Меҳнат жамоасида социал - психологик иқлимни бошқариш - Экономика - Рефераты

Меҳнат жамоасида социал - психологик иқлимни бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98.5 KB

Меҳнат жамоасида социал - психологик и қ лимни бошқариш Режа. 1. Маънавий-психологик и қ лим ва жамоа меҳнат. 2. Можаро тушунчаси, можаронинг турлари. 3. Жамоада можарони олдини олишда психологик – педагогик усуллар. 4. Можаронинг психологик тахлили.

1. Маънавий-психологик и қ лим ва жамоа меҳнат. Хар бир корхона рахбарининг асосий вазифаси корхонада маънавий- психологик иқлимни яратиш, яъни ишчилар орасида доимий психологик ва педагогик, яъни тушунтириш ишларини олиб боришлари лозим. Бунинг учун хар бир корхонада мутахассис психологлар ишлаши лозим. Чунки улар хар бир ишчи ходимнинг руҳиятини ўрганган ҳолда уларга ёндашади ва уларга вазифалар беради. Бу эса жамоада маънавий – психологик иқлимни со ғ ломлаштиради. Жамоа меҳнат – шундай ижтимоий меҳнат турики, унинг вазифаси ижтимоий меҳнат жараёнида ишдан кетувчи айрим ходимларнинг шунингдек, гуруҳларнинг ҳам ўз олдиларида турган вазифаларини хал этиш соҳасида аниқ мақсадни кўзлаб, бирлашган ҳолда фаолият олиб боришларини таъминлашдан иборат. Меҳнатнинг мазмуни – ходимнинг меҳнат функцияларининг йиғиндисидан иборат бўлиб, жамоа меҳнат жараёнидаги унинг уйнайдиган роли ва тутган урни, шунингдек жамиятда ишлаб чикарувчи кучларнинг тараққиёт даражаси билан такозо қилинади. Жамоа меҳнат унинг таркибига мақсадларнинг бирлиги, уртокларга ҳамкорлик, ўзаро ёрдам муносабатлари билан бирлашган жамият ўз ихтиёрига бериб қўйган ресурслардан жамият барча аъзоларининг фаровонлигини ошириш ва хар томонлама камол топтириш манфаатлари йўлида биргалашиб фойдаланиш йўли билан зиммаларига юкланган вазифаларни хал қилувчи ва бажарувчи ходимлар киради. Ю қ орида турган бошқарув органининг корхонага марказлашган рахбарлиги, ишлаб чиқариш жамоасининг хўжалик соҳасидаги мустақиллиги, ташабусскорлиги қ ўшиб олиб борилади. Жамоада ходимлар ишлаб чиқариш жараёнини бевосита амалга оширадилар. Улар моддий бойликларини вужудга келтириш билан бевосита маш ғ ул бўлган кишиларни бирлаштиради. 2. Можаро тушунчаси, можаронинг турлари.

Можаро - бу икки ва ундан ортиқ томонлар орасида келишмовчиликларнинг мавжудлигидир. Илмий бошқарувнинг классик намоёндалари можаро ва зиддиятларни ёмон ҳолат ва корхона учун зарар деб кўрсатишган. Ваҳоланки, замонавий олимлар эса можаро ва зиддиятларни табииий ва керак ҳолат деб таъкидламокдалар. Зиддиятнинг корхона ўсишига олиб келиши функционал зиддият, можаро дейилади. Тескариси эса дисфункционал зиддият дейилади. Можарони 4 турга бўлиб ўрганамиз: I. Шахслар орасидаги можаро. II. Шахслараро можаро, зиддият. III. Шахс ва жамоа ўртасидаги можаро. IV. Жамоалараро можаро. Шахслар орасидаги можарога мисол қилиб, корхонанинг цех рахбари ишчига берилган вазифани ўз вақтида бажармаганини талаб қилишида ишчининг жахли чиқиши о қ ибатида келиб чи ққ ан можародир. Шахслараро можаро бу корхона му ҳ итида энг кўп тар қ алган зиддият бўлиб, масалан корхона рекламаси билан шу ғ улланувчи 2 рассом мавжуд. Лекин уларнинг дунё қ араши ва диди икки хил бўлиши мумкин. Ва албатта ҳ ар бири ўзининг фикрини юқоридаги рахбарларга такдим этишга харакат қилади ва натижада улар орасида келишмовчиликлар юзага келади. Можароларнинг шахслараро усул билан ечишнинг 5 та тури мавжуд: 1. Ўзини четга олиш . 2. Тинчлантириш. 3. Мажбурлаш. 4. Ўхшаш йўлни топиш (Компромисс). 5. Муаммони хал қилиш. Биринчи усул одам зиддиятли ҳолатда ўзини четга олиши назарда тутилади. Бу ерда зиддиятга аралашмаса стресс ва ёмон ҳолатлардан қ очиб қ утулиш назарда тутилмо қ да

Иккинчи усул ўзи номи билан тинчлантирувчи, яъни психологик томондан инсон руҳиятига йўл топиш ва уни асабини тинчлантириш, тушунтиришдир. Лекин бу йўл хеч қандай самара бермайди . Учинчи услубда автократик рахбарнинг қў ли к ў риниб турибди. Бунда бош қ а ходимдан устунлик ва зўрлик кўрсатилади. Тўғри, баъзи ҳолларда қ атти ққ ўллик самара беради. Лекин бундан сўнг ходимлар ўзларининг янги ва прогрессив ғ оялари билан ўзларини кўрсата олишмайди ва бу нарса ёш ходимларга салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Тўртинчи усул - компромисс, яъни ўхшаш йўлни топиш ( бу ерда асосий йўлдан бир оз пастрок деган маънода) бошқарувчи фаолиятида энг зарур нарсадир. Албатта компромисс зиддиятни ечилиш пайтларида топилса бу албатта иккала томон учун ҳам, корхона учун ҳам яхшидир. Лекин зиддиятни бошларида компромисс топишга харакат қилинса, бу фақат жанжалдан қ ўр қ иб қилинган иш бўлади ва энг зўр альтернатива топишга хала қ ит қилади. Бешинчи усул муаммони ечиш - бунда жуда кўплаб самарали ва тез ривожланган ва ривожланаётган корхоналарга тегишлидир. Бу усул қ олганларига нисбатан анча тўғри ва илмий ёндашишдан келиб чиқадигандир. Бу услубдан ҳ ар бир томоннинг ғ оялари ва фикрлари ўрганилади, энг тўғри ечим ва жавоб топилади. Шахс ва жамоа ўртасидаги можаро масалан: бир рахбар бўлимида ишловчи ходимларни иш вақтини кўпайтириш тўғрисида қарор чиқариши мумкин, лекин бу қарор ходимларга маъ қ ул келмаслиги мумкин, натижада жамоа ва шахс ўртасида зиддият келиб чиқишига сабаб бўлади. Жамоалараро зиддият: бу зиддият кўпгина корхоналарда жуда кенг ёйилган, масалан: касаба уюшмаси билан маъмурият ўртасидаги зиддият, ёки ишлаб чиқариш бўлими билан маркетинг бўлими ўртасидаги зиддиятдир. Жамоа аъзолари орасида низоларнинг кўпчилиги қуйидаги сабаблар туфайли содир бўлади:

1. Ресурсларни тақсимлашдаги адолатсизлик . Хаттоки энг улкан корхоналарда ҳам ресурслар чекланган бўлади. Рахбарият материаллар, меҳнат ва молиявий ресурсларни ўз тасарруфидаги бўлимларга умумкорхона мақсадини амалга ошириш нуқтаи назаридан тақсимлаши керак. Бирига асоссиз кўп, бирига оз тақсимлаш сўзсиз низонинг келиб чиқишига сабаб бўлади. 2. Вазифаларнинг ўзаро боғлиқлиги , меҳнат таксимоти барча бўғинларни бир бири билан боғлаб қўяди. Бундай шароитда бир киши ёки бир гуруҳ кишиларнинг бажарадиган иши бошқа бир киши ёки бошқа бир гуруҳга боғлиқ бўлиб колади. Масалан, ишлаб чиқариш бўлими ходимлардаги меҳнат унумдорлигини паст даражада эканлигини улардаги ускуналарнинг сифатсиз таъмирланганлиги билан боғлаб, таъмирлаш бўлимига айбни қўяди. Таъмирлаш бўлими эса ўз навбатида бўлим учун зарур мутахассисларни ўз вақтида ишга кабул қилмаган кадрлар бўлимига шундай эътирозни билдиради ва хоказо. Кўриб турибсизки, норозиликлар ҳамма буғинларда хам бор. Айнан шулар низони келиб чиқишига сабаб бўлади. 3. Мақсадлардаги хар хиллилик . Ихтисослаштиришга қанчалик қанчалик эътибор берилса, шунчалик бўлимлар кўпроқ ўз эътиборларини корхонага умумий мақсадини бажаришга эмас, балки ўз бўлимининг мақсадини амалга оширишга қаратади. Масалан, сотиш бўлими ўзининг иш кўламини ошириш ва рақобатбардошлигини мустахкамлаш мақсадида ишлаб чиқариш бўлимидан имкони борича махсулот ассортиментини кўпайтиришни талаб қилади. Аммо, ишлаб чиқариш бўлими учун махсулот ассортиментини хилма-хил қилиб ишлаб чиқариш эмас, балки ҳаражат ва самарадорлик нуктаи назардан ассортименти турли-туман бўлмаган махсулотни ишлаб чиқариш маъқулроқдир. 4. Эркинлик, мустақиллик ва ўз кадрини билишдаги хар хиллилик . Бу – энг кўп ҳолларда учрайдиган сабаблардан ҳисобланади. Масалан, буйсунувчи ўз фикрини айтишга хар доим ха қ лиман деб ўйласа, рахбар бунга жавобан , қ ачонки у уларнинг фикрини билмо қ чи бўлгандагина айтиши

мумкинлигини таъкидлайди. Ёки, тадқиқот бўлимидаги ю қ ори малакали ходим нима учун ўз қ адрини билмаслиги керак. У ҳам маслахат беришга кодирку! 5. Манманлик, кайсарлик . Шундай ходимлар борки, фақат ўзининг фикрини маъқуллайди, муросага хеч ҳам бормайди. Бундай одамлар ғ алванинг ини. Улар билан нихоятда эхтиёткорона муносабатда бўлиш керак. 6. Коммуникация, ўзаро ало қ анинг қ они қ арсизлиги , ахборотнинг ходимларга етиб бормаслиги ёки унинг жуда суст бўлиши низонинг келиб чиқиши учун ҳам сабаб, ҳам окибат бўлиши мумкин. Агар рахбарият ходимларига ўз вақтида янги жорий қилинаётган иш хаки тизими тўғрисидаги ахборотни етказмаса, унда ходимларнинг меҳнат унумдорлигини оширишдаги манфаатдорлиги эскилигича қ олади. 3. Жамоада можарони олдини олишда психологик – педагогик усуллар. Хар қандай рахбар ана шу зиддият, можароларни тахлил қилиши ва психологик ёндашиб, уларни тинч йўл билан хал этиши шарт. Шунинг учун унинг асосий вазифаси бундай ҳолатларни самарали бошқариши лозим. Бундай ҳолатларни бошқаришни кўплаб самарали усуллари мавжуд. Буларни 2 гуруҳга бўлиб кўриб чи қ амиз: 1. Структуравий. 2. Шахслараро. Структуравий усуллар 4 қисмга бўлинади: 1. Ишга тааллуқли талабни тушунтириш. 2. Координацион ва интеграцион механизмларни ўрнатиш. 3. Умумкорхонавий комплекс мақсадларни ўрнатиш 4. Мукофотлар тизимини жорий қилиш. 1. Дисфункционал зиддият келиб чиқишини олдини олувчи энг яхши усуллардан ҳ ар бир ходимга уни ишидан ва ўзидан корхона нима кутаётганлигини тушунтириб беришдир. Бу ерда келиб чиқадиган о қ ибатларнинг меъёри, ахборотларни ким бериши ва ким қ абул қилиши,

жавобгарлик тизими, корхона сиёсати ва қ оидалари кўрсатиб ўтилиши керак. Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, бошқарувчи бу нарса ўзи учун эмас, балки бошқаларга яъни жамоа аъзоларига ҳам тегишлилигини тушунтириши лозим. 2. Зиддиятларни бошқаришнинг яна бир самарали усули бу координацион механизмларни тадбиқ этиш. Энг кўп тар қ алган механизмлардан - буйру қ занжиридир. Вебер ва маъмурий мактабнинг бош қ а намоёндалари таъкидлаганидек, ваколатлар иерархиясини ўрнатиш одамлар орасидаги муносабатлардир, бу зиддиятни ечиш учун оралик хизматни жорий этишган. Бу бўлим савдога талаб, ишлаб чиқариш мосламаларини тўла бандлиги, нарх-наво ва етказиб бериш жадвали каби мажбуриятларни кузатиб борган. 3.Умумкорхонавий комплекс мақсадларни ўрнатиш зиддиятларни хал қилишда яна бир самарали усулдир. Бу мақсадларни самарали олиб бориш ва амалга ошириш учун икки ёки ундан орти қ ходим, гуруҳ ёки бўлимларнинг биргаликдаги ўринишлари зарурдир. Масалан: агар ишлаб чиқариш корхонасининг 3та сменаси орасида зиддият чи қ са хар бир смена учун ало ҳ ида эмас, балки бутун жамоа учун умумий мақсад ва вазифаларни ишлаб чиқиб кўрсатиш лозим. Масалан: «Мак Дональдо» компанияси нарх, сифат ва бозор улуши каби кўрсаткичлардан ташқари, ўрта ва яхши таъминланмаган Америка оилаларига хизмат кўрсатишни мақсад қилган. Бу каби ижтимоий миссияни бажарувчи корхона ходимлари ҳам шу нарса орқали руҳланиб, жонланиб ҳаракат қилишган. 4.Мукофотлар тизимининг структураси. Бу тизимни шундай жорий қилиш керакки, бунда мукофотлар корхонанинг мақсадга эришиш йўлида ўзини ҳиссасини қў шган ходим, гуруҳ ёки бўлимга берилиши лозим ва шу орқали бош қ а ходим ёки бўлимлар зиддиятлари вужудга келган пайтларда ўзларини қандай тутишлари кераклигини кўрсинлар. Зиддиятли муаммони ечиш усули билан хал қилиш методи қуйидагилардан иборат:

1. Мақсадлар муаммоси ечимини аниқланг . 2. Муаммо ани қ лангандан кейин томонларга маъ қ ул келадиган ечимни топишга ҳаракат қилинг. 3. Ўз эътиборингизни бир томоннинг шахсий сифатларига эмас, балки муаммони ўзида жамланг. 4. Ўзаро таъсир, ишонч ва ахборотлар билан алмашиш мухитини яратинг. 5. Ало қ а пайтида жахл қилиш ва қ ўр қ итиш ярамайди, бош қ аларнинг фикрини эшитиб, бир қарорга келинг.

Похожие

Меҳнат ресурслари сафарбарлигини бошқариш

Меҳнат жамоалари ходимларини бошқариш

Меҳнат жамоаларини режалаштириш ва бошқариш

Маркетингнинг вужудга келиш тарихи, социал-психологик асослари, моҳияти

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз-ўзини бошқариш социал психологияси