Маркетингнинг вужудга келиш тарихи, социал-психологик асослари, моҳияти - Экономика - Рефераты

Маркетингнинг вужудга келиш тарихи, социал-психологик асослари, моҳияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Маркетинг фанининг вужудга келиш тарихи. 2. Маркетинг фанининг ҳозирги замон таърифлари ва бозор иқтисодиёти шароитида маркетингнинг роли. 3. Маркетингнинг турлари.

www.arxiv.uz Маркетинг фанининг вужудга келиш тарихи Дунё амалиётида маркетинг бирданига пайдо бўлган эмас. Бу – ишлаб чиқариш ва сотишнинг мақсади, вазифалари ва ривожланиш услубларига менеджерларнинг кўп йиллик эволюцион қарашлари натижасидир. Масалан, қадим-қадим замонларда этикдўз устахонасининг пештоғига бир жуфт таъмирланган этикни осиб қўйиб, маркетинг атамаси ва маркетинг концепцияси кейинчалик пайдо бўлганлигига қарамасдан, бозорга товар силжитишнинг айрим усулларидан фойдаланган. Машҳур иқтисодчи Адам Смит XVIII асрнинг иккинчи яримидаёқ ўзининг «Жамият бойлиги» номли китобида ишлаб чиқарувчининг истеъмолчининг талабини қондиришдан бошқа қайғуси йўқдир - деб ёзган эди. «Маркетинг» атамаси Америка Ķўшма Штатларида XIX асрнинг бошларида вужудга келди ва 50-йиллардан бошлаб бошқарувнинг етакчи омили сифатида қўлланила бошлади. Маркетинг концепциясининг шаклланишида товарлар ассортиментининг хилма-хиллигини ва янгиланиб туришини таъминловчи илмий-техник тараққиёт муҳим роль ўйнайди. Маркетинг эволюцияси бошқарув концепциясининг эволюцион ривожланишига мос келади ва булар қуйидагиларни ўз ичига олади: ишлаб чиқариш концепцияси, товар концепцияси, сотиш концепцияси, маркетинг концепцияси ва социал-этик концепцияси. Маркетинг фанининг ҳозирги замон таърифлари Маркетинг - бу қатъий фаннинг ва бозорда самарали фаолият к ў рсатишнинг мужассамлашишидир. Бу атама дастлаб 1902 йилда АҚШда пайдо б ў лган, 20 йилдан кейин эса бу атамадан жаҳоннинг к ў пгина

www.arxiv.uz мамлакатлари фойдалана бошладилар. Маркетинг (market) с ў зи инглиз тилидан таржима қилинганда “бозордаги фаолият” маъносини англатади. Маркетинг - мураккаб, динамик, к ў п қиррали тушунчадир, бу эса маркетингга тамоман универсал тавсиф бериш мумкин эмаслигидан далолатдир. С ў нгги йилларда чоп этилган маркетингга доир адабиётларда маркетингнинг жуда к ў п таърифлари берилган. Улардан баъзи бирларини келтиришни лозим топдик. Таниқли Америка олими - маркетолог Ф.Котлер маркетингнинг таърифини қуйидагича ифодалайди: “Маркетинг - товарларни яратиш, таклиф этиш ва айрабошлаш асосида айрим олинган киши ва гуруҳларнинг талаб ва эҳтиёжларини қондиришга қаратилган иқтисодий ва бошқарув жараёнидир”. Бошқарув муаммолари б ў йича етакчи назариётчи олимлардан бири Петер Друккернинг таърифи эса қуйидагича: “Маркетингнинг мақсади сотишга қаратилган ҳаракатларни й ў қ қилишдан иборатдир. Унинг мақсади харидорларни шундай ў рганиш ва тушунишдан иборатки, товар ва хизматлар унинг талабига айнан мос тушиб, пировардида ў зини- ў зи сотади”. Француз маркетинг мактабида қ ў лланиладиган таъриф ҳам Петер Друккер таърифига жуда яқин туради. Унга к ў ра: «Маркетинг -бу сотишни таьминлаш ва сотувга товарлар ва хизматларни истемолчиларнинг талабига мос ҳолда чиқариш орқали уларнинг талабини қондириш мақсадида ў тказиладиган чора-тадбирлар мажмуидир». Америка Маркетинг Ассоциациясининг 1985 йилда маркетингга берган таьрифи эса қуйидагича: «Маркетингнинг моҳияти инсонлар ва ташкилотлар талабини қондириш мақсадида товар ва хизматлар ишлаб чиқаришни режалаштириш ва уни амалга ошириш, нарх белгилаш, товарлар ҳаракати ва сотилишини уюштиришдир». Келтирилган таьрифлардан к ў риниб турибдики маркетинг -серқирра жараёндир. Шу билан бир қаторда маркетинг бозор муносабатлари субъектларининг бизнес фалсафаси, фикрлаш стратегияси ва тактикаси

www.arxiv.uz фаолияти экан десак хато қилмаган б ў ламиз. Демак, маркетинг бир вақтнинг ў зида «ҳам мушо ҳ ада ва ҳам ҳаракат жараёни» экан. Ҳозирги бозор иқтисодиёти юқори даражага к ў тарилган мамлакатларда маркетинг тамойиллари оддий товар ишлаб чиқаришдан бошлаб то мураккаб технологияларгача б ў лган жараёнларда яққол к ў ринмоқда .Бугунги бозор иқтисодиёти тоборо чуқурлашиб бораётган шароитда фирмалар, корхоналар ва бошқа бозор субъектларининг рақобатга бардош бериб, самарали фаолият к ў рсатишининг бирдан-бир й ў ли маркетинг имкониятларидан кенг фойдаланиш эканлиги ҳеч кимга шуб ҳ а туғдирмайди. Республикамизда ҳам с ў нги йилларда мамлакатимизда ишлаб чиқарилаётган товарларга талаб ва таклифни ў рганиш б ў йича маркетинг татқиқотларини ў тказиш механизмини ишлаб чиқиш борасида талайгина ишлар амалга ошрилди. Бу эса бизнинг давлатимизда ҳам маркетингнинг бозор қонун-қоидаларига мувофиқ х ў жалик юритиш тизимининг асосий воситасига айланиш даври бошланганлигидан далолатдир. Бу ерда маркетингнинг қуйидаги асосий тамойилларига амал қилиш талаб этилади: 1. Истеъмолчилар эҳтиёжи б ў йича қарорлар қабул қилганда талабнинг ҳолати динамикаси ва бозор коньюктурасини диққат билан ў рганиш. Бу тамойилга амал қилиш мавжуд талаб ва кутилаётган талаб даражаси б ў йича бозор ҳолатини, рақобатчиларнинг бозордаги фаолиятини, мижозларнинг бозордаги ҳулқ-атвори ва уларнинг мазкур корхона товарига муносабатларини яхши билишни к ў зда тутади. Бу ерда маркетингнинг бош вазифаси мижозларнинг нимани ҳоҳлашларини тушуниб етишдан иборатдир. 2. Ишлаб чиқаришнинг талаб структураси ва бозор талабига максимал даражада мослигини таъминлашга шароит яратиш. Маркетингнинг ҳозирги замон концепцияси корхонанинг бутун фаолияти (ишлаб чиқариш, илмий-техник, сотиш ва ҳоказо) истеъмолчилар талаби ва унинг келгусидаги ў згариши билан боғлиқ билимларни ў з ичига олади. Маркетинг истеъмолчилар талаби мавжуд б ў лган товарларни яратиш,

www.arxiv.uz ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнлари демакдир. Маркетинг хизмати корхонанинг ишлаб чиқариш, илмий техникавий, молиявий сиёсатини белгилашда муҳим аҳамият касб этади. Бу ерда талабнинг ҳолати ва ў сиш даражасини таҳлил қилиш асосида у ёки бу маҳсулотни ишлаб чиқариш зарурияти бор ёки й ў қлиги ҳақида хулоса қилинади. 3. Асосий истеъмолчиларга мазкур корхонанинг товарлари ҳақида маълумот бериш ва уларнинг айнан шу корхона товарларини сотиб олишларига асосан реклама ва рухсат этилган бошқа воситалар орқали таъсир к ў рсатиш. Янги товарни яратдим ва ишлаб чиқардим, бу яратган ва ишлаб чиқарган товарларим бозорга ў зи й ў л топади деб ў йлайдиган корхона раҳбарлари янгилишадилар. Албатта, к ў пгина корхоналарнинг асосий вазифаларидан бири самара берадиган янги товарларни ишлаб чиқариш ҳисобланади. Лекин, бу товарларни муваффаққият билан бозорга силжитиш ҳам муҳим вазифалардан саналади. Бугунги кунда маркетинг тадбиркорлик соҳасида ҳам ў з ў рнини топмоқда. “Тадбиркор - истеъмолчи” бозори муносабатларида маркетингнинг ў рнини 1-чизмада келтирамиз. Бозор т ў ғрисида Талабни башорат маълумотлар қилиш ва ў рганиш Ишлаб чиқариш ва Эҳтиёжни савдо-сотиқ дастурини қондириш (талабни) тайёрлаш 1-чизма. “Тадбиркор-истеъмолчи” бозори муносабатларида Òàäáèðê îð Ìàðêåòè н г Èñòåúìîë ÷è

www.arxiv.uz маркетингнинг ў рни. Бу чизма маълумотларида кўрсатилганидек, маркетинг бозор тўғрисида маълумотлар бериш, ишлаб чиқариш дастурини тайёрлаш ва талабни башорат қилиш орқали тадбиркорга истеъмолчилар талабини қондиришда муҳим восита бўлиб хизмат қилади. Маркетингнинг турлари Ќозирги кунда маркетинг истеъмолчилар талабини қондириш билан боғлиқ б ў лган ҳамма фаолият турларида қ ў лланилади. Ана шуларнинг айримлари билан танишамиз. Агар маркетинг айрим олинган корхона даражасида қ ў лланилса микромаркетинг деб аталади. Айрим олинган давлат ёки ҳалқаро миқёсда қ ў лланилган ҳолларда макромаркетинг дейилади. Шахс маркетинги деганда аниқ шахсга нисбатан жамоатчилик фикрини қ ў ллаб қувватлаш ва ў згартиш билан боғлиқ фаолият юритиш тушунилади. К ў пгина шахслар, хусусан сиёсий фаолият билан шуғулланувчилар, артистлар, врачлар, спортсменлар, бизнесменлар ў зининг донғини таратиш ва бизнесини ривожлантириш мақсадида персонал маркетингдан фойдаланадилар. Ғ оялар маркетинги асосан чекиш ва спиртли ичимликлар истеъмол қилиш даражасини камайтириш, наркотик моддалар истеъмолини т ў хтатиш, атроф-муҳитни ҳимоя қилиш билан боғлиқ социал ғояларга қаратилади. Жой маркетинги деганда харидорларнинг айрим олинган ҳудуд, жойларга нисбатан мижозлар муносабатини ў згартириш, ташкил этиш ва сақлаб қолиш билан боғлиқ фаолият тушунилади. Масалан, қадимий шаҳарларимиз ҳисобланмиш Самарқанд, Хива, Бухоро шаҳарларига хорижий мамлакатлардан туристларнинг ташрифини янада к ў пайтириш мақсадида туристик ташкилотлар маркетинг фаолиятини юритадилар.

www.arxiv.uz Бозорни қамраб олиш ҳажми б ў йича оммавий маркетинг, дифференциялаштирилган ва мақсадли маркетинглар т ў ғрисида фикр юритиш мумкин. Оммавий маркетинг - ҳамма харидорлар учун м ў лжалланган, к ў п миқдорда ишлаб чиқариладиган бир тур товарларнинг маркетингидир. Масалан, бир вақтлар “Кока-кола” компанияси ҳамма бозорларда сотиладиган бир турдаги маҳсулот ишлаб чиқарган. Бундай ёндашув маҳсулотларни энг паст нархда сотишга имкон беради. Дифференциялаштирилган маркетинг деганда ҳамма харидорлар учун м ў лжалланиб, лекин ҳар хил хусусиятга эга б ў лаган, бир неча хил маҳсулотларнинг ишлаб чиқарилиши ва маркетинги билан тавсифланадиган маркетинг тури тушунилади. Масалан, ҳозирги кунда “Кока-кола” компанияси ҳар хил қадоқланган бир неча тур спиртсиз газлаштирилган ичимликлар ишлаб чиқармоқда. Мақсадли маркетинг - маркетингнинг шундай турики, бунда маҳсулотлар маълум бир бозор сегменти учун ишлаб чиқарилади ва уларнинг маркетинги ана шу бозор сегментига м ў лжаллаб ташкил этилади. Шунингдек, маркетингнинг тури талабнинг ҳолатига қараб ҳам ҳар хил б ў лади. Ўзгартирувчи (конверсион) маркетинг - истеъмолчиларнинг талаби салбий б ў лган ҳолларда қ ў лланилади. Унинг мақсади истеъмолчиларнинг салбий муносабатини ижобий томонга ў згартиришдан иборатдир. Масалан, тамаки фирмалари таркибида нисбатан канцероген моддалари кам б ў лган сигареталар ишлаб чиқаришни й ў лга қ ў йиш ва реклама тадбирларини кучайтириш й ў ли билан истеъмолчиларни жалб қилишга ҳаракат қиладилар. Рағбатлантирувчи маркетингдан товар ва хизматларга талаб б ў лмай қолган ҳолларда қ ў лланилади. Рағбатлантирувчи маркетингнинг асосий инструменти - нархларни кескин пасайтириш, рекламани кучайтириш ва товарни силжитишнинг самарали услубларидан фойдаланишдир.

www.arxiv.uz Ривожлантирувчи маркетинг товарларга яширин талаблар мавжуд б ў лган ҳолатларда қ ў лланилади. Масалан, зарарсиз сигареталар ва ёқилғини тежайдиган автомобилларга б ў лган талабни яширин талабга киритиш мумкин. Бу ерда ривожлантирувчи маркетингнинг асосий инструменти б ў либ ў згарган талабга мос янги товар ишлаб чиқариш, рекламадан фойдаланиш, аниқ истеъмолчилар гуруҳига м ў лжалланган товарлар ишлаб чиқариш ва ҳоказолар ҳисобланади. Ремаркетинг - товарнинг ҳаддан ташқари к ў пайиши натижасида унга б ў лган талаб пасайган вақтларда қўлланилади. Демаркетинг – талаб жуда юқори бўлган шароитда қ ў лланиладиган маркетинг туридир. Унинг вазифаси талабни вақтинчалик чеклашга қаратилади. Демаркетингнинг асосий инструменти нархни ошириш ва реклама тадбирларини т ў хтатиб қ ў йишдан иборатдир. Қ ў ллаб-қувватловчи маркетинг - талаб ва таклиф бир-бирига мос келган шароитда, мавжуд талабни узоқроқ муддатга сақлаб қолишда фойдаланиладиган маркетинг туридир. Акс таъсир этувчи маркетинг - инсон ҳаёти учун зарарли б ў лган маҳсулотларни истеъмол қилмасликка ундаш керак б ў лган пайтларда қ ў лланиладиган маркетинг туридир. Масалан, инсонларни наркотик моддаларни ва спиртли ичимликларни истеъмол қилишдан воз кечишга чақириш мақсадида нархнинг кескин оширилиши, уларнинг зарари ҳақида доимий ахборотлар бериб туришда мазкур маркетинг туридан фойдаланилади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. У збекистон Республикаси Конститутцияси. Тошкент, У қитувчи, 1992. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос й у ли. Тошкент, 1992. 3. Каримов И.А. Тадбиркорлик – юксалиш гарови. Т.8. Тошкент, У збекистон, 2000. 4. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз. Т.8. Тошкент, У збекистон, 2000. 5. Котлер Ф. Основы маркетинга. Новосибирск, «Наука» Сибирское отделения, 1992 (перевод с английского). 6. Ибрагимов Р.Г. Маркетинг. Тошкент, Шарқ-Матбаа акциядорлик компанияси бош таҳририяти, 2002. 7. Войе Х., Якубсен У. Маркетинг. М.: Прогресс, 1991. 8. Голубков Б.П. Маркетинг: выбор лучшего решения. М.: Экономика, 1998. 9. Солиев А., Усмонов А. Маркетинг. Тошкент, У қитувчи, 1997. 10. Қосимова М.С., Ахмедов О.М., Ёдгоров М. Ќ . Маркетинг тадқиқоти. Тошкент, У қитувчи, 1998. 11. Merder, David. Market inp. Oxford: Blenchwea, 1992. 12. www. Classis.ru/Pages/classis/6/48/.

Похожие

Ўзбекистон Республикасида Божхона ишини вужудга келиш тарихи

Маркетингнинг назарий асослари

Маркетингнинг назарий асослари

Маркетингнинг моҳияти, асосий вазифалари ва тамойиллари

Меҳнат жамоасида социал - психологик иқлимни бошқариш