Капитални бошқариш - Экономика - Рефераты

Капитални бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Корхона капиталининг иқтисодий моҳияти ва классификацияси (синфланиши). 2. Капиталнинг ишлатилиши. 3. Капиталнинг шакллантириш тамойиллари.

www.arxiv.uz Корхона капиталининг иқтисодий моҳияти ва классификацияси (синфланиши) Капитал — бу молиявий менежментда тез-тез ишлатиладиган иқтисодий категориядан биридир, у бозор муносабатларига ўтаётган мамлакатлар шароитида янги таркибга эга бўлди. Корхона яратилиши ва ривожланишининг бош иқтисодий асоси сифатида капитал ўзининг ишлаш жараёнида давлат, мулкдорларнинга персоналларнинг манфаатларини таъминлайди. Молиявий менежмент нуқтаи назаридан корхона капитали активларини шакллантиришга инвестицияланган воситаларнинг умумий баҳосини пул, моддий ва номоддий шаклларда характерлайди. Корхона капиталининг иқтисодий моҳиятини кўриб чиқишда аввало унинг қуйидаги хусусиятларига эътибор бериш даркор: 1. Корхона капитали ишлаб чиқаришнинг асосий омили ҳисобланади. Иқтисодиёт назариясида корхоналари хўжалик фаолиятини таъминлайдиган ишлаб чиқаришнинг учта асосий омиллари кўрсатилган. Капитал; ер ва бошқа табиий бойликлар; меҳнат ресурслари. Ишлаб чиқаришнинг бу омиллари тизимида капитал катта мавқега эга, чунки у барча омилларни бир ишлаб чиқариш компонентига бирлаштиради. 2. Капитал корхонанинг даромад келтирувчи ресурсларини характерлайди. Ўзининг бу хусусияти билан капитал ишлаб чиқариш омилларидан ажралиб, корхона даромадларининг шаклланишини таъминловчи сифатида ишлаб чиқаришда (операцион) эмас, балки унинг фаолиятини молиявий (инвестицион) соҳасида ссуда капитали шаклида қатнашиши мумкин. 3. Капитал ўз эгаларининг барқарор ҳолатини шакллантиришнинг бош манбаи ҳисобланади. У бу барқарор ҳолатнинг зарурий даражасини жорий ҳамда келгуси даврда ҳам тутиб туришни таъминлайди. 4. Корхона капитали унинг бозор баҳосининг бош ўлчовчисидир. Бундай сифат билан аввало корхона соф активлари ҳажмини аниқловчи ўзлик капитали қатнашади. Шу билан биргаликда, корхона томонидан ишлатилган ўзлик капиталини ҳажми бир вақтнинг ўзида қўшимча фойда олишни таъминлайдиган

www.arxiv.uz қарз молиявий ресурсларни жалб этишнинг нуфузини, бошқаси билан биргаликда корхонанинг бозор нархини баҳолаш асосини шакллантирувчи кам аҳамиятга эга омилларни характерлайди. 5. Корхона капиталининг даражаси унинг хўжалик фаолияти самарадорлик даражасининг зарурий барометри ҳисобланади. Корхона капитали нафақат ўзининг кўп аспектли моҳияти характерлайди, балки ў қатнашадиган кўп шаклли ҳаракатни ҳам характерлайди. “Корхона капитали” умумий тушунчаси остида ҳозирги даврда бир неча терминни характерловчи кўплаб турли кўринишлар тушунилади. Корхона капиталини алоҳида турларининг асосий синфий хусусияти бўйича янада кенгроқ кўриб чиқамиз: 1. Корхонага тегишлилиги бўйича капитал ўзлик ва қарз кўринишларига ажралади; 2. Ишлатиш мақсади бўйича корхона таркибига унумдорли, ссудали ва чайқовли капитал кўринишлари ажратилиши мумкин; 3. Инвестициялаш шакллари бўйича корхона устав фондини шакллантириш учун ишлатиладиган капиталнинг пул, моддий ва номоддий шакллари ажратилади. Бу шаклларга инвестициялаш янги корхоналар очишда, уларнинг устав фонди ҳажмини оширишда бу шаклларга инвестициялаш қонунчилик томонидан рухсат этилган; 4. Инвестициялаш объекти бўйича корхона капитали асосий ва айланма кўринишларга тақсимланади; 5. Айланиш жараёнида қатнашиш шакли бўйича , яъни корхона капитали бу айланишнинг умумий цикли босқичларга боғлиқ ҳолда пул, ишлаб чиқариш ва товар шаклларига ажратилади. Капитал бу шаклларининг характеристикаси корхона капитали айланиш циклини кўриб чиқишда берилади; 6. Мулкчилик шакли бўйича корхонанинг устав фондини яратиш вақтида инвестицияланган хусусий ва давлат капиталига бўлинади. Капиталнинг бундай тақсимланиши корхонани мулкчилик шакллари бўйича синфлаш жараёнида ишлатилади;

www.arxiv.uz 7. Фаолиятнинг ташкилий-хуқуқий шакллари бўйича капитал акционерлик капитали (акционерлик шаклида яратилаётган корхона капитали); пай капитали (ҳамкор корхоналар капитали - масъулияти чекланган жамият, коммандент жамиятлари ва бошқалар) ва индивидуал капитал (индивидуал корхоналар капитали, оилавий ва бошқалар) кўринишларига бўлинади; 8. Хўжалик жараёнида ишлатиш хусусияти бўйича молиявий амалиётида ишлаётган (даромадларнинг шаклланишида бевосита қатнашади ва корхонанинг операцион-инвестициялаш, молиявий фаолиятини таъминлайдиган) ва ишламайдиган (ўлик) капитал кўринишларида бўлади. 9. Мулк эгаларини ишлатиш хусусияти бўйича истеъмол қилаётган (сотилаётган) (дивидент, фоизлар тўлаш, ходимларнинг ижтимоий эҳтиёжини қондириш ва бошқа мақсадлари учун айланма маблағлари ва айланма бўлмаган активлардан капитални бир қисми олинади) ва йиғилаётган (қайта инвестицияланаётган) капитал кўринишларига ажратилади. 10. Жалб қилиш манбалари бўйича корхонага инвестицияланган миллий ва хориж капиталига фарқланади. Капиталнинг бундай тақсимланиши уларнинг синфланишига мос жараёнда ишлатилади. 11. Хуқуқий нормаларнинг мослиги бўйича корхонанинг ишлаб чиқариш фаолияти жараёнида ноқонуний ва қора капиталлар ишлатилади. Мамлакат иқтисодий ривожланишининг замонавий босқичида кенг ишлатиладиган “қора капитал”, давлатнинг иқтисодиётида ўрнатилган қаттиқ “ўйин қоидаларига”, биринчи навбатда навбатда тадбиркорлик фаолиятида юқори даражадаги солиқ тўловларига тадбиркорларнинг ўзига хос реакцияси ҳисобланади. Сезиларли тартибда кўриб чиқилган синфий хусусиятларга қарамай, у барибир илмий технология ва молиявий менежмент амалиётида ишлатилаётган корхона капиталининг кўп шаклли кўринишларини акс эттирмайди. Бу терминларнинг баъзилари корхона капиталини бошқаришнинг жорий саволларини ечиш жараёнида қўшимча кўриб чиқилади.

www.arxiv.uz Капиталнинг ишлатилиши Корхонанинг ишчи капитали уни ишлаб чиқаришда ишлатиш жараёнида доимий айланиш жараёни орқали характерланади. Корхона капиталининг айланиш жараёнига учта босқич тўғри келади. Биринчи босқичда пул шаклидаги капитал операцион активга (айланма бўлмаган) инвестиция қилинади, шу билан ишлаб чиқариш шаклини яратади. Иккинчи босқичда унумдор капитал маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнида товар шаклига айланади (ишлаб чиқариш хизматлари шаклини қўшиб). Учинчи босқичда товар капитали ишлаб чиқарган товар ва хизматлар сотиш чоралари бўйича пул капиталига айланади. Корхона капитали айланишининг ўртача давомийлиги унинг айланиши (кун, ой, йил) даврларида характерлайди. Ундан ташқари, бу кўрсаткич кўриб чиқилаётган давр давомида айланишлар сони орқали ҳам акс эттирилиши мумкин. Капитални шакллантириш тамойиллари Корхона хўжалик фаолиятининг самарадорлик даражаси капиталининг мақсадга йўналтирилганлиги орқали аниқланади. Корхона капитали шаклланишининг асосий мақсади зарурий активларни сотиб олишга бўлган эҳтиёжни қондириш ва самарали ишлатиш шартини таъминлаш позициясида унинг тузилмаларини оптимизациялаш ҳисобланади. Бу мақсадларни ҳисобга олган ҳолда корхона капиталини шакллантириш қуйидаги тамойиллар орқали кўрилади: 1. Корхона хўжалик фаолиятини ривожи истиқболларини ҳисобга олиш. Капитал тузилиши ва ҳажмини шакллантириш жараёни корхона ишлашининг нафақат бошланғич босқичида, балки келгуси истиқболларда унинг хўжалик фаолиятини таъминлаш вазифаларига бўйсинади. Корхона капитали шаклланишининг ушбу истиқболлигини таъминлашга янги корхонани яратишда бизнес-режа лойиҳасини шакллантириш билан боғлиқ барча ҳисобларни қўшиш йўли орқали эришилади.

www.arxiv.uz 2. Жалб қилинаётган капитал ҳажмининг корхонанинг шаклланаётган активлари ҳажмига мослигини таъминлаш. Корхона капиталига бўлган умумий эҳтиёж унинг айланма ва айланма бўлмаган активларига эҳтиёжга асосланади. Янги корхона яратиш учун зарурий ҳисобланган капиталнинг ушбу умумий эҳтиёжи харажатларининг икки гуруҳини ўз ичига олади: 1. Янги корхона яратиш бўйича энг олдинги харажатлар. Бу бизнес- режа ишлаб чиқиш ва бу тадқиқотлар билан боғлиқ буюмларни молиялаш учун зарурий катта бўлмаган молиявий маблағлар суммасини ўз ичига олади. 2. Бошловчи капитал корхона хўжалик фаолиятини бошлаши билан янги корхонанинг активларини бевосита шакллантириш учун мўлжалланган. Янги яратилаётган корхонанинг капиталга бўлган умумий эҳтиёжини аниқлашда асосан икки усул қўлланилади: Капиталга бўлган умумий эҳтиёжни ҳисоблашнинг тўғри усули янги яратилаётган корхонага хўжалик фаолиятини бошлаш учун зарурий активлар суммасини аниқлашга асосланган. Янги яратилаётган корхонанинг активларга бўлган эҳтиёжини ҳисоблаш уч вариант амалга оширилар экан (минимал зарурий сумма, ўртача ва максимал), у ҳолда у янги корхонанинг капиталга бўлган эҳтиёжини минималдан максимал чегарагача (дифференциялаш) ажратиш имконини беради. Капиталга бўлган умумий эҳтиёжнинг ҳисобини эгри усули “капитал сиғдирувчи маҳсулот” кўрсаткичини ишлатишга асосланган. Бу кўрсаткич ишлаб чиқарилган (ёки сотилган) маҳсулотнинг бирлигини ҳисоблашда қанча капитал ўлчами ишлатилишини аниқлаш учун ёрдам беради. У иқтисодиётнинг соҳалари ва соҳалар остидаги корхоналар орасида ишлатиладиган капиталнинг умумий суммасини (ўзлик ва қарз) ишлаб чиқарилган (сотилган) маҳсулотнинг умумий ҳажмига бўлиш орқали аниқланади. Бунда ишлатиладиган капиталнинг умумий суммаси кўрилаётган давр учун ўртача қилиб олинади. Янги корхона яратиш учун капиталга бўлган умумий эҳтиёжни ҳисоблашнинг эгри усулини ишлатиш бизнес-режани ишлаб чиқишгача бўлган олдинги

www.arxiv.uz босқичлардагина амалга оширилади. Бу кўрсаткич капиталга бўлган эҳтиёжнинг яқинлаштирилган баҳосинигина беради. Чунки маҳсулотнинг соҳалараро капитал сиғувчанлик кўрсаткичи соҳа алоҳида омиллар таъсири остидаги корхоналар орасида сезиларли тебранади. Шунинг учун бу ҳисоб усулини ишлатиб янги яратилаётган корхонанинг капиталга бўлган эҳтиёжининг янада аниқ баҳосини ҳисоблашда ўхшаш ҳаракатдаги корхонанинг маҳсулоти капитал сиғдирувчанлигининг кўрсаткичи ишлатилган ҳолатдагина олиш мумкин. 3. Ишлаш самарадорлиги позициясидан капитал тузилмаси оптималлигини таъминлаш . Корхона фаолиятининг охирги юқори натижаларини шакллантириш шарти сезиларли даражада ишлатилаётган капитал тузилишига боғлиқ (корхона ўз фаолияти жараёнида ишлатадиган ўзлик ва қарз молиявий ресурсларнинг нисбати). Капитал тузилмасини шакллантириш учун ҳар бир ташкилий қисмларининг хусусиятларини ҳисобга олиш билан узлуксиз боғлиқ. Фақат ўзлик капиталини ишлатаётган корхона юқори молиявий барқарорликка эга бўлади (унинг автономия коэффициенти бирга тенг), лекин ўзининг ривожланиш суръатларни чегаралайди (яъни яхши бозор коньюктураси даврида зарурий қўшимча активлар ҳажми билан таъминлай олмайди) ва қўйилган капиталга фойда ўсишининг молиявий имконияти ишлатилмайди. қарз капитали қуйидаги ижобий хусусиятларни характерлайди: 1. Жалб этишнинг етарлича кенг имкониятлари, айниқса корхонанинг юқори кредит рейтингида, буюртмачининг кафолати ёки гарови мавжудлиги; 2. Хўжалик фаолияти ҳажмининг ўсиш суръатларини очишда ва активларни сезиларли кенгайтириш заруриятида молиявий нуфузнинг ошишини таъминлаш; 3. “Солиқ қалқони” самарасини таъминлаш ҳисобига ўзлик капитали билан таққосланганда жуда ҳам паст нархлар (фойдадан солиқ тўлашда солиққа тортиладиган базадан хизмат кўрс 4. атиш бўйича харажатларни чиқариш); 4. Молиявий рентабелликнинг ўсишини йиғиш имконияти (ўзлик капиталининг рентабеллик коэффициенти).

www.arxiv.uz Шу билан бирга қарз капиталини ишлатиш қуйидаги камчиликларга эга: 1. Молиявий барқарорликни камайтириш таваккалчилигининг ошиши ва тўлов лаёқатини йўқотиш; 2. қарз капитали ҳисобига шаклланган активлар кам (барча тенг шартларда) фойда нормасини йиғишни жамғаради, бу барча шаклларда тўланган ссуда фоизларининг суммасини камайтиради (банк кредити учун, лизинг ставкаси учун фоизлар, облигациялар бўйича купон фоизлар, товар кредити учун вексель фоизлари ва бошқалар); 3. қарз капитали баҳосининг молиявий бозор конъюктураси тебранишига ўта боғлиқлилиги; 4. Жалб қилиш процессурасининг қийинлиги (айниқса катта ўлчамларда), чунки кредит ресурсларни тақдим этиш бошқа хўжалик юритувчи субъектларга (кредиторларга) боғлиқ бўлади, баъзи ҳолларда зарурий томонларнинг кафолати ёки гарови зарур бўлади (бунда суғурта компонентлари, банклар ёки хўжалик юритувчи субъектлар тақдим этадиган кафолатлар, қоидага биноан тўлов асосида). Шундай қилиб, қарз капиталини ишлатувчи корхоналар ривожида жуда юқори молиявий нуфузга (қўйилма активлар ҳажмини шакллантириш ҳисобига) ва фаолиятнинг молиявий рентабеллигини ошириш имконига эга бўлади, аммо катта меъёрда молиявий таваккалчилик ёки банкротлик хавфи ортади (ишлатилаётган капиталнинг умумий суммасида қарз маблағларининг соф оғирлиги ўсиши меъёр бўйича ошиши). 4. Турли манбалардан капитални шакллантириш бўйича харажатларнинг минимумини таъминлаш . Капитал баҳосини бошқариш жараёнида бундай минимизация амалга оширилади. Бунинг механизми кейинги бўлимда атрофлича кўриб чиқилади. 5. Хўжалик фаолияти жараёнида капитални юқори самарали ишлатишни таъминлаш . Корхона учун қулай молиявий таваккалчилик даражасида ўзлик капиталнинг рентабеллик кўрсаткичини максимизациялаш йўли орқали бу жараён таъминланади

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. И.А. Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т.: Ўзбекистон, 1995. 2. И.А. Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1996. И.А. Каримов. Яратиш йўлида. Т.:Ўзбекистон, 1997. 3. Финансў Ғ Под редакцией В . М . Родиновой . М .: Финансў и статистика , 1995. 4. Д . Шим и Д . Сигел . Финансовўй менеджмент . М .,1996. 5. Д . Шим и Д . Сигел . Методў управления стоимостью и анализа затрат . М ., 1995. 6. А . Д . Шеремет , Р . С . Сайфулин . Методика финансового анализа . М .: Инфра , 1995. 7. И . Н . Герчекова . Менеджмент . М .: Банки и биржи , 1995. 8. И . А . Бланк . Основў финансового менеджмента . Киев , 1999. 9. И . А . Ковалев . Управление финансами . М .,1998. 10. Теория финансов Ғ Под ред . Л . А . Дробозинова , М ., 1995. 11. Б . Л . Дайзберг . Основў экономики , М ., 1995. 12. Валютнўй рўнок и валютное регулирование . Учебное пособие Ғ Под ред . Платановой И . Х ., М ., 1997.

Похожие

Капитални бошқариш

Капитални ва молиявий таъминот жараёнини бошқариш

Хусусий капитални таҳлили

Молияни бошқариш

Молияларни бошқариш