Менежментда мотивлаштириш - Экономика - Рефераты

Менежментда мотивлаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96.5 KB

Менежментда мотивлаштириш Режа: 1. Мотивлаштириш тушунчаси мазмуни ва моҳияти 2. Мотивлаштириш моделлари ва стратегияси 3. Мотивлаштириш назариялари

Мотивлаштириш тушунчаси мазмуни ва моҳияти Русча - ўзбекча луғатда мотивация тушунчаси бирор иш ёки ҳаракатнинг юзага келишига сабабчи бўлган мотивлар, далиллар, исботлар, баҳоналар, важлар ёки сабаблар мажмуи маъносида талқин этилади. Бу тушунча бевосита инсон омили билан чамбарчас боғлиқдир. Шу нуқтаи назардан: Мотивлаштириш - бу руҳий омил бўлиб, шахс фаоллигининг манбаи, сабаби, далили ва ҳар хил турли эҳтимолларидир. У ходимларни жонли меҳнат фаолиятига рағбатлантирувчи кучли воситадир. Бошқача қилиб айтганда мотивлаштириш - бу кишилар фаолиятини руҳий йўллар билан мақсадга мувофиқ йўналтиришдир. У муайян эҳтиёжни қондириш билан боғлиқ. Эҳтиёж эса сабабларда намоён бўлади. Инсон тирик жон сифатида овқат ейиш, ухлаш, дам олиб ўз кучини тиклаш, ўзини иссиқ - совуқдан асраш эҳтиёжларига эга. Мазкур эҳтиёжлар моддий, яъни кийим-кечак, озиқ-овқат, турар жой ва бошқалар шаклида ифода этилади. Инсоннинг моддий эҳтиёжлари билан бирга ижтимоий эҳтиёжлари ҳам борки, бўларга билим олиш, маданий савияни ошириш, малака, маҳоратга эга бўлиш ва соғлом ҳаёт кечириб, узоқ умр кўриш киради , айтилган эҳтиёжлар моддий шаклга эга бўлмаган ҳар хил хизматлар кўрсатиш орқали қондирилади. Умуман: Эҳтиёж одамларни ҳаракатга интилтирувчи, қўзғатувчи мотивдир. Эҳтиёж қатъиян табақалашган бўлади. Яъни у кишиларнинг одати, диди ва руҳиятига, ёши ва жинсига, оилавий аҳволи ва миллатига, меҳнат ва яшаш шароитларига ҳам боғлиқ. Энг муҳими хилма-хил эҳтиёжни қондириш учун хилма-хил фаолият ва уни мувофиқлаштирувчи бошқарув талаб қилинади. Эҳтиёж орқали

кишиларни мотивлаштириш жараёнини қуйидаги чизмада ифодалаш мумкин ( 1 -чизма): 1 - ч изма. Эҳтиёж ва у орқали кишиларни мотивлаштиришни ифодаловчи модел Кўриниб турибдики , мотивация жараёни қандайдир (билиб ёки билмай орзу қилинаётган) эҳтиёжга бўлган етишмовчиликдан ёки қониқишнинг етарли, ёхуд умуман йўқлигидан бошланади. Сўнгра шу қониқишга эришиш учун мақсад сари ҳаракат қилинади. Эҳтиёжнинг қондирилиши даражаси кишини келажак сари интилишини белгилаб беради. Агар у муайян нарсадан қониқиш ҳосил қилса, у ҳолда кейинги мотив уни бошқа юқорироқ эҳтиёжга рағбатлантиради. Жаҳон амалиётида мотивация воситасида унумли меҳнатга чорлашнинг турли назариялари мавжуд. Бўлар жумласига: - “Х” (икс) ва “ У ” (игрек) назарияси; -кутиш назарияси; -боисий (гигиеник) тозаланиш назарияси; -адолатлилик (ҳаққонийлик) назарияси; -эҳтиёжлар устунлиги назарияси.Э ҳ тиёжлар (етишмовчилик лар) Ма қ садҲ аракат (тутган йўл)Мотив ёки истаклар Э ҳ тиёжни қо ндириш натижалари: 1. Қ они қ ди 2. Қ исман қ они қ ди

Эҳтиёжлар устунлиги назарияси негизида кишилар эҳтиёжлари ва қизиқишлари орқали уларнинг меҳнатларини мотивлаштириш ғояси ётади. Буни қуйидаги чизмадан кўриш мумкин ( 9 -чизма): Қарши 1 2 3 4 Ўзаро таъсир ҳаракат (3) (1, 2, 3) 2 -Чизма. Мотивлаштириш воситасида бошқариш усули Бу ерда: 1 - раҳбар бўйсинувчиларга эҳтиёж ва қизиқишларни четлаб таъсир кўрсатади (бу ерда қарорларнинг бажарилиши ҳеч кимни қизиқтирмайди); 2 - қўл остидагиларга фақат раҳбарнинг эҳтиёжи ва қизиқишини инобатга олинган ҳолда таъсир ўтказилади (бу ерда қарорларнинг бажарилиши фақат раҳбарнинг манфаатини кўзлайди); 3 - бошқариш ўзаро таъсир остида амалга оширилади. Бу ерда қарорнинг бажарилишига ҳар иккила томон манфаатдор; 4 - таъсир қилиш фақат бўйсинувчиларнинг эҳтиёжи ва қизиқишига асосланади. 1, 2 ва 4 ёндошувлар билан ходимлар ўртасида қарши ҳаракатга олиб келади. Натижада раҳбар ва жамоа, раҳбар ва айрим ходимлар эҳтиёжлари ўртасида номувофиқликнинг пайдо бўлишига сабаб бўлади. Шку сабабли Ра ҳ бар Бўйсинувчилар Э ҳ тиёж ва қ изи қ ишларЭҳтиёж ва қ изи қ ишлар

раҳбар мотишлаштиришни фақат эҳтиёж ва қизиқишлар ёрдамида амалга ошириши лозим. Эҳтиёжлар устунлиги назарияси ҳам раҳбарлардан бошқаришни фақат эҳтиёж ва қизиқишлар воситасида, яъни 3-ёндошув орқали амалга оширишни талаб қилади. Чунки бошқа (1, 2 ва 4) ёндошувлар қарши ҳаракат бўлиб, ходимлар ва жамоа билан раҳбарият ўртасида ихтилофларга олиб келиши мумкин. Мотивлаштириш моделлари ва стратегияси Мотивлаштириш назариясига асосланиб унинг турли моделлари ишлаб чиқилган ва амалиётда қўлланиб келинмоқда. Уларнинг асосийлари қуйидагилардир: -оқилона (рационал) модел; -инсоний муносабатларни мотивлаштириш; -комплекс мотивлаштириш модели. Оқилона (рационал) модел қуйидаги чизмага эга (3-чизма): 3 -Чизма. М отивлаштиришнинг оқилона модели Бу ерда кишиларни мотивлаштириш учун молиявий дастак мукофот ва жазо қўлланилади. Бу “ ширин кулча ” ва “ қамчи ” тактикасидир. Баъзи ҳолларда бундай ёндошиш тўғри бўлар, аммо унинг самараси жуда қисқа бўлади. Бошқа ҳолларда эса у кишилар ўртасидаги муносабтга путур етказиб узоқ муддатга зарар етказиши мумкин. Мукофот Жазо Ба ҳ олаш, ижрони яхшилаш

Инсоний муносабатларни мотивлаштириш модели 11- чизма д а берилган. Бу моделнинг муаллифи америкалик руҳшунос Эмерсон Мэйо бўлиб, унинг негизида қуйидаги ғоя ётади. Ички омиллар : шуҳрат топиш, ижрони яхшилаш ва ижтимоий эҳтиёжларни қондириш ишдан қониқишга олиб келади. Ишдан қониқиш эса меҳнат унумдорлигини оширади. Бундай ёндошув энг муҳим ташқи омилни, яъни иш ҳақини инобатга олмайди. Гўёки “мамнун (эҳтиёжи қондирилган) киши бу унумли (самарали ишлайдиган)” киши эмиш. Бундай ўйлаш, албатта, нотўғри ва соддаликдир. 4 -Чизма. Инсоний муносабатларни мотивлаштириш Ўзини-ўзи мукаммаллаштиришни мотивлаштириш модели қуйидаги чизмага эга (5-чизма): Шу ҳ рат топиш Ижро Ижтимоий э ҳ тиёжларни қ ондириш Ишдан қ они қ иш Ижрони яхшилаш

5 -Чизма. Ўз-ўзини мукаммаллаштиришни мотивлаштириш модели Бу модел Маслоу ва Хецберг ёндошувларига асосланган бўлиб, узоқ муддатли мотивацияни таъминловчи омиллар сифатида нафақат ички омиллар, шунингдек ташқи омиллар ҳам муҳим деб қаралади. Мотивлаштириш стратегиясини танлашда учта ёндошув мавжуд: 1. Рағбатлантириш ва жазо стратегияси , яъни, кишилар мукофот олиш учун ишлайдилар: -ким кўп ва яхши ишласа, унга яхши ҳақ тўланади; -ким ундан кўп ишласа шунчалик кўп ҳақ тўланади; -ким сифатсиз ишласа, у жазоланади. 2. Иш орқали мотивлаштириш : ходимга уни қониқтирадиган ишни берсангиз бас, ижро этиш сифати юқори бўлади. 3. Менежерлар билан доимий алоқада бўлиш стратегияси: бўйсинувчилар билан бирга мақсадни аниқлаб олиш, унга ижобий акс алоқага имкон бериш, ҳаттоки у тўғри ёки нотўғри, ёҳуд янглишган ҳолларда ҳам. Бу мотивлаштириш модели раҳбар билан ходим ўртасидаги муносабатни таҳлил қилиш ва унга устуворлик беришга асосланади. Ички омиллар: -ўз-ўзини мукаммаллаштириш -жавобгарлик -юту қ лар -тан олиниш Таш қ и омиллар: -мукофотлаш -жазолаш Ишдан қ они қ иш Ижро сифати

Мотивлаштиришни қуйидаги усуллари қўлланилади: -пулни рағбатлантириш ва мукофотлаш сифатида ишлатиш; -жазолаш; -рақобатни кучайтириш; -иш орқали мотивлаштириш; -ютуқни тан олиш ва тақдирлаш; -ходимларни ўқитиш ва юксалтириш; -салбий таъсирни чеклаш ва меъёрлаш; -гуруҳ меҳнатини мукофотлаш ва рағбатлантириш; -ходимларни бошқариш ишларига жалб этиш ва ҳк. Мотивлаштириш назариялари Америкалик руҳшунос А б ра х ам Маслоу ХХ асрнинг 4 0 -йилларида ўзининг эҳтиёжлари устунлиги назариясини яратиб, кишилар ўз мотивлари жараёнида эҳтиёж ва қизиқишнинг 5 турига таянадилар деди. Унинг эҳтиёжлар иерархияси қуйидаги кўринишга эга ( 13 -чизма): Ўзлигини исботлаш Ҳурматга эҳтиёж Эътиқод ва кишилар билан алоқадорликка эҳтиёж Ик к иламчи эҳтиёжлар Хавфсизликка бўлган эҳтиёж Физиологик эҳтиёжлар Бирламчи эҳтиёжлар 6 -Чизма. Мотивация босқичлари (А. Маслоу бўйича) Биринчи ўриндаги эҳтиёжлар - бу базис эҳтиёжлар, яъни яшашни таъминлаш учун зарур бўлган эҳтиёжлар. А. Маслоунинг фикрича, инсон, энг

аввало ана шу базис эҳтиёжларини қондириш учун ишлайди. Базис эҳтиёжлар, яъни озиқ-овқатга, кийим-кечакка, уй-жойга, уйқуга бўлган эҳтиёж қондирилса, бошқа даражадаги эҳтиёжлар ҳам аста-секин аҳамият касб этиб боради. Масалан, хавфсизликка, яъни тинчлик, тартиб, ҳимояга бўлган эҳтиёж ҳам бирламчи босқичдаги эҳтиёжнинг янги даражасидаги заруриятдир. Бирон ижтимоий гуруҳда бўлиш, бошқа кишилар билан алоқага киришиш эҳтиёжи иерархиянинг учинчи бўғинига киради. Бу гуруҳдаги эҳтиёжларни ижтимоий эҳтиёжлар деб ҳам юритилади. Ҳурматга бўлган эҳтиёж эҳтиёжлар пирамидасини тўртинчи бўғинини ташкил қилади. Бу эҳтиёжлар кишининг бошқалар томонидан тан олинишига бўлган эҳтиёж, яъни мавқе, нуфуз, шон-шуҳрат, муваффақият, диққат- эътибор. Ўзлигини исботлаш эҳтиёжи, яъни Маслоу иерархиясидаги энг юқори даража яширин имкониятларнинг ҳақиқатга айланиши, нимага эришиш мумкин бўлса, шунга эришиш. Бу эҳтиёжлар шахснинг ўсишида ўз аксини топади. А. Маслоу, одамлар - қонмаган эҳтиёжларини қондиришга интилувчи “очкўз махлуқ”лардир, деган эди. Бирламчи эҳтиёжлар қондирилгач бошқа заруриятлар кишиларни юқори даражадаги эҳтиёжларга қараб ҳаракат қилишга мажбур қилади. Бу эҳтиёжларни қондириш учун раҳбар қуйидаги усул ва ёндошувларни қўллаши керак. Қуйидаги жадвалда уларни айримларини келтирамиз (16- жадвал): 1 -Жадвал. Юқори даражадаги эҳтиёжларни қондириш усуллари Т/ р Эҳтиёжлар Эҳтиёжларни қондириш усуллари

1. Ижтимоий эҳтиёжлар -ходимларга шундай иш бегинки, удар бир-бири билан алоқада бўлиш имкони бўлсин; -иш жойларида бирдамлик руҳи, муштараклик туйғусини яратинг; -қўл остидагилар билан даврий кенгашларни ўтказиб туринг ; -нормал гуруҳларни “тинчитиш”га ҳаракат қилманг, (агар унинг корхона мавқеига таъсири бўлмаса); -ходимларга корхона доирасидан ташқарида ҳам ижтимоий фаоллик қилишга имкон беринг 2. Ҳурматга бўлган эҳтиёж -қўл остидагиларга мазмунлироқ ишни таклиф қилинг; -ходимларнинг эришган ютуқлари билан акс алоқани таъминланг; -ходимлар ютуқларини юқори баҳоланг ва рағбатлантиринг4 -ходимларни мақсадни аниқлашга ва қарор қабул қилишга таклиф қилинг; -қўл остидагиларга ваколат ва ҳуқуқ беринг; -қўл остидагиларни амал пил л апоялари сари кўтаринг. 3. Ўзлигини исботлашга бўлган эҳтиёжлар -қўл остидагиларнинг ўз имкониятларидан тўлиқ фойдаланиши учун уларнинг ўқишига шароит яратиб беринг; -қўл остидагиларга мураккаб ва муҳим иш беринг, токи улар бутун вужудини бериб ишласин; -қўл остидагиларнинг ташаббусини р ивожлантиринг ва рағбатлантиринг. Бу эҳтиёжларни ҳеч қачон тўла тўкис қондириш имконияти бўлмайди. Шу сабабли эҳтиёжларга асосланган мотивация жараёни чексиздир. Фредрик Герцбергнинг мотивация назарияси боисий тозаланиш (мотивационная гигиена) деб юритилиб, унинг асосида қониқиш келтирувчи руҳий соғлом бўлишга ҳам ҳамкорлик кўрсатади деган фикр ётади. У қуйидаги икки гуруҳ омилларига эътиборни қаратади (17-жадвал):

2 -Жадвал. Ишдан қониқиш омиллари Т/ р Боисий омиллар (қониқмаслик манбаалари) Т/ р Мотивация (юқори қониқтириш манбаалари) 1 2 3 4 5 6 Корхона ва маъмурият сиёсати Меҳнат шароити Иш ҳақи Ишчилар билан ўзаро муносабат Меҳнат хавфсизлиги Меҳнат интизомини назорат қилиш даражаси 1 2 3 4 5 Ютуқларга эришиш Хизмат пиллапоялари бўйича кўтарилиш Юқори масъулият Натижани тан олиш ва қўллаб- қувватлаш Ижодий ва хизмат доирасида ўсиш имконияти Биринчи гуруҳ омиллар “ гигиеник омиллар ” деб аталади. Агар иш жойи ифлос, қоронғи, кўримсиз бўлса, бу меҳнатга интилишни сусайтиради. Аксинча, иш жойи тоза, эргонометрик нуқтаи назардан бенуқсон бўлса, меҳнатга аниқ йўналтирилган мотивлари пайдо бўлади. Бу ерда пул масаласи ҳам муҳимдир. Аммо пулга инсон қадр-қимматининг ўлчови сифатида қараш ҳам хавфлидир. Агар пулга интилиш инсонни бутунлай эгаллаб олса, у кўпайишга мойиллик туғдириб, уни бошқаларга нисбатан буюклигини исботлашга олиб келади. Натижада кишилардан ва жамоадан ажраб қолади. Герцберг назарияси Маслоу назариясига зид эмас, балки уни тўлдиради. Қисқа хулосалар Мотивлаштириш - бу руҳий омил бўлиб, шахс фаоллигининг манбаи, сабаби, далили ва ҳар хил турли эҳтимолларидир. У ходимларни жонли меҳнат фаолиятига рағбатлантирувчи кучли воситадир. Эҳтиёж одамларни ҳаракатга интилтирувчи, қўзғатувчи мотивдир. Эҳтиёж қатъиян табақалашган бўлади. Яъни у кишиларнинг одати, диди ва

руҳиятига, ёши ва жинсига, оилавий аҳволи ва миллатига, меҳнат ва яшаш шароитларига ҳам боғлиқ. Энг муҳими хилма-хил эҳтиёжни қондириш учун хилма-хил фаолият ва уни мувофиқлаштирувчи бошқарув талаб қилинади. Мотивация жараёни қандайдир (билиб ёки билмай орзу қилинаётган) эҳтиёжга бўлган етишмовчиликдан ёки қониқишнинг етарли, ёхуд умуман йўқлигидан бошланади. Сўнгра шу қониқишга эришиш учун мақсад сари ҳаракат қилинади. Эҳтиёжнинг қондирилиши даражаси кишини келажак сари интилишини белгилаб беради. Агар у муайян нарсадан қониқиш ҳосил қилса, у ҳолда кейинги мотив уни бошқа юқорироқ эҳтиёжга рағбатлантиради. Биринчи ўриндаги эҳтиёжлар - бу базис эҳтиёжлар, яъни яшашни таъминлаш учун зарур бўлган эҳтиёжлардир.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Йўлдошев Н.Қ., Умаржонов А.М. Иқтисодиёт ва менежмент. - Т.: ТДИУ, 2005 2. Ш.Н.Зайнутдинов, Н.Р.Қодирходжаева. “Менежмент” фани бўйича ўқув- услубий мажмуа. “Иқтисодий таълимдаги ўқитиш технологияси” сериясидан. Т.: ТДИУ, 2006, 156 б 3. Ш.Н.Зайнутдинов, Н.Р.Қодирходжаева. “ Менежмент” фани бўйича ўқув услубий таълим технологияси. Услубий қўлланма. “Иқтисодий таълимдаги ўқитиш технологияси” сериясидан. Т.: ТДИУ, 2006, 185 б 4. Йўлдошев Н.Қ., Қозоқов О.С. Менежмент. Дарслик . - Т.: Фан, 2004. 5. Герчикова В.И. Менеджмент. Учебник. – М.; 2003 6. Галкович Р.С., Набоков А. М. Менеджмент. Учебник. – Перм ь , 2000 7. Виханский О. С. , Наумов А. И. Менежмент. Учебник . – М.: Экономика , 2003 (61-125) . 8. Дятлов А. Н. Общий менеджмент: Концепции и комментарии: Учебник. - М.: Альпина Бизнес Букс, 2007. - 400 б . 9. Загородников С.В. Краткий курс по менеджменту: учеб. пособ. –М.: “ Окей – книга ” , 2007.-160 б . 10. Иваньков А.Е., Иванькова М.А. Менеджмент: учебный минимум. –М.: “ Юриспруденция ” , 2008. -32 б . 11. Ивашковский С. II . Экономика для менеджеров: Микро и макроуровень: Учеб. пособ. - М.: Дело, 2007. - 440 б. 12. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы. – СПб. Питер, 2008.-512 б . 13. www. morozov. ru – Россия Менежмент ва бозор академиясининг расмий сайти. 14. www.edu.ru 15. www.som.pu.ru 16. www . cfin . ru – Корпоративный менеджмент . 17. www . salesmanagment . ru – Управление продажами .

Похожие

Менежментнинг тамойиллари ва функциялари

Бозор иктисодиётида менежмент.

Менежментнинг ривожланиш тарихи ва назарий асослари

Менежментнинг технологиялари

Менежметнинг турлари ва типлари