Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз ўзини бошқариш социал психологияси - Экономика - Рефераты

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз ўзини бошқариш социал психологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91 KB

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз ўзини бошқариш социал психологияси Режа. 1. Ўз-ўзини бошқаришнинг форма ва муносабатлари. 2. Меҳнат жамоаларида ўз ўзини бошқаришнинг мазмуни ва вазифаси. 3. Меҳнат жамоаларини бошқаришда демократлаштиришнинг ҳозирги йули. 4. Мехнат жамоаларини тарбиялашда рахбарнинг роли.

1. Ўз-ўзини бошқаришнинг форма ва муносабатлари. Ижтимоий тизимда инсон бошқарув объекти ва субъектида бош звенодир. Инсонларни ҳ ар доим кимдир бош қ аради. Ўз навбатида у ниманидир бош қ аради. Инсон ўзининг фикри, хулки, қиликларини бош қ аради. Ўзини ўзи муваффа қ иятли бошқариши учун ўзидаги қ уйидаги фазилатларни билиши керак: қизиқишлари, ҳ улк-атворлари, имкониятлари, ҳ ар хил ҳолатларга ҳаётий муносабатлари. Ўзини ўзи бошқариш шакли бўлиб англаш ҳисобланади. Англаш инсон қ обилияти сифатида ха қ и қ атни гавдалантиради, у инсонга ўз фаолиятини режалаштириш, турли я қ ин - узо қ мақсадларни қўйиш ва уларга эришишига имкон беради. Англаш инсонга ўз фикри ва ишларини назорат қилиш, бош қ а одамларнинг ишларини ўзиники билан та ққ ослашга имкон беради. У инсонни жамоатга ва ўзига муносабатини билдиради. Инсоннинг англаши гўёки иккига бўлинади: аввалига у таш қ и дунёни билиши учун йўналтирилган. Англаш билан бир қ аторда одамни ўзини ўзи англашга х аракат қилади. Ўзини ўзи англаш ўзлигини билдиради. Ўзини ўзи билиши бошқариш даражаси ҳаётнинг турли бос қ ичларида турли одамларда турлича бўлади. Ўзини ўзи назорат даражаси, шахсий бошқариши у яшаётган ва меҳнат қилаётган му ҳ итга боғлиқдир. Ундан ташқари унинг шахсий сифатлари, заковати, ғ айрати, феъли, руҳий ва жисмоний насли-насабига боғлиқ. Низоли ва танг ҳолатлар юзага келганда, одамлар ўзини ўзи бош қ ара олмай колади. Баъзилар эса оддий ҳолларда ўзини йў қ отиб қў ядилар. Инсон ўзининг фикри, хул қ ига доимо тан қ идий ёндашиши, ҳаёт талаблари ва ўз имкониятларини ҳисобга олишлари керак. Қ ийинчиликларни енгиш ўз ҳаётини онгли бошқариш, ўз имкониятларидан тўлик фойдаланиш ўзини ўзи бошқаришнинг асосий вазифасидир. Кам вақт ва меҳнат сарфлаб юксак натижаларга эришиш, ишдан қ они қ иш хосил қилиш, йўл қўйилган хатолар сонини камайтиришга ўз ўзини

бошқариш ёрдам беради. Аниқ мақсадни тушуниб етиб, шунга қ араб мақсадга эришмо қ лозим. Ўз ўзини бошқариш тарбиявий таъсир кўрсатиш ва жамоани ташкил этишнинг мухим воситасидир. У турли шаклларга кириши мумкин, жамоа ривожланиб борган сайин ўзини ўзи бошқариш шакллари ҳам ривожланади. Жамоанинг ривожланишида чинакам ўз ўзини бошқариш, кўп қ иррали жамоа фаолияти ва ахло қ ий қ имматга эга бўлган жамоа муносабатлари билан изохланади. Бундай жамоада шахсни тарбиялаш жараёни ирода, ўз ўзини англаш, бурч хисси, шахснинг шунга ўхшаш ахло қ ий ўз ўзини баҳолашига ёрдам беради. Ўз фазилатларини такомиллаштириш, камчиликларни ўз ўзини танқид руҳида баҳолаш ва уларни тузатишни, ўз қ адр- қ имматини англаб етиш (ўз ўзини тарбиялаш режасини ишлаб чиқиш, ўз-ўзини тарбиялаш воситаларини эгаллаш, ўз-ўзига мажбурият қ абул қилиш ва хоказо), ижтимоий фойдали фаолиятда ўз ўзини тарбиялаш ишини амалга ошириш интилишини уй ғ отади. Бундай жамоада шахснинг ижобий фазилатлари тўла равишда рўёбга чиқади. Бундай шароитда рахбарнинг талаблари тарбияланувчиларнинг бир-бирига, ўзларига бўлган талаблари билан қў шилади. Жамоанинг шахсга нисбатан юксак талабчанлиги кузатилади. 2. Меҳнат жамоаларида ўз ўзини бошқаришнинг мазмуни ва вазифаси. Меҳнат жамоаси - бу жамиятнинг бў ғ ини бўлиб, унинг таркибига бир мақсад йулида бирлашган, ўзаро ўрто қ ларча муносабатда бўладиган, бир- бирига ёрдам берадиган, умумий иш учун масъулият хиссини сезадиган ишчилар киради. Меҳнат жамоасининг тузуми ундаги ишчи ва хизматчиларнинг касби, малакаси, лавозимининг таркиби, шунингдек, ёши, жинси, миллати ва

психологик қизиқиши, ишдан ташқари вақтдан фойдаланиши ҳамда бошка кўп нарсалар қандай нисбатда берилганига боғлиқ бўлади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг энг мухим хусусиятларидан бири унга кўра давлат хокимияти органларини ташкил этиш ва уларнинг фаолияти таркиби ваколатларини та қ симлаб бериш принципига асосланади. Асосий қ онуннинг бу бўлимида , жойларда давлат хокимияти органларини ташкил этишга янгича ёндашув ва худудий жамоатчилик ўз ўзини бошқариш органларини тузиш ўз ифодасини топди. Конституция ва бош қ а қ онунларга мувофик тарзда ўз-ўзини бошқариш нуктаи назаридан мустахкамлаш билан бир қ аторда махаллий маъмурият бошлиғи хоким лавозими жорий қилинди. Махаллий ўз ўзини бошқаришни Ўзбекистон шароитида кенгро қ қў ллаш мақсадга мувофи қ дир. Фуқаролар ва ижтимоий сиёсий ташкилотларнинг сайлов ҳуқуқлари, махаллий ўз ўзини бошқариш моделларини шакллантириш учун илк асос бўлди. Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А.Каримов айтганидек «Исти қ лолга эришган хал қ ўзгаларга зу ғ м қилмайди». Қ атор давлатларда сайлов тизими механизмининг амал қилишида махаллий ўз-ўзини бошқариш идораларининг кўп даражали тизими мавжудлиги, бевосита ва билвосита сайловларнинг аралаш олиб борилиши хал қилувчи аҳамиятга эга. Меҳнат жамоаларида ўз ўзини бошқаришнинг мазмуни ва вазифаси шундан иборатки, бизнес режа тузишда фаол иштирок этиши, ўзаро ёрдам, бир-бирини кўллаб қ увватлаши, ўз ўзини бошқариши, мабла ғ билан таъминлаши, ҳамда ўзини ўзи назорат қилишдан иборатдир. 3. Меҳнат жамоаларини бошқаришда демократлаштиришнинг ҳозирги йули. Ҳозирги кунда корхоналарнинг ўз ўзини мабла ғ билан таъминлашга ўтиши ва бошқарув вазифаларининг мураккаблашуви ходимларни тўғри танлаш,

уларни жой-жойига қў йиш ва тарбиялаш ишларига катта масъулият билан қ арашни талаб қилади. Шу билан бир вақтда бошқарув ходимлари олдига қў йиладиган талаблар ҳам ошади. Бошқарув ходимлари меҳнаткашларнинг энг яхши вакиллари бўлиб, улар ўз билимларига, кўникмаларига ва тажрибасига кўра меҳнат жамоаларининг меҳнат фаолиятини ташкил қилишга қодир. Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнат жамоаларини бошқаришда демократлаштиришнинг ҳозирги йули жуда мухимдир. Шу сабабли меҳнат жамоаларида ўз ўзини бошқаришда эркинликлар бериш ҳамда меҳнат жамоа аъзоларининг корхона фаолиятини ҳ ар бир да қ и қ асида иштирок этишлари, уларнинг иш жойларини алмаштиришлари, ил ғ ор, истеъдодли ходимларни ю қ ори мансабларга кўтариш, уларни доимий равишда малакаларини ошириб боришлари, янги технология сирларини ўрганишлари лозим. Ҳ ар бир ишлаб чиқариш жамоаси ўзининг маълум хусусиятлари билан бошка жамоалардан фарқ қилиб туради. Жамоанинг бу хусусиятларини ифодалаш учун унинг корхона, цех ми қ ёсида қандай ўрин эгаллашини, шунингдек ишлаб чиқариш кўрсаткичлари даражасини, меҳнат шароитини ва уни қ ай тарзда ташкил этилганини. моддий ва маънавий рағбатлантириш усуллари қанчалик такомиллашганини ва ана шу жамоадаги руҳий мухитни билиши зарур. Ҳозирги вақтда жамоаларни таснифлашга доир кўпгина турлари ишлаб чиқилган. Булар расмий, бирламчи, иккиламчи, норасмий жамоалардир. 1. Расмий жамоалар - ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш учун рахбарият томонидан ташкил этилади. Бу жамоаларнинг вазифаси мазкур ташкилотдаги меҳнат та қ симотига мувофи қ муайян ишларни бажаришдан иборатдир. 2. Бирламчи жамоалар - булар бўлимлар, хизматлар, участкалар, жамоалар бўлиб, уларни ходимларни айрим технология жараёни асосида бирлаштириб бу жараённи амалга ошириш билан ходимлар бевосита муносабатларга киришадилар.

3. Иккиламчи жамоалар - бўлим, цех ми қ ёсида харакат қилади; бундай жамоа барча аъзоларининг бевосита таъсир кўрсатиш даражаси анча пастро қ бўлади (масалан, фирма аъзоларининг сони 10 минг киши бўлса, айрим ходимлар бир-бирларини мутла қ о танимасликлари мумкин), лекин фирмага мансублик ҳ ар бир шахс учун катта аҳамиятга эга бўлади. 4. Норасмий жамоалар (гурухлар) - баъзи адабиётларда жамоанинг норасмий тузилмалари деб аталади. Улар ишловчиларнинг ўзаро самимияти, дўстона муносабатлари асосида бирорта муайян мақсадга эришиш учун уларнинг истаги бўйича ташкил этилади. Айрим ҳолларда бундай гуруҳлар рахбардан норози кишилар томонидан ташкил этилиши мумкин. Норасмий гуруҳларнинг таъсир кўрсатиш кучи етарли даражада катта бўлиб, муайян шароитларда у устунлик қилиб, рахбариятнинг куч- ғ айратини йўққа чиқариши ҳам мумкин. Норасмий гуруҳларни, уларнинг фаолият кўрсатиш қоида лари, ходимларга таъсир кўрсатишни тад қ и қ қилиш ишлари анча илгари , 20-йиллардаё қ бошланган эди. Эльтон Мейонинг экспериментлари маълум ва машхурдир. Хоторн экспериментининг натижалари шуни кўрсатадики, ишлаб чиқариш вазифаларини бажариш жараёнида ходимлар ўртасидаги ўзаро ижтимоий муносабатлар улар учун ни ҳ оятда мухимдир, шунинг учун ҳам уни жамоани бошқаришда ҳисобга олиш зарур. Хатто яхши ташкил этилган ташкилотда ва жамоанинг оқилона ишлаб чиқилган расмий тузилмасида ҳам кичик гуруҳларни ва уларда мавжуд бўлган норасмий етакчиларни ҳисобга олмаслик барча умидларни чиппакка чиқариши мумкин ва ташкилот бош қ ариб бўлмайдиган бўлиб колади. Норасмий етакчи - бу расмий рахбар бўлмаган мутахассис бўлиб, у ўзининг шахсий фазилатлари, касб махорати ёки бошка хислатлари билан жамоада обрў-эътибор қ озонган бўлади ва унинг ҳ улк-атворига жиддий таъсир кўрсата олади. Норасмий гуруҳда ҳамкасбларга ёрдам кўрсатиш ёки улардан ёрдам олиш имкониятлари кўпроқ бўлади. Янги ходим ўз бошлиғидан кўра ўз

ҳамкасбига тезро қ маслахат сўраб мурожаат қилиши мумкин. Бу ҳол шунга олиб келадики, янги ходимлар ҳам бундай гуруҳларда қ атнашишга харакат қилади. Бундан ташқари, одамлар кўпинча норасмий гуруҳлардаги ўзларига маъ қ ул келадиган кишиларга я қ инро қ бўлиш учун мурожаат қиладилар. Америкалик олимлар тажрибасининг кўрсатишича, кишилар ишда ўзларидан бир неча метр нарида бўлган шериклари билан эмас, балки ўзидан бир ярим метр нарида турган ҳамкасблари билан билан ҳамкорлик қилишга интиладилар. Одамлар ўз фикрларига кўра, ким ўзларини кў прок қаноатлантирса, омилкор бўлса ва ҳимоя қилса, шундай кишиларга кўпроқ интиладилар.

Похожие

Бозор иқтисодиёти шароитида меҳнаткашларнинг ўз-ўзини бошқариш социал психологияси

Бозор иқтисодиёти шароитида молиядан фойдаланиш

Бозор иқтисодиёти шакллантириш шароитида савдо

Бозор иқтисодиёти шароитида прогнозлаш ва режалаштириш

Бозор иқтисодиёти шароитида инвестициялар ва инвестиция фаолияти