Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги - Экономика - Рефераты

Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги Режа: 1. Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги тушунчаси ва унинг моҳияти 2. Меҳнат жамоасининг касбий сафарбарлиги

Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги тушунчаси ва унинг моҳияти Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги қонуниятлари энг кам ўрганилган соҳалардан бири ҳисобланади. Чунки, ушбу муаммо иқтисодиётдаги касбларнинг кўплиги, ушбу жараённинг жуда ҳам мураккаб ва қарама-қарши тавсифи билан боғлиқ. Меҳнат ресурсларининг касбий ҳаракатланиши динамик жараён бўлиб, унинг амалга ошиши натижасида ишчи кучи ва мавжуд ишчи ўринлари ўртасидаги миқдорий ва сифат жиҳатдан мувофиқлик таъминланади. У эса иш билан бандликнинг касбий таркибидаги ўзгаришлар билан аниқланади. Бандликнинг касбий таркиби, ўз навбатида, жамиятнинг ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиш даражаси билан белгиланади. Жамият моддий-техника базасининг ҳолати меҳнат ресурслари бандлигининг касбий тузилмасини олдидан белгилаб беради, лекин ушбу алоқа тўғри эмас. Улар кўплаб иқтисодий қонунлар, авваламбор, ижтимоий меҳнат тақсимоти, меҳнатнинг ўзгариши билан бевосита ифодаланади. Фан-техника тараққиёти меҳнат тақсимотини минтазам такомиллаштира бориб, иш билан бандликнинг касбий таркибидаги ўзгаришларни белгилаб беради. Техника тараққиёти эса ижтимоий меҳнат тақсимотини ўзгартиради, бу эса меҳнатни ўзгаришини, меҳнат ресурслари ҳаракатланишини зарурий қилиб қўяди. Меҳнатнинг ўзгариш қонуни ҳар томонлама ривожланган ходимнинг мавжудлигини назарда тутади ва меҳнат ресурсларининг сифат таркиби бандликни касбий таркибининг ўзгаришини белгилаб берувчи энг муҳим ҳолат ҳисобланади. Шу билан бир қаторда бандликнинг касбий таркиби ва касбий ҳаракатчанликдаги ўзгаришлар бандликнинг тармоқ таркиби такомиллашуви билан алоқадорликда амалга ошади. Жамият ривожланишининг турли

босқичларида иқтисодиётнинг у ёки бу тармоқлари бирламчи даражадаги аҳамиятга эга бўлиб боради. Масалан, бугунги кунда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг умумий ҳажмида техника тараққиётини белгилаб берувчи тармоқлар ҳиссаси ошган. Иқтисодиётнинг айрим тармоқларининг ривожланиш суръатларидаги бундай ўзгаришлар бандликнинг касбий таркибида ўзгаришларга олиб келади. Маълум бир ижтимоий-иқтисодий формация доирасида бандликнинг касбий таркибидаги ўзгаришлар қуйидагиларнинг такомиллашуви билан белгиланади: - ишлаб чиқаришнинг техникавий базиси, фан-техника инқилоби ютуқларининг ишлаб чиқаришга жорий қилиниш даражаси; - меҳнат ресурсларининг сифат таркиби; - ишлаб чиқариш ва бандликнинг тармоқ тузилмаси. Ушбу барча омиллар диалектик ўзаро боғланган ва бир-бирини тақозо қилади. Касбий сафарбарлик маълум бир мустақилликка эга ва меҳнат ресурслари бандлигини касбий таркибининг такомиллашувига боғлиқ бўлмаган ҳолатда ўзгариши мумкин. Бундай муайян бир даражадаги мустақиллик шу билан белгиланадики, бунда ҳаракатланишнинг объекти бўлиб тирик онгли шахс юзага чиқади, унинг қизиқишлари эса ишлаб чиқаришнинг моддий-техника базасини ривожланишига тўғри боғлиқ бўлмаган ҳолда ўзгариши мумкин. Касбий сафарбарлик учун асос бўлиб, масалан ишчининг эски касби бўйича қизиқишини йўқолиши каби ҳолатлар бўлиши мумкин. Касбнинг ўзгартирилиши ёш, оилавий шароит ва ҳоказоларнинг ўзгариши билан боғлиқ ҳолатда ҳам амалга оширилиши мумкин. Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлигига тармоқ ҳаракатланиш учун хос бўлган айрим жиҳатлар ҳам хосдир. Уларни қаторига кадрларнинг касблар ичидаги айланмасини киритиш мумкин. Масалан, ходимнинг махсус таълим даражаси қанчалик юқори бўлса, касблар ичидаги айланманинг

улуши шунчалик юқори бўлади. Янги яшаш жойига кўчиб ўтганлар орасида касбини ёки лавозимини ўзгартирмаган шахсларнинг улуши агрономлар, зоотехниклар, ветеринар шифокорлар, фельшерлар, техниклар, шифокорлар, тиббиёт ҳамширалари, яъни узоқ муддатли таълимни талаб қилувчи касбларда юқоридир. Касблар ичидаги айланманинг энг паст ҳиссаси меҳнатлари узоқ муддатли ва жиддий тайёргарликни талаб қилмайдиган ходимларнинг касбий гуруҳлари учун хосдир. Бир вақтнинг ўзида касблар ичидаги айланманинг энг паст даражасига эга бўлган гуруҳларга тўқувчилар, ишчи-контролёрлар ва полиграфистлар ҳам киради. Айрим касблар учун ушбу ҳолат уларнинг паст нуфузи, меҳнатга ҳақ тўлаш, қониқарсиз меҳнат шароитлари ва ҳоказолар билан боғлиқ. Одатда, муайян бир касбий гуруҳ ходимларининг сони қанчалик кўп бўлса, яъни ушбу касбнинг тарқалганлик даражаси қанчалик юқори бўлса, касблар ичидаги айланманинг улуши ҳам шунчалик юқори бўлади. Маълум бир касб ходимларининг ҳаракатланиши асосан бир-бирига яқин бўлган касбий гуруҳлар ичида амалга ошиб, улар меҳнат қилишни деярли бир хил ёки яқин бўлган шароитлари, иш ҳақлари ва ҳоказолар билан тавсифланади. Масалан, кончилар, металлурглар, металлистлар, куч ускуналари ва кўтариш-траспорт механизмлари ишчилари, электриклар, темирчилар, штамповкачилар, технологик ускуналарини бошқариш бўйича ишчилар билан ишлашга ишга қабул қилинганлар қаторида ушбу касбий гуруҳ ишчилари кўпчиликни ташкил қилади. Уларнинг ҳиссаси қабул қилинганлар ичида 30-57 фоизни ташкил қилади. Тўқувчилар, тикувчилар, кўнчилар, косиблар контингентини шаклланишида енгил саноат тармоқларига тааллуқли бўлган касб ишчилари кўпчиликни ташкил қилади. Худди шундай тарзда бошқа касбий гуруҳлар ишчилари контингентини шаклланиш жараёни ҳам шаклланади. Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлигига уй ва шахсий томорқа хўжалигида банд бўлган, кадрлар тайёрлаш бўйича ўқув муассасаларида ўқишни тугатганлар, ишламайдиган нафақахўрлар ва меҳнатга лаёқатли

ёшдан катта бўлган бировнинг қарамоғидаги шахслар аҳамиятли даражада таъсир кўрсатади. Ҳаракатланишни ушбу оқимларининг ҳар бири ўзининг хусусиятига ва ижтимоий-иқтисодий маъносига эгадир. Уй ва шахсий томорқа хўжалиги ва иқтисодиёт тармоқларида бандларнинг касбий гуруҳлари ўртасидаги меҳнат ресурсларининг ҳаракатланиши жараёнида асосан охиргилари ходимларни йўқотади. Бу ҳолат шу билан белгиланадики, уй ва шахсий томорқа хўжалигида банд бўлганларнинг миқдори гарчанд кам бўлсада, лекин ортиб бормоқда. Бир вақтнинг ўзида айрим бир касбий гуруҳлар кадрларнинг ҳаракатланиши жараёнида ўз ходимлари контингентини уй ва шахсий томорқа хўжалиги ходимлари ҳисобига тўлдириб оладилар. Ушбу манбага туфайли турар-жой коммунал хўжалиги ва “ихтисослик талаб қилмайдиган қолган барча қишлоқ хўжалик ишчилари” гуруҳларининг ходимлари миқдори анча аҳамиятли даражада ошиб бормоқда. Ушбу иккита касбий гуруҳлар ҳиссасига уй ва шахсий томорқа хўжалиги ҳисобига касбий гуруҳлар ишчилари ўсиши умумий миқдорининг 80 фоизи тўғри келмоқда. Малакали меҳнат ишчилари гуруҳи уй ва шахсий томорқа хўжалигида банд бўлган аҳоли гуруҳлари билан алмашинув жараёнида ўз ишчилари контингентини тўлдириб олса ҳам, аҳамиятли даражада эмас. Ушбу гуруҳлар қаторига ишчи-электриклар, ёғоч тайёрлаш ва ёғочни қайта ишлашда банд бўлган ишчилар ва бошқалар киради. Меҳнат ресурсларининг ўқитиш соҳаси ва касбий гуруҳлар ўртасидаги ҳаракатланиши жуда ҳам муҳим аҳамият касб этади. Ушбу жараённинг ўзига хослиги авваламбор шу билан белгиланадики, ўқувчилар умумтаълим мактабларида ўқишни тугатгандан кейин ва ишга жойлаша туриб паст малакали меҳнатнинг ёки ёшлар орасида катта нуфузга эга бўлмаган вакант жойлар ўрнини тўлдиришади. Ҳаракатланиш жараёнларини мувофиқлик коэффициенти ёрдамида ўрганиш ушбу жараёнларни айрим касбий гуруҳларда мувофиқлик даражасининг анча юқори эканлигини ва бошқа касбий гуруҳларда анча катта номувофиқликка эга эканлигини кўрсатади.

Хусусан, кетиш жадаллиги коэффициенти таҳлили натижалари шуни кўрсатдики, ушбу кўрсаткичлар металлист-ишчилар – металл бўйича дастгоҳчиларда, слесарларда, газо ва электр пайвондчилар ва ҳ.к.ларда бир- бирига жуда ҳам яқин; худди шундай ўхшаш ҳолатни олий ва ўрта махсус таълим олган мутахассислар гуруҳида ҳам кузатиш мумкин. Умуман олганда, кетиш жараёнлари жадаллигини ўхшашлиги даражаси бўйича барча касбий гуруҳларни иккита катта гуруҳга бўлиш мумкин: 1)касбий гуруҳ ишчилари; 2)мутахассисларнинг касбий гуруҳлари. Биринчи гуруҳ доирасида бир нечта гуруҳчаларни ажратиб кўрсатиш мумкин. улардан бири – металлист-ишчилар, бошқаси иқтисодиётнинг бошқа тармоқлари касбларининг ишчилари ва ниҳоят хизмат кўрсатиш соҳаси касбларининг ишчилари. Буларнинг барчаси таҳлил мақсадлари учун касбий гуруҳларнинг бўлиши мумкин бўлган агрегациялаш фойдасига хизмат қилиши керакдек туюлади. Бироқ, транспортт соҳаси ишчилари каби касбий гуруҳни ўрганиш шуни кўрсатдики, ҳайдовчилар ва юк ташувчилар ҳаракатланишида маълум бир даражада фарқланишлар мавжуд ва ҳ.к. шундан далолат берадики, касбий гуруҳларни юқори даражада агрегацияланиши жуда ҳам муҳим ва қимматли маълумотларни йўқотилишига олиб келиши мумкин экан. Меҳнат ресурслари сафарбарлиги балансини касбий кесимда таҳлил қилиш ҳаракатчанликнинг айрим жиҳатларини очиш имконини беради, улар балансни тармоқлар кесимида тадқиқ қилишда унчалик даража яққон намоён бўлавермайди. Бундай ўзига хос хусусиятлардан бири касбий гуруҳларнинг ишчи кучини алмашиш бўйича ўзаро алоқадорлик хусусияти ҳисобланади. Ушбу жараёнларни таҳлил қилиш шуни тасдиқлаш имконини берадики, ҳаракатланиш жараёнида айрим касбий гуруҳлар бир-бири билан алоқадорликка эга бўлмайди, яъни улар ўз кадрларини бошқа айрим бир касбий гуруҳларга “бермайдилар” ва ушбу гуруҳларда кадрларни

“олмайдилар”. Бошқа касбий гуруҳлар эса айрим касбий гуруҳларга ишчиларни “етказиб берадилар, лекин улардан ҳеч нарса олмайди. Касбий ҳаракатланишнинг ўзига хос хусусиятларини ўрганиш қуйидаги хулосага келиш имконини беради: касбий гуруҳларнинг бир-бири билан ўзаро алоқадорлик даражаси ишчиларнинг махсус тайёргарлик даражаси билан белгиланади. Маълум бир касбий гуруҳ ишчиларининг касбий тайёргарлик даражаси қанчалик юқори бўлса, бошқа касбий гуруҳлар билан алоқадорлик даражаси шунчалик паст бўлади, яъни улар ўртачасида ишчилар алмашинувчи содир бўлмайди. Олий ва ўрта махсус таълимга эга бўлган мутахассислар гуруҳи энг кўп даражада мустақилдир (муҳандислар, конструкторлар, агрономлар, зоотехниклар, ветеринар шифокорлар, ўрмончилар, шифокорлар, акушерлар ва бир қатор бошқалар). Ушбу гуруҳлар ходимлари бошқа бир қатор касбий гуруҳлар билан алоқадорликка эга эмаслар. Меҳнат жамоасининг касбий сафарбарлиги Ходимларнинг корхона ичидаги касбий сафарбарлиги меҳнат ўзгаришлари жараёни ва ишчи кучи ҳаракатининг биргаликдаги ҳаракати билан изоҳланади. Меҳнат жараёнининг ўзгариши мазкур ҳолатдан ишлаб чиқарувчиларнинг олдинги иш жойлари ёки янги иш жойларига ўтишидаги меҳнат жараёнининг ўзгаришларида ўз аксини топади. Ўз касби (мутахассислиги) ни ўзгартирувчиларнинг ишлаб чиқариш жараёнидаги мавқеининг яхшиланиши уларда малака ошириш, иш ҳақини ошириш ҳолатлари, мунтазам бир касбда ишловчи ходимларникига қараганда 2 баробар тезроқ амалга ошади. Шу сабабли ўз ишчи кучини сарф қилиш учун қулай иш жойи топиш мақсадида қилинган сафарбарлик ҳаракатларини, ўзида меҳнат жараёнининг ўзгарувчанлиги ва ишчи кучи

ҳаракати қонуниятларини намоён этганлиги учун иқтисодий ва самарали натижа беради. Ишлаб чиқариш жараёни ичида кечувчи сафарбарлик ишлаб чиқариш персоналининг касбий тузилмаси чегарасида намоён бўлиб, ишлаб чиқариш шакли ва меҳнат тақсимоти билан аниқлаштирилади. Фан-техника тараққиёти меҳнат тақсимоти ва ходимларнинг касбий тузилишига ўзгартириш киритиши шубҳасиздир, бу эса ўз-ўзидан ходимларнинг сафарбарлик ҳаракатларининг ҳам асосини ташкил этувчи омилларни вужудга келтиради. Ишлаб чиқариш воситалари модернизацияси, янги техника ва технологияларнинг киритилиши ва технологик жараёнларнинг ўзгартирилиши ходимларнинг янги касб ва мутахассисликлари бўйича тайёргарлиги (ва қайта тайёргарлиги), уларнинг касбий имкониятларини кенгайтириш билан узвий боғлиқдир. Бунинг натижасида маълум бир ходимлар гуруҳининг ҳар томонлама ҳаракати таъминланиб, улар томонидан касб (ёки мутахассислик) нинг ўзгартирилишига ёки бир ишлаб чиқариш жараёнида уларнинг жамланишига олиб келади. Бу ҳолатда корхонанинг моддий техник базаси ва ишчи кучи сифатининг ўзгаришини акс эттирувчи меҳнат жараёнидаги ўзгаришлар қонуни таъсири яққол намоён бўлади. Бироқ, корхона ичида меҳнат жараёнлари ва касб турларининг ўзгариши ходимларнинг баъзи бир гуруҳлари учун ушбу қонунлар таъсири билан боғланмаган бўлиши ҳам мумкин. Бундай ўзгаришлар сабаби ишлаб чиқариш жараёни ичидаги техник силжишлар таъсирига тушмасдан содир бўлган ишчи кучи сифати ўзгаришлари (ходимлар томонидан олий ёки ўрта махсус маълумотга эга бўлиш, янги касбни эгалаш, янги мутахассисликни эгаллаш ёки ходимнинг ёш кўрсаткичларининг ортиши) бўлиб ҳисобланади. Мазкур ҳолатларда ходимнинг имкониятлари ва касбий талаблар ўртасида номутаносиблик вужудга келиши мумкин. Мазкур номутаносиблик корхона миқёсида касб (мутахассислик) ларнинг ўзгартирилиши, ишчи кучи ҳаракати ёки баъзи бўлимларнинг кенгайтирилиши оқибатида юзага келган бўш иш жойларига ўтиш орқали

бартараф этилиши мумкин. Бундай сафарбарлик ҳолатларида ходим имкониятлари ва иш жойи талаблари ўртасида мувозанатга эришилиб, бунинг оқибатида сафарбар бўлганлар учун қулай меҳнат шароитларини яратиш ва уларнинг шахсий эҳтиёжларни қондиришга эришилади. Шу туфайли биз бу ҳаракатларни ишчи кучи ҳаракатларига оид деб айтишимиз мумкин. Корхонада касбий-малакавий ҳаракатлар режалаштирилади. Бунда фақатгина ишлаб чиқариш жараёнини техник ривожлантириш орқасидан юзага келувчи сафарбарлик ҳолатларини эмас, балки бошқа сабаблар юзасидан вужудга келган сафарбарлик ҳолатлари ҳам эътиборга олинади. Ходимларнинг қайсидир қисми ўз касби ёки мутахассислигига доир бўлмаган меҳнат жараёнида бандлигини эсда тутган ҳолда уларнинг сафарбар бўлиш ҳолатлари 1,2-1,3 марта юқори бўлишини унутмаслигимиз даркор. Ишлаб чиқариш персоналининг турғунлик ҳолатида сафарбарлик ходим қизиқишларига қарама-қарши таъсир кўрсатади. Бир томондан, у мавжуд техник даража билан солиштирилганда етарли билим ва ижодий қобилият заҳирасига эга сафарбар ишчи кучини ёки ишчи кучи тайёргарлиги ва ривожланиши учун кетувчи вақтдан қисқароқ вақтда амалга оширилувчи техник янгиланиш даврини назарда тутади. Бошқа томондан эса бажарилувчи меҳнат шартларидан бирмунча юқори бўлган маълумот даражаси ва махсус тайёргарликка эга бўлиш учун билвосита таъсир кўрсатиб, ўз меҳнатидан қониқмаслик ҳиссини вужудга келиши оқибатида иш жойини ўзгартиришга бўлган ҳаракатларида акс этувчи касбий сафарбарликнинг вужудга келишига сабаб бўлади. Шу билан бирга, касбий сафарбарлик иш жойини ўзгартириш учун туртки вазифасини бажаради, ушбу турки кучи ошиб чегарадан чиқиб кетиши натижасида сафарбарлик ҳаракати корхона чегарасидан чиқиб кетиб ишлаб чиқариш жараёнлари аро ҳарактер касб этади. Ишлаб чиқариш жараёнини техник ривожлантириш ҳар доим ҳам ходимларнинг касбий таркибида ижобий ўзгаришларни келтириб

чиқармайди. Техник тараққиёт қўл меҳнатини ҳалигача буткул сиқиб чиқаргани йўқ, қўл меҳнати гарчи ўзига эътиборни кам жалб этса ҳам, уни жисмоний меҳнатнинг бир тури сифатида кўриб ўтиш даркор. Техник воситалар билан ишлаш айрим ҳолатларда қўл меҳнатиданда кўпроқ куч сарф этишни талаб қилиши мумкин. Қўл меҳнати турли кўринишларга эга бўлиши мумкин: у жисмонан енгил ёки оғир, малака талаб этувчи ёки малака талаб этмайдиган, бир хиллик кўринишига эга, эътиборни кам жалб этувчи ёки ижодий ёндошув талаб этувчи, механизация ёки автоматизацияга осон қўллануви ёки бунинг акси бўлиши мумкин. Жуда зерикарли ва обрўси паст қўл меҳнатининг мавжудлиги ходимда доимий қониқмаслик ҳиссини вужудга келтирувчи асос бўлиб хизмат қилади. Ушбу жараёнда банд ходимларда кўп қиррали ва қизиқарли меҳнат жараёнидан иборат иш жойларига ўтиш эҳтиёжи келиб чиқади. Корхонада техник модернизациялашнинг амалга оширилиши оғир қўл меҳнати даражасини пасайтиради. Малакали ва юқори малакали қўл меҳнати ҳақида гапирганимизда, албатта фан-техника тараққиёти даврида унинг эътибор даражаси ортиб бориши табиийдир. Малакали ва юқори малакали қўл меҳнати талаб этувчи касб (мутахассисликлар) ни эгаллаш маълум бир муддат, тажриба ва билимларни талаб қилади. Бундай касб (мутахассислик) эгалари касбий кўринишдаги сафарбарликда ҳам ҳаракатчан бўлади. Шу тариқа ушбу тоифа ходимлар ҳиссасини кўпайтириш корхоналарда касбий сафарбарликни бир қатор ҳолатларда эса ишлаб чиқаришлар аро сафарбарлик ҳаракатларини ҳам камайтиради. Касбий гуруҳларнинг боғлиқлик даражаси ходимларнинг махсус тайёргарлиги даражаси билан изоҳланади: маълум бир касбий гуруҳ бошқа гуруҳлар билан қанчалик кам алоқада бўлса (гуруҳлар ўртасида ишчи кучи алмашинуви содир бўлмаса), ходимларнинг касбий тайёргарлик даражаси шунчалик юқоридир. Айнан шу ҳолатнинг акси, яъни ходимларнинг касбий тайёргарлик даражаси қанчалик паст бўлса, бошқа гуруҳлар билан ишчи кучи

алмашинуви жараёни кузатилиши мумкин. Бошқа сўз билан айтганда, юқори касбий малакага эга ходимлар ўзлари банд меҳнат жараёнини ўзгартиришга қуйи касб малакали ходимларга қараганда хоҳиш истаклари кам бўлади. Агар улар ўз касб ҳолатларини ўзгартиришга қарор қилсалар бу қарорлари уларнинг ўз моддий ҳолатларини яхшилаш билан боғлиқ бўлади. Ўз-ўзидан қуйидаги қарама-қаршилик пайдо бўлади: бир томондан ишчи кучи сифатини ошириш (касбий ҳолат даражасини кенгайтириш, малакасини ошириш) меҳнат функцияларини ўзгартириш эҳтимолини оширади, бошқа томондан эса юқори малакага эга бўлиш ва ўз мавқеини оширишга ходимнинг эҳтиёжи, уни меҳнат жараёнида ўзгариш қилиши ва иш жойини ўзгартиришига тўсқинлик қилади. Бу ҳолатда меҳнат жараёнини ўзгартириш ва ишчи кучи ҳаракати ўртасидаги номутаносиблик юзага келади. Юқоридагиларнинг барчаси ижтимоий-иқтисодий дастурлар тузиш орқали меҳнат жамоалари ривожлантириш, ходимларнинг ишлаб чиқариш жараёнидаги карьерасини режалаштиришда эътиборга олиниши зарур бўлади. Ишлаб чиқариш жараёнига биринчи марта келган ёш ходимлар аввал касбий тақсимот борасида бир қатор муаммоларга учрайди ва бу жараёнда алоҳида эътибор ва ёрдам кутади. Ўз хоҳишига кўра ишдан бўшаган ёш ходимлар орасида ўтказилган сўров-таҳлил натижаларига кўра, мослашув жараёни дастлабки кунларданоқ яхши ташкил этилган корхонада ёш ходимларнинг мослашуви яхши кечганлиги аниқ бўлган. Бошқа сўз билан таърифлаганда, ёш ходимлар меҳнат жараёнининг дастлабки босқичида, улар ўз касбий ва ижтимоий ўринларини аниқлаб олиш бўйича бир қатор муаммоларга учрайдилар. Ушбу муаммолар ёш ходимларнинг умумий тайёргарлик даражасини ошириш ва уларни касбга йўналтириш дастурларини ишлаб чиқиш орқали бартараф этилиши лозим. Касб бўйича йўналтирилганлик, касблар бўйича алоҳида ажратилишлар ва касбий сафарбарлик ҳаракатлари ишчи кучи ривожининг турли йўналишлари бўлиб, ўзида ишчи кучининг такомиллашуви жараёнини акс эттиради. Ушбу жараён инсоннинг умри давомида меҳнат жараёни билан

боғлиқ ҳаракатида, айниқса унинг бошланғич даврида жуда муҳимдир. Зеро, ўзига тўғри касб танлай олмаслик бу шундай жараёнки, у инсоннинг бутун ҳаётини, барча режаларини барбод қилиши ва уни бахтсиз қилиши мумкиндир. Ишчи кучини профессионал тарзда ташкиллаштириш тизимини яратиш, тўғри қарор қабул қилишга ёрдам беради ва ўз ўрнини топишга интилган ходимларнинг самарасиз сафарбарлик ҳолатларини минимум даражага туширишга хизмат қилади. Ҳар бир инсонга шундай шароит яратиш лозимки, у ўз касби, ўзининг билим, интилиш ва қобилиятларига мос иш жойида ишлаши мумкин бўлсин. Ҳозирга вақтда корхоналарда ходимларнинг профессионал карьерасини шакллантириш бўйича имкониятлар чекланган, шу туфайли ходимларнинг бир қисми ўзлари ва жамият учун муҳим бўлган ушбу масалани мустақил равишда ҳал қилишга ҳаракат қилишади. Бундай шароитда юз берган хатоликларни дастлабки босқичларида ҳал этиш ва уни ижобий тарафга ўзгартириш ходимларнинг сафарбарлик ҳаракатлари ҳисобига бартараф этилади ва меҳнат қилувчи ҳамда давлат ҳисобига анча қимматга тушади. Касб бўйича йўналтирилганлик, касблар бўйича алоҳида ажратилишлар ва касбий сафарбарлик ҳаракатлари бўйича ягона давлат тизимининг йўқлиги, меҳнат жараёнидаги ўзгаришлар ва ишчи кучи ҳаракати қонунларининг бир текисликда фаолият олиб боришига тўсқинлик қилади. Муаммонинг ечими корхона ташқарисига ҳам чиқиб боради, лекин шунга қарамасдан ишлаб чиқариш жамоаси ичида ўз ечимига эга бўлади ва ходимнинг касбий қизиқишида ўз ифодасини топади. Шунинг учун ишлаб чиқариш жараёни ичидаги касбий сафарбарлик ишчи кучини ташкиллаштирувчи ва унинг самара даражасини оширувчи асосий бўғин ҳисобланади. Касбий талабларга мос келувчи ходимларнинг ишлаб чиқариш салоҳияти, ушбу талабларга касбий даражаси мос келмайдиган ходимларнинг ишлаб чиқариш салоҳиятидан 20-40 фоизга ортиқ бўлади.

Корхона ичидаги касбий сафарбарликни ташкил қилишда ходимлар бўлими фаолиятини такомиллаштириш, ходимларни оқилона жойлаштириш, эга бўлинган касб, малака ва бажарилувчи иш ўртасидаги муносабатлар тизимини тўғри ташкил этиш, иқтисодий муаммолар юзага келган ҳолатларда ходимлар тақсимотини амалга ошириш; ходимлар карьерасини ташкил этишни режалаштириш ва бу ҳолатни уларнинг шахсий ва ижтимоий жамоаларида ўз аксини топиши каби бир қатор вазифалар бажарилиши лозимдир. Шундай қилиб, меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги қонуниятлари энг кам ўрганилган соҳалардан бири ҳисобланади ҳамда унинг амалга ошиши натижасида ишчи кучи ва мавжуд ишчи ўринлари ўртасидаги миқдорий ва сифат жиҳатдан мувофиқлик таъминланади. У эса иш билан бандликнинг касбий таркибидаги ўзгаришлар билан аниқланади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.-Т.:Ўзбекистон, 2010. 2. Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида” ги қонунига шарҳлар. -Тошкент.: “Шарқ”, 2000. –384 б. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПҚ-1717-сонли «Мустаҳкам оила йили” Давлат дастури. 2012 йил 27 февраль. 4. 2011-2015 йилларда Ўзбекистон Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори ПҚ-1442., 15.12.2010 й. 5. “Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик” Давлат дастури. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори. 07.02.2011 й. № ПҚ- 1474. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 24 августдаги “Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун қулай ишбилармонлик муҳитини шакллантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги ПФ-4354-сонли Фармон и. 7. “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ташкилий чора-тадбирлари тўғрисида: ЎзР Президентининг Фармойиши. 2009 йил 9 декабрь //Халқ сўзи. -2009. - № 238. – декабрь.-1 б. 8. Ўзбекистoн Республикaси Президентининг “Аҳолини иш билан бандлигини ошириш ҳамда меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш органлари фаолиятини такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида”ги қарори. –Тошкент: 2007. 6 апрель, ПК-616- сон.

Похожие

Меҳнат ресурсларининг касбий сафарбарлиги

Меҳнат ресурсларининг тармоқлараро сафарбарлиги

Меҳнат жамоасининг сафарбарлиги

Меҳнат ресурсларининг табиий ҳаракати

Ишчи кучининг шахсий меҳнат сафарбарлиги