Davlat xarid tizimini boshqarishning xorijiy mamlakatlar tajribasi - Экономика - Рефераты

Davlat xarid tizimini boshqarishning xorijiy mamlakatlar tajribasi

Загружено в:

06.08.2023

Скачано:

0

Размер:

75.166015625 KB

Davlat xarid tizimini boshqarishning xorijiy mamlakatlar tajribasi Davlat xarid tizimi tashkil etish va boshqarishning AQSH tajribasi Davlat xaridini boshqarishning xorijiy tajribasi, xususan, AQSh, Avstraliya, Evropa Ittifoqi va boshqa rivojlanayotgan davlatlar amaliyotini o’rganish hamda ularning ijobiy tajribalarini mamlakatimiz davlat xaridi tizimini boshqarishning samarali mexanizmalarini joriy etishda qo’llash muhim ahamiyat kasb etadi. Davlat xaridini tashkil etishda AQSh tajribasini, ushbu mamlakatda davlat xaridini davlat moliyasi tarkibidagi o’rnini tahlilidan boshlaymiz. AQSh hukumati mudofaani ta’minlashga, ta’limga, shifoxonlar, yo’l qurilishi va boshqa umumjamiyat ehtiyojlarni moliyaviy ta’minlash uchun davlat xarajatlarni amalga oshiradi. AQShda shtatlar hukumati va mahalliy o’z- o’zini boshqarish organlari tovarlar va xizmatlar sotib olish uchun federal hukumatga nisbatan ham ko’proq xarajatlarni amalga oshiradi. Quyidagi 1-jadvalda AQShda davlat xarajatlarining taqsimlanishi aks ettirilgan. Jadval ma’lumotlari ikki xil tartibda ajratilgan: birinchidan - xarajatlarni federal va shtatlar hamda o’z-o’zini boshqarish organlari o’rtasida ajratib ko’rsatilgan; ikkinchidan - davlatning umumiy xarajatlari hamda tovarlar va xizmatlar sotib olishga yo’naltirilgan qismi (ya’ni ijtimoiy to’lovlarni ajratgan holda) aks ettirilgan. Ijtimoiy to’lovlar (transfertlar) - bu uni oluvchilarga tovarlar va xizmatlar taklif etilmasdan, to’lanadigan mablag’lardir. AQSh hukumatining xarajatlari hamda tovarlar va xizmatlarning davlat xaridi (YaIMga nisbatan % da) barcha darajadagi hukumat federal shtatlar, o’z-o’zini boshqarish organlari jami xarajatlar 37,8 24,5 13,3 tovarlar va xizmatlar sotib olish 20,5 8,7 11,8 2006 yilda federal hukumat xarajatlari YaIMning 24,5 foizini tashkil etiganligiga qaramasdan , tovarlar va xizmatlar sotib olishga sarflangan mablag ’ lar hissasi YaIMning 9 foizi miqdorini tashkil etgan . Bu farq , federal hukumat xarajatlarining

kichik qismi tovarlar va xizmatlar sotib olishga sarflanishi bilan izohlanadi . Federal xarajatlarning 2/3 qismini aholiga ijtimoiy to ’ lovlar to ’ lash , shtatlar va o ’ z - o ’ zini boshqarish organlariga subsidiyalar ajratish tashkil etadi . Federal hukumat ijtimoiy to ’ lovlari , o ’ z ichiga , ijtimoiy ta ’ minot va ishsizlik nafaqasini oladi . Tovarlar va xizmatlar xaridining katta qismi federal hukumat tomonidan amalga oshiriladi va ushbu xarajatlarning yirik ulushi ( YaIMning 7 foizi ) mudofaa ehtiyojlari uchun amalga oshiriladi . Shtatlar hukumatlari va o ’ z - o ’ zini boshqarish organlari tomonidan tovar va xizmatlar xaridi , aksincha , ta ’ lim , yo ’ l qurilishi , shifoxonalar ta ’ minotiga sarflanadi . Umuman , davlat sektori mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotning qariyb 20 foizini xarid qiladi . FAR ga asosan AQShda davlat xaridiga buyurtmani joylashtirishda quyidagi jarayonlar amalga oshiriladi : 1. ochiq savdolar; 2. ikki bosqichli savdolar; 3. muzokorlar olib borish; 4. xaridni soddalashtirilgan tartibda amalga oshirish. Boshqa mamlakatlar amaliyotida uchramaydigan soddalashtirilgan tartibda amalga oshirish usuli shartnoma summasi katta bo’lmaganda (100 ming AQSh dollari miqdorigacha) va yiliga 5 mln AQSh dollaridan ortmaganda qo’llaniladi. Bunda sun’iy ravishda xarid hajmini pasaytirish (mayda qismlarga ajratish orqali) taqiqlanadi. Soddalashtirilgan usulga quyidagilar kiradi: baho kotirovkalari so’rovnomasi; juda kichik hajmdagi (2500 dollargacha) xaridni amalga oshirishda Korporativ xarid plastik kartlaridan foydalanish; xarid uchun buyurtma joylashtirish; turlari ko’p bo’lgan mahsulotni doimiy sotib olishda namunaviy-me’yoriy shartnomalardan foydalanish (masalan - buyurtmachini avtoxo’jaligi uchun ehtiyot qismlar sotib olish, yoki ofis uchun kontselyariya tovarlarini sotib olish) va boshqalar. AQShda davlat buyurtmasini shakllantirish va joylashtirish ikkita asosiy yo’nalishda amalga oshiriladi:

joriy faoliyatni ta’minlash uchun (moddiy-texnik ta’minot); ma’lum davlat organini ish yo’nalishi bo’yicha xarid (avvalo ilmiy tadqiqot ishlari, kapital quyilmalar). AQSh xorijiy mamlakatlar orasida davlat xaridini axborot bilan ta’minlash sohasida eng boy tajribaga ega mamlakat hisoblanadi. AQShda davlat xaridini federal darajada tartibga solish bo’yicha dastlabki qonun 1972 yilda qabul qilingan. Ushbu qonunga muvofiq, davlat ehtiyojlari uchun xaridni amalga oshirish bo’yicha vakolat Moliya vazirlgi va Mudofaa vazirligiga berilgan. Federal xarid bo’yicha monitoringni amalga oshirish Xarid siyosati Federal Boshqarmasi - (Office of Federal Procurement Policy) zimmasiga yuklatilgan, xarid siyosati sohasida idoralararo muvofiqlashtirish esa, Federal xaridni tartibga soluvchi Kengash tomonidan amalga oshiriladi - (Federal Acquisition Regulatory Council). AQShda davlat xaridini huquqiy asosini: Federal ehtiyojlar uchun xaridni amalga oshirish Tartibi (Federal Acquisition Regulations, FAR) va Mudofaa ehtiyojlari uchun xaridni amalga oshirish Tartibi - Qo’shimchalar (Defense Federal Acquisition Regulations - Supplement, DFARS) kabi hujjatlar tashkil etadi. Ushbu hujjatlar xarid jarayoni tamoyil va bosqichlarini juda ham detallashgan tarzda ifodalaydi va butun federal xaridning tizimini tartibga soladi. Xarid sohasiga tegishli bo’lgan barcha qonunchilikni ikki kategoriyaga ajratish mumkin. Birinchi kategoriya - umumfederal qonunchilik. Mazkur qonunlar davlat xaridini tashkil etish jarayonini tartibga soladi, federal darajadagi ijroiy organlar vakolatiga tegishli bo’lgan xaridning ayrim turlarini amalga oshirish bo’yicha yuridik me’yorlarni belgilaydi. Ikkinchi kategoriya -shartnomalar shakli va ularni amalga oshirish bo’yicha maxsus qonunchilik bo’lib, u xarid jarayonlarini axborot bilan ta’minlash va uning natijasini tahlilini amalga oshirishni tartibga soladi. AQShda davlat xaridini tashkil etish, davlatning funktsiya va vazifalariga amerikacha yondoshuvdan kelib chiqib, uchta asosiy tamoyilga asoslanadi: 5. haqqoniylik asosida, ya’ni davlat buyurtmalari bo’yicha savdoda ishtirok etayotgan pudratchilar uchun bir xil raqobat muhitini shakllantirish; 6. ochiqlik asosida va davlat buyurtmalarida korruptsiyaga qarshi kurashish;

7. tejamkorlik va samaralik asosida, ya’ni tovar va xizmatlarni talab etilgan sifatda va arzon baholarda, xarid etish xarajatlarini minimallashtirishni ta’minlash. AQSh qonunchiligi, davlat xaridi bo’yicha axborot resurslarini shakllantirish va foydalanish uchun mas’ul bo’lgan organlar faoliyatini ham tartibga solib turadi. Federal xaridlar bo’yicha Markaz davriy ravishda ma’lumotlarni taqdim etish bo’yicha Yo’riqnoma chop etib turadi. Unda quyidagilar aks etadi: 8. hisobot topshirgan va hisobot topshirmagan idoralarning to’liq ro’yxati ko’rsatiladi; 9. har bir idora bo’yicha, ma’lumotlarni yig’ish bo’yicha zaruriy yo’riqnomalar; 10. tushuntirishlar (qanday ma’lumotlar zarur va qaysi davr oralig’ida ularni taqdim etish kerak). Davlat ehtiyojlari uchun mahsulotlar xaridning o’sib borayotgan roli etarli darajada aks ettrimaganligi sababali, 1994 yilda, AQSh qonunchiligi jiddiy taftish etildi. Taftish yakunlariga asosan, AQShda xaridni tartibga soluvchi yangi qonunchilik shakllantirildi va u axborot bilan ta’minlash tizimini zamonoviylashtirish va tizimda axborot resurslardan foydalanishni tashkil etishni takomillashtirilishiga olib keldi. Davlat xaridini tashkil etish jarayoni ham tahlil etildi (1994 yilda, bu sohani nazorat etuvchi qonun va qoidlar jami 889 tani tashkil etardi). Shundan sung, davlat xaridini amalga oshirish bo’yicha vakolatli federal organlarga, davlat ehtiyojlari uchun xaridni amalga oshirishning shakllari, xaridni turlari, usullarini tanlashda kengaytirilgan erkinliklar berildi. Yangi qonunchilikka asosan, xarid qiymati 100 ming dollardan past bo’lgan savdolar uchun qog’ozli hujjatlar aylanmasi bekor qilindi. Bu juda ko’plab hattoki kichik hajmdagi savdolarda ham, mavjud bo’lgan murakkab qoida va jarayonlami amlga oshirishdan xalos qildi. Bugungi kunda Amerikadagi har bir federal idora, shartnoma qiymati 25 ming dollardan yuqori bo’lgan, keyingi 5 moliya yilidagi barcha nomaxfiy tusdagi shartnomalarni kompyuter ma’lumotlar bazasini shakllantirishi va saqlashi lozim. Taqdim etiladigan ma’lumotlarga qo’shimcha tarzda, federal idoralar, qiymati 5 mln

dollar va undan yuqori bo’lgan subshartnomalarni ham identifikatsiyalashgan elektron shakliga ega bo’lishlari shart. Federal xaridning axborotlar tizimi, federal idoralar tomonidan har yili tuziladigan jami qiymati 200 mlrd dollarni tashkil etadigan (qiymati 25 ming dollardan yuqori bo’lgan 400-500 shartnomalar hamda kichikroq qiymatdagi 17 mln dan ortiq) shartnomalarning hisob axboroti bilan ta’minlaydi. Federal xaridning Markazlashgan axborot tizimi davlat xaridi haqidagi jamlangan axborot manbai hisoblanadi. Federal xaridning Markazlashgan axborot tizimi ma’lumotlaridan Prezidentga, Kongressga va AQSh byudjet boshqarmasiga taqdim etiladigan davriy hisobotlarni shakllantirishda foydalaniladi, shuningdek, ushbu ma’lumotlar federal idoralar, ishbilarmonlar va keng jamoatchilikka taqdim etiladi. Ushbu ma’lumotlarga tayanib, Markazlashgan axborot tizimi yillik hisobotlarni tayyorlaydi va taqdim etadi. Individual iste’molchi talabiga asosan, pullik xizmat shaklida, hisobotlar taqdim etilishi mumkin. Zarur bo’lganda, Markazlashgan axborot tizimi mutaxassisi talab qilinadigan hisobot tarkibini ishlab chiqishda mijozga ko’maklashadi. Hujjatni tayyorlash muddati 5-7 ish kuni qilib belgilangan. Ma’lumotlar bankidan 1 yillik ma’lumotlarni qidirish bahosi, taxminan 400 dollar, va har bir qo’shimcha yildagi ma’lumotlar uchun 100 dollardan qo’shimcha haq talab etiladi. Maxsus hisobotlar, ro’yxatlar, iqtiboslar ham qog’ozli shaklda, ham magnit tashuvchilarda taqdim etiladi. Maxsus hisobotni talab qilishda, quyidagi ma’lumotlar ko’rsatilishi talab etiladi: 11. tadqiqot o’tkazilishi talab etiladigan vaqt oralig’i (AQSh moliya yili 1 oktyabrdan 30 sentyabrgacha hisoblanadi); 12. mijozning hisobotda olishi zarur bo’lgan ma’lumotlari (masalan, shartnoma ijrochisining nomi, nomeri, shartnoma shakli, summasi va boshqalar); 13. mijozni axborotni taqdim etilishini hoxlaydigan tarkibiy tuzilishi (masalan, yillar bo’yicha bo’lingan holda, idoralar bo’yicha, ijro etuvchi nomi bo’yicha, murakkablashgan variantlarda).

Federal xaridni amalga oshirishda elektron savdolarni tatbiq etishdan ko’zlangan maqsad - bu, faqatgina buyurtmachilarning potentsial pudratchilar bilan bo’ladigan takroriy jarayonlarini avtomatlash-tirishgina emas, balki xarid jarayonlarini amalga oshirish xarajatlarini pasaytirish va ushbu operatsiyalarni amalga oshirish muddatlarini keskin qisqartirishdan iborat. AQShda federal xaridni elektron savdolar orqali amalga oshirish miqyosi, tijorat tuzilmalari o’rtasida amalga oshiriladigan bunday savdolar hajmiga nisbatan ancha past darajada. Elektron savdolar, asosan, qiymati 100 ming dollargacha bo’lgan shartnomalar uchun soddalashtirilgan jarayonlarda qo’llaniladi. Ushbu, AQShda davlat xaridini qattiq tartibga solib turilishi, va ayrim hollarda faqatgina qog’ozli savdolargina xarid shartlariga mos kelishi bilan izohlanadi. Elektron savdolarni qo’llash uchun zaruriy sharoitlar bo’lib: internet - texnologiyalardan foydalanishning rivojlangan huquqiy bazasi; aloqa vositalari; axborot himoyasi, kampyuter tarmoqlarini xavfsizligini ta’minlovchi asosiy standartlarning mavjudligi hisoblanadi. Axborot resurslari davlat ehtiyojlari uchun mahsulotlar xarid jarayonini ochiqligini; xarid jarayonida tenglik; imzolangan shartnomalar haqida ma’lumot olish mumkinligi kabi yuqorida qayd etilgan tamoyillarni amal qilishini ta’minlaydi. Qonunchilika muvofiq, ushbu resurslardan ma’lumotlarni olish imkoniyati, ularni hukumatning yagona axborot portalida nashr etish orqali amalga oshiriladi. Shartnomalarning federal ro’yxati ham elektron shaklda internetda joylashtirilgan. 14. AQSh federal xaridi Markazlashgan axborot tizimining asosiy yutuqlari: 15. Kongressga, Prezident devoniga, federal idoralar va xususiy sektor vakillariga davlat xaridi bo’yicha shartnomalar sohasidagi holat haqida juda tez va aniq ma’lumot olish imkoniyatini beradi; 16. turli qiziquvchi tomonlarga federal xarid haqida: yillar bo’yicha, idoralar bo’yicha, shartnomalar buyicha va h.k. ma’lumotlar olishga imkon beradi; Shuning bilan birga bu tizimning quyidagi kamchiliklarini kuzatish mumkin: 17. ayrim olingan federal idoralar bo’yicha ma’lumotlarning to’liq taqdim eta olmasligi;

18. ushbu ma’lumotlardan hukumat idoralari tomonidan ham, yoki aholi tomonidan unchalik ham faol tarzda foydalanmasligi; 19. tizim bo’g’inlari o’rtasida axborotlarning etrali darajada mos kelmasligi va h.k. Evropa Ittifoqiga kiruvchi mamlakatlarning davlat xarid tizimini boshqarish amaliyoti G’arb davlatlaming hukumatlari davlat xaridi bo’yicha me’yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish bo’yicha amaliy ishlarni birinchi bo’lib boshlashga undagan asosiy sabablar sifatida, ushbu davlatlar hukumatlarining o’z xalqi oldidagi majburiyatlarni bajarishga intilib, hukumatlarning davlat va kommunal xarajatlarining yuqori darajada amalga oshirishi, korruptsiya bo’yicha noxush hollarning tez-tez yuz berishi kabilarni ko’rsatish mumkin. EIda davlat xaridini xalqaro darajada tartibga soluvchi qonunchilik sirasiga avvalo, Xalqaro savdo tashkiloti (XST)ning “Hukumat xaridi to’g’risida”gi Kelishuvni ko’rsatib o’tish mumkin. EI darajasida tartibga solish esa, davlat ehtiyolari uchun xaridni yagona shartlar asosida amalga oshirishni ta’minlovchi qator huquqiy aktlar mavjud . Shuni ta’kidlash joizki, 2004 yildan 2006 yilgacha bo’lgan davr, o’tish davri sanalib, bir paytda “eski” yo’riqnomalar bilan bir vaqtda uning o’rnini bosuvchi “yangi” yo’riqnomalar bilan parallel ravishda amal qildi. EIda davlat xaridini tartibga soluvchi huquqiy bazani takomillashtirish quyidagi yo’nalishlarni o’z ichiga oladi 39 40 : 20. odatda, tabiiy monopoliyalar sanaluvchi ayrim iqtisodiyot sektorlarini (suv ta’minoti, energetika, transport va pochta xizmatlari sohasi) davlat xaridi buyicha umumiy qonunchilikning amal qilish doirasidan chiqarish; 21. yangicha biznesni yuritish va hisob shakllari: kontsessiya hamda xususiy va davlat sektori o’rtasidagi boshqa shakldagi hamkorlik; • elektron xaridni tashkil etish. EI davlat xaridini nafaqat davlat boshqaruv organlari faoliyatini joriy ta’minoti, balki davlatning ijtimoiy siyosatini amalga oshirnvchi muhim qurol sifatida qaraydi. Xususan, Elining “Ijtimoiy siyosatni yuritishda davlat xarididan foydalanish to’g’risida” gi Kommyunikesida: “...davlat va jamoat

ehtiyojlari uchun mahsulotlarni etkazib berish shartnomalarini tuzishda ijtimoiy maqsadlarni e’tibordan chetda qoldirmaslik kerak” deyiladi. Ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish mavjud qounuchilik doirasida amalga oshirilishi alohida qayd etilgan. Shuningdek, xaridni amalga oshirish jarayonida ijtimoiy yondoshuvni ta’minlashda quyidagilar muhimdir 41 : 22. ish sharoitlari talablarini o’z ichiga oluvchi shartnoma shartlarini ishlab chiqish; 23. mol etkazib beruvchini to’g’ri tanlash; 24. qonunchilik bo’yicha ijtimoiy sohaga to’g’ri kelmaydigan mol etkazib beruvchilarni mol etkazib beruvchilar ro’yxatidan chiqarish; 25. mol etkazib beruvchilarni tanlashda qo’shimcha ijtimoiy mezonlardan foydalanish. Yuqoridagi hujjat davlat buyurtmalarini joylashtirishda ekologik siyosatni ham amalga oshirishni nazarda tutadi, ya’ni zaruriy texnik-texnologik xususiyatlarni ishlab chiqish, xom-ashyo va materiallardan foydalanish, mos ravishda mol etkazib beruvchilarni tanlash, ekologik talablarni inobatga olgan holda eng yaxshi taklifni baholash uchun tavsifnomalar berish va hakazo. EIga kiruvchi mamlakatlarda davlat xaridi hozirgacha milliy qonunchilik asosida davlat boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi. Ammo, bunda nafaqat xaridni tashkil etish bo’yicha milliy qonunchilik, balki Evropa hamkorligining qonunchiligi va tavsiyalariga ham katta e’tibor qaratiladi. EI davlatlarida davlat xaridini tashkil etish bo’yicha yagona umummilliy qonun shakllantirilgan va uning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: 26. minimal xarajat qilish evaziga davlat ehtiyojlari uchun qilinadigan xaridni optimallashtirish; 27. EI yagona bozori va milliy bozorlarda shartnomalar tuzishda teng raqobat muhitini ta’minlash; 28. ochiqlilik talablarining bajarilishini ta’minlash; 29. haqqoniy va ochiq biznesni amlga oshirishga ko’maklashish; 30. kichik biznes vakillarini davlat buyurtmalarini olishiga ko’maklashish.

EI darajasida davlat xaridini tartibga solishda, ijtimoiy va ekologik barqarorlik printsipi bir tomondan, raqobatbardoshlik va erkin savdo mezonlari ikkinchi tomondan qarama-qarshilikka duch kelmoqda. Mahsulotlarni etkazibberish, xizmatlar ko’rsatish, ishlami bajarishni tartibga soluvchi yuqorida keltirib o’tilgan huquqiy me’yorlar asosida “diskriminatsiya qilmaslik” printsipi yotadi. Ya’ni, Elga a’zo mamlakatlarning davlat xaridi tizimini boshqarishda ataylabdan ichki(milliy) manfaatlarni ustun qilmaslik g’oyasi ilgari suriladi. Shunday qilib, shartnomalar tuzishda asosiy mezon qilib yoki eng past baho, yoki nisbatan foydaliroq iqtisodiy taklif, ya’ni baho va sifat o’rtasidagi munosabat olinadi. EIda xaridni tashkil etish shakllari, usullarini ishlab chiqishda, shuningdek, axborotlar ta’minoti tizimini shakllantirishda AQSh tajribasidan keng foydalanilgan. Davlat xaridini takomillashtirish masalalari bilan Evropada AQShdan ancha keyin shug’ullanisha boshlashgan, buning sababi - EIga kiruvchi davlatlarning qonunchilik tizimidagi turlichalik va yagona kelishuvga kelishning murakkabligi bilan izohlanadi. EI mamlakatlarida imzolangan shartnomalar haqidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oluvchi asosiy axborot resurlari, xarid taklifi haqida bo’lib u “Elning rasmiy jurnali” da chop etilishi zarur. Ushbu nashrning qog’ozli ko’rinishi 1998 yilda bekor etilgan bo’lib, endilikda rasmiy elektron ma’lumotlar bazasi “Kundalik elektron tender” deb yuritiladi. TEDning ma’lumotlar bazasini internetdan olish mumkin va u kompakt- disklarda ham mavjud. U har kuni 500-750 tacha yangi e’lonlar bilan to’ldirilib, yangilanib boriladi va o’zida imzolangan shartnomalar haqida ma’lumotlarni ham saqlaydi. Shartnomalar va mol etkazib beruvchilar haqida yanada to’liqroq ma’lumotlar mamlakatlarning milliy axborot tizimlarida mavjud, bundan tashqari, davlat xaridi ishtirokchilariga axborot va maslahat xizmatlarini ko’rsatuvchi 200 dan ortiq axborot markazlari ham faoliyat yuritadilar 42 43 . EI mamlaktlarida xarid faoliyatini tashkil etishning ikkita modeli ustunlik qiladi: markazlashmagan va markazlashgan. Xalqaro moliya institutlari tajribasi Asosiy faoliyat maqsadi dunyoning turli mamlakatlarida iqtisodiyotning malum sohalarini rivojlantirish hisoblanadigan yirik notijorat tashkilotlar - Xalqaro

moliya institutlarining (XMI) jamiyat mablag'lari hisobidan xaridni amalga oshirish tajribasini o 'rganish muhim ahamiyat kasb etadi. XMIlari yirik miqdordagi mablag'larni to'playdi (badallik yig'imi sifatida ishtirokchilardan olingan, shuningdek, tijorat asosida kredit taqdim etish orqali to plangan) va yirik tijorat hamda notijorat tusdagi loyihalarni amalga oshiradi. Loyihalar XMIlari mablag'lari hisobidan moliyalashtirilar ekan, ushbu mablag 'lardan foydalanish hamda xaridni amalga oshirish tartibi XMI tomonidan o 'rnatiladi. XMIlari tomonidan kredit resruslarini taqdim etish shartnomalaridan ushbu qoida amal qiladi. Chunki, bunday shartnomalar xalqaro maqomga ega, davlat ehtiyojlari uchun xaridni amalga oshirishda milliy qoidalar emas, balki XMI qoidalari amal qiladi. Eng mashhur XMIlar sifatida quyidagilarni sanab o 'tish mumkin: • Jahon banki (JB), o 'z ichiga Xalqaro rivojlanish va taraqqiyot bankini (XRTB), Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasini (XRA) va boshqa qator tuzilmalarni o'z ichiga oladi; • Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB); • Osiyo qit'asida ro'yxatdan o'tgan mol etkazib beruvchilar uchun Osiyo tiklanish va taraqqiyot banki (OTTB); • turli xil fondlar (Know-How Foundation, USAID) va boshqa tashkilotlar. Har qanday loyihani amalga oshirishda erkin bozordan xarid qilinadigan tovarlar va xizmatlarga ehtiyoj seziladi. Masalan, ofis ishini tashkil etish uchun kompyuterga, shahar suv ta'minoti tizimini modernizatsiya qilish uchun yangi nasoslarga, qurilish ishida injener xizmatiga ehtiyoj seziladi. Jahon banki tomonidan moliyalashtiriladigan tovarlar va xizmatlar xaridini amalga oshirish qoidalari “XTTA qarzlari va XRA kreditlari hisobidan xaridni amalga oshirish bo'yicha Qo'llanma” keltirilgan va quyidagi usullarni nzarda tutadi: • xalqaro tanlov savdosi; • milliy tanlov savdosi; • xalqaro yopiq savdolar; • yagona manbadan xarid qilish.

Qo 'llanmada har bir jarayonni amalga oshirish muddatlari aniq ko'rsatilgan, har qanday vaziyatlarda harakatlar ketma-ketligi, tomonlarning huquq va majburiyatlari, shuningdek xaridning murakkab turi sifatida, xalqaro tanlov savdolarini amalga oshirish aniq yoritilgan. Xaridni amalga oshirish uchun XMIlar tomonidan qo ’llaniladigan usullar, shuningdek, loyihalarni amalga oshirishda qo ’llaniladigan qoidalar, jarayonlar ko ’p jihatdan yuqorida ko ’rib o ’tilgan YuNSITRALning “Tovarlar va xizmatlar xaridi to’g’risida”gi namunaviy qonuni bilan o’xshashlikka ega. Shunday qilib, xalqaro hamjamiyat etkazib berilgan tovarlar va ko’rsatilgan xizmatlar uchun jamiyat mablag’larini, soliq to’lovchilar mablag’lari bo’ladimi (rivojlangan mamlakatlarda davlat xaridi uchun) yoki XMIlari ishtirokchilarining mablag’larini (Jahon banki, ETTB loyihalari uchun xarid), uni sarflashda shartnoma tuzishning tanlov texnologiyalaridan foydalanmoqda. Raqobat asosida tashkil etilgan xarid sotib olingan tovarlar va xizmatlarga xarajatlarni qisqartirishga, xarajatlarni amalga oshirish samarasini ta’minlaydi va davlat mablag’lari hisobidan buyurtmalarni joylashtirishda korruptsiya darajasini tushirishga yordam beradi.

Похожие

Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishning xorijiy mamlakatlar amaliyoti

Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etish va boshqarishning horijiy tajribasi

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri va uning O'zbekistondagi xususiyatlari

Boshqarishning tashkiliy strukturalari

Loyihalarni boshqarishning mohiyati