Kirim kassa operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar aylanishi, hisobi va nazorati - Экономика - Рефераты

Kirim kassa operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar aylanishi, hisobi va nazorati

Загружено в:

18.09.2023

Скачано:

0

Размер:

51.1015625 KB

Kirim kassa operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar aylanishi, hisobi va nazorati Reja: 1. Naqd pulsiz hisob-kitoblar va ularni tashkil etish asoslari 2. To’lov topshiriqnomalari bo’yicha hisobitoblarining rasmiylashtirilishi va hisobga olinishi. 3. To’lov talabnomalari bo’yicha hisob-kitoblar ularning rasmiylashtirilishi va hisobi.

1.Naqd pulsiz hisob-kitoblar va ularni tashkil etish asoslari. Naqd pulsiz hisob-kitoblar deganda, korxona va tashkilotlarning tovar ayirboshlash, xizmat ko‘rsatish va tovarsiz operatsiyalar bo‘yicha bir-biriga bo‘lgan talab va majburiyatlarni naqd pul ishlatmasdan pul mablag‘larini bir hisobvaraqdan ikkinchi hisobvaraqqa o‘tkazish orqali amalga oshirilishi tushuniladi. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil etishda bir qator tamoyillarga amal qilinadi. Bu tamoyillar quyidagilardir: 1. Har bir xo‘jalik subyekti o‘z pul mablag‘larini banklarda ochilgan depozit hisobvaraqlarda saqlashlari lozim. Korxona va tashkilotlar o‘zaro hisob- kitoblarini bevosita bankdagi hisobvaraqlar orqali amalga oshirishlari shart. Qaysi bankda hisobvaraq ochishni mijozlarning o‘zlari mustaqil tanlaydilar. 2. Hisob-kitoblar to‘lovchining roziligi bilan yoki uning topshirig‘iga asosan depozit hisobvaraqdagi mablag‘i hisobidan amalga oshiriladi. Korxona bank kreditidan foydalanish huquqiga ega bo‘lsa, to‘lovlar bank krediti hisobidan ham amalga oshirilishi mumkin. 3. Hisob-kitoblar belgilangan to‘lovlar ketma-ketligi asosida bajariladi. 4. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar hisob-kitob shakllarini mustaqil tanlaydilar va uni shartnoma orqali mustahkamlab qo‘yishlari lozim. 5. Tovar yetkazib beruvchi korxona hisobvarag‘iga pul mablag‘lari mazkur mablag‘larining mol sotib oluvchi korxona hisobvarag‘idan o‘chirilgandan so‘ng o‘tkazib beriladi. 6. Avval pul to‘lanishi yoki tovar jo‘natilishini (xizmat ko‘rsatilishi) tomonlar o‘zaro kelishuv asosida amalga oshiradilar, ya’ni avval pul to‘lab keyin tovarni olish mumkin, yoki aksincha, avval tovarni olib, undan so‘ng uning pulini to‘lash mumkin. 7. To‘lovni kafolatlash maqsadida, yetkazib berilishi lozim bo‘lgan tovar yoki ko‘rsatilishi lozim bo‘lgan xizmat qiymatining 15 foizi oldindan to‘langandan so‘nggina tovarlar jo‘natiladi yoki xizmatlar ko‘rsatiladi. 8. Mijozlar o‘rtasidagi hisob-kitoblar bo‘yicha nizolarga bank

aralashmaydi, nizolarni ularning o‘zlari hal qilishlari lozim, aks holda nizolar xo‘jalik sudlari yordamida hal qilinadi. “O‘zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish to‘g‘risida”gi Nizom Fuqarolik kodeksi, “Markaziy bank to‘g‘risida”gi, “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi, “O‘zbekiston Respublikasi korxonalari to‘g‘risida”gi qonunlari va Markaziy bankning O‘zbekiston hududida naqd pulsiz hisob-kitoblarni tartibga soluvchi boshqa me’yoriy hujjatlarga muvofiq ishlab chiqilgan. Lekin hozirga qadar ushbu Nizomga bir necha marta qo‘shimcha va o‘zgarishlar kiritilgan. Naqd pulsiz hisob-kitoblar qonunda ko‘zda tutilgan va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan qabul qilingan quyidagi shakllar orqali amalga oshiriladi: -To‘lov topshiriqnomalari; -To‘lov talabnomalari; - Inkasso; - Akkreditivlar; -Tijorat banklarining hisob-kitob cheklari; -Plastik kartochkalar; -Memorial orderlar; To‘lovchi va mablag‘ oluvchi orasidagi hisob-kitoblar shakli shartnoma asosida belgilanadi. Hisob-kitob shakllari deyilganda, huquqiy me’yorlarda ko‘zda tutilgan, hisob-kitob hujjatining turi, hujjatlar aylanish tartibi, mablag‘larni mol sotuvchi korxona hisobvarag‘iga o‘tkazish va yozish usuli bilan bir-biridan farq qiluvchi hisob-kitob turlari tushuniladi. Hisob-kitoblarning alohida shakllarining mazmuni, ular bo‘yicha hujjatlar aylanishini va operatsiyalar hisobi hamda rasmiylashtirilishini alohida paragraflarda ko‘rib chiqamiz. 2. To‘lov topshiriqnomalari bo‘yicha hisob-kitoblar, ularning hisobi va rasmiylashtirilishi. To‘lov topshiriqnomasi bu – to‘lovchi korxonaning uning bankdagi

depozit hisobvarag‘idan pul mablag‘larining ma’lum bir summasini boshqa mijozning hisobvarag‘iga o‘tkazish haqida o‘ziga xizmat ko‘rsatuvchi bankka bergan topshirig‘idir. To‘lov topshiriqnomasi 0505411002 shakldagi standart blankada to‘lovchi tomonidan rasmiylashtirilib, bankka topshiriladi. To‘lov topshiriqnomalari orqali quyidagi to‘lovlar amalga oshiriladi: -tovarlar va xizmatlar uchun hisob- kitoblar; -notovar operatsiyalar bo‘yicha hisob- kitoblar; -Markaziy bankning me’yoriy hujjatlarida ko‘zda tutilgan bo‘lsa, bank ssudalari va unga qo‘shilgan foizlarni qoplash uchun mablag‘ o‘tkazish; -Hukumat qarorlari va bank qoidalarida belgilangan hollardagi bank to‘lovlari. Ilgari to‘lov topshiriqnomalari rasmiylashtirilgan kundan boshlab 10 kun ichida bankka topshirilishi mumkin bo‘lib, shu davr ichida u haqiqiy bo‘lib hisoblanar edi. “Naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish to‘g‘risida”gi yangi Nizomga asosan to‘lov topshiriqnomasi rasmiylashtirilgan kun bankka taqdim etilishi lozim, ya’ni topshiriqnomaning sanasi uni bankka taqdim etilgan kun bilan bir xil bo‘lishi kerak, ular mos kelmagan holda to‘lov topshiriqnomasi ijro uchun qabul qilinmaydi. Lekin budjetga va budjetdan tashqari fondlar bo‘yicha to‘lovlar bundan mustasno. To‘lov topshirig‘ining barcha rekvizitlari to‘ldirilgandan so‘ng, topshiriqnomaning alohida ajratilgan pastki qismiga to‘lovchi korxona rahbari va bosh buxgalterining imzosi hamda muhr izi qo‘yiladi. Ushbu muhr va imzolar to‘lov topshirig‘ining faqat birinchi asl nusxasiga qo‘yiladi. Korxonalardan hujjatlar qabul qilish, shartnomada boshqa narsa ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, butun kun davomida bankning mijoz bilan ishlash vaqtidan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Agar to‘lov topshirig‘i to‘g‘ri va to‘liq rasmiylashtirilib, uni to‘lashga yetarli pul mablag‘lari bo‘lsa, mas’ul ijrochi topshiriqnomadagi barcha ma’lumotlarni dasturiy yo‘l bilan komputer orqali

bankning elektron to‘lovlarini amalga oshiruvchi hisoblash markaziga o‘tkazadi. Ertasi kun ertalabdan kechikmagan muddatda bank balansi chiqarilgandan keyin hujjatning birinchi nusxasi bankning kundalik yig‘majildiga tikiladi va belgilangan tartibda avval joriy arxivda saqlanadi, bir yil o‘tgandan so‘ng umumiy bank arxiviga topshiriladi. To‘lov topshiriqnomasining ikkinchi nusxasi esa mijozning hisobvarag‘idan ko‘chirma bilan birgalikda operatsiyalar o‘tkazilganligini tasdiqlovchi hujjat sifatida mijozga qaytarib beriladi. Davlat korxonasi xususiy korxonadan mahsulot sotib oldi. Davlat korxonasi sotib olingan mahsulotning pulini to‘lash uchun to‘lov topshirig‘i rasmiylashtirib o‘ziga xizmat ko‘rsatuvchi bankka taqdim etdi. To‘lov topshirig‘i tegishli nazoratdan o‘tkazilgandan so‘ng, pul o‘tkazish bo‘yicha quyidagi buxgalteriya yozuvi bajarildi: Debet 20210 “Davlat korxona, tashkilot va muassasalarining talab qilib olinguncha saqlanadigan depoziti”. Kredit 20208 “Xususiy korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan depoziti”. Yuqorida ko‘rsatilgan buxgalteriya yozuvlari har ikkala korxonaga bitta bank xizmat ko‘rsatgan holda bajariladi. Agar mablag‘larni oluvchi korxona boshqa bank xizmatidan foydalanadigan bo‘lsa, u holda to‘lovchi bankidan vakillik hisobvarag‘i orqali o‘tkaziladi. Bunday holni quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali ko‘rish mumkin: Debet 20210 “Davlat korxona, tashkilot va muassasalarining talab qilib olinguncha saqlanadigan depoziti” Kredit 10301, 16103 “Tijorat bankining vakillik hisobvarag‘i” Elektron to‘lovlar tizimi orqali olingan elektron to‘lov topshiriqnomalari mablag‘larni oluvchi bankda qog‘ozga chiqariladi. Topshiriqnomaning elektron ko‘rinishi bankning axborot bazasida saqlanadi. Elektron topshiriqnomaning qog‘ozga chiqarilgan nusxasi esa bank mas’ul ijrochisining imzosi va bank muhri izi qo‘yilgan holda mijoz hisobvarag‘iga ilova sifatida mijozga beriladi. Bu bankda quyidagi buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi:

Debet 10301, 16103 “Tijorat bankining vakillik hisobvarag‘i” Kredit 20208 “Xususiy korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan depoziti”. Ushbu buxgalteriya yozuvi yordamida to‘lovchi korxona bankidan Markaziy bank orqali kelib tushgan pul mablag‘lari mablag‘ oluvchi korxona bankida mablag‘ oluvchining hisobvarag‘iga o‘tkaziladi. 3. To’lov talabnomalari bo’yicha hisob-kitoblar ularning rasmiylashtirilishi va hisobi. To‘lov talabnomasi – bu mahsulot yetkazib beruvchi va mablag‘ oluvchilarning belgilangan summani to‘lovchi bank orqali to‘lashi to‘g‘risidagi talabnomani o‘z ichiga olgan hisob-kitob hujjatidir. Hisob-kitoblarning to‘lov talabnomalari orqali o‘tkaziladigan shaklida ishlatiladigan asosiy hujjat bu – to‘lov talabnomasidir. To‘lov talabnomalari mahsulot yetkazib beruvchi tomonidan belgilangan № 0505411001 shakldagi blankalarda bankka taqdim etiladi. To‘lov talabnomalari quyidagi hollarda ishlatilishi mumkin:  yuklab jo‘natilgan tovarlar uchun;  bajarilgan ishlar uchun;  ko‘rsatilgan xizmatlar uchun;  amaldagi qonunchilikda, me’yoriy hujjatlar yoki shartnomada ko‘zda tutilgan boshqa to‘lovlar uchun. To‘lov talabnomasida mahsulot yetkazib beruvchi tomonidan talabnoma nomeri, uni to‘ldirilgan sana, shu korxona nomi, uning hisobvaraq nomeri, xizmat ko‘rsatuvchi bank nomi, bankining kodi, to‘lovchi korxonaning nomi, uning bankdagi hisobvaraq nomeri, to‘lovchiga xizmat ko‘rsatuvchi bank nomi va kodi, to‘lov summasi va to‘lov maqsadi ko‘rsatiladi. To‘lov talabnomalari bo‘yicha hisob-kitoblarni rasmiylashtirish va hisobga

olish ishlarini 3 bosqichga bo‘lib ko‘rib chiqamiz: 1- bosqich. Mahsulot yetkazib beruvchi bankida to‘lov talabnomasini inkassoga qabul qilinishi To‘lov talabnomasi mahsulot jo‘natilgandan so‘ng shartnomada belgilangan muddatlarda mahsulot jo‘natuvchi korxona tomonidan ro‘yxat, ya’ni reyestr asosida bankka inkassoga topshiriladi. To‘lov talabnomalari 2 yoki 3 nusxada to‘ldiriladi. Agar mahsulot yetkazib beruvchi va to‘lovchi tomonlarga bitta bank bo‘limi xizmat ko‘rsatsa talabnoma 3 nusxada taqdim etiladi. Bu holda to‘lov talabnomalarning har bir nusxalari quyidagicha ishlatiladi: -birinchi nusxa to‘lovlar amalga oshirilgandan keyin bank mas’ul ijrochisi tomonidan imzo, to‘lovi amalga oshirilgan sana, bankning to‘rtburchak muhr izi tushirilgan va qabul qilish sanasi ko‘rsatilgan holda kunlik hujjatlar yig‘masiga tikiladi; -ikkinchi nusxasi to‘lov oluvchining hisobvarag‘iga ilova sifatida mas’ul ijrochi tomonidan imzo, to‘lov amalga oshirilgan sana, bankning to‘rtburchak muhr izi qo‘yilgan va qabul qilingan sana ko‘rsatilgan holda beriladi; -uchinchi nusxa qabul qilish sanasi, to‘lovni amalga oshirish sanasi, mas’ul ijrochining imzosi va bank to‘rtburchak muhr izi qo‘yilgan holda to‘lovchiga uning hisobvarag‘idan ko‘chirma bilan birgalikda beriladi. Agar to‘lovchi va mahsulot yetkazib beruvchi bir hudud ichidagi yoki turli hududlarda joylashgan turli bank bo‘limlari xizmatidan foydalansalar, bu holda to‘lov talabnomalari 2 nusxada bankka taqdim etiladi. Ularning har ikkala 1- bosqich . Mahsulot yetkazib beruvchi bankida to‘lov talabnomasini inkassoga qabul qilinishi. 2- bosqich . Mahsulot oluvchi bankida to‘lov talabnomalarini to‘lash bo‘yicha operatsiyalari. 3- bosqich . Mahsulot yetkazib beruvchi bankida to‘lovni qabul qilish bo‘yicha operatsiyalar.

nusxalari pochta aloqasi yoki kurerlar orqali to‘lovchi bankiga jo‘natiladi. 2-bosqich. Mahsulot oluvchi bankida to‘lov talabnomasini to‘lash bo‘yicha operatsiyalar To‘lovchi korxona bankiga mahsulot yetkazib beruvchi korxona bankidan birinchi va ikkinchi nusxa to‘lov talabnomasi pochta aloqasi yoki kurerlar orqali kelib tushadi. To‘lov talabnomalari tomonlar o‘rtasida tuzilgan shartnomaga asosan akseptlash tartibida yoki akseptlamasdan to‘lanishi mumkin. Bank tomonidan talabnomalarni akseptlash uchun bir shahar ichidagi hisob-kitoblarda 3 kun, shaharlararo hisob-kitoblarda 5 kun muhlat beriladi. Lekin korxonaning iltimosiga ko‘ra bank bu muddatni 10 kungacha cho‘zishi mumkin. To‘lov talabnomaning rekvizitlari 1-kartoteka bo‘yicha yuritiladigan daftarga qayd etiladi va mijozga xabar beriladi. Mijoz bu haqda jurnalga o‘z imzosini qo‘yadi. Talabnomaning ikkinchi nusxasi tovar-transport hujjatlari bilan birga keyingi ish kunidan kechiktirilmasdan hujjatni akseptlash uchun qabul qilingan sana ko‘rsatilgan holda va to‘lov to‘g‘risida ma’lumot sifatida to‘lovchiga beriladi. Agar banklarda 1-kartotekaning hisobini yuritish dasturiy yo‘l bilan olib borilmasa, bunday talabnomalar qabul qilingan kuni “To‘lov uchun akseptlanishi kutayotgan hisob-kitob hujjatlari”ni hisobga olib borish daftarida ikki nusxada quyidagi rekvizitlarni ko‘rsatgan holda bank tomonidan qayd etiladi: – to‘lov talabnomasining bankka kelib tushish sanasi va to‘lov muddati; – to‘lovchining hisobvaraq nomeri; – to‘lovchining nomi; – bank kodi; – talabnomaning nomeri; – to‘lov maqsadi va summasi. To‘lov talabnomasini 1-kartotekaga joylashtirishda quyidagi balansdan tashqari provodka bajariladi: Debet 90962 “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari”

Kredit 96319 “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari bo‘yicha kontrhisobvaraq” Daftarda har bir to‘lov muddati bo‘yicha talabnoma summalari va bu summalarning yig‘indilari ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. 1-kartotekaning hisobi dasturiy yo‘l bilan amalga oshirilsa, talabnoma bo‘yicha ko‘rsatilgan rekvizitlar komputerga kiritiladi. To‘lov talabnomasini to‘lashdan bosh tortib yozilgan raddiya arizasi to‘lovchi tomonidan bankka topshirilganda talabnomalar shu kunning o‘zidayoq 1- kartotekadan olinadi hamda tovar-transport hujjatlari va boshqa ilovalar bilan birga mahsulot yetkazib beruvchi korxona bankiga ijrosiz qaytarib yuboriladi. To‘lovchi talabnomani akseptlashdan qisman bosh tortganda, to‘lovchi tomonidan akseptlangan summa bo‘yicha to‘lovlar o‘tkaziladi. To‘lovchi hisobvarag‘ida talabnomaning akseptlangan qismini to‘lashga yetarli pul mablag‘lari bo‘lmaganda talabnoma “Muddatda to‘lanmagan hisob-kitob hujjatlari” kartotekasiga joylashtiriladi. Bu kartoteka 2-kartoteka deb yuritiladi. Bunda talabnomaning dastlabki summasi o‘chiriladi va yonida to‘lovchi akseptlagan summa yozib qo‘yiladi. Kartotekaga kirim qilingan summa to‘lovchi korxona hisobvarag‘iga pul mablag‘lari kelib tushgandan so‘ng to‘lanadi. Agar 1-kartotekaga joylashtirilgan to‘lov talabnomasi bo‘yicha to‘lovchi tomonidan raddiya arizasi kelib tushmasa, to‘lov talabnomasi akseptlash uchun berilagn 3 kun muhlat o‘tgandan so‘ng to‘lanadi. To‘lov talabnomasini to‘lashdan avval to‘lovchi korxonaning depozit hisobvarag‘ini yurituvchi mas’ul ijrochi talabnomani to‘lash uchun yetarli pul mablag‘larining to‘lovchi hisobvarag‘ida mavjudligini tekshiradi. Agar depozit hisobvarag‘ida yetarli pul mablag‘lari bo‘lsa, talabanoma to‘lanadi. To‘lov talabnomasini to‘lash quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali amalga oshiriladi: Debet 20210 - “Davlat korxona, tashkilot va muassasalarining talab qilinguncha saqlanadigan depozit hisobvarag‘i” Kredit 10103 - “ Bankning Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag‘i” Balans ichidagi hisobvaraqlar bo‘yicha bajarilgan ushbu buxgalteriya

yozuvlaridan avval balansdan tashqari ko‘zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlar bo‘yicha buxgalteriya yozuvlari bajariladi, 1-kartotekadagi to‘lov talabnomasining o‘zi kartotekadan olinadi va hisobdan chiqariladi: Debet 96319 “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari bo‘yicha kontr. hisobvaraq” Kredit 90962 “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” Bu buxgalteriya yozuviga qarama-qarshi bo‘lgan yozuv to‘lov talabnomasini 1-kartotekaga qabul qilingan paytda bajariladi, ya’ni to‘lov talabnomasining 1- kartotekaga kirim qilinganligi bildiradi. Yuqoridagi buxgalteriya yozuvi esa talabnomaning kartotekadan olinganligini bildiradi. To‘langan talabnoma elektron to‘lovlar tizimi yordamida Markaziy bank qoshidagi Hisob Markazi orqali mahsulot sotuvchi bankiga o‘tkaziladi. Talabnomaning ushbu nusxasi bankning kundalik hujjatlar yig‘majildiga tikiladi va belgilangan tartibda saqlanadi. To‘lov o‘tkazish bo‘yicha quyidagi buxgalteriya yozuvi bajariladi: Debet Mahsulot sotib oluvchining depozit hisobvarag‘i Kredit Tijorat bankining vakillik hisobvarag‘i Yuqoridagi balans ichidagi buxgalteriya yozuvini bajarishdan avval hujjat 2- kartoteka hisobidan chiqariladi. 3- bosqich. Mahsulot yetkazib beruvchi bankida to‘lovni qabul qilish bo‘yicha operatsiyalar To‘lovchi korxona bankida to‘langan to‘lov talabnomasi “Elektron pochta” elektron tizimi orqali Markaziy bank qoshidagi Hisob Markaziga uzatiladi. Hisob Markazida to‘lovchi korxona bankining vakillik hisobvarag‘idan to‘lov talabnomasida ko‘rsatilgan pul summasi mahsulot yetkazib beruvchi bankining vakillik hisobvarag‘iga o‘tkaziladi. Elektron to‘lov tizimi orqali olingan elektron talabnomalar mablag‘larni oluvchi bankda bir nusxada qog‘ozga chiqariladi. Ilgari to‘lov talabnomasi yana bir nusxa chiqarilib bankning hujjatlar papkasida saqlanar edi. Hozir esa bankning

o‘zida bank axborotlar bazasida elektron to‘lov talabnomasi saqlanadi. Elektron to‘lov talabnomasi mas’ul ijrochining imzosi va bank muhri qo‘yilgan holda mahsulot yetkazib bergan korxonaning depozit hisobvarag‘iga ilova sifatida qo‘shib beriladi. Shu bilan birga bu korxonaga hisobvaraqdan ko‘chirma ham beriladi. Mahsulot yetkazib beruvchi bankida to‘lovchi bankidan kelib tushgan to‘lov summasi quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali mablag‘ oluvchining hisobvarag‘iga o‘tkazib qo‘yiladi: Debet Tijorat bankining vakillik hisobvarag‘i Kredit Mahsulot yetkazib beruvchining depozit hisobvarag‘i Bu yerda mahsulot etkazib beruvchi davlat tasarrufidagi, davlat tassarrufidan tashqaridagi turli mulkchilik shakllariga qarashli korxonalar bo‘lishi mumkin. Shunga ko‘ra ularning hisobvaraq nomerlari belgilanadi. 4. Akkreditivlar bo’yicha hisob-kitoblar, ularning hisobi va rasmiylashtirilishi. Hisob-kitoblarning akkreditiv shakli to‘lov aylanmasida juda kam ulushni tashkil etadi. Jo‘natilgan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun to‘lovni kafolatlash maqsadida akkreditiv shakldan foydalaniladi. Akkreditiv -mijozning topshirig‘iga ko‘ra shartnoma bo‘yicha uning kontrogenti foydasiga berilayotgan bankining shartli pul majburiyatidir. Akkredetiv so‘zining o‘zi lotin tilidan olingan bo‘lib, “ishonchli” degan ma’noni bildiradi. Unga ko‘ra akkreditiv ochgan bank mahsulot yetkazib beruvchiga to‘lovni bajarishi yoki boshqa banklar tomonidan akkreditivda ko‘zda tutilgan hujjatlar taqdim qilinganda va akkreditivning boshqa shartlari bajarilganda ularga bu to‘lovlarni bajarish uchun vakolat berishi mumkin. Akkreditivlar ochilganda akkreditiv ochgan bank to‘lovchining shaxsiy mablag‘idan yoki unga berilgan kredit hisobidan mol yetkazib beruvchining banki tasarrufiga alohida “Akkredetivlar” balans hisobvarag‘iga mablag‘larni o‘tkazib bersa, bunday akkreditivlar qoplagan akkreditivlar deyiladi. Akkreditiv ochgan

bank xalqaro qabul qilingan andozalar asosida bank-emitent deb yuritiladi. Akkreditivlarning ikkinchi turi qoplanmagan akkreditiv bo‘lib, bank va boshqa korxonalar oldidagi majburiyatlarini o‘z vaqtida bajaradigan xo‘jaliklarga bunday akkreditivlardan foydalanishga ruxsat etiladi. Qoplanmagan akkreditivning qoplangan akkreditivdan farqi shundan iboratki, bunda to‘lovchi korxonaning pul mablag‘lari alohida hisobvaraqqa o‘tkazib qo‘yilishi talab qilinmaydi. Bank to‘lovchi hisobvarag‘ida to‘lov hujjatlari kelib tushganda pul bo‘lmagan taqdirda bank mablag‘lari hisobidan to‘lov berishni kafolatlaydi. Akkreditivning bu turining qulayligi shundaki, mol sotib oluvchining pul mablag‘lari aylanmadan tashqariga chiqib ketmaydi, ikkinchi tomonidan mol jo‘natuvchi korxona uchun ham to‘lov kafolatlangan. Faqat bank mablag‘lari hisobidan to‘lov amalga oshirilganda shartnomada kelishilgan miqdorda haq to‘lanadi. a) Emitent bankida akkreditivning ochilishi. Akkreditiv faqat bir ta’minotchi bilan hisob-kitob qilishga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. Akkreditivning muddati va hisob-kitob qilish tartibi tomonlar o‘rtasida tuziladigan shartnomada belgilanadi. Shartnomada: -emitent-bankning nomi; -akkreditiv turi, uni bajarish muddati va bajarish usullari; -mol yetkazib beruvchining akkreditiv bo‘yicha mablag‘ olishi uchun taqdim qilinadigan hujjatlar ro‘yxati va ularning aniq tavsifi; -tovarlarni jo‘natgandan keyin hujjatlarni taqdim qilish muddati; -mol yetkazib beruvchi va oluvchi tomonlar nomi, ularning yuridik adreslari; -bajaruvchi bank nomi va boshqalar ko‘rsatiladi. Akkreditiv ochish uchun xaridor o‘z bankiga – bank emitentga akkreditivlarni ochish to‘g‘risidagi arizani 2 nusxada taqdim etadi. Arizada akkreditiv ochish uchun asos bo‘lgan shartnoma raqami, akkreditivning amal qilish muddati, akkreditivni bajaradigan bankning nomi, akkreditiv ijro etiladigan joy, akkreditiv turi, akkreditiv bo‘yicha haq to‘lanadigan hujjatlarning to‘liq va aniq

nomi, rasmiylashtirish tartibi, akkreditiv bo‘yicha to‘lash usuli va boshqa kerakli rekvizitlar ko‘rsatiladi. Bankda ushbu korxonaga xizmat ko‘rsatuvchi mas’ul ijrochi akkreditiv ochish haqidagi arizani olib, uning to‘g‘ri va to‘liq rasmiylashtirilganligi, barcha kerakli rekvizitlarning mavjudligini tekshirib ko‘radi. Shundan so‘ng qabul qilingan akkreditiv ochish haqidagi arizaning birinchi nusxasiga o‘z imzosini, bankning to‘rtburchak muhr izi, arizani qabul qilish sanasi va to‘lov o‘tkazilgan sanani qo‘yadi. Arizaning birinchi nusxasida ko‘rsatilgan barcha rekvizitlar komputerga kiritib elektron to‘lovlar tizimi yordamida to‘langan summani Markaziy bankning Hisob markazi orqali mahsulot jo‘natuvchi korxona bankiga, ya’ni bajaruvchi bankka jo‘natiladi. Xaridorning hisobvarag‘idan to‘lovni o‘tkazish bo‘yicha operatsiyalar quyidagi buxgalteriya yozuvlari orqali amalga oshiriladi: Debet “Mahsulot oluvchi korxonaning depozit hisobvarag‘i” Kredit “Emitent bankning vakillik hisobvarag‘i” Bir vaqtning o‘zida akkreditiv summasi akkreditivlarni hisobga oluvchi ko‘zda tutilmagan hollar hisobvarag‘iga kirim qilinadi. To‘lov o‘tkazilgandan so‘ng arizaning ikkinchi nusxasi bank mas’ul ijrochisining imzosi, bankning to‘rtburchak muhr izi, to‘lov o‘tkazilgan sana hamda qabul qilish sanasi qo‘yilgan holda to‘lovchiga shaxsiy hisobvarag‘idan ko‘chirma bilan birgalikda beriladi. Akkreditivni bajaruvchi bankda akkreditivning ishlatilishi Akkredetivni bajaruvchi bank emitent bankdan elektron to‘lovlar tizimi orqali to‘lovni qabul qiladi. Bu bankda akkreditivlarni ochish haqidagi ariza 2 nusxada qog‘ozga chiqariladi: -arizaning birinchi nusxasi bank mas’ul ijrochisi tomonidan imzo hamda bankning muhr izi qo‘yilgan holda bankning kunlik hujjatlar yig‘masiga tikiladi va belgilangan tartibda saqlanadi. -ikkinchi nusxasi “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari”deb nomlangan 1-kartotekaga joylashtiriladi.

Emitent bankdan qabul qilingan to‘lov summasi 22602 -“Mijozlarning akkreditivlar bo‘yicha depozitlari” hisobvarag‘iga o‘tkazilib, mahsulot jo‘natilib, bu haqda mahsulot jo‘natuvchi korxonadan kerakli hujjat taqdim qilingunga qadar saqlanadi. Bu operatsiya quyidagi buxgalteriya yozuvi yordamida amalga oshiriladi. Debet 10301 - Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag‘i” (yoki 16103) Kredit 22602 - “Mijozlarning akkreditivlar bo‘yicha depozitlari” Mahsulot yetkazib beruvchi korxonaga akkreditiv ochilganligi to‘g‘risida bank xabar beriladi. Mahsulot yetkazib beruvchi korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan hisobvarag‘iga mijozning akkreditivlar bo‘yicha hisobvarag‘idan pul mablag‘larini o‘tkazish quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali amalga oshiriladi: Debet 22602 - “Mijozlarning akkreditivlar bo‘yicha depozitlari” Kredit 20200 “Mijozlarning talab qilinguncha saqlanadigan depozitlar” hisobvarag‘i. Mijozlarning qaysi mulkchilik shakliga asoslanganligiga qarab 20200 hisobvaraqning tegishli yordamchi (subschyot) hisobvaraq nomeri olinadi. Shunday qilib, akkreditiv mahsulot yetkazib beruvchi korxonaga xizmat qiluvchi bankda quyidagicha yopiladi: a) akkreditiv muddati tugagandan keyin bajaruvchi bank akkreditiv yopilganligi to‘g‘risida emitent bankka xabar beradi; b) mahsulot yetkazib beruvchining muddatdan oldin akkreditivni ishlatishdan voz kechish to‘g‘risidagi arizaga ko‘ra, mahsulot yetkazib beruvchining keyingi akkreditivdan foydalanishdan voz kechishi to‘g‘risidagi arizasiga asosan bank- emitentga bajaruvchi bank tomonidan bildirishnoma yuboriladi; Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan operatsiyalarni quyidagi sxema orqali

umumlashtiramiz.

1- sxema Mahsulot oluvchi o‘z bankiga akkreditiv ochish haqida ariza taqdim etadi. 1. Mahsulot oluvchi korxona banki arizaga asosan mahsulot oluvchi korxona hisobvarag‘idan to‘lov o‘tkazadi. 2. Akkreditiv ochish haqida elektron ariza Hisob Markaziga “Elektron pochta” orqali o‘tkaziladi. 3. Hisob Markazi elektron to‘lov tizimi orqali mahsulot oluvchi korxona bankining vakillik hisobvarag‘idan pul mablag‘larini mahsulot sotuvchi korxona bankining vakillik hisobvarag‘iga pul o‘tkazadi. 4. Kelib tushgan mablag‘lar mijozlarning akkreditivlar bo‘yicha hisobvarag‘ida deponentlashtiriladi. 5. Akkreditiv ochilgani haqida mahsulot yetkazuvchiga xabar beradi. 6. Mol sotuvchi mol oluvchi korxonaga tovar jo‘natadi. 7. Mahsulot yetkazuvchi mahsulot jo‘natilganligi haqidagi hujjatlarni bankka taqdim etadi.

8. Bank deponentlangan summani mahsulot sotuvchi korxona hisobvarag‘iga o‘tkazadi va akkreditivni yopadi. 9. Bajaruvchi bank akkreditivni yopilganligi haqida emitent bankka xabar beradi.

Похожие

Chiqim kassa operatsiyalari bo‘yicha hujjatlar aylanishi, hisobi va nazorati

Budjet tashkilotlarida kassa va kassa operatsiyalari hisobi

Bank plastik kartochkalari bilan hisob-kitoblar hisobi

Inkasso topshiriqnomasi bilan hisob-kitoblar hisobi

Banklarda hujjatlar aylanishi va bank nazoratining tashkil qilinishi