Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз-ўзини бошқариш социал психологияси - Экономика - Рефераты

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз-ўзини бошқариш социал психологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95.5 KB

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз-ўзини бошқариш социал психологияси Режа: 1. Ўз-ўзини бошқаришнинг форма ва муносабатлари. 2. Меҳнат жамоаларида ўз-ўзини бошқаришнинг мазмуни ва вазифаси. 3. Меҳнат жамоаларини бошқаришда демократлаштиришнинг ҳозирги йўли.

1. Ўз-ўзини бошқаришнинг форма ва муносабатлари. Ижтимоий тизимда инсон бошқарув объекти ва субъектида бош звенодир. Инсонларни ҳар доим кимдир бошқаради. Ў з навбатида у ниманидир бошқаради. Инсон ўзининг фикри, хулқи, қилиқларини бошқаради. Ў зини- ў зи муваффақиятли бошқариши учун ў зидаги қуйидаги фазилатларни билиши керак: қизиқишлари, хулқ-атворлари, имкониятлари, ҳар хил ҳолатларга ҳаётий муносабатлари. Ў зини- ў зи бошқариш формаси бўлиб англаш ҳисобланади. Англаш инсон қобилияти сифатида ҳақиқатни гавдалантиради, у инсонга ў з фаолиятини дастурлаш, турли я қ ин - узо қ мақсадларни қўйиш ва уларга эришишига имкон беради. Англаш инсонга ў з фикри ва ишларини назорат қилиш, бошқа одамларнинг ишларини та ққ ослашга имкон беради. У инсонни жамоатга ва ў зига муносабатини билдиради. Инсоннинг англаши гуёки иккига бўлинади: Аввалига у таш қ и дунёни билиши учун й ў налган. Англаш билан бир қаторда одамни ў зини -ў зи англашга ҳаракат қ илади. Ў зини- ў зи англаш ў злигини билдиради. Ў зини -ў зи билиши бошқариш даражаси ҳаётнинг турли бос қ ичларида турли одамларда турлича бўлади. Ў зини -ў зи назорат даражаси, шахсий бошқариши у яшаётган ва меҳнат қ илаётган му ҳ итга боғлиқ. Ундан ташқари унинг шахсий сифатлари, заковати, ғ айрати, феъли, руҳий ва жисмоний насли-насабига боғлиқ. Низоли ва танг ҳолатлар юзага келганда, одамлар ўзини-ўзи бошқара олмай қ олади. Баъзилар эса оддий ҳолларда ў зини йўқотиб қў ядилар. Инсон ўзининг фикри, хулқига доимо тан қ идий ёндашиши, ҳаёт талаблари ва ў з имкониятларини ҳисобга олишлари керак. Қ ийинчиликларни енгиш ў з ҳаётини онгли бошқариш, ў з имкониятларидан тўлиқ фойдаланиш ўзини-ўзи бошқаришнинг асосий вазифасидир. Кам вақт ва меҳнат сарфлаб юксак натижаларга эришиш, ишдан қониқиш ҳ осил қилиш, й ў л қўйилган хатолар сонини камайтиришга ў з - ў зини бошқариш ёрдам беради. Аниқ мақсадни тушуниб етиб, шунга қараб мақсадга эришмок лозим. Ўз-ўзини бошқариш тарбиявий таъсир кўрсатиш ва жамоани ташкил этишнинг муҳим воситасидир. У турли шаклларга кириши мумкин, жамоа ривожланиб борган сайин ў зини- ў зи бошқариш шакллари ҳам ривожланади. Жамоа ривожланишида чинакам ўз-ўзини бошқариш, к ў п қ иррали жамоа фаолияти ва аҳлоқий қ имматга эга бўлган жамоа муносабатлари билан изо ҳ ланади. Бундай жамоада шахсни тарбиялаш жараёни ирода, ўз- ўзини англаш, бурч ҳ исси, шахснинг шунга ў хшаш аҳлоқий ўз-ўзини баҳолашига ёрдам беради. Ў з фазилатларини такомиллаштириш, камчиликларни ўз-ўзини тан қ ид ру ҳ ида баҳолаш ва уларни тузатишни, ў з қ адр- қ имматини англаб етиш (ўз-ўзини тарбиялаш режасини ишлаб

чи қ иш, ўз-ўзини тарбиялаш воситаларини эгаллаш, ў з- ў зига мажбурият қабул қ илиш ва ҳ оказо), ижтимоий фойдали фаолиятда ўз-ўзини тарбиялаш ишини амалга ошириш интилишини уй ғ отади. Бундай жамоада шахснинг ижобий фазилатлари т ў ла равишда р ў ёбга чиқади. Бундай шароитда раҳбарнинг талаблари тарбияланувчиларнинг бир-бирига, ў зларига талаблари билан қў шилади. Жамоанинг шахсга нисбатан юксак талабчанлиги кузатилади. 6.2. Меҳнат жамоаларида ўз-ўзини бошқаришнинг мазмуни ва вазифаси Меҳнат жамоасии - бу жамиятнинг бўғини бўлиб, унинг таркибига бир мақсад йўлида бирлашган, ўзаро ўртоқларча муносабатда бўладиган, бир- бирига ёрдам берадиган, умумий иш учун масъулият ҳиссини сезадиган ишчилар киради. Меҳнат жамоасининг тузуми ундаги ишчи ва хизматчиларнинг касби, малакаси, лавозимининг таркиби, шунингдек, ёши, жинси, миллати ва психологик қизиқиши, ишдан ташқари вақтидан фойдаланиши ҳамда бошқа кўп нарсалар қандай нисбатда берилганига боғлиқ бўлади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг энг муҳим хусусиятларидан бири унга кўра давлат ҳокимияти органларини ташкил этиш ва уларнинг фаолияти таркиби ваколатларини тақсимлаб бериш принципига асосланади. Асосий қонуннинг бу бўлимида жойларда давлат ҳокимияти органларини ташкил этишга янгича ёндашув ва ҳудудий жамоатчилик ўз- ўзини бошқариш органларини тузиш ўз ифодасини топди. Конституция ва бошқа қонунларга мувофиқ тарзда ўз-ўзини бошқариш нуқтаи назаридан мустаҳкамлаш билан бир қаторда маҳаллий маъмурият бошлиғи ҳоким лавозими жорий қилинди. Маҳаллий ўз-ўзини бошқаришни Ўзбекистон шароитида кенгрок қўллаш мақсадга мувофиқдир. Фуқаролар ва ижтимоий сиёсий ташкилотларнинг сайлов ҳуқуқлари, маҳаллий ўз-ўзини бошқариш моделларини шакллантириш учун илк асос бўлди. Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А.Каримов айтганидек «Истиқлолга эришган халқ ўзгаларга зуғм қилмайди». Қатор давлатларда сайлов тизими механизмининг амал қилишида маҳаллий ўз-ўзини бошқариш идораларининг кўп даражали тизими мавжудлиги, бевосита ва билвосита сайловларнинг аралаш олиб борилиши ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Меҳнат жамоаларида ўз-ўзини бошқаришнинг мазмуни ва вазифаси шундан иборатки, бизнес режа тузишда фаол иштирок этиши, ўзаро ёрдам, бир-бирини қўллаб қувватлаши, ўз-ўзини бошқариши, маблағ билан таъминлаши, ҳамда ўзини-ўзи назорат қилишдан иборатдир. 6.3. Меҳнат жамоаларини бошқаришда демократлаштиришнинг ҳозирги йўли

Ҳозирги кунда корхоналарнинг ўз-ўзини маблағ билан таъминлашга ўтиши ва бошқарув вазифаларининг мураккаблашуви ходимларни тўғри танлаш, уларни жой-жойига қўйиш ва тарбиялаш ишларига катта масъулият билан қарашни талаб қилади. Шу билан бир вақтда бошқарув ходимлари олдига қўйиладиган талаблар ҳам ошади. Бошқарув ходимлари меҳнаткашларнинг энг яхши вакиллари бўлиб, улар ўз билимларига, кўникмаларига ва тажрибасига кўра меҳнат жамоаларининг меҳнат фаолиятини ташкил қилишга қодир. Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнат жамоаларини бошқаришда демократлаштиришнинг ҳозирги йўли жуда муҳимдир. Шу сабабли меҳнат жамоаларида ўз-ўзини бошқаришда эркинликлар бериш ҳамда меҳнат жамоа аъзоларининг корхона фаолиятини ҳар бир дақиқасида иштирок этишлари, уларнинг иш жойларини алмаштиришлари, илғор, истеъдодли ходимларни юқори мансабларга кўтариш, уларни доимий равишда малакаларини ошириб боришлари, янги технология сирларини ўрганишлари лозим. Ҳар бир ишлаб чиқариш жамоаси ўзининг маълум хусусиятлари билан бошқа жамоалардан фарқ қилиб туради. Жамоанинг бу хусусиятларини ифодалаш учун унинг корхона, цех миқёсида қандай ўрин эгаллашини, шунингдек ишлаб чиқариш кўрсаткичлари даражасини, меҳнат шароитини ва унинг қай тарзда ташкил этилганини, моддий ва маънавий рағбатлантириш усуллари қанчалик такомиллашганини ва ана шу жамоадаги руҳий муҳитни билиши зарур. Ҳозирги вақтда жамоаларни таснифлашга доир кўпгина йўналишлар ишлаб чиқилган. Булар расмий, бирламчи, иккиламчи, норасмий жамоалардир. 1. Расмий жамоалар - ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш учун раҳбарият иродаси билан ташкил этилади. Бу жамоаларнинг вазифаси мазкур ташкилотдаги меҳнат тақсимотига мувофиқ муайян ишларни бажаришдан иборатдир. 2. Бирламчи жамоалар - булар бўлимлар, хизматлар, участкалар, жамоалар бўлиб, уларни ходимларни айрим технология жараёни асосида бирлаштириб бу жараённи амалга ошириш билан ходимлар бевосита муносабатларга киришадилар. 3. Иккиламчи жамоалар бўлим, цех миқёсида ҳаракат қилади; бундай жамоа барча аъзоларининг бевосита таъсир кўрсатиш даражаси анча пастроқ бўлади (масалан, фирма аъзоларининг сони 10 минг киши бўлса, айрим ходимлар бир-бирларини мутлақо танимасликлари мумкин), лекин фирмага мансублик ҳар бир шахс учун катта аҳамиятга эга бўлади. 4. Норасмий жамоалар (гурухлар) - баъзи адабиётларда жамоанинг норасмий тузилмалари деб аталади. Улар ишловчиларнинг ўзаро самимияти, дўстона муносабатлари асосида бирорта муайян мақсадга эришиш учун уларнинг истаги бўйича ташкил этилади. Айрим ҳолларда бундай гурухлар раҳбардан норози кишилар томонидан ташкил этилиши мумкин. Норасмий гурухларнинг таъсир кўрсатиш кучи етарли даражада катта бўлиб, муайян шароитларда у устунлик қилиб, раҳбариятнинг куч-ғайратини йўққа чиқариши ҳам мумкин.

Норасмий гурухларни, уларнинг фаолият кўрсатиш қонунларини, ходимларга таъсир кўрсатишни тадқиқ қилиш ишлари анча илгари, 20- йиллардаёқ бошланган эди. Эльтон Мейонинг экспериментлари маълум ва машҳурдир. Хоторн экспериментининг натижалари шуни кўрсатадики, ишлаб чиқариш вазифаларини бажариш жараёнида ходимлар ўртасидаги ўзаро ижтимоий муносабатлар улар учун ниҳоятда муҳимдир, шунинг учун ҳам уни жамоани бошқаришда ҳисобга олиш зарур. Хатто яхши ташкил этилган ташкилотда ва жамоанинг оқилона ишлаб чиқилган расмий тузилмасида ҳам кичик гурухларни ва уларда мавжуд бўлган норасмий етакчиларни ҳисобга олмаслик барча умидларни чиппакка чиқариши мумкин ва ташкилот бошқариб бўлмайдиган бўлиб қолади. Норасмий етакчи - бу расмий раҳбар бўлмаган мутахассис бўлиб, у ўзининг шахсий фазилатлари, касб маҳорати ёки бошқа хислатлари билан жамоада обрў-эътибор қозонган бўлади ва унинг хулқ-атворига жиддий таъсир кўрсата олади. Норасмий гурухда ҳамкасбларга ёрдам кўрсатиш ёки улардан ёрдам олиш имкониятлари кўпроқ бўлади. Янги ходим ўз бошлиғидан кўра ўз ҳамкасбига маслахат сўраб мурожаат қилиши мумкин. Бу ҳол шунга олиб келадики, янги ходимлар ҳам бундай гурухларда қатнашишга ҳаракат қилади. Бундан ташқари, одамлар кўпинча норасмий гурухлардаги ўзларига маъқул келадиган кишиларга яқинроқ бўлиш учун мурожаат қиладилар. Америкалик олимлар тажрибасининг кўрсатишича, кишилар ишда ўзларидан бир неча метр нарида бўлган шериклари билан эмас, балки ўзидан бир ярим метр нарида турган ҳамкасблари билан билан ҳамкорлик қилишга интиладилар. Одамлар ўз фикрларига кўра, ким ўзларини кўпроқ қаноатлантирса, омилкор бўлса, химоя ва ҳурмат қилса, шундай кишиларга кўпроқ интиладилар. Хулоса Жамоа ривожланишида чинакам ўз-ўзини бошқариш, кўп қиррали жамоа фаолияти ва аҳлоқий қимматга эга бўлган жамоа муносабатлари билан изоҳланади. Бундай жамоада шахсни тарбиялаш жараёни ирода, ўз-ўзини англаш, бурч ҳисси, шахснинг шунга ўхшаш аҳлоқий ўз-ўзини баҳолашига ёрдам беради. Ўз фазилатларини такомиллаштириш, камчиликларни ўз-ўзини танқид руҳида баҳолаш ва уларни тузатишни, ўз қадр-қимматини англаб етиш (ўз-ўзини тарбиялаш режасини ишлаб чиқиш, ўз-ўзини тарбиялаш воситаларини эгаллаш, ўз-ўзига мажбурият қабул қилиш ва ҳоказо), ижтимоий фойдали фаолиятда ўз-ўзини тарбиялаш ишини амалга ошириш интилишини уйғотади. Бундай жамоада шахснинг ижобий фазилатлари тўла равишда рўёбга чиқади. Бундай шароитда раҳбарнинг талаблари тарбияланувчиларнинг бир-бирига, ўзларига талаблари билан қўшилади. Жамоанинг шахсга нисбатан юксак талабчанлиги кузатилади. Таянч иборалар:

Ижтимоий тизим, инсон қобилияти, танг ҳолат, маъсулият ҳисси, бизнес-режа, истеъдодли ходимлар, расмий тузилма, норасмий етакчи, бошқариш даражаси, аниқ мақсад, ўзаро ёрдам. Фойдаланилган адабиётлар 1.Ш.Н.Зайнутдинов, И.У.Муракаев Менежмент асослари. Т.:Молия.2001 2. Бовыкин В. Новый менеджмент: Учебное пособие. – М. : 2004. 3. Босчаева З. Н. Управление экономическим ростом. - М.: Экономикс, 2004. 3. Бренет С., Пэйн С. Офисное руководство PSA Security. Криптография. Официальное руководство PSA Security. – М.: Бином Пресс, 2002. 4. Бусыгин А.В. Эффективный менеджмент: Учебник. - М.: Изд-во “Финпресс”, 200 4 . 5.. rev-3701@mvb.vizavi.ru 6. pon-3638@mvb.vizavi.ru 7. Бу мавзу интерактив усулидан фойдаланилиб ўтилади

Похожие

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз ўзини бошқариш социал психологияси

Бозор иқтисодиёти шароитида молиядан фойдаланиш

Бозор иқтисодиёти шакллантириш шароитида савдо

Бозор иқтисодиёти шароитида прогнозлаш ва режалаштириш

Бозор иқтисодиёти шароитида инвестициялар ва инвестиция фаолияти