko‘rsatkichlar miqdor xarakteristikasini, ular dinamikasining o‘zgarishini aniqlaydi, ikkinchi tomondan, jarayonni maqsadga

muvofiq boshqarish imkonini beradi. Agar o‘rganilayotgan tizimning tavsiflanayotgan holatlar omili guruhidan boshqarish omillari ajratilsa, shu omillarga faol tagsir yetish jarayonini boshqarish va qo‘yilgan maqsadga yerishish bo‘yicha asoslangan qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Т exnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni modellashtirish masalasi faqat bog‗lanish shakllarini va uning intensivligini aniqlash bilan chegaralanmay, balki mana shu bog‗lanishlarni vujudga keltiradigan omillarning joylashishini ham tahmin qiladi. Bu masalaning yechilishi o‘lchab bo‘lmaydigan, ya‘ni miqdoriy ifoda yetib bo‘lmaydigan hamda tarkib korrelyatsion matritsalarni o‘rganishga qaratilgan omillar ta‘sirini baholash bilan bog‗liqdir. Bunda so‘z omillar tahlili, uning ko‘p o‘lchovli statistik tahlil yo‘nalishlaridan biri yekanligi ustida bormoqda. Ma‘lumki, omillar tahlili tufayli umumiy kuzatilmaydigan omillarning mavjud alomatlari o‘rtasidagi korrelyatsion tushuntirish imkoni vujudga keladi. Korrelyatsion matritsalar tarkibini tahlil qilishda ikki usul, ya‘ni K.Rirson tomonidan ishlab chiqilgan bosh komponentalar usuli va Ch.Spirmen tadqiqotlarida vujudga kelgan omillar tahlili usuli eng ko‘p tarqalgan usul hisoblanadi. Korrelyatsion usul yordamida quyidagi imkoniyatlar vujudga keladi: a) alomatlar o‘rtasidagi bog‗lanishning analitik shakllarini topish; b) bog‗lanish zichligini, ya‘ni o‘rganilayotgan omillar variatsiyasi qay darajada natijoli alomat variatsiyasi kelib chiqishiga ta‘sir etishini aniqlash. Korrelyatsion tahlil usulini nazariy jihatdan qo‘llash sabablari quyidagilardir: a) kuzatish natijalari tasodifiy qiymatlarga ega bo‘lib, normal taqsimot qonuni bilan majmuadan tanlab olingan; b) ayrim kuzatishlar stoxastik ravishda mustaqil bo‘lsa; s) omilli alomat o‘zgarishida shartli dispersiyaning o‘zgarmasligi; d) omilning ma‘lum qiymatida natijali alomatni matematik qutilishiga nisbatan parametrlar chiziqli funksiya ko‘rinishida namoyon bo‘lishi mumkin.

Korrelyatsion tahlilni to‘g‗ri qo‘llashning muhim shartlaridan biri, beriilayotgan majmuaning bir tekisligidir. Korrelyatsion tahlilning asosini o‘rtachalash usuli tashkil etib, o‘rtacha qiymat faqat majmuaning bir jinsli doirasida ba‘zi bir umumiy xususiyatlarni aks ettiradi. O‘rganish ob‘ekti sifatida majmuaning bir jinsliligi ishlab chiqarilayotgan mahsulot harakteri, qo‘llanilayotgan asbob-uskunalar turlari, texnologik jarayonning harakteri va boshqalar bilan izohlanadi. Har bir alomat bo‘yicha majmuaning bir jinsliligi variatsiyalar koeffitsiyenti bo‘yicha baholanishi mumkin. Variatsiya koeffitsiyentlari qiymatini normal taqsimlaganda, tengligi 33% bo‘lsa, alomatlarning bir jinsliligi yoki bir jinsli emasligi o‘rtasidagi chegara hisoblaiadi. Berilgan alomat ma‘lumotlari bo‘yicha variatsiya koeffitsiyenti 33% dan oshmasa, majmua bir jiisli bo‘ladi. Variatsiya koeffitsiyenti 33% dan oshib ketgan hollarda, majmuaga korrelyatsion tahlilni qo‘llash mumkin bo‘lgan bir jinsli qismlarini ajratish lozim. 5 Makroiqtisodiy prognozlash modellari. Makroiqtisodiy darajada iqtisodiy prognozlarni tuzishda iqtisodiy – matematik modellar keng qo‘llaniladi. Bularga bir va ko‘p omilli iqtisodiy o‘sish modellari, MD ni taqsimlash modellari, tarkibiy tarmoq va asosiy fondlarni qayta tiklash modellari, investitsion oqim harajati modeli, turmush darajasi va iste‘mol tarkibi modellari, kengayib borayotgan eko siyosat modeli, ish haqi va daromadlarni taqsimlash modellari kiradi. Х alq xo‘jaligi balansini prognozlashlashtirishni mukammalashtirishning muhim yo‘nalishi iqtisodiy o‘sishning asosiy parametrlarini prognozlashtirishni verifikatsion- statistik yondashish dinamik vaqt qatori ma‘lumotlaridan maksimal foydalanishga asoslangan holda ularning haqiqiy iqtisodiy jarayonlar bilan mosligini va baholanayotgan sharoitlar ma‘nosini tekshirishni ko‘zda tutadi. Iqtisodiy prognozlashtirish makroiqtisodiy modellar tizimida bu usuldan

foydalanish xalq xo‘jaligining balanslashtirilganligi, tarkibiy va omilli jihatlarini o‘rganish va ularning optimallik prinsipi asosida sintezlash bilan bogliq. Х alq xo‘jaligi balanslashtirilgan omili jihatidan mahsulotni chiqaruvchi ob‘ekt hamda ishlab chiqarish omillari harajatlari (asosiy fondlar va mehnat resurslari)orasidagi bogliqliqqa asoslanadi. U ishlab chiqarish omillari orasida ma‘lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarishni ta‘minlab turuvchi proporsiyani aniqlashga borib taqaladi. Balanslashtirilganlik (vaqt oraligi) jihati ishlab chiqarish omillari sarflarini vaqt bo‘yicha taqsimlash va ular o‘zaro bog‗liqligida erishiladigan samaraga asoslanadi. Asosiy vaqt oralig‗i xususiyatlari asosiy fondlarni qayta tiklash bilan bog‗liq. Vaqt oraligida balanslashishga erishish uslubi harajatlar va ular keltiradigan samaraning kechikib kelishini hisobga oladigan tenglamalardan foydalanishga asoslangan hamda asosiy fondlarni, takror ishlab chiqarish jarayonini aniqlovchi vaqt oralig‗iga bog‗liq ko‘rsatkichlarning o‘sish suratini hisobga olish bilan bog‗liq. Ushbu usul asosiy fondlarning qayta ishlab chiqarish jarayonini, vaqt oralig‗i xususiyatlarini ifodalovchi, narx indekslarini, kapital quyilmalar va asosiy fondlarning tushish va chiqib ketish manbalari va miqdorini hisoblash va kechikish usullari bilan farqlanuvchi modellar guruhini tuzish imkonini beradi. Balanslashtirilganlikning tarkibiy jihatidan ijtimoiy qayta ishlab chiqarishni birinchi va ikkinchi bo‘limlari orasidagi proporsiyalar hamda tarmoqlararo tarkibiy modellar ishlab chiqarish fondlari, ishlab chiqarish qo‘yilmalari va mehnat resurslarining tarmoq strukturasini prognozlash tizmidan keng foydalaniladi. 6.Iqtisodiyotda qo’llaniladigan optimallashtirish modellari. Har bitta ishlab chiqarish jarayonini matematik fomulasini bilan yozib chiqish mumkin .Masalan, bir nechta tarmoqlarda (jq 1,2,…,n) korxonalar bor (iq1,2,…,m ). Ularning har biri turli xildagi mahsulotlar ishlab chiqaradilar Xij. Mahsulotdan oladigan daromadni Cij bilan begilaymiz. Undan keyin yalpi

daromad Cij*Xij teng bo‘ladi. U daromadni albatta iloji boricha ko‘p olish kerak . Ya‘ni Cij*Xij → max intilishi lozim. Bu maqsad funksiyasi: m n ∑ ∑ cij xij → max iq1 jq1 Bu maqsada yetish uchun bir nechta shartlar bajarilishi kerak .Ya‘ni : 1) ishlatirishgan resuslar korxonada resuslarni bor zaxirasidan ko‘p bo‘lishi kerak emas. m n ∑ ∑ aij xij ≤ bi iq1 jq1 Bu yerda aij har bita mahsulotga i-korxonodan j-tarmoqda ketadigan xarajat normativlari . 2) o‘zgaruvchilarning nomanfilik sharti: Xij ≥ 0 Bularni hisobga olib, ushbu chiziqli dasturlash usulining umumiy masalasini yozib chiqamiz: m n ∑ ∑ cij xij → min(max) iq1 jq1

m n ∑ ∑ aij xij ≤ bi iq1 jq1 Xij ≥ 0 Qisqacha xulosalar. Model iqtisodiy pognozlashni o‘rganilayotgan jarayonni ilmiy anglashni muhim vositasi hisoblanadi. Ijtimoiy va iqtisodiy prognozlashtirish modellari ayrim turlari optimallash kriteriyasi yoki qutilgan yuqori natijasi bilan tasniflanadi. Т armoqlararo balans iqtisodiyotdagi asosiy model bo‘lib, unda xalq xo‘jaligidagi turli natural va qiymat aloqadorligi ko‘rsatiladi. Natural qiymat balansini modeli xalq xo‘jaligini kompleks tavsifini aks ettiradi. Iqtisodiy matematik modellar makroiqtisodiy darajada iqtisodiy prognozlarni tuzishda keng qo‘llaniladi. Т armoqlararo balansda sanoat, kapital qo‘yilmalar, mehnat resurslari va boshqa resurs yetkazib beradigan tarmoqlar orasidagi o‘zaro bog‗liqliklar hisobga olingan holda reja davri qator yillar uchun xalq xo‘jaligi mahsulotining ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi ko‘rsatkichlarini hisoblash imkonini beradi. Х alq xo‘jaligi balansi prognozlashtirishni mukammallashtirishning muhim yo‘nalishi- iqtisodiy o‘sishning asosiy parametrlarini prognozlashtirishni vertifikatsion- statistik yondashish dinamik vaqt qatori ma‘lumotlaridan maksimal foydalanishga asoslangan holda ularning haqiqiy iqtisodiy jarayonlar bilan moslangan va baholanayotgan sharoitlar ma‘nosini tekshirishni ko‘zda tutadi.

Adabiyotlar ruyhati 1. Фарейчева Г.В. Система обхественнух потребностей и ее макрорегулирование в условиях глобализации М. МГУ. ТЕИС. 2004. 456с 6. Ершова И.В. Предпринимательство и право М. 2003. 258с. 7. Воркуев Б.Л. Модели макроэкономика М.ТЕИС. 2004. 230с. 8. Т.А.Агапова, С.Ф.Серегина Макроэкономика тесту Учебное пособие изд «АСА» 2003. 357с. 9. Irmatov M.M., Хaydarov M.Т. «Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish» O‘quv qo‘llanma Т.: ТDIU 2004 yil. 10. Липшиц И.В. Экономика. Учебник для курсов ОМЕГА-Л М 2004 656с. 11. Н.Л.Шагас, Е.А.Туманова Макроэкономика – 2. Учебное пособие Выпуск новый Долгосрочный аспект М.ТЕИС 2004. Экономический факультет им М.В. Ломоносова МГУ 122с. 12. Тарассвич Л.С., П.И.Гребенников, А.И.Леусский Макроэкономика Учебник 5-е издание М. Юраѐт 2004г. 654с. 13. Г.А.Куторшевский «Экономика» основу теория Учебное пособие изд. «Экономика» 2004. 382с. 14. Под. Редакций К.А.Хубиева Экономический рост и фактор развития современной России М. ТЕИС 2004. 726с. 15. Р.С. Вечканов, Г.Р. Вечканова Макроэкономика 2-изд. М. 2004. 376с. 16. Ефимова М.Р. и др. Практикум по обхей теории статистика М. 2004.

Похожие

Iqtisodiy va ijtimoiy prognozlash usullari

Iqtisodiy va ijtimoiy prognozlash nazariyasining predmeti

Mintaqalarni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishini prognozlash

Iqtisodiy o’sishning neoklassik modellari

Ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilmasini rivojlanishini prognozlash