Менежментнинг тамойиллари ва функциялари - Экономика - Рефераты

Менежментнинг тамойиллари ва функциялари

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

312.5 KB

Менежментнинг тамойиллари ва функциялари Режа: 1. Менежментнинг тамойиллари 2. Менежментнинг функциялари

Менежментнинг тамойиллари Ишлаб чиқаришда ғоя ва назарияларнинг шаклланишида ишлатиладиган принцип сўзи асос, талаб, негиз маъноларини англатгани учун давлат тилида тамойил деб таржима қилинган. Менежментнинг тамойиллари ҳам бошқарув йўналишини ривожлантиришга асосланган. Яъни менежмент тамойиллари менежментнинг моҳиятини, мазмунини, мақсади ва вазифала-рини ўзида акс эттирганлиги учун менежментнинг назариялари яратилди. Менежмент тизимининг шаклланиши, ишлаши ва ривож-ланиши учун қуйидаги тамойил ларга амал қилиши зарур: • бошқарувда универсаллашиш ва ихтисослашувни бириктириш (бошқарув ишларини бажаришда ихтисослашув ва универсаллашув ўртасида оптимал нисбатлар таъминланиши керак); • ташқи муҳитга барқарорлик (корхонанинг айрим микро ва макро элементлари ўзгарганида ҳам бошқарув тизими фаолиятини давом эттириши ва қўйилган мақсадни бажариши керак); • тежамли бошқарув (бошқарувни амалга ошириш учун воситалар ва усулларни танлашда ва мақсадга эришишда харажатларни: (меҳнат; моддий; вақт; молия; ахлоқий) чегараламоқ зарур); • бошқарув самарадорлиги: бошқарувдаги марказлашган ва марказлашмаганликни бириктириш (бошқарувнинг ҳар қандай аниқ тизимида марказлашган ва марказлашмаганлик даражалари ўзига тегишли функцияларни бажариши учун оптимал бўлиши керак). Бошқарувнинг келтирилган тамойиллари ҳар қандай қуйи тизимлар учун хусусиятли бўлиб, шу билан бирга, ҳар бир қуйи тизим ва тизимлар бошқарувнинг ўзига хос бўлган тамойиллари асосида шаклланиши ва фаолият кўрсатиши лозим. Персонални бошқаришда ўзига хос бўлган тамойиллар қуйидагилар: • Қўлланувчанлик тамойили - менежер (бошқарувчи) корхонанинг барча ходимларига мослашган бошқарув тизимини ишлаб чиқади; • Тизимли тамойили - менежер ички ва ташқи ўзаро боғлиқликларни

ҳисобга олиб корхонани тизимли ривожлантириш мақсадида бошқарувнинг барча жабҳаларини қамраб оладиган умумий бошқарув тизимини ишлаб чиқади; • Кўп фаолиятлилик тамойили - менежер соҳаларни (ресурслар, хизматлар, меҳнатни ташкил қилиш, мақсадга эришиш) жиҳатларини қамраб оладиган фаолиятларни бирлаштирадиган бошқарув тизимини ишлаб чиқади; • Интеграция тамойили - менежер бошқарув тизимида халқаро меъёр ва ҳуқуқлардан фойдаланиш имкониятларини яратади. Фирма ходимлари ўз соҳаларида халқаро усулларни қўллаш, ишлатиш, ўзаро ҳамкорлик воситаларига эга бўладилар; • Баҳолашга мўлжаллаш тамойили менежер баҳолаш, қадрият- маънавият қоидаларини (меҳмондорчилик, миллий хизматлар, ўзаро фойдали шартномалар) бошқарув тизимига киритади; • Бошқарувнинг эгалик (хусусийлик) тамойиллари анча мураккаб бошқарув тизимларига дуч келишини келтириб чиқаради. Бу тамойилда бошқарувни марказлаштириш ва марказлашишга йўл қўймаслик тамойилларига амал қилишга тўғри келади. Бу ҳолатда менежер ўз ваколатларини сақлаб қолган ҳолда навбатдаги бошқарув тизимини ишлаб чиқишга мажбурдир. Бошқарувнинг эгалик тамойилида якка ҳокимлик ва жамоавий бошқарув тизимини ҳам қўллаш мумкин. Бу вазиятда раҳбарнинг етук билимли ва юқори малакага эга эканлиги жуда қўл келади. Бундай хусусиятга эга бўлган раҳбарлар ҳар қандай вазият ўзгаришларига қарамасдан бошқарув тизимини тўғри бошқариб боришади. Жамоавий раҳбарлик эса, раҳбар фикрларини ҳисобга олган ҳолда жамоа фикрини киритади ва уни ҳимоя қилади. Бундай ҳолларда аксарият вазиятларда раҳбар билан жамоа вакиллари ўртасида зиддиятлар, қарши туришлар келиб чиқиши тайин. Шунинг учун ҳам бу бошқарувни эгалик тамойили ёқлаб чиқади. Чунки, фирма ёки ташкилот раҳбарнинг хусусий мулки эканлигини ёддан чиқармаслик лозим бўлади.

Бошқарувнинг эгалик тамойилида раҳбар илмий асосланганлик тамойиллар гуруҳини ишлатиши мақсадга мувофиқдир. Бу тамойиллар шарти бўйича раҳбар ўз ташкило-тини вақт талабига қараб ижтимоий- иқтисодий ривожлан-тириш режаларини илмий асосланган усуллар натижаларига қараб тузиши лозим бўлади. Бу тамойилнинг энг муҳим талаблари шундан иборатки, бошқарувнинг барча талаблари илмий усуллар ва илмий ёндашишга асосланади. Бу усулда бошқарув фаолияти фақат илмийлик ёки илмий-тадқиқотлар билан тадқиқот натижала-рининг амалиётини соҳага жорий қилиш ва иқтисодиётни кўта-риш ҳисобланади. Бу тамойилнинг асосий мақсади фанни ишлаб чиқариш кучига айлантириш ҳисобланади. • Бошқарувнинг эгалик тамойилларидаги яна бир йўналиш режалаштириш тамойили ҳисобланади. Бу тамойилда бошқарувнинг барча фаолияти режаларга асосланади ва режаларнинг тугаши муддатигача бошқа режаларга ўтилмайди. Режа - бу ерда фирманинг ижтимоий - иқтисодий ривож-ланиши мажмуаси деб қаралади; • Жавобгарлик ва масъулиятлилик тамойили мавжуд қоида ва ҳуқуқларга асосланиб бошқарув тизимини ташкил этишни талаб қилади. Бу тамойилда барча ходимлар ўзларига топширилган вазифаларга жавобгарлик ва масъулиятлилик нуқтаи-назаридан қарайдилар ва ҳуқуқ ва қоидаларга суяниб меҳнат унумдорлигини оширишга ҳаракат қиладилар. Охирги натижада олинган қўшимча даромаддан моддий рағбатлантириш воситалари ҳам ишлашини талаб қиладилар; • Иерархия ва қайта алоқалар тамойилида бошқарувдаги қуйи бўлимлар ўзларининг бошқарув органлари раҳбарлигида фаолият кўрсатадилар. Бу тамойил кўп ҳолларда босқичма-босқич таркибли бошқарув тизимини қўллашда ишлатилади. Бу бошқарув тизими пастдан юқорига ва юқорига буйсуниш тамойилида мажмуали фаолият юритади. Яъни бўлимлар, бошқармалар ва бош бошқарма

раҳбарлигини англатади. Қайта алоқалар дейилишига сабаб бош бошқармалар қуйидаги бўлимлар ва бирлашмалар фаолиятлари натижаларига қараб қайта назорат қиладилар; • Менежментнинг энг замонавий тамойилларидан бири - демократик тамойил ҳисобланади. Бу тамойилда ташкилотнинг барча ходимлари бошқарув фаолиятида иштирок этадилар. Бундай иштирок этишнинг сабаби, асосий меҳнатга қўшимча ҳақ тўлаш, молиявий операциялар, акцияларни қўйиш, ягона маъмурий бошқариш, бошқарувда қарорларни жамоавий асосда қабул қилиш ҳисобланади. Менежмент тизимида давлат қонунчилиги тамойили асосида бошқарувни ташкил қилиш фақат давлат қонунлари асосида амалга оширилади. Менежмент тизимида давлат қонунчилиги тамойили асосида бошқарувни ташкил қилиш ва шакллантиришда жуда кўплаб тамойиллар мавжуд. Менежментда энг муҳими, соҳаларнинг ривожланиш ўрни ва мақсади, имкониятларнинг борлиги нуқтаи-назаридан зарур тамойил асосида бошқарув тизимини ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлади. Ўқув қўлланманинг 2.2-параграфида менежмент мактаблари фаолиятлари билан танишувдан маълум бўлдики, менеж ментнинг шаклланишидаги мактабларнинг асосчилари ва бу мактабларнинг таниқли вакилларининг барчаси ўз тадқиқотлари натижалари асосида менежментни ташкил қилиш ва ривожлантиришнинг тамойилларини яратганлар. Бу тамойиллар кейинчалик Тейлор илмий бошқарувда дастлаб тўртта тамойилни илгари сурди: 1. ишнинг иқтисодий усулларини жорий қилиш; 2. профессионал танлов ва кадрларни ўқитиш; 3. кадрларни жой-жойига рационал қўйиш; 1. маъмурият билан ишчиларнинг ҳамкорлиги. Адабиётларда менежмент тадқиқотчилари Тейлорнинг меҳнатни илмий бошқруви бўйича кўплаб тамойилларини келтира-ди. Баъзи адабиётларда

унинг тамойиллари тадқиқотларнинг мавзулари бўйича қисқартирилган ҳолатларда ҳам талқин қилинади. Тейлорнинг илмий бошқарув бўйича яратган тўртта тамойилидан бошқа, қуйидаги тамойиллари ҳам менежментнинг биринчи мактабини шакллантиришга асос бўлган деб ҳисоб- лашишади (расм). Тейлорнинг ғоялари унинг издошлари- Г.Гант, Ф.Гилбрейт, Г.Эмерсонлар томонидан ривожлантирилди. Илмий бошқарув концепцияси менежментдаги кескин бурилиш даврини бошлаб берди, илмий бошқарув менежментда мустақил тадқиқот йўналиши даври деб тан олинди. Менежмент ривожидаги энг мукаммал тамойилларни яратган олимлар ичида менежментнинг биринчи мактаби-илмий бошқарув мактабининг асосчиси Ф.Тейлор тамойилларини ўрганиш муҳим аҳамият касб этади. Унинг бошқарувдаги илмий менежмент тамойиллари бошқарувда ҳозир ҳам муваффақият билан қўлланилмоқда (5-расм).

Фалсафада “Меъёр-ривожланишнинг асосидир” деган шиор бор. Ф.Тейлорнинг илмий менежмент тамойилларининг биринчиси - ташкиллаштириш ва бошқарувда самарадорликка эришишнинг асослари меҳнат экан, демак, ҳар қандай меҳнатни таркибларга ажратиш ва меъёрларини аниқлаш мумкинлигини тушунтириб беради. Иккинчи тамойили биринчи тамойилнинг мантиқий давоми бўлиб, меҳнатнинг аниқ таркиблари ва аниқ ўлчамлари кутиладиган натижани аниқ белгилаш ва бу натижани аниқ белгиланган вақтда олишни таъминлайди. Бу фаолиятда бўш ва бекор вақтнинг келиб чиқиши ёки пайдо бўлишига йўл қўйилмайди. Ф.Тейлорнинг илмий менежментдаги учинчи тамойили меҳнат рағбатлантирилиши кераклигини таъкидлайди. Лекин, рағбатлантирилиш ходимнинг меҳнатдаги фаолияти учун эмас, ходимнинг меҳнати фаолиятида олинган натижа бўйича амалга оширилишини тўғри деб хулоса қилган.

Менежмент ҳақидаги илмий адабиётларни ўрганганимизда, унинг усуллари кўп қиррали ва вариантли тамойилларининг кўплигини англаймиз. Масалан, Ф.Тейлорнинг илмий менежментдаги тамойиллари, Ф.Тейлорнинг бошқарувдаги тамойиллари ва бошқ. (5-расм). Назария, ғоя, концепциялар тамойиллар асосида яратилади. Шунинг учун ҳам бу атама илмий маънога эга. Менежментнинг асосчилари менежмент ва бошқарув учун алоҳида-алоҳида тамойиллар ишлаб чиққан эмас. Биз бу тамойилларни менежментнинг тамойиллари ва бошқарувнинг тамойиллари деб атамоқдамиз. Биз глобаллашув ва халқаро интеграциядаги ҳамкорли-гимиз натижасида менежментни ўрганишга мажбур бўлдик. Бу ўрганиш жараёнларида менежмент атамасини ҳам, бошқарув атамасини ҳам бирдай ишлатиб келмоқдамиз ва дастлабки таржималаримизда менежментга бағишланган илмий адабиёт-лардаги менежментни кўп ҳолатларда бошқарув деб таржима қилганмиз. Шунинг учун ҳам, менежментнинг тамойилларини даражаларга бўлиб ўрганиш зарурий талаб эмас деб ўйлаймиз. Америкалик иқтисодчи Г.Эмерсон бошқариш ва меҳнатни ташкил қилишнинг инсонпарварлик ғояларига асосланган, мажмуали, тизимини ишлаб чиққан. Ф.Тейлорнинг сафдоши бўлган Г.Эмерсон илмий бошқарув тамойилларини 6-расмдаги каби кетма-кетликда баён қилади. Г.Эмерсон ва Ф.Тейлорларнинг менежментдаги тамойил ларини ўрганганимизда шундай хулоса ҳосил бўладики, бир йўналишдаги тадқиқотчилар қачонки, бири-бирини яхши тушунсагина ўзаро ҳамкорлик келиб чиқади. Жаҳон тан олган илмий мактабларнинг аслида келиб чиқиши асосларида айнан ана шу “ўзаро ҳамкорлик” қурилган. Масалан, Ф.Тейлор тамойилларида қатъий стандартлар ва жиддийлик жуда кучли.

Лекин, бу қатъиятлилик ва жиддийликларда инсонпарварлик тушунчаларига, инсон омилига эътибор бериш деталлари ҳам бор. Ўзаро тушуниш ва ҳамкорлик натижасида Г.Эмерсон Ф.Тейлор тамойилларидаги инсонпарварлик тушунчалари ва инсон омили деталларини зукколик билан англади ва менеж-ментда инсонларга (ишчиларга, ходимларга) хуш келадиган тамойилларини яратди. Немис социологи М.Вебер, ҳам А.Файолни қувватлаган ва унга қўшилган ҳолда бюрократик тизимнинг фаолиятини таҳлил қилди, қаттиқ регламент (чегараловга), иерархик таркибга асосланган бюрократия моделини қурди ва рационаллашган бошқарув концепциясини шакллантирди. Унинг фикрлари бўйича идеал ва (7-расм).

Менежментнинг тамойиллари бошқарувнинг назарий ғояларини ўзида акс эттириб, амалиётда мақсадга эришиш учун интилиш кераклигини исботлайди ва яна улар асосланиш ва самарадорликнинг мезонлари ҳисобланади. Ф. Тейлор- “Бошқарув-бу энг яхши ва арзон усуллар билан нима қилиш ва қандай қилиш кераклигини аниқ билиш санъати Менежментнинг тамойилларини ўрганар эканмиз, бу тамойилларни жамиятнинг аъзолари жамият тараққиёти учун яратганликларини англаймиз. Бу ҳақиқатни менежмент фанининг асосчиси Ф.Тейлор яхши тушунтирган (8-расм).

Менежментнинг функциялари Функция сўзи ўзбек тилининг изоҳли луғатида - функция-деб, русча- ўзбекча луғатларда-функция, вазифа, иш, хизмат деб таржима қилинган. С.И.Ожегов ва Н.Ю.Шведоваларнинг “Толковый словарь русского языка” (Москва, 1999 й) луғатида функция сўзи фалсафада - ҳодиса, математикада - қонун, иш, рол, фаолият доирасидаги мажбурият дейилган. Функция атамасининг бу изоҳларидан унинг мазмунини тушуниб олиш қийин. Чунки, иш, вазифа, хизмат, ҳодиса ва қонуннинг асл маъноларини ҳамма ҳам яхши билишади. Шунинг учун ҳам, функция сўзининг таърифини Ўзбекистонда менежмент таълимининг асосчилари бўлган М.Шарифхўжаев ва Ё.Абдуллаевларнинг изоҳлари бўйича айнан келтирамиз: -“Функция” - бу лотинча сўз бўлиб, бирор кимса ёки нарсанинг иш, фаолият доираси, вазифаси деган маъноларни билдиради. -“Вазифа” - бу амалга оширилиши, ҳал қилиниши лозим бўлган масала, эришилиши лозим бўлган, кўзда тутилган мақсад. Ёки бирор-бир топшириқ, хизмат, юмуш, хизмат лавозими, мансаб, амал демакдир. “Функция”

тушунчаси “вазифа” тушунчасига нисбатан торроқ маънога эга. Зеро, функция ўз фаолияти доирасидаги вазифаларни ўз ичига олади: Менежментнинг функциясини XX асрнинг бошланишида биринчи бўлиб Анри Файол шакллантирган. Дастлаб, Адам Смитнинг назариясига мувофиқ бошқарувнинг ягона функцияси-инвестициялаш (ишчи кучи ва асбоб-ускуналар олиш ва капитал қўйиш) бор эди. 1. Бошқариш функцияси деганда у ѐки бу объектни бошқаришга оид аниқ вазифаларни ҳал этишга қаратилган бир турдаги ишлар мажмуаси тушунилади. 2. Функциялар фаолият турларини, субъектнинг бошқариш объектига аниқ таъсир қилиш йӯналишларини акс эттиради Кейин А.Тейлор менежер фаолиятидаги мустақил турлар сифатида режалаштириш, назорат ва мувофиқлаштириш функ-цияларини киритди. А.Файол асосий функцияларнинг мақсади ва вазифаларини белгилади, тавсифлар бериб, уларни мажмуавий ҳолатга келтирди ва менежментдаги муҳим аҳамиятга эга бўлган - “функционал таркибли ёндошиш” йўналишига асос солди (9-расм). Менежментнинг асосчиларидан бўлган Анри Файолнинг назарияси бўйича менежментда қуйидаги бешта функцияни ажратишади: 1. Режалаштириш - бу башорат ва келажакка тайёрланиш. 2. Ташкиллаштириш - бу фаолият кўрсатиш учун барча зарурий нарсалар, шарт-шароитларни таъминлаш (асбоб- ускуналар, материаллар, молиялаштириш, одамлар), бу ерда энг муҳим элемент менежернинг ўқув тайёргарлиги ҳисобланади. 3. Мотивлаштириш - аниқ мақсадли йўналиши бор инсоннинг фаолиятга қизиқиши, ҳиссиёти ва туйғуларини уйғотиш бўйича бошқарув фаолияти тури. 4. Мувофиқлаштириш - тақсимлаш. Ташкилий ишларни бажаришда восита сифатидаги жамоавий фаолият. Моҳияти бўйича бу - ўйсунувчиларни бошқариш.

5. Назорат - текширув ва назорат - ҳаммаси режадагидек бўлиши керак. 1. Режалаштириш. Менежментнинг бош функцияси режалаштириш ҳисобланади. Тадбиркор ёки бошқарувчи уни амалга оширишда ҳозирги вақтда ташкилотдаги вазиятни, унинг истиқболини ҳар томонлама ва мукаммал таҳлил қилиши асосида кейинги давр учун мақсади ва вазифаларини шакллантиради, ҳаракатлар стратегиясини ишлаб чиқади ва ниҳоят уларни амалга оширишнинг зарурий режаларини ва дастурларини тузади. Режаларни тузишда қуйидаги тамойиллардан фойдала-нилади: • режалаштиришнинг тўлиқлиги - режалаштиришда ташки-лотни

ривожлантириш учун муҳим ҳисобланган барча вазият-лар, воқеалар ва жараёнлар ҳисобга олиниши керак; • режалаштиришнинг аниқлиги - режаларни тузишда башо-ратнинг аниқлигини таъминловчи тактикалар ва тартиблар, воситалар, замонавий усуллардан фойдаланилади; • режалаштиришнинг очиқлилиги, тиниқлилиги - режалаш тиришнинг мақсади ва ўлчамлари ташкилотнинг барча аъзолари учун тушунарли бўлиши учун шакллар, стандартлар, оддий ва енгил изоҳларда, тавсифларда берилиши керак; • режалаштиришнинг узлуксизлиги - режалаштириш бир маротабалик далолатнома эмас, у узлуксиз, доимий жараён; • режалаштиришнинг иқтисодлилиги - режалаштиришнинг харажатлари режалаштиришдан олинадиган фойдага мос ва мутаносиб бўлиши керак. 2. Ташкиллаштириш функцияси. Ташкиллаштириш функцияси режалаштирилган мақсадларга эришиш учун аниқ шароитлар яратишга қаратилган, тайинланган. Менежментнинг бу функцияси ёрдамида корхонани ривожлантириш учун қабул қилинган стратегияни жорий қилиш мақсадида режада белгиланган вазифаларни бажариш таъминланади. Бунинг учун қуйидагилар бажарилиши керак: • зарурий ресурслар ва ижрочиларни белгилаш; • топшириқларни тақсимлаш; • персоналнинг иши учун зарурий бўлган молияни, асбоб-ускунани, харажатли материалларни, иш жойлари, хона-ларни таъминлаш; • ижрочиларнинг ишларини вақт бўйича мувофиқлашти-риш; • қатнашувчиларнинг кооперациясини йўлга қўйиш, ўзаро ахборотлар ва назоратни таъминлаш. Қайд қилинган вазифалар корхонанинг ташкилий таркибларини яратиш йўли билан амалга оширилади. Шундай қилиб, ташкиллаштириш функцияси ишлаб чиқариш жараёнларни режаларда қабул қилинган қарорларни энг

самарали мақсадлар ва барча элементларнинг вақт ва кенглик бўйича тежамли қўшилишини таъминлайди. 3. Мотивлаштириш функцияси. Мотивлаштириш функ-циясининг фаолияти аниқ мақсадли йўналиши бор инсоннинг фаолиятга қизиқиши, ҳиссиёти ва туйғуларини уйғотиш йўли билан режаларда қўйилганларни, мақсадларни бажариш учун самарали меҳнат қилишини таъминлашдан иборат. Бунинг учун уларни иқтисодий ва маънавий рағбатлантириш амалга оши-рилади, уларнинг ўз-ўзини ривожлантириш ва ишчиларнинг ижодий салоҳияти ўсиши учун шароитлар яратилади. 4.Назорат функцияси. Назорат функцияси бошқарув циклини хулосалайди, охирига етказади ва қолган барча функцияларни самарали амалга оширишни кафолатлайди. Назорат юзага келиб чиқадиган муаммоларнинг жиддий можароларга айланиб кетмаслигини аниқлайди ва ҳал қилади. Шунингдек, назорат функциясидан муваффақиятли фаолиятни рағбатлантириш учун ҳам фойдаланади. Назорат жараёнига олинган натижаларнинг белгиланган стандартларга нисбатан катта фарқлари келиб чиққанда тўғрилашлар киритилади. 5. Мувофиқлаштириш функцияси . Мувофиқлаштириш функциясининг вазифаси коммуникацияларни белгилаш ва таш-килотнинг барча бўлимларида келишиш муҳитига эришишни таъминлаш ҳисобланади. Мувофиқлаштириладиган жараёнлар-ни бир-бирига боғлаш учун ҳисоботлар, интервьюлар, йиғи-лишлар, компьютер алоқаси, радио ва телевидения воситалари, ҳужжатлардан фойдаланилади. Булар ва бошқа алоқа шакллари ёрдамида ташкилот тизимдаги бўлимлар ўртасида ўзаро ҳамкорлик белгиланади, бошқарув жараёнларининг барча бос-қичларида келишувлик ва якдиллик таъминланади. Менежментнинг асосий функциялари бошқарув жараёнлари билан тўғридан-тўғри боғланган. Бошқарувга жараён сифатида қаралади, шунинг учун ҳам, иш бўйича бошқалар ёрдамида мақсадларга эришиш, бу қандайдир бир маротабалик, вақтин-чалик ҳаракатлар эмас, балки ўзаро боғланган

ҳаракатларнинг узлуксизлиги ва давомийлигидир. Бу ҳаракатлар бошқарув функциялари деб аталади ва уларнинг ҳар бири ўз ўрнида ташкилотнинг ютуқлари учун муҳим жараёнлар ҳисобланади. Бошқарувнинг ҳар бир функциясига мувофиқ жараённинг тўхтаб қолиши ҳам тақдим қилиниши мумкин, шунинг учун ҳам, функциялар ўзаро боғланган, ўзаро узлуксиз ҳаракатларнинг бирлигидан иборат. Бошқарув жараёни барча функцияларнинг йиғиндиси ҳисобланади. Менежментнинг энг тўлиқ мазмуни ва моҳияти жараён сифатида бошқарувнинг умумий шароитлари кўринишидаги ижтимоий ва ижтимоий- иқтисодий жараёнлар асосий функция-ларни акс эттиради. Бошқарув функциялари тайинланганлик ва бошқарув фао-лияти, бошқарувнинг ўзининг мақсади ва вазифаларини аниқловчи тури сифатида аниқланади. Бошқарув функциялари - махсус усуллар ва амалий қобилиятлар, шунингдек, ишларни талаб қилинадиган шароитларда ташкиллаштиришдаги бошқарув фаолиятидаги аниқ тур. Менежментнинг функциялари бошқарув жараёнини, бошқарув фаолиятининг кўринишини, бошқарув тизимининг (бошқарув субъектлари) умумлашган мажбуриятларини ўзида акс эттиради. Бошқарувнинг охирги натижаси қўйилган мақсадларга эришишга йўналтирилган буйруқлар, топшириқлар, бошқарув таъсирларини ишлаб чиқиш ҳисобланади. Бир ишчи бир неча функцияларни ва бир неча ишчилар битта функцияни бажариши мумкин. Менежментнинг ҳар бир функцияси бошқарув жараёнидаги аниқ соҳада ҳаракатланади, иш бажаради, аниқ объект ёки фаолият турини бошқариш тизими-ягона бошқарув цикллари билан боғланган функцияларнинг умумлашган тўпламидир. Менежмент функцияларининг тадқиқотларига жараёнли ёндошишнинг асл моҳияти шундан иборат.

Хулоса: I . Бошқарувнинг келтирилган тамойиллари ҳар қандай қуйи тизимлар учун хусусиятли бўлиб, шу билан бирга, ҳар бир қуйи тизим ва тизимлар бошқарувнинг ўзига хос бўлган тамойиллари асосида шаклланиши ва фаолият кўрсатиши лозим. Персонални бошқаришда ўзига хос бўлган тамойиллар қуйидагилар: • Қўлланувчанлик тамойили - менежер (бошқарувчи) фирманинг барча ходимларига мослашган бошқарув тизимини ишлаб чиқади; • Тизимли тамойили - менежер ички ва ташқи ўзаро боғлиқликларни ҳисобга олиб корхонани тизимли ривожлантириш мақсадида бошқарувнинг барча жабҳаларини қамраб оладиган умумий бошқарув тизимини ишлаб чиқади; • Кўп фаолиятлилик тамойили - менежер соҳаларни (ресурслар, хизматлар, меҳнатни ташкил қилиш, мақсадга эришиш) жиҳатларини қамраб оладиган фаолиятларни бирлаштирадиган бошқарув тизимини ишлаб чиқади; • Интеграция тамойили - менежер бошқарув тизимида халқаро меъёр ва ҳуқуқлардан фойдаланиш имкониятларини яратади. Фирма ходимлари ўз соҳаларида халқаро усулларни қўллаш, ишлатиш, ўзаро ҳамкорлик воситаларига эга бўладилар; • Баҳолашга мўлжаллаш тамойили - менежер баҳолаш, қадрият- маънавият қоидаларини (меҳмондорчилик, миллий хизматлар, ўзаро фойдали шартномалар) бошқарув тизимига киритади; • Бошқарувнинг эгалик (хусусийлик) тамойиллари анча мураккаб бошқарув тизимларига дуч келишини келтириб чиқаради. Бу тамойилда бошқарувни марказлаштириш ва марказлашишга йўл қўймаслик тамойилларига амал қилишга тўғри келади. Бу ҳолатда менежер ўз ваколатларини сақлаб қолган ҳолда навбатдаги бошқарув тизимини ишлаб чиқишга мажбурдир.

II . Менежментнинг асосчиларидан бўлган Анри Файолнинг назарияси бўйича менежментда қуйидаги бешта функцияни ажратишади: 1. Режалаштириш - бу башорат ва келажакка тайёрланиш. Режалаштириш ҳар қандай воқеълик, ҳодиса ва жараёнлар-нинг пайдо бўлиши ёки келиб чиқаётганлигини билдиради ва бу воқеълик, ҳодиса ёки жараённинг келиб чиқиши ёки башорат қилиниши билан боғлиқ ҳолатларда бу воқеълик, ҳодиса ва жараёнларга қўшилиш ва фаолият кўрсатиш учун биринчи навбатда мавзу танланади, иикинчи навбатда мақсад ва вазифалар белгиланади, учинчи навбатда стратегик режа ва бу режани амалга ошириш фаолияти тактик режалар ишлаб чиқарилади. Буларнинг умумлашмаси бир сўз билан режалаштириш дейилади. Шунинг учун ҳам менежментдаги бош функция-режалаштиришдир. 2. Ташкиллаштириш - бу фаолият кўрсатиш учун барча зарурий нарсалар, шарт-шароитларни таъминлаш (асбоб- ускуналар, материаллар, молиялаштириш, одамлар), бу ерда энг муҳим элемент менежернинг ўқув тайёргарлиги ҳисобланади. 3. Мотивлаштириш - аниқ мақсадли йўналиши бор инсоннинг фаолиятга қизиқиши, ҳиссиёти ва туйғуларини уйғотиш бўйича бошқарув фаолияти тури. 4 . Мувофиқлаштириш - тақсимлаш. Ташкилий ишларни бажаришда восита сифатидаги жамоавий фаолият. Моҳияти бўйича бу - бўйсинувчиларни бошқариш. 5. Назорат - текширув ва назорат ҳаммаси режадагидек бўлиши керак.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат.-по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента.МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

Похожие

Кредитнинг функциялари ва тамойиллари

Молиявий менежментнинг иқтисодий моҳияти, предмети ва функциялари

Менежментнинг технологиялари

1. Менежментнинг мохияти ва вазифалари

Менежментнинг ташкилий тузилиши