Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning xorijiy mamlakatlar amaliyoti - Экономика - Рефераты

Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning xorijiy mamlakatlar amaliyoti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.318359375 KB

Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning xorijiy mamlakatlar amaliyoti Reja: 1.Zamonaviy soliq tizimida soliqqa tortish shakllari va usullari. 2.Amerika Qo‘shma Shtatlarida jismoniy shaxslarni soliqqa tortish tartibi.

Zamonaviy soliq tizimida soliqqa tortish shakllari va usullari. Zamonaviy soliq tlimi soliqqa torhsh shakllari va usullarming benihoya nozikligi va qo'llaniladigan soliqlaming o‘ta xilma - xilligi bilan tavsiflanadi (ayrim mamlakatlar doirasida ulaming 100 ga yaqm ko‘rinishlari mavjud). Rivojlangan mamlakatlarning barchasi va rivojlanayotgan marmakatlarning ko‘pchiligi uchun ushbu tizimning tamoyillari va xususiyatlari umurmydir, lekin ulaming bu tamoyillar va xususiyatlarni soliq siyosatlarida qo‘llanishlarida j.duy farqlar bor. Soliqlar o‘ziga xos belgilari yoki elementlariga, qarab tavsiflanadi. Har qanday soliq turi quyidagi: manba, obyekt, subyekt. soliq stavkasi kabi mnbim elementlarga ega bo‘ladi. Barcha turdagi soliqlammg manbai o‘tmishdagi, hozirgi va kutilayotgan daromad hisoblanadi. Haqiqatan ham, daromad, mulk (o'tmishdagi to‘plangan daromad) mavjud bo‘lmasa yoki daromad olish huquqi (obligatsiyalar, veksellar shaklidagi qarz majburiyatlari va shu kabilar) bo'lmasa, hech qanday soliq to'lana olmaydi. Shunga ko‘ra soliq obyektlari farqlanadi, ya’ni soliq obyektlari deganda soliqqa tortilism shart bo‘lgan narsalar yoki harakatlar: daromad, mulk yoki bitimlaming xilma -xil turlari tushuniladi. Qonunga muvofiq sohq to‘Iash javobgarligi zimmasiga yuklatiladigan shaxs soliq subyekti, pirovard natijada o‘z hisobidan soliq to'lashni amalga oshirgan shaxs esa soliq egasi, deb nomlanadi. Masalan, egri sohqlarm budjetga o‘tkazishga subyekt (yoki soliq to‘lovchi) bo‘ladigan savdogar javobgar bo‘ladi, tovarlarning narxiga kiritiladigan sohqni o‘z hamyonlaridan qoplaydigan iste’molchilar esa ushbu soliqlaming haqiqiy egalari bo‘ladilar. Milliy daromad taqsimlanishi va qayta taqsimlanishi jarayonida olingan daromadlar har qanday shakldagi soliqlammg iqtisodiy manbai bo‘ladi va binobarin, soliqqa tortish uchun mamlakat milHy daromadining miqdori (ko‘proq yoki kamroq davom etadigan vaqt mobaynida) absolyut (mutloq) darajadagi eng; yuqori miqdor bo‘ladi. Bu esa davlat budjetiga daromadlarni yo‘naltirishning

to‘g‘ri shaklidan, ya’ni hosil qilingan milliy daromadni tashkil etadigan mrlamchi daromadlarni - ishchilar va xizmatchilaming ish haqlarini, tadbirkorlaming foydalarini, foiz va yer rentasini soliqqa tortishdan foydalangamda ayon bo'ladi. Ushbu holda davlat jamiyatning yetishtirgan daromadidan bir qismini to‘g‘ridan - to‘g‘ri o‘z foyda S1 ga o‘zlashtiradi. Bundan tashqari, davlat birlamchi daromad oluvchilar (mehnatkashlar, tadbirkorlar va yer egalari) iste’mol qiladigan tovarlar va xizraatlarnmg narhlariga nstamalar joriy etish yo'li bilan daromadlarni „lib qo'vishning egri shaklidan ham foydalanishi mumkin. Iste’molchilar tovarlar va xizmatlarni sotib olar ekanlar, ushbu tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish sarf - harajatlarini qoplabgina va tadbikorning oladigan foydasini to‘labgina qoimay, o‘z daromadlarming bir qismini davlat xazinasiga ham beradilar. Daromadlarni ohb qo‘yish usuliga qarab, soliqqa tortishning birinchi shakli to'g'ridan - to‘g‘ri sohqqa tortish deb, ikkinchi shakli esa egri sohqqa toLr^ deb nornlanadi. Davlat tomonidan milliy daromadning bir qismining o‘zlashtirihshi tocg‘ri va egri shakllarga farqlanishi shunday fundamental (muhim) tamoyilki, soliqlarning barcha mavjud tasniflari shunga asoslanadi. To‘g‘ri soliqlarning keyingi tasniflanishi obyekt elementi bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin (chunki barcha to'g‘ri soliqlarning subyekti bir xildir - daromadning, mulkning egasi yoki tasarruf etuvchisi va shu kabilar ana shunday subyekt bo‘ladi), egri soliqlarning keyingi tasniflanishi esa subyekt elementi bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin (negaki tovarm, xizmatni, mulkni va hokazolami sotish yoki ulami boshqa shaklda topshirish, begonalashtirish egri soliqlar uchun yagona obyekt bo‘ladi). Bundan tashqari, sohqlar soliq stavkasini belgHash, soliq undinsh usuli, bo‘ysinuv danyasi va maqsadli yo‘na!ishi bo£yicha farqlanadi. Soliq stavkasi - soliqqa tortiladigan obyekt birligi uchun davlat tomonidan belgilab qo‘yilgan to‘lov me’yoridir. Soliq stavkalari qat’i qiymatlarda yoki tmzlarda belgilanadi. Qat’iy stavkalar ba’zi egri soliqlarga, aksizlarga, bojxona

bojlariga, jon boshiga solinadujan soliqqa va hokazo soliqlarga xos bo‘ladi va soliq solish obyektining har bir bMgidan undiriladigan bmnuncha pul miqdorida ifodalanadi. Foiz stavkalari daromad soliqlarini, hadyalar va meroslardan olinadigan soliqlarni, egri soliqlar va boshqa soliqlarni hisoblab chiqishda qo'llaniladi va daromad kattaligiga (miqdoriga), mulk qiymatiga va shu kabilarga nisbatan foizlarda ifodalangan soliq ulushi boYadi. Proporsional, progress va regressiv foiz stavkalan bo'ladi. Proporsional (rautanosib) stavkalar qo'llanilganda soliq ulushi daromad, mulk va shu kabilaraing kattaligidan (raiqdoran) qat’i nazar, o‘zgarmay qoladi, progressiv yoki regressiv soliq stavkalan qo‘llanilganda esa soliq ulushi soliq obyekti kattaligi o‘zgargan sayin tegishli ravishda oshadi yoki kamayadi. Rivojlangan raamlakatlarda soliq undirishning uchta usuli: kadastr, o‘zi hisoblab yozish (deklaratsiya), ma’muriy (yoki soliqni "manbaning o‘zidan" ushlab qolisfa) usullari qo'llaniladi. Kadastr usuli kadastrlarni - soliqqa tortilishi lozim bo‘lgan barcha obyektiar (yer, imorat, fuqaro va hokazolar) ro‘yxatga olinadigan yoki qayta ro‘yxatga olinadigan kadastrlarni vaqti - vaqti bilan tuziluvchi ro‘yxatlarni qo'llashga asoslanadi. Kadastr usuli muntazam ravishda kadastrlar tuzish uchun davlatning katta sarf - harajat qilishini taqozo etadi va shu boisdan g‘oyat cheklangan darajada qo'llaniladi. 0‘zi hisoblab yozish usuli daromad soliqlarini undirish uchun qo'llaniladigan soliqqa tortishning ayniqsa, fa ng tarqalgan usulidir. Bu usul qo'llanilganda soliq toilovchilar mustaqil ravishda (soliq organlariga maxsus bayonnoma taqdim etish yo'li bilan) o‘z daromadlarini hisoblab chiqadilar, barcha belgilangan chegirishlar va irntiyozlarai amalga ortinb, to'lanishi lozim bo'lgan soliq miqdorini belgilaydilar. Soliq organlari olmgan deklaratsiyalarni tekshirib chiqadilar va xazinaga soliqni to'lash to‘g'mida ko‘rsatma beradilar. Shuni ta’kidlash kerakki, o‘zi hisoblab yozish asosida soliqqa tortiladigan soliq toilovchilar o‘zlari deklaratsiyalarida taqdim etadigan ma'lumotlarining to‘g‘riligi va to'liqligi uchun (told jmoiy javobgarlikka tortishgacha) to'la javobgar bo'ladilar. Ba’zi mamlakatlarda soliq undirishning ma’muriy usuli qo'llaniladi, bu usulni

qo'ilaganda soliq sohasi ma’murlarining o‘zlari soliqqa tortiladigan daromad miqdorini ba’zi bilvosita belgilar (mijozlar soni, bozor kon’yukturasi va hokazolar) asosida belgilaydilar. Soliqqa tortishning bo‘nak (yoki oldindan undirish) usulida belgilangan soliq miqdori ushbu daromadni oluvchining foydasiga o‘tkazilishi lozhn bo'lgan daromaddan ushlab qolinadi. Daromadni oluvchi (daromadning egasi) emas, balki daromadm to'lovchi shaxs, ya’ni tadbirkor, bank, kompaniya va shu kabilar soliq to'lanishi yuzasidan xazina oldida asosiv javobgar bo'lishi shu usulning o‘ziga xos xususiyatidir, soliqqa tortikmng bunday usuli mehnatkashlarning ish haqlarmi, gonorarlarni (qalam haqlanni) hamda turh xizmatlar va ishlami bajarganlik uchun beriladigan mukofotlami to'lashda, shumngdek, ba’zi dividend-daromadlar, foizlar, litsenziya to'lovlari va shukabilanu to‘lashda qo'llaniladi. Daromadni to'lashda bo‘nak tarzida ushlab qolingan soliqlar keyinchalik tegishli fuqaro va kompaniyalar jami daroraad solig'ini to'layotganlarida inobatga olinadi. Bu usul soliq undirishga davlatning sarf - xarajatlari nuqtai nazaridan ayniqsa, samaralidir, chunki soliq to'lovchilarni hisobga olishni taqozo etmaydi va soliqlaming to‘g‘ri va o‘z vaqtida to'lanishini nazorat qilishni ancha osonlashtiradi. Shu sababli soliqlann undirishning bo‘nak usuli keyingi yillarda jahondagi turli mamlakatlarda tobora keng yoyilib bormoqda. To‘g'n soliqlar soliqqa tortish obyektiga qarab, daromad solig'i va mulk sohg'iga ajratiladi. Daromad soliqlari tizimi, odatda, aholidan undiriladigan umurniy daromad solig'i, daromadning ayrim turlaridan ohnadigan (umurniy daromad solig'iga kiradigan yoki unga qo‘shimcha tarada boiladigan) qator maxsus soliqlar va korporatsiyalar oladigan foydaga solinadigan soliqni o‘z idnga oladi. Mazkur mamlakat hududida doimiy ravishda yashaydigan barcha jismomy shaxslarga solinadigan aholidan olmuvcM umurniy daromad so!ig‘i ushbu tizimning negizim tashkil etadi, Aholidan olinadigan daromad solig'i "uzil-kesil olinuvchi", soliq deb qaraladi, shuning uchun uni hisoblab chiqarishda muayyan soliq to'lovchi shaxs ahvolining ba’zi xususiyatlari: bolalan, boqimandalari borligi; o‘z uyida yoki ijaraga olingan uyda yashashi: soliq toilovchining sog'iig'i va

hokazolar e’tiborga olmadi. Bundan tashqari, bu soliq soliqqa tortilmaydigan minimumga ega va daromad ko‘paygan sayin oshib boradigan progressiv stavkalar bo‘yicha undiriladi. Daromadlaming ayrim turlariga solinadigan soliqlar proporsional yoki progressiv foiz stavkalan bo‘yicha undiriladi va ahohdan olinadigan umurniy soliqqa kirishi yoki kirmasligidan qat’i nazar ushbu soliqqa qo‘shimcha deb qaraladi. O' z strukturasiga ko‘ra bunday soliqlar tizimi ish haqi, tadbirkorlar oladigan foyda, ssuda kapitali foizi va yer rentasi kabi jamiyatning milliy daromadim tashkil etadigan daromad turlariga to‘g‘rikeladi. Ish haqi, kapital daromadlari (dividendlar, foizlar) va ba’zida muntazam tusdagi ayrim boshqa daromadlar (mualhflik huquqlari va litsenziyalarga oid to'lovlar, ijaraga oid to'lovlar va shu kabilar) borasida aksariyat mamlakatlarda soliqni bu usulida ushlab qolish qo'llaniladi, bu esa odatda "manbaning o‘zida" deb nomlanadigan maxsus soliqlar tarzida rasrmylashtiriladi. Taqsimlanmagan foyda ulkan miqdorlarini to‘plab borgan aksionerlik kompaniyalari kabi tadbirkorlik faohyati yangi shaklining keng yoyilganligi munosabati bilan birinchi jahon urushi arafasida korporatsiyalar foydasidan olinadigan soliq joriy qilingan bo‘lib, u ba’zida ustama foydadan olinadigan soliq bilan toidirikTedi. Bu soliqning ahamiyati ikkinchi jahon urushidan keyin ancha oshdi va hozirgi paytda u rivojlangan mamlakatlar budjetlarining daromadlarida katta ulushnitashkiletmoqda. Bundan tashqari, qator mamlakatlarda kapitai o‘sishi solig'i joriy qilingan bo'lib, bu soliqqa (qo‘yilgan kapitaldan foizlar va dividendlar tarzida olinadigan muntazam daromadiardan farqli oilaroq) sotib olingan yer uchastkalarini, kompaniyalarning aksiyalari paketlarini qayta sotish, valyuta bitimlarini amalga oshirish va shu kabilardan olinadigan nomuntazam daromadlar tortiladi. Individual (yakka) tadbirkorlaming tadbirkorlik foydalari, shuningdek, nizomlari bo‘yicha jami olingan foyda darhol paychilar o‘rtasida taqsimlanishi lozim bo'lgan sherikliklar, "pul” deb nomlanadigan birlashmalar va shunga o‘xshash boshqa uyushmalardagi foyda aholidan olinadigan umuraiy daromad solig'iga oddiy tartibda tortiladi.

Rivojlangan mamlakatlar daromad soliqlari tizimlari o‘ta darajada murakkab va chalkashdir, buning ustiga, korporatsiyalami soliqqa tortish qoidalari, ayniqsa, murakkabligi bilan ajralib turadi, ular ko‘pdan - ko‘p istisnolar, siylovlar, chegirmalar, imtiyozlarni o‘z ichiga oladi. Yollanma xodimlardan ijtimoiy sug‘urta bo'yicha olinadigan bir qism majburiy badallarni ham aholidan undinladigan daromad soliqlari sirasiga kiritish lozim, bunday badallar turli mamlakatlarda ishlab topiladigan pul miqdorining 6,0- 10,0%i darajasidaundiriladi. Mol - mulkdan olinadigan soliqlar davlat soliqlari umumiy hajmida kam o‘rin tutadi va ko‘pchilik mamlakatlarda mahalliy soliqlar toifasigakiritiladi. Ushbu soliqlar orasida ko‘chmas mulk solig'i asosiy sohq hisoblanadi, bu soliqqa yer uchastkalari va imoratlar tortiladi. Bu soliq stavkalari yuqori boilmaydi va odatda shunday mulk qiymatining 1,0 -3,0%ini tashkil etadi. Ba’zi mamlakatlarda shuningdek, mulkning umumiy summasiga solinadigan soliq ham bo‘ladi, unga faqat yirik mulk tortiladi, chunki ushbu soliq borasida soliq solinmaydigan yuqori darajali minimum ko‘zda tutilgan Soliq solinadigan mulk tarkibiga yer uchastkalari va imoratlardan tashqari, kompaniyalaraing aksiyalar paketlari, individual (yakka) tadbirkorlaming aktivlari va tovar zahiralari, uchinchi shaxslar qarzdorligi va shu kabilar ham kiritiladi. Soliq stavkalari 1,0 -2,0%ni tashkil etadi. Meroslar va hadyalardan olinadigan soliq mol-mulkka solinadigan soliqning o‘ziga xos turidir (ba’zi mamlakatlarda meroslar va hadyalardan olinadigan alohida soliq bor). Bu sohq o‘z shakliga ko‘ra egri sohqlarga yaqin, chunki u to‘g‘ri sohqlar kabi muntazam tusda bo‘lmaydi va mol-mulkning ayni o‘zidan emas, balki mol-mulkni topshirish harakatidan (tekmga begonalashtirish bitimidan) undiriladi, bu esa soliq stavkalanda ham aks etadi, ular mol-mulk summasi oshgan sayingina emas, balki hadya qiluvchi bilan oluvchi o‘rtasidagi qarindoshlik darajasi pasaygan sayin ham, ya’ni bitim shart-sharoitlari o‘zgarishiga qapab oshib boradi. Shunday bo'lsa-da, meroslar va hadyalardan olinadigan sohq, shubhasiz, mol-mulkdan olinadigan to‘g‘ri soliqdir, chunki u haqiqiy mavjud mol-mulkning b u qismini

davlatmng foydasiga to‘g'ndan -to‘g‘ri olib qo‘yishdir. Bu soliq stavkalari progressiv stavka bo'hb, ular hadyalar va meroslar yirik summalariga msbatan 50,0%gacha yetishi mumkm. Lekin ko‘pdan-ko‘p turli xil siylovlar va imtiyozlar tufayli yirik mulkdorlar bu soliqni to'lashdan bemalol qutulib bo‘yin tovlamoqdalar va Buyuk Bntaniya hamda AQShda mazkur soliq tushumlari davlat budjeti daromadlarining atigi 2,0 - 3,0%ini tashkil etmoqda. Ayran mamlakatlarda hamon saqlanib kelayotgan hunarmandchilik va uy egaligi soliqlari ham mol-mulk soliqlari jumlasiga kiradi. Bunday soliqlarni hisoblab chiqishda ishchilar, dastgohlar, deraza, eshiklar soni va shu kabilar negiz qilib olinadi. Egri soliqlar tovar va xizmatlar narxlariga pirovard natijada iste’molchi tomomdan to'lanadigan ustamadir. Shunday qilib, egri soliqlarni o‘z daromadlarini tovar yoki xizmatlar sotib olish maqsadlariga sarflaydigan shaxslargina to'laydilar. Bir qarashdan, har qanday shaxs tegishli tovar va xizmatlar handidan o‘zim riyib, egri sohqlardan holi bo'lisM mumkindek tuyuladi. Lekin hayotda soliqdan bu tariqa qutulib boilmaydi, chunki amalda keng iste’mol tovarlan va xizmatlar jami xajmi egri soliqqa tortiladi. Egri soliqlaming bojxona bojlari; aksizlar hamda tovar va xizmatlar iste’moliga solinadigan boshqa soliqlar; bitiralarga solinadigan soliqlar; korxonalarnmg ijtimoiy sug‘urta jamg‘armalariga to‘laydigan badallari kabi to‘rt turi bo'ladi. Bojxona bojlari tovarlar importi, eksporti va tranzitidan undniladigan egri soliqlardir. Rivojlangan mamlakatlarda asosan bojxona import bojlari qoilaniladi. Hisoblab chiqarish usuli bo‘yicha awalo bojlar (tovarning narxiga nisbatan foizlarda olinadi) va spetsifik (o‘ziga xos) bojlar (tovar birligi - litr, sentner va shu kabilardan qat’i stavkada olinadi) ajratiladi. 0‘tmishda bojxona bojlari asosan fiskal maqsadlarda, ya’ni davlat xazinasi uchun daromadlar manbai si&tida qo'llanilgan edi. Ulaming iqtisodiy vazifalari orasida; protektsiya vazifasi - milliy ishlab chiqarishni maralakatga xorijiy tovarlar oqimi kelishidan himoya qilish; preferentsiya vazifasi - muayyan mamlakatlar va rayonlardan tovarlar hnport qilinishini rag‘batlantirish; statistik vazifa - tashqi

savdo aylanishini aniqroq hisobga olib borish; barobarlashtirish vazifasi -import tovarlar va mahalliy ishlab cinqanshdagi tovarlar narxlarini barobarlashtirish uchun mo'ljallangan va hokazo vazifalarni ajratish mumkin. Asosiy iste’mol tovarlari (spirtli ichimliklar, pivo, tamaW mahsulotlari, yengil avtomobil va hokazolar)ning narxlariga ustama bo'lgan aksizlar egri soliq solishning asosiy shaklidir Mazkur mamlakatning hududidagi tovar va xizmatlar sotuviga qo‘shimcha ravishda solinadigan universal aksiz sohg'idan farqli o'laroq bunday aksizlar individual (yakka) aksizlar deb nomlanadi. Qo‘shilgan qiymat solig'i shaklidagi universal aksiz G’arbiy Yevropadagi deyarli barcha mamlakatlarda amal qiladi. AQSh va ba’zi boshqa mamlakatlarda bu aksiz sotuvlar yalpi rmqdondan olinadigan soliq shaklidaqo'llaniladi. Qo‘shilgan qiymat solig'ini undirish tartibi shuni ko‘zda tutadiki, tovar yoki xizmatni ishlab chiqarish va taqsimlashning toki pnovard iste’molchiga yetib borguncha hap bir bosqichida soliq belgilangan stavkalar bo‘yicha (tovar yoki xizmatning narxiga nisbatan 10,0-15,0% darajasida) hisoblanib chiqiladi. Ayni chog‘da tovar yoki xizmat harakatining awalgi bosqichlarida to'lashga hisoblab chiqarilgan soliq rmqdori har bir keyingi bosqichda to'lanadigan soliq rmqdoridan chegirihshi lozim. Shunday qilib har bir bosqichda tovar yoki xizmat qiymatining shu bosqichda "qo‘shilgan" qismigma (ish haqi + foyda) real soliqqa tortiladi, bu esa soliqning noraidayoq aks ettirilgan. Natijada soliqning butun og'irHgi pirovard iste’molchiga yuklatiladi. G’arbdagi ko‘plab mamlakatlarda energetika inqirozi sharoitida elektr energiya tariflariga, benzin, dizel yonilg‘isi narxlariga ustamalar shaklida undiriladigan energiya va yoqilg‘i aksizlari keng tarqalgan. Bitimlarga solmadigan soliqlar - belgilangan tartibda ro‘yhatdan o'tkazilishi lozim bo‘lgan bitimlardan undiriladigan boj turi bo‘lgan egrisoliqlarning alohida shaklidir. Davlat solig‘i (davlat yig‘imi) bitim solig'ining ayniqsa keng tarqalgan turidir, u mol-mmkni topshirish to‘g‘risidagi dalolatno-malarni, qarz majburiyatlarim, mulkka egalik qilish yoki homiylik qilishga oid ishonchnomalar, tilxatlar,

kvitansiyalar va hokazolami ro‘yxatdan o'tkazishga solinadi. Davlat solig'i qat’i stavkalar bo‘yicha, yo bitim summasiga nisbatan foizlarda hisoblab chiqiladi. Qator mamlakatlarda maxsus transfert soliqlari ham bor, ular aksiya va obligatsiyalar sotish, yer mulkini sotish kabi alohida turdagi bitimlarga solinadi. Ijtimoiy sug‘urta badallari ko‘pgina mamlakatlarda majburiy tusga ega va yollanma mehnat qiluvchi shaxslardan ham, tadbirkorlardan ham undiriladi. Ba’zi mamlakatlarda, shuningdek, erkin kasbdagi odamlar (advokat, shifokor, me’mor, artist va boshqalar) to'lashlari uchun ham badallar belgilangan. Bunday badallarmng tadbirkorlar toilaydiganini egri soliqlar sirasiga kiritish kerak bo'ladi, chunki mazkur badallar ishlab chiqariladigan tovarlar va xizmatlarning narxiga ishlab chiqarish chiqmilari sifatida kiritiladi va pirovard natijada iste’molchiga yuklatiladi. Tadbirkorlar toilaydigan ijtimoiy sug‘urta badallari ish haqi fondiga nisbatan foizlarda belgilanadi. Ba’zi mamlakatlarda stavkalar miqdori 15,0% dan 24,0%gacha yetadi, esa, shubhasiz, ushbu mamlakatlarda mflyatsiya sur’ati tezlashishi va narxlar oshib borishiga sabab bo'ladiganomillardanbiridir. Daromad soliqlariga nisbatan milliy soliq yurisdiksiyasini belgilash odatda rezidenthk va hududiylik kabi ikkita eng muhim mezon asosida amalgaoshiriladi. Rezidentlik mezoni shuni ko‘zda tutadiki, mazkur mamlakatmng barcha rezidentlari shu mamlakatda uning hududida ham, undan tashqarida ham o‘zlari oladigan daromadlarming mutlaqo barchasi bo'vieha soliqqa tortilishlari lozim (ushbu soliqqa tortish cheklanmagan soliq javobgarligi deb nomlanadi), norezidentlar esa mazkur mamlakatdagi manbalardan oladigan daromadlari bo£yichagina soliqqa tortiladilar (cheklangan soliq javobgarligi). Hududiylik mezoni, aksincha, shuni belgikydiki, mazkur mamlakatda shu mamlakatning hududida olinadigan daromadlargina soliqqa tortilishi lozim; shunga muvofiq chet elda topiladigan yoki olimdigan har qanday daromadlar mazkur mamlakatda soliqlardan 1 ozodqilinadi. Shunday qffib, birinchi mezon soliq to'lovchining milliy hududda bo'Hshi (yashashi) xususiyatinigina e’tiborga oladi, ikkinchi mezon daromad manbaining

milliy mansubligigagina asoslanadi. Shimisi ayonki, ushbu mezonlarning har qay Sl si ham barcha mamlakatlarda bir xilda qo'llanilgan taqdirda umuman xalqaro qo‘sh soliqqa tortishning, ya’ni bir obyektning o'zini (daromad. mol-mulk, bitim va shu kabilami) bir davraing o‘zida ikkita, ehtimolki, ikkitadan ham ko:p mamlakatda bir xil turdagi soliqqa tortishning har qanday imkoniniyo'qqachiqarganbo'laredi. Lekin masala shundan iboratki, qo‘sh soliqqa tortishni bartaraf etish birinchi yoki ikkinchi mezon asosida amalga oshirilishi alohida har bir mamlakatning milliy manfaatlari nuqtai nazaridan aslo farqsiz emas. Chunonchi, fuqaro va kompaniyalari chet elda amalga osturadigan faoliyatlari va chet elda joylashtirilgan kapitallaridan katta miqdorda daromad oladigan mamlakatlarga, shubhasiz, xalqaro miqyosdagi soliqqa oid yurisdiksiyalar rezidentlik mezoni asosida ajratib belgilanishimaqbulroqbo'ladi. Iqtisodiyotlarida chet el kapitallan katta o‘rin tutadigan mamla-katlarga hududiylik mezonini yoqlab chiqish alohida ahamiyat kasb etadi. Shu sasabli sanoati rivojlangan mamlakatlar boshqa mamlakatlar bilan o‘z soliq munosabatlarini rezidentlik mezoni asosida yuritishni afzal ko‘radilar, rivojlanayotgan mamlakatlar esa o‘zlarining xorijiy kompaniyalar va xususiy shaxslarni hududiylik mezoni asosida soliqqa tortishhuquqlarinihimoyaqiladilar. Alcsariyat mamlakatlar ushbu ikki mezonning turli tarzlarda qo‘shilishini amaliyotda qo'llab kelmoqdalar. AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya va boshqa mamlakatlar rezidentlik mezonim o‘zlariga asos qihb oladilar. Bu mezon zaruriyatga qarab va mazkur mamlakatnmg muayyan manfaatlaridan kelib chiqqan holda daromadlarni "manbaning o‘zida" soliqqa tortish tizimi (ya’ni hududiyhk mezoni) bilan tolldiriladi. Ayni chog'da esa ba’zi rivojlanayotgan mamlakatlar (asosan Lotin AmerikL mamlakatlari) o‘z soliq yurisdiksiyalarini ko‘proq hududiylik mezonim qo'llash negizida belgilab kelmoqdalar. Hududiylik mezomga (yuridik shaxslarga nisbatan) Fransiya, Shveytsanya kabi mamlakatlaraing ham soliq araaliyotida muhim ahamiyatberibkelinmoqda. Jahon soliq modellari va ularning tashkili. Soliq tizimi xududiy

tuzilmalarning tegishli budjetlari va budjetdan tashqari jamg‘armalariga soliq subyektlaridan soliq va yig'imlar undirib olishdek yagona vazifasini bajaradigan, yaxlit bir butun etib birlashtmlgan bir xil elementlaryig‘indisibo‘ladi. Har qanday davlatning soliq tizimini soliq subyektlaridan (soliq to‘lovchilardan) tegishli organlar undirib oladigan qonunan qabul qilingan soliqlar va yig‘imlarning majmui deb qarash mumkin. Ko‘pchiHk xorijiy mamlakatlar iqtisodida davlatning yetakchilik roil katta ahamiyat kasb etadi. Rivojlangan mamlakatlar iqtisodini erkin tadbirkorlik bilan davlat tomonidan iqtisodru boshqarilishi "birlashib ketgan" tarzda deb tavsiflash mumkm. Davlatni asosiy boshqarish quroli bo‘lib soliq va moliya siyosati orqali tadbirkorlikka ta’sir" etish tushuniladi. Rivojlangan mamlakatlar soliq tizimini ko‘p o‘xshashlik jihatlari bor, lekin shunga qaramasdan ular farq qiladi, ularni quyidagi turlarga bo'hshimiz mumkin: • Amerikacha model. • Yaponiyamodeli. • Yevropamodeli. • Nostandartmodellar. Quyidagilami barcha moddlarnmg umumiy belgHari sifatida ko‘rsatish mumkin: - rivojlangan qonunchilik bazasi, vujudga kelaciigan munozara, vazifalar va vaziyatlami hal etishning huquqiy va iqtisodiy vositalari, mexamzmlarivausullari; - soliq idoralanning soliq to‘lovchilari oldida ishonchga va yuksak obro‘ga ega ekanligi, yuqori ish haqi, axborot bazasinmg yuqoriligi, jamoatchUik va ommaviy axborot vositalari Ы 1 ап hamkorligi; - vazirliklar va idoralar vazifalarinmg aniq chegaralab qo‘yilganligi va ular ishida bir-birini takrorlashning yo‘qligi; - hukumatning vakili bo'lgan va uning nomidan ish olib boradigan soliq agentming (inspektorning) katta ahamiyatga va obro‘ga egaligi; - kadrlami tahlil etish, o‘rganish, oldindan belgilash, o‘qitish, soliq to'lovchilar

bilan aloqalar bo‘yicha institutlarning mavjudligi; ayniqsa axborot bilan almashinishi sohasida moliya organlari soliq idoralaming va bank tizimi bilan chambarchas bog'langanligi. Shu bilan birga bu modellarning har birida ularning tafovutlarini belgilab beradigan o‘ziga xos belgilari mavjud, bular quyidagilardan iborat Amerikamodeli: - soliq tizimining soliq toilovchilar tushunishi uchun murakkabligi; - soliq tizimida juda katta boshqaruv va ijro apparatimng mavjudligi; - soliq organlari markazlashuvining yo‘qligi, federal, shtat va shahar tizimlarini mustaqilligi; - naqd pul bilan ishlaydigan kichik biznesning daromadlarini nazorat qilishningyetarliusuhari yo‘qligi; - noqonuniy daroraad manbalari to‘g‘risida xabar beruvchi ko‘ngilh "Axborotchilar" keng tarmog'ining mavjudligi. Yaponiyamodeli: - Moliya vazirligi nazorat ostida yagona , ancha qat ’ i markazlashgan moliyaviy , sohq , bank , bojxona tizimlari ; - yuksak vatanparvarlik mamlakatga va kompaniyaga; - pastdan to yuqorigaeha bo'lgan boshqaruv apparati o‘rtasidagi o£zaro munosabatlarda subordinatsiya prinsipiga qat’i rioya qihnishi. Yevropamodeli: - Yevropadagi mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy birlashishga doimiy intilish; - sohq faoliyatidagi bir xillik: yagona andozalar, yondashuvlar, talqm,deklaratsiyalar,ishprinsiplari. "Noandozaviy" (moslashmagan) modellar, odatda kichik hududli (yoki oralarda joylashgan) davlatlarda, erkm iqtisodiy zonaga ega bo'lgan davlatlarda va qator boshqa davlatlarda (Kipr, Lyuksemburg) amal qiladi. Ular uchun turli soliq deb ataladigan zonalar xarakterlidir. Zamonaviy soliq tizimi soliqqa tortish shakllari va usullarining benihoya

nozikligi va qo'llaniladigan soliqlaming o‘ta xilma - xilligi bilan tavsiflanadi (ayrim mamlakatlar doirasida ularning 100 ga yaqin ko‘rinishlari mavjud). Rivojlangan mamlakatlarning barchasi va rivojlanayotgan mamlakatlarning ko‘pchiligi uchun ushbu tizimning tamoyiUari va xususiyatlari umumiydir, lekin ulaming bu tamoyillar va xususiyatlarni soliq siyosatlarida qo'Uanishlarida jiddiy farqlar bor. Davlat budjeti mablag‘lari davlatning jamiyat oldidagi muhim vazifalarmi amalga oshirishning moliyaviy manbaidii. Demak, har bir davlat iqtisodiyoti taraqqiy etishida bevosita amalga oshirilayotgan budjet-soliq siyosati hamda soliq tizimining tuzilishi bilan bog'liqdir. Soliq tizimi ruing yillik tarixga egadir. Bu tizimni yer yuzida davlatning ilk ko‘rinishlari paydo bo'lishi bilan bog'lanadi. Bu jarayon yillar davomida turli davlatda turli ko‘rinishlar va turlicha siyosat asosida ijro etibkelinmoqda Amerika Qo‘shma Shtatlarida jismoniy shaxslarni soliqqa tortish tartibi. Rivojlangan mamlakatlarda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligiinmg budjet daromadlari tarkibida yetakchi o'nn egallashi bir qator sabablarga bog'liqdir. Bulaming ayrimlari quyidagilardaniborat: • jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig ' i bevosita daromaddan olinadigan soliq bo ‘ lib , soliq solinadigan daromadning aniq hisob - kitobi deklaratsiyalash orqali amalga oshiriladi ; • jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i soliqqa tortishmog klassik tamoyillariga mos keladi; • jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliq investi- tsiyalarga mo'ljallanadigan moliyaviy resurslar hajmiga ta’sir etmaydi; • ko'pchilik rivojlangan xorijiy mamlakatlaming budjet daromadlanda jismomy shaxslardan olinadigan daromad solig'i ulushining ortishi, anoli daromadlarimng, ya'm soliqqa tortiladigan daromadning oshishiga bevosita bog'liq bo'ladi va

boshqalar. Amerika Qo'shma Shtatlari taraqqiy etgan, dunyodagi eng rivojlangan davlatlardanbin hisoblanadi. AQSh poytaxti Vashington shahri. Pul birligi AQSh dollari. Mamlakatni prezident boshqaradi. AQShda o‘tgan asrning 80-yillarida oitkazilgan soliq islohotlari jarayonida fuqarolar daromadmi soliqqa tortishda ham tub o‘zgarishlar yuz berdi. 1986-yilga qadar AQShda fuqarolardan daromad solig'i 14 ta stavkada 11 dan 50% gacha miqdorda undirilgan edi. Keyinchalik uchta soliq stavkasi kiritildi (15%; 28%; 33%). Bu stavkalar soliqqa tortiladigan daromad darajasiga bog'liq holda qo'llaniladi, Soliq stavkasinmg eng yuqori darajasi kamaytiriiishidan tashqari, soliq imtiyozlarini qisqartirish orqali sohqqa tortilmaydigan eng kam daromad miqdori ham ko‘paytirildi. AQSh soliq taimi uch darajali bo'lib, ular: federal, shtat va Aahar soliqlanga bo‘linadi. AQSh moliya tizimining asosiy bo‘g"ini federal, hukurnatning budjet raexanizmi hisoblanadi. Yirik va doirmy tushumga ega bo‘lgan soliqlar federal budjetga yo'naltiriladi. AQShning Lrninan 70 fife daromad va harajatlari federal budjet hissasiga to‘g‘ri keladi. Federal budjet daromadlarining asosiy qismira to‘g‘ri soliqlar tashkd etadi. Shtat va mahalliy hukumat budjetlariga egri soliqlar ko‘proq tushadi. Federal jami yig‘ma budjetida jismoniy shaxslar daromad solig'idan keyin ikkmchi o‘rinda (budjetdagi salmog‘i bo‘yicha) ijtimoiy sug‘urta ajratmalari turadi. Bu ajratmalar ish beruvchi va ishchi o‘rtasida teng ikkiga bo'linadi. Yig'im stavkasi har yilgi budjet tizimiga qarab o‘zgaiadi. Stavka ish haqi fondining bir qismiga nisbatan qo'llaniladi. Bu yig‘im aniq yo‘nalish va maqsadgaega. Federal budjetning asosiy qismini tashkil qiluvchi jismoniy shaxslardan olmadigan daromad solig‘i quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Barcha daromadlar quyidagilardan tashkil topgan: • ish haqi; • tadbirkorhk faoliyatidan olingan daromadlar; • nafaqavapulyordami; • qimmatbaho qog‘ozlardan olingan daromadlar va boshqalar. Mol-mulk va

qimmatbaho qog‘ozlarni sotishdan keigan daromadlar maxsus soliq yoki shaxsiy daromad tarkibida soliqqa tortiladi. Bu holda jami yalpi daromaddan xarajatlar chegirib tashlanadi. Bu xarajatlar tarkibiga quyidagilar kirinladi: • kapital aktivlarini sotib olish xarajatlari; • yermaydoni; • ishlab-chiqarish qurollari va uskunalari; • jonyismab-chiqarish xarajatlari. AQShda jismoniy shaxslar daromadmi deklaratsiyalash jarayonida soliq stavkalari qo ' llashda deklaratsiya topshiruvchilar to ‘ rtta toifaga ajratiladilar : • yolg'iz (uylanmagan yoki oilali boilmaganlar); • oilali birgaHkda (oUaviy daromadidan); • oilali yakka holda (alohida daromadlari bo‘yicha); • oila boshlig‘i (boshqa daromad oluvchilar oilada bo‘lmaganda). 1-jadval Amerika Qo‘sbma Shtatlarida jismoniy shaxslarning daromad solig'i stavkalari1 yolg‘iz (nyLnmagan yokioilaii bo'Imaganlar ) oilali birgaUkda (oilaviy daromadidan ) oilaU yakka hoida (alohida daromadlari bo‘yicha) oilaboshlig‘i (boshqa daromad oluvchilaroila da bo'lmaganda)H I Daroma dlar miqdon (AQSh dollarida ) 0 8350 0 16700 0 8350 0 | 11950 10% 8350 33950 16700 67900 8350 33950 11950 45 S00 15% 33950 82250 67900 13705 0 33950 68525 45500 11745 0 25% 82250 17155 0 13705 0 20885 0 68525 10442 5 11745 0 19020 0 28% 17555 0 37295 0 20885 0 37295 0 10442 5 18647 5 190200 | 372950 33% 37295 0 yuqori ( 37295 0 yuqori 18647 5 yuqori 372950 1 yuqori 35% 0

Daroma dlar miqdon (AQSh 0 8375 0 16750 0 8375 0 11950 10% 8375 34000 16750 68000 8375 34000 11950 45550 15% 34000 82400 68000 13730 0 34000 68650 45550 11765 0 25% 82400 17185 0 13730 0 20925 0 68650 10462 5 11765 0 19055 0 28% dollanda ) 17185 0 37365 0 20925 0 37365 0 10462 5 18682 5 19055 0 37365 0 33% 37365 0 yuqori 37365 0 yuqon 18682 5 yuqori 37365 0 yuqori 35% 1- jadval raa ' lumotlaridan ko ‘ rimb turibdiki , AQShda jismoniy shaxslaming daromad solig ' i stavkalan 2009-2010- yillarda o ‘ zgar - masdan qolgam holda , pog ‘ onalarga tegishli bo ' lgan soliq solinadigan daromad miqdori oshgan . Masalan , yolg ' iz ( uylanmagan yoki oilali boilmaganlar ) jismoniy shaxs uchun 2009- yilda 10 foizli stavkada soliq solinadigan daromad 8350 dollarga teng bo ' lgan bo ' lsa , 2010- yilda bu miqdor 8375 dollarni tashkil etgan , xuddi shuningdek , oilali birgalikda ( oilaviy daromadidan ) 33 foizli stavkada soliq solinadigan daromad 2009- yilda 208850 dollar miqdorida belgilangan , 2010- yilga kelib bu miqdor 209250 dollarga oshgan . Ushbu holatda soliq stavkalari o ' zgarmaganiigi bilan , har bir pog ‘ onalarda soliq solinadigan daromad rmqdorining oshmlishi jismoniy shaxsning daromad solig ' i yuki kamayishigaxizmatqiladi . 2-jadval Amerika Qo‘shma Shtatlarida jismoniy shaxslar daromad solig‘i stavkalarinin i o'raarishi" 1993-2000-уШаг 20oi-ya 2002-уИ 2003-201ft.yfflar 15% 15% 10% 10% 15% 15% 28% 21,5% 27% 25% 31% 30,5 % 30% 28% 36%Г 35,5 % 35% 33% 39,6% 39,1 % 38,6% 35% AQShda so‘nggi yillardagi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i stavkalari pasayish tendensiyasiga ega (2-jadval). AQShda 1993-yildan 2010-yilgacha bo'lgan davrda jismoniy shaxslar daromad

solig‘ining quyi stavkasi 15 foizdan 10 foizga pasaygan bo'lsa, yuqori stavkasi 39,6 foizdan 35 foizga pasaygan. Shu bilan birga 1993-yildan 2002-yilga qadar ushbu soliq besh pog‘onada undirilgan bo‘lsa, 2002-yildan boshlab hozirgacha olti pog‘onada undirilmoqda. AQShda jismoniy shaxslar darornadini hisoblash 3 bosqichda amalgaoshiriladi. • jami daromad - ish haqi, qimmatbaho qog‘ozlardan olingan daromad, stipendiya, renta to‘lovlari, ko‘chmas mulk ajratmalari. • aniqlangan daromad - jismoniy shaxslarga berilgan imtiyozlar, ishlab-chiqarish yoki savdo imtiyozlari. qimmatli qog‘ozlar savdosidan olingan daromad, avans to‘lovlari, pensiya ajratmalari, ishsizlik ajratmalaridir. • soliqqa tortiladigan daromad - daromad solig‘ini hisoblashda ijtimoiy ta’minot xarajatlari, tabiiy ofatlardan yo‘qotishlar (agar daromadnmg 10 foizidan oshsagina hisobga olinadi), tibbiyot maqsadida qilingan xarajatlar (aniqlangan daromadnmg 7,5 foizigacha), tajriba xarajatlari, malaka oshirish xarajatlari, xizmat safarlari xarajatlari. Ushbu xarajatlar daromad solig‘ini hisoblashda daromaddan chegirib tashianadi (ushbu imtiyozlar yalpi daromadning 50 foizigacha bo‘lishimumkin)59. Soliqqa tortilmaydigan eng kam miqdor - AQSh qonunchiligida nazarda tutilgan standart chegirma deb ataluvchi imtiyozga yaqindir. Standart chegirma soliqqa tortilmaydigan eng kam miqdor bilan baravar ravishda qo'llanilib kelinadi. U qat’i belgilab qo‘yilgan summada, masaJan, 5,5 ming dollar bilan (yolg‘iz soliq toilovchilar uchun). 11 ming dollar bilan (er-xotinlar uchun) va 2 ming dollar bilan (bir uy xo‘jaligidagi har bir shaxs uchun) ifodalanadi. Masalan, to‘rt kishidan iborat bir oila - 8 ming dollar standart chegirmaga ega. AQShdagi imtiyozning muhim jihati shundan iboratki, soliq to'lovchi standart chegirma o‘miga o‘z xarajatlarini moddalar bo‘yicha hisoblash usulini qo'llashi mumkin. Bu xarajatlarni jami daromaddan chiqarib tashlashga ruxsat etiladi (tibbiy xizmat va dori- darmon sotib olish xarajatlari; stomatologiya xizmatlariga haq toilash; ipoteka krediti bo'vicha toilanadigan foizlar va shu kabilar). AQSh shtatlar soliqlari. Har bir shtatning (federal tizimdan alohida) o‘z soliq tizimi bor. Shtatlar korporatsiyalardan va ftiqarolardan daromad solig'i undiradi.

Chunonchi, shtat o‘z hududida muayyan kompaniyaning binolari joylashgan yoki hizmatchilari ishlayotgan bo'lsa. kompaniya daromadlaridan soliq undirish huquqiga ega bo'ladi. Biroq kompaniya shtat hududida binoga ham. hizmatchilarga ham ega bo'lmasligi mumkin, lekin savdo qilishi va foyda olishi mumkin (ayniqsa, kataloglar bo‘yicha savdo qilish keng tarqalgan bir sharoitda). Bunday hollarda shtatlarnmg kompaniyalarni sohqqa tortishi qonuniyligi masalasi dolzarb bo'lib qoladi. Mol-mulk (shtat) solig'ini yuridik va jismoniy shaxslar toilaydilar. Yuridik va jismoniy shaxslar mol-mulkiga solmadigan soliq ko‘pchilik shtatlarda undiriladi. Soliq stavkalari shtatlar bo‘yicha farqlanadi. Ko‘chmas mulkni baholash bilan shug‘ullanadigan soliq idorasi xizmatchilari soliq baholovchilari, deb nomlanadilar. Mol-mulk solig‘i tushurnlan hokimiyat tuzilmalarining barcha darajadagi soliq tushumlarining sal kam 9,0%ini tashkil etadi. AQShda mol-mulk soliqlari shtat va munitsipalitet darajasida undiriladi. Bu soliqqa asosan, ko‘chmas mulk va xo‘jalik uskunalari tortiladi, foyda ko'rmaydigan tashkilotlarga tegishli bo'lgan va ular tomonidan tijorat maqsadlarida foydalanilmaydigan mol-mulk bundan mustasno. Shuningdek federal hukumat, shtatlar hukumatlari va mahalliy hokimiyat organlarining mol-mulki ham soliqqa tortilmaydi. 13 ta shtatda nomoddiy aktivlar: aksiyalar, qarz majburiyatlari va shu kabilar soliqqa tortiladi. Fuqarolarga tegishli boilgan shaxsiy ko‘chmas mulk va ishlab chiqarish vositalan ham soliqqa tortiladi. Yuridik hamda jismoniy shaxslaming soliqqa tortiladigan mol-mulkiga 0,5%dan 5,0%gacha miqdorda belgilangan. Bundan tashqari, munitsipalitet darajasida ham soliq undiriladi. Barcha mol-mulk soliqlari har qanday darajada daromad solig'iga tortiladigan daromadni hisoblab chiqarishda chegiriladi. Kapitaldan soliq (shtat). Shtat darajasidagi kapital solig‘ini yuridik va jismoniy shaxslar daromadining 0,75%i miqdorida to‘laydilar. Buyuk Britaoiya soliq tizimida jismoniy to la rn i soliqqa tortishmexanizmi. Buyuk Britaniya taraqqiy etgan yevropadagi eng rivojlangan davlat hisoblanadi. Poytaxti London shahn. Pul birligi fiint sterling. Davlat boshlig‘i Qirolicha, hukumatni bosh vazir boshqaradi. Buyuk Britaniya iqtisodiy-siyosiy jihatdan 4 mintaqaga bo'linadi; Angliya, Uels, Shotlandiya va Sharqiy Irlandiya. Buyuk Britaniya

Yevropadagi eng asosiy moliyaviy va savdo markazlaridan biri hisoblanadi. Buyuk Britaniya soliq tizimi bilan shug‘ulianuvchi asosiy ikkita vazirlikvaidoralarmavjud,bular: • moliya vazirligi (H.M.Treasury). Soliq siyosati va soliqlami hisoblash uslubiyati bilan shug‘ullanadi. Shuningdek, kelib tushgan soliqlaming xarajat qilinishini rejalashtirish va nazorat qilish bilan shug‘ullanadi. • soliq yig‘imlari va bojxona xizmati (H.M.Revenue and Customs). Bu idora bevosita umumdavlat soliqlarini hamda bojxona bojlarini yig‘ish bilan shug‘ullanadi. Bundan tashqari, mahalliy organlar mahalliy soliqlami yig‘ish bilan shug‘ullanadi. Buyuk Britaniyada kalendar yili bilan moliya yih farq qiladi. Moliya yili 6 aprelda boshlanib 5-aprelda tugaydi. Agar jismoniy shaxslar moliya yilida 183 kun mobaymda Buyuk Britaniyada yashasa, 4 yillik davrnmg har birida 91 kun yashasa, Buyuk Britaniyaga 2 yildan ortiq muddatga ko‘chib keigan bo'lsa, shunmgdek, Buyuk Britaniyada uy joyga ega bo‘lsa, rezident maqommi olishi mumkin. Bundan tashqari, Buyuk Britaniya soliq tizimida odatiy rezident tushunchasidan ham foydalaniladi. Odatiy rezident maqomini olish uchun fuqaro Buyuk Britaniyada 3 yildan ortiq istiqomat qilish istaginibildirganbo'lishikerak. Domitsil (domicile) tushuncha bor, ushbu maqomga ega bo‘lishi uchun fuqaro Buyuk Britaniyada Buyuk Britaniyalik ota-ona oilasida tug‘ilgan bo‘lishi kerak yoki 16 yoshga to‘lganidan keyin Buyuk Britaniyam doimiy yashash joyi qilib qaror qabul qilishi kerak. Domitsil maqomi rezidentdan shunisi bilan farq qiladiki, rezident bir necha mamlakatning rezidenti bo‘lishi mumkin, domitsil esa faqat bitta mamlakat rezidenti bo‘ladi (3-jadval). 3-jadval Buyuk Britaniyada jkmoniy shaxslarni soliqqa tortishdagi toifalanishiga qarab majburiyatlarning tasniflanishi20 Soliq to'iashmajburiyatlari Buyuk Britamyada soliqqa tortishga asos bo'ladi Rezident va domitsil Jami daromadlari (chet elda olgan daromadlarihamkiradi)

Norezidentlar Buyuk Britaniya manbalaridan olingan daromadlar Kapital o‘sishidan olinadigan soliq bo‘yicha Buyuk Britaniyada soliqqa tortishga asos bo'ladi Rezident yoki odatiy rezident va domitsil Jami kapital o‘sishidan (chet- eldagi daromadlari ham kiritiladi) Domitsil maqomi bo‘lmagan rezident va odatiy reziderular Buyuk Britantyadagi kapital o'sishi, chet eldagi kapital o‘sishi bo‘yic^a o‘tkazmalar Norezider.t Istisnolardan tashqari holatda capital o‘sishi bo‘yicha o'tkazmalardan soliq undirilmaydi Merossolig‘ito‘lash bo£yicha. -ushbu soliq turi bo'yicha meros qilib olingan mol-mulk, meros qihb qoldirayotgan kishmmg o‘limidan 7 yil oldin ega bo‘lgan mol-multoga nisbatan soliqqa tortiladi. Soliq solinmaydigan miqdor sifatida 2008- 2009 moliya yilida 312000 funt sterling belgilanadi va yagona 40 foizli stavkada undiriladi Domitsillarucmm Jami mol-mulk, jumladan, chet- eldagi rool- mulklariham Domitsil maqomiga ega bo'tmaganlar Buyuk Britaniyada joylashgan mol-mulklarga Buyuk Britaniyada yillar davomida soliq solinmaydigan minimum o‘zgarib turadi (Income tax Allowances). Ushbu rniqdorning so‘nggi yillardagi o‘zgarishi quyidagi jadvalda keltirilgan (4-jadvaI). Ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, Buyuk Britaniyada soliq solin maydigan minimum ko‘proq ijtimoiy jihatdan tabaqalashtirilgan. Jismoniy shaxsning yoshiga qarab yoshi kattalarga ko‘proq imtiyoz ko‘zda tutilgan, oilali botlib yoshi kattaroqlarga nisbatan soliq solinadigan minimum miqdori yuqoriroq va bu miqdoming yildan-yilga oshish tendensiyasi davom etmoqda.

Masalan 65-74 yosbdagi shaxslarga 2007-2008-yillarda soliq solinmaydigan minimum 7550 funt sterlingni tashkil etgan bo4lsa, 2008-2009-yilda bu miqdor 9030 funt sterlmgga teng bo‘lgan. 4-jadval Buyuk Britaniyada soliq solinmaydigan minimumning 2007-2009- yillar davomida tasniflanishi (funt sterlingda)21 Jismoniy shaxstoifasi Soliq solinmaydigan minimum 2007-2008 2008-2009 Soliq solmmaydigan minimumnmg birkishiuchunbazaviy miqdori 5225 5435 65-74 yoshgacha bo'lgan jismoniy shaxslar 7550 9030 75-yoshdankattalar 7690 9180 Oilalilar (1935 yil 6-aprdga qadar tug‘ilganlar) 6285 6535 Oilalilar (75 va undan katta yoshdagilar) 6365 6625 Ko‘zi ojizlarga qo‘shimcha ravishda 1730 1800 Buyuk Britaniyada jismoniy shaxslaraing daromad sohg‘i prog- ressiv stavkalar asosida undiriladi. Ushbu soliq bo‘ykha stavkalar o‘zgarmayotgani bilan huddi AQShdagi singari pog‘onalardagi sohq solinadigan daromad miqdori oshib bormoqda (5-jadval). Jadval ma’lumotlariga ko‘ra 2007-2008-yillarga msbatan 2008-2009-yilda quyi stavkada (10%) soliq solinadigan daromad 2230 funt sterlingdan 232-0 funt sterlmggacha oshgan, shuningdek, yuqori stavkada (40%) soliq solinadigan daromadmng 2007-2008-yiida 34600 fiint sterlingdan, 2008-2009-yilda esa 36000 funt sterlingdan oshgan qisrmdansoKq olinadigan bo'lgan. 5-jadval Buyuk Britaniyada jismoniy sfaaxslar daroraad solig4i stavkasining

2007-2009-vUIarda o‘zgarishP Soliq stavkalari Soliq solinadigandaromad (funt sterling) 2007-2008-yillar 2008-2009-yiilar 10% 22% 40% 0-2230 2231-34600 34600 dan oshgan qisrm 0-2320 2321-36000 36000 dan oshgan qismi Merosdan olinadigan soliq. Buyuk Bntaniyada ahohdan undinladigan to‘g‘ri soliqlar orasida merosdan olinadigan soliq ham amal qiladi. Bu soliq meros olinganidan e’tiboran 7 yil o‘tgach, shu yillar davomida hadya etuvchi tirik bo'lgan taqdirda, amal qila boshlaydi. Soliq stavkasi 200 ming funt sterlingdan oshadigan mol-mulk summasining 40%i darajasida belgilanadi. Soliq imtiyozlari va chegirmalari tizirai amal qiladi, ular 20%dan 80%garfm bo'iishimumkin. Ko'chmas mulk soiig‘i. Buyuk Britaniyada mahalliy budjetlarga keladigan tushumlar manbai bo'lgan mahalliy soliqlar ham bor. Bular asosan yundik va jismoniy shaxslarnmg ko‘chmas mulkiga solinadigan soliqlardir. Renta to'lovlari soliq asosi boiladi. U ko‘chmas mulk egalan yoki uni ijaraga oluvchilardan undmiadi. Ko‘chmas mulk deganda yer tushuniladi. Ushbu soliqni to'lovchilar jumlasiga uy - joyni ijaraga oluvchilar va kvartira haqi toilovchilar kiradi. Ko‘chmas mulk qiymati odatda 10-yilda bir marta baholanadi va ushbu mulkm ijaraga benshdan tahmin qilingan yillik daromad summasidan iborat boiladi. Soliqqa tortish stavkasi munitsipalitet tomomdan moliyaviy resurslarga bo'lgan ehtiyojga qarab belgilanadi. Shu sababli stavka Buyuk Britaniyaning grafhklari va shaharian bo‘yicha sezilarh darajada farqlanadi. Ko‘chmas mulk solig'i stavkalari 6-jadvalda ko‘rsatilgan: Sbvfe,% 1-125000 gacha 0% 125001-250000 1% 250001-500001 3% 500001 dan yuqori 4% 1990-yil aprelida Angliyada va Uelsda (shundan bir yil awal Shotlandiyada) jon boshidan soliq undirishga o‘tildi. Bu soliq 18 yoshga yetgan deyarli barcha

fuqarolarni qamrab oladi. U mahalliy hokimiyat organlari tomonidan qat’i summada mustaqil belgilanar va ularni harajat qilish darajasi bilan bevosita bog‘liq bo‘lar edi. Biroq tajriba muvaffaqiyatsiz bo‘lib chiqdi va 1993-yil aprel oyida jon boshidan olinadigan soliq o'rniga yangi munitsipal soliq belgilandi. Bu soliq mol-mulkning bozor qiymatiga hamda har qaysi oiladagi katta yoshli a’zolar soniga bog'liq qilm qo‘yi!ib, qator oilalar toifasiga chegirmalar berildi. Mol-mulk sakkizta baholash toifalaridan bin bo‘yicha tasniflanadi va tabaqalashtirilgan stavkalar bo‘yicha soliqqa tortiladi. Munitsipalitet mahalliy ehtiyojlar uchun boshqa soliqlar ham belgilashi mumkin. Mahalliy soliqlar ro‘yxati turli grafliklarda bir - biridang‘oyatfarqlanadi. Budjet daromad qismining asosiy manbai, umumdavlat soliqlardir, Grafliklar va shaharlaming budjetlarida umumdavlat soliqlardan ajratmalar 70%dan 90%gacha boradi. Yaponiya soliq tizimida jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning o‘ziga xos xususiyatlari Yaponiya - orollardan tashkil topgan o‘ta iqtisodiy rivojlangan, taraqqiy etgan davlat. Yaponiya 2006-yilda iqtisodiy jihatdan dunyoda YalM ni jon boshiga ulushi bo‘yicha AQSh va Xitoydan keyin 3-o£rinni egallaydi. Davlat boshqaruv shakli konstitutsion - monarxiyali davlat hisoblanadi. Konstitutsiyaga asosan imperatorlik taxti merosdan-merosga o‘tishi belgilangan. Hukumat ishlarini bosh vazir amalga oshiradi. Yaponiya parlamenti - ikki palatadan iborat, tashkilotchilar palatasi va maslahatchilar palatasi. Tashkiliy palataga jami 480 ta deputat saylanadi. Saylanish yoshi 25 yosh va saylov muddati 4 yil belgilangan. Maslahatchilar palatasi 252 deputatdan tashkil topadi, shundan 98 tasini bosh vazir tomonidan provinsiyalardagi partiyalardan tayinlanadi. Saylanish yoshi 30 yosh va saylov muddati 6 yil belgilangan. Savlovda beshta partiya ishtirok. etadi. Mamlakat iqtisodiyoti yuqori' texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyotdir. Yaponiya soliq tizimi shakllanishi. To‘g‘ri va egn soliqlar 1940- yillardan so‘ng nvojlanishini boshladi. 67 foizni egallagan to‘g‘ri soliqlarning 64 foizini daromad solig‘i egallardi. Yaponiyadagi. soliq tiziminmg islohotiga AQSh faylasuf-professori Karls Shoupning tavsiyalari katta ta’sirini o‘tkazdi. Shundan so‘ng Yaponiya soliq

tizimi rivojlanishining etaplari ishlab chiqildi: !945^9y.y. Iqtisodiy tartibsizlik davri. 1950-59y.y. Iqtisodiy tiklanish va barqarorlik davri. 1960-69y.y. Iqtisodiy rivojlanish davri. 1970-hozirgacha. Xalq farovonligini yaxshilash davri. Yaponiya soliqlari. Yaponiyada davlat va mahalliy soliqlar mavjud. Mamlakatda 3045 ta shahar, shaharchalar, rayonlarni birlashtiruvchi 47 prefektura bo'Ub, ulaming har bin o‘zinmg mustaqil budjetiga ega. Soliqlarning taqsimlanishi xuddi ularni to‘plashning ko‘zgudagi aksidek: Moliya resurslarining 64.2 foizi mahalliy mablag'lar sifatiga sarflanib 35,8 foizi esa umumdavlat funksiyalarining amalga oshirilishini ta’minlaydi. Yaponiyada soliqlar umumdavlat va mahalliy sohqlargabo‘linadi. 7 -jadval Yaponiyasoliqlari" Davlat soliqlari Mahalliy soliqlar To'g'risoKqlar Egrisoliqlar Prefektura Municipal Korporatsiyalar foydasiga soliq Iste’mol solig‘i Prefekturadayashashuchun soliq Yashashuchun SOliq Jismoniyshaxslar daromadlariga soliq Gerb yig'unlan Ommaviytamoshatadbirlari o‘tkazish uchunsoliq Shaharlaim Obodonlashtirish uchunsoliq Merosvaxadyasoli g'i Ko‘chmasmulksolig‘i Mol-mulksolig‘i Yersolig'i Avlotransportvositalari UChun soliq Yeregaligiuchur, soliq Ko‘chmasmulksoli g'i Tabiiyresmslardan foydalanganhlcuchunsohq Mamlakat budjeti va prefekturalar budjetlarining daromad qisrm faqat soliqlargagina asoslanmaydi. Qator boshqa rnaralakatlarga qaraganda Yaponiya nosoliq tushumlarming hissasi ancha yuqoridir. Binobarin, soliqlar davlat budjetiga 83,8 foizni va nosoliq mablag‘lar 16,2 foizni tashkil etadi, raahalliy boshqaruv idoralari nosoliq tushumlarining chorak qismiga ega 25,3% bunga ijara haqi yer uchastkalarini va boshqa munitsipial ko‘chmas mulkni sotish, pensiyalar, jarimalar,

obligatsiyalarni sotish, lotareyalardan keladigan daromadlar, qarzlar va boshqalar kiradi. Daromadlarning xuddi shu moddalariga awalgi yil qoldig'l kiritiladi. AQSh va Yevropaning soliq tizimi kabi Yaponiyaniki soliqlaming ko‘pligi bilan xarakterlanadi. Ulami hududiy boshqaruvning har bir idorasi undirish huquqiga ega. Biroq mamlakatning barcha sohqlari qonuniy hujjatlarda qayd qilingan. Daromad solig'inmg har bir turi qonun bUan to‘g‘rilanadi. Mahalliy soliqlar haqidagi qonun ularning turlari va me’yoriy stavkalarini belgilaydi qolganlarni mahalliy parlament belgilaydi. Mamalakatda jami 25 ta davlat va 30 ta mahalliy soliq bor. Ularni 3 ta asosiy guruh bo‘yichatasniflashmumkin. Birinchi - bu huquqiy shaxslardan bo‘lgam kabi, jismoniy shaxslardan ham undiriladigan to‘g‘ri daromad soliqlari. Ikkinchi - mulk to‘g‘ri soliqlari. Uchmchi to‘g‘ri va bilvosita iste’mol soliqlari. Budjet asosini to‘g‘ri soliqlar tashkil etib, huquqiy va jismoniy shaxslar daromad so!ig‘i davlatga eng yuqori daromad keltiradi. U butun soliq tushumlarining 56,4 foiziga teng. Daromad solig'ining kelib chiqishi Birlashgan Qirollik 1799-yildan kiritildi. 0‘sha davrdan beri, daromad solig'i ko‘p davlatlaming soliq tizimiga kiritilgan edi va uning o‘zagidir. Shunday qilib daromad solig‘i «eng yaxshi» deb ataladi. Yaponiyada 1887-yildan boshlab amal qilaboshladi. Yaponiyada daromadlarni deklaratsiyalash tartibi. Mentaliteti jihatidan bizga yaqin bo'lgan va Osiyonmg eng rivojlangan mamlakati hisoblangan Yaponiyada jismoniy shaxslar daromadlanni deklaratsiya lash tartibi o‘ziga xos xususiyatga ega. 0‘ziga xosligi shundaki, Yaponiyada umumdeklaratsiyalash tizimi amal qilmayd,. ya’ni barcha soliq solinadigan daromadga ega jismoniy shaxslar yil yakuni bo‘yicha deklaratsiya topshirmaydilar. 2010-yil uchun amaldagi tartibga muvofiq ikki va undan ortiq manbadan daromad oluvchi va yillik daromad raiqdori 20,0 mln iendan yuqori bo'lgan jismoniy shaxslar daromadlari to‘g'nsidagi deklaratsiyani topshiradilar 24 . Yaponiyada daromadlanni deklaratsiyalashning yana bir xususiyati o‘z vaqtida vijdonan to'liq hisob-kitoblar bilan deklaratsiyalarini taqdim etgan shaxslarga, o‘z vaqtida

taqdim etganligi uchun turli xil imtiyozlar beriladi. Bu “ko‘k” deklaratsiyalar berish tartibi deyiladi va bu soliq tollovchilarm “kosk” deklaratsiyali shaxslar deb ataladi. “Ko‘k” deklaratsiya topshirish istagida bo'lgan shaxslar joriy yilning 15- fevrahdan boshlab 15-mart kunigacha soliq organiga ularga “ko'k” deklaratsiya berishga ruxsat etishni so‘rab murojaat qilishlari kerak. Bu ruxsatnomani olgandan keyin ular belgilangan tartibda hisobot yuritish majburiyatim oladilar. Bu holda ular oddiy hisobotlarni ham yuritishlari mumkin, jumladan naqd tushum va xarajatlar, kredit sotuvlari, kredit xandlari, xarajatlar hisobi va doimiy aktivlar uchun xarajatlar. “Ko‘k” deklaratsiyali soliq toilovchilar uchun ko‘plab imtiyozlar mavjud, ulardan asosiylari quyidagilar: 1) Oila a’zolari uchun mukofotlarga (oila biznesida) chegirma. Ishchilar orasida oila a’zolari bor shaxslar sof foydadan belgilangan miqdorda mukofotlar ajratishlan mumkin. Bunday holda ular bu mukofot summasini soliq idoralariga ma'lum qilishi kerak va mukofotlar shu summa doirasida zaruriy xarajatlar sifatida chegiriladi. “Oq” deklaratsiyali soliq toilovchilar uchun esa oila a’zoiariga chegirmalarning belgilangan summalari mavjud (turmush o‘rtog‘i uchun 860.000 ien, qolgan qarindoshlar uchun 500.000 ien). 2) “Ko‘k” deklaratsiyali soliq toilovchilar uchun maxsus chegirma. To'liq qoida bo‘yicha hisobot yurituvchi soliq tollovchilarga 550.000 ien miqdoridagi summaga chegirma ajratishga ruxsat etiladi, oddiy qoida bo‘yicha - 450.000 ien, qolganlari uchun esa - 100.000 ien miqdorida chegirma benladi. Yillik daromadlarni deklaratsiyalashda umurmy daromad summasidan quyidagi 15 turdagi chegirmalar ajratilib, soliqqa tortiladigan daromadning umumiy sumraasi hisoblanadi. 1) Ko‘rilgan turli xil zararlar uchun chegirma. Shaxs yoki u bilan birga yashaydigan qarindoshlarining yong'in, o‘g‘irlik yoki boshqa shaxs tomomdan egallab olish oqibatida ko'rilgan zararlar summasi chegiriladi.

2) Tibbiyxarajatlarga chegirma. Agar shaxs o‘zi uchun yoki u bilan birga yashaydigan qarindoshlari uchun tibbiy xarajatlarni to'lasa, belgilangan summa 2.000.000 ien miqdorida chegiriladi. 3) Ijtimoiy sug‘urta uchun badallarga chegirma. Agar shaxs o‘zi uchun yoki u bilan birga yashovchi qarindoshlari uchun nafaqa jamg‘armasiga va milliy tibbiy sug‘urtalashga badallar tollaydigan bo'lsa, ushbu badallar summasi chegirib tashlanadi. 4) Kichik korxonalar uchun o‘zaro yordam fondiga chegirma. Kichik korxonalarga o‘zaro yordam fondlan to‘g‘risidagi qonunga muvofiq o'zaro yordam to‘g‘risida shartnomalar mavjud va belgilangan sharoitlarda bu fondlarga ajratilgan summalarga chegirma beriladi. 5) Hayotni sug‘urta qilish badallari bo‘yicha chegirma. Belgilangan shartnomaga muvofiq o'z hayotini yoki qanndosh- larining hayotini sug‘urta qilish uchun sug‘urta badallarini kiritganda, 50.000 iendan ko'p boilmagan miqdorda chegirma beriladi. 6) Mulkni sug‘urta qilish badallari bo‘yicha chegirma. 0‘z mulkini yonglindan sug‘urta qilish yoki zararlarni qoplash uchun sug‘urta qilish uchun sug'urta badallarini ajratganda, 15.000 iendan koLp boilmagan miqdorda chegirma beriladi. 7) Hayriya badallari uchun chegirma benladi. 8) Nogironlar uchun beriladigan chegirma. Agar soliq tollovchining obzi , uning turmush o ‘ rtog ‘ i yoki uning qaramog ' lda bo ' lgan shaxslar nogiron bo ' lsa , har bir nogiron uchun 270.000 ien ( o ' ta og ‘ ir nogironlar uchun 400.000 ien ) miqdorida chegirmaberiladi . 9) Keksalikchegirmasi . Agarda soliq to ' lovchi 60 yoshdan oshgan bo ' lsa va umumiy daromacli 10 million iendan ortmaydigan bo ' lsa , 500.000 ien chegiraia beriladi . 10) Bevalar uchun chegiraia . Agarda soliq to ' lovchi ajrashgan bo ' lsa yoki turmush o ' r tog ' i vafot etgan bo ' lsa va unga keksalik chegirmasi berilmagan bo ' lsa , 270.000 ien chegmladi . Agarda beva

bolalar tarbiyasi bilan mashg‘ul bo'lsa, qo‘shiracha yana 80.000 ien chegirmaberiladi. 11) Ishlovchi talabalar uchun chegirma. Agarda soliq to'lovchi ishlayotgan talaba bo'lsa, belgilangan shartlar bilan (masalan umumiy daromad hajmi 650.000 iendan oshmasligi kerak) 270.000 ien chegirma beriladi. 12) Turmush o‘rtog‘i (soliq tollovchining qaramog'ida bo'lgan shaxslar) uchun chegirma. Agar daromad tunga qaramasdan, birga yashayotgan turmush o‘rtog'inmg umumiy daromadi hajmi 380.000 iendan ortmaydigan bo'lsa (oila biznesidan tashqari), 380.000 ien chegirma beriladi. Agarda turmush o‘rtog‘i 70 yoshdan oshgan bo'lsa, 480.000 ien chegirma beriladi. Belgilangan guruhdagi nogironlar uchun - 730.000 ien, agar u 70 yoshdan oshgan bo'lsa - 830.000 ien chegirma beriladi. 13) Soliq to'lovchining qaramog'ida bo'lgan turmush o‘rtog'l uchun maxsus chegirma. Agar soliq tollovchining qaramog'ida turmush o‘rtog‘i bo'lsa, 380.000 ien miqdorida summa chegiriladi, lekin quyidagi shartlar bajanlishikerak: • soliq to'lovchining umumiy daromadi miqdori 10 million iendan ortmasligi; • mar oila biznesi bilan shug‘ullanmasbgi va boshqa shaxslaming qaramog'lostidabo'lmasligikerak. 14) Soliq tollovchining qaramog'ida bo'lgan shaxslar uchun chegirma. Agar daromad hajrm 380.000 iendan ortmaydigan (oila biznesidan tashqan) qarindoshlar soliq to'lovchi bilan birga istiqomat qiladigan bo'lsa, quyidagi summalar ajratiladi: • har bir farzand yoki qarindosh uchun - 380.000 ien; • har bir 16 yoshdan 23 yoshgacha bo'lgan farzand yoki qarindoshlar uchun- 630.000 ien; • birgalikda yashayotgan ota-onalar yoki turmush o‘rtog'ming ota-onalan uchun - har biri uchun 580.000 ien;

• boshqalar uchun, ular birgalikda yashashi yoki nogiron ekanliklariga qarab - qo‘shimcha belgilangan summani ajratish mumkin. 15)Asosiychegirma. Asosiy chegirma sifatida har bir soliq to'lovchi jismoniy shaxsga 380.000 ien chegirma beriladi.Soliq stavkalari soliqqa tortiladigan daromad miqdoridan kelib chiqib belgilanadi va 6 ta bosqichda soliq undiriladi. Jismoniy shaxslar daromad solig'i stavkalari quyidagicha: 8-jadval Yaponiyada jismoniy shaxslar daromad soiig‘i stavkalari25 Umumiy daromadning soliqqa tortiladigan summasi Soliq stavkalari Soliq bo‘yicha chegirma sumraasi 1950000 iengacha 5% 0ien 1950000 iendan 3300000 iengacha 10% 97500 ien 33OO0OO iendan 6950000 iengacha 20% 427500 ien 69500000 iendan 9000000 iengacha 23% 636000 ien 9000000 iendan 18000000 iengacha 33% 1536000 ien 18.000.000 iendan ortiq 40% 2796000 ien Jadvaldan ko ‘ rinib turibdiki , jismoniy shaxslardan daromad solig ' i 5%, 10 %, 20 %, 23 %, 33 %, 40 % stavkalarda undiriladi .26 Ushbu soliqni undinshdagi Yaponiyarang ilg ‘ or jihati shundaki , daromad solig ' ini hisoblash qulay hamda soddalashtirilgan . Jadvalning oxirgi satridagi chegirma summalari soliq solinadigan daromadga nisbatan to ‘ g ‘ ridan - to ‘ g 4 ri stavkani qo ' llash imkoniyatini beradh Pog ‘ onaga tegishli bo ' lgan stavka qo ' llanilib , chegirma chiqarib tashlansa , murakkab jaravon bo ‘ yicha ( har pog ‘ ona bo ‘ yicha stavkalarm qoillagar , holda ) ishlab ' chiqiladigan daromad solig ' i summasi bilan farq qilmaydi .

Adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. «O‘zbekiston» nashriyoti 1992 yil. 2.O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi. Adliya vazirligi «Adolat» nashriyoti 2008 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi. Adliya vazirligi «Adolat» nashriyoti 2008 yil. 4.O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1997 yil. 5. O‘zbekiston Respublikasining «Soliq maslahati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 2006 yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatini kafolatlari to‘g‘pisida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1999 yil. 7.O‘zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 2000 yil. 8.O‘zbekiston Respublikasining «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat nazorati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1998 yil.

Похожие

Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarni soliqqa tortish

Jismoniy shaxslar daromadlarining shakli va ularni soliqqa tortishning asoslari

Jismoniy shaxslarni soliqqa tortish fanining predmeti va uni o‘rganish usullari

Yuridik shaxslarni soliqqa tortishda soliq idoralari nazorati

Davlat xarid tizimini boshqarishning xorijiy mamlakatlar tajribasi