Loyihalarni boshqarishning mohiyati - Экономика - Рефераты

Loyihalarni boshqarishning mohiyati

Загружено в:

06.05.2023

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Loyihalarni boshqarishning mohiyati Reja: 1. Loyihalarni boshqarishning mohiyati 2. Loyihalarni boshqarish tarixi 3. Loyiha va investitsiyalarni boshqarishning oʻzaro bogʻliqligi 4. Boshqarish texnologiyasi

Loyihalarni boshqarishning mohiyati "Loyiha" tushunchasi bir nechta belgilar bilan tavsiflangan turli xil tadbirlarni (faoliyatlarni) birlashtiradi, ulardan eng keng tarqalgani quyidagilar: • aniq maqsadlarga erishish, aniq natijalarga erishish; • bir nechta oʻzaro bogʻliq harakatlarning muvofiqlashtirilishi; • muayyan boshlanish va tugash bilan cheklangan vaqt. Loyihaning ishlab chiqarish tizimidan farqi shundaki, loyiha bir marotaba emas, balki davriy faoliyat. Ketma-ket ishlab chiqarish oldindan belgilangan muddatga ega emas va talabning mavjudligi va hajmiga bogʻliq. Talab yoʻqolganda, ishlab chiqarish jarayoni tugaydi. Sof ishlab chiqarish aylanishi loyihalar emas. Biroq oxirgi paytlarda dizayn yondashuvi doimo ishlab chiqarishga yoʻnaltirilgan jarayonlarga tobora koʻproq qoʻllanilmoqda. Misol uchun, muayyan davrda ishlab chiqarish hajmini belgilangan budjetga asosan oshirish yoki shartnoma boʻyicha yetkazib berish muddatlari mavjud boʻlgan ba’zi buyurtmalarni bajarish. Loyihaning yakuniy natijasini olish uchun qancha vaqt kerak boʻlsa, loyiha tizimi sifatida loyiha mavjud. Loyihaning konsepsiyasi firma yoki korxona konsepsiyasiga zid kelmaydi va unga toʻliq mos keladi. Bundan tashqari, loyiha koʻpincha kompaniyaning faoliyatining asosiy shakli boʻladi. Mutaxassisning oʻziga xos vazifasiga qarab, har biri mavjud boʻlish huquqiga ega boʻlgan "loyiha" atamasining bir qancha ta’riflari mavjud. Eng umumiy shakldagi loyiha (ingl.project) - "masalan, katta korxona, masalan, oʻylanadigan yoki rejalashtirilgan narsa" (Webster izohli lugʻati). Muntazam (tizimli) yondashuv nuqtai nazaridan, loyiha dastlabki holatdan soʻnggi holatga oʻtish jarayoni deb qaralishi mumkin – natija bir qator cheklovlar va mexanizmlarning ishtiroki bilan bogʻliq. “Loyiha boshqaruvi toʻgʻrisidagi bilimlar Kodeksida” loyiha – bu muayyan dastlabki ma’lumotlarga va uni qanday hal qilishni belgilaydigan zarur natijalarga (maqsadlarga) ega boʻlgan vazifadir. Loyiha maqsadi (muammosi), uni amalga

oshirish vositasi (muammoni hal qilish) va amalga oshirish jarayonida olingan natijalarni oʻz ichiga oladi. Investitsiya loyihasi rejalashtirilgan natijani olish va belgilangan muddatlarda muayyan maqsadlarga erishish uchun intellektual, moliyaviy, moddiy, insoniy, shu jumladan, ma’lum miqdorda resurslarni investitsiyalashni oʻz ichiga olgan investitsion (sarmoyaviy) harakatlar sifatida tushuniladi. Investitsiya loyihasining moliyaviy natijasi koʻpincha foyda / daromad hisoblanadi, aniq (moddiy-ashyoviy) natijalar - yangi yoki rekonstruksiya qilinadigan asosiy vositalar (ob’yektlar) yoki moliyaviy vositalarni yoki moddiy boʻlmagan aktivlarni keyinchalik daromad keltiradigan tarzda sotib olish va ulardan foydalanish. Ayrim jismoniy ob’yektlar (binolar, inshootlar, ishlab chiqarish komplekslari) loyiha natijalari sifatida faoliyat olib boradigan boʻlsa, loyiha ta’rifi quyidagicha ifodalanishi mumkin: Loyiha – bu maqsadli, oldindan ishlangan va rejalashtirilayotgan jismoniy ob’yektlarni ishlab chiqarish yoki modernizatsiya qilish, texnologik jarayonlarni, ular uchun tashkiliy hujjat, moddiy, moliyaviy, mehnat va boshqa resurslar, shuningdek boshqaruv qarorlari va ularni amalga oshirish chora-tadbirlari. Shunday qilib, loyihaning zamonaviy ma’nosi - bu bizning dunyomizni oʻzgartiradigan narsalardir: uy-joy yoki sanoat inshootini qurish, ilmiy tadqiqotlar dasturi, korxonani rekonstruksiya qilish, yangi tashkilot tuzish, yangi uskunalar va texnologiyalarni ishlab chiqish, kema qurilishi, kino yaratish, mintaqani rivojlantirish, - bularning barchasi loyihalar hisoblanadi. "Loyihalarni boshqarish" - maxsus va professional bilimlarni birlashtiradigan sintetik fandir. Maxsus bilim loyihalar (qurilish, innovatsion, ta’lim, atrof-muhit, tadqiqot, qayta qurish va boshqalar) bilan bogʻliq faoliyat sohasining xususiyatlarini aks ettiradi. Biroq, turli loyihalar uchun muvaffaqiyatli qoʻllaniladigan usullar va vositalar yordamida, loyihaning barcha yoʻnalishlari boʻyicha loyihalarga xos boʻlgan umumiy muntazamliklarni oʻrganish natijasida olingan bilimlar tufayli loyihalarni boshqarish haqiqiy mustaqil fanga aylandi. Loyihalarni boshqarish usullari quyidagilarni bajarishga imkon beradi:

• loyihaning maqsadlarini aniqlab olish va uni oqlash; • loyihaning tuzilishini aniqlash (sub-maqsadlar, amalga oshiriladigan ishlarning asosiy bosqichlari); • zarur miqdor va manbalarni aniqlash; • ijrochilarni, xususan, savdo-sotiq va tender savdoni oʻtkazish yoʻli bilan tanlash; • shartnomalarni tayyorlash va tuzish; • loyihaning vaqtini belgilash, uni amalga oshirish rejasini tuzish, kerakli resurslarni hisoblash; • loyiha budjeti va smetani hisoblash; • risklarni rejalashtirish va hisobga olish; • loyihaning amalga oshirilishi ustidan nazoratni ta’minlash va boshqalar. Loyihalarni boshqarish - ishlarning tarkibi va koʻlami,loyiha ishtirokchilarining xarajatlari, vaqti, sifati va qondirilishi boʻyicha loyihada aniq natijalarga erishish uchun zamonaviy uslublar, asbob-uskunalarni va boshqaruv texnologiyalarini qoʻllash orqali uning maqsadlariga samarali erishishga qaratilgan loyiha aylanishi davomida mehnat, moliyaviy va moddiy-texnika resurslarini rejalashtirish, boshqarish, muvofiqlashtirish metodologiyasi. Gʻarbda keng tarqalgan loyiha boshqaruvining "jarayon" tushunchasi qiziqish uygʻotadi. Uning mohiyati loyiha boshqaruvining (LB) murakkab integratsiyalashgan tabiati uning tarkibidagi jarayonlar va ularning oʻzaro bogʻliqligi bilan tavsiflanadi. Bu holatda jarayonlar boshqaruv funksiyalarini amalga oshirish bilan bogʻliq boʻlgan harakatlar va tartiblar sifatida tushuniladi. Loyiha boshqaruvi sxemalari uchun quyidagi variantlar mavjud: “Asosiy” tizim. Loyiha menejeri (menedjer) mijozning vakili ("agent") boʻlib, qabul qilingan qarorlar uchun moliyaviy javobgar emas. Kasbiy menejment (boshqaruv) uchun litsenziyaga ega loyiha ishtirokchisi boʻlgan har qanday yuridik yoki jismoniy shaxs boʻlishi mumkin. Bunday holda, loyiha menejeri loyihani ishlab chiqish va amalga oshirishni muvofiqlashtirish va boshqarishni ta’minlaydi

hamda boshqa loyiha ishtirokchilari (mijoz yoki buyurtmachidan tashqari) bilan shartnoma munosabatlaridan iborat boʻlmaydi. Tizimning afzalligi - loyiha menejerining xolisligi, kamchiliklari - loyihaning natijalari uchun javobgarlik butunlay mijozga tegishli (mas’uliyat butunlay mijozga yuklanadi). “Murakkab (kengaytirilgan) boshqaruv” tizimi. Loyiha menejeri (menejer) - loyiha uchun belgilangan (baholangan) narx boʻyicha javobgarlikni oladi. Loyiha menejeri loyiha jarayonlarini oʻzi, mijoz va loyiha ishtirokchilari oʻrtasida tuzilgan shartnomalarga muvofiq boshqaradi va muvofiqlashtiradi. "Asosiy" tizimda boʻlgani kabi, har qanday yuridik shaxs yoki jismoniyshaxs - professional boshqaruv uchun litsenziyaga ega boʻlgan va mijozga boʻlgan majburiyatlarini bajara oladigan loyiha ishtirokchisi boʻlishi mumkin. Loyiha menejeri loyihani boshqaradi, yetkazib berish va muhandislik ishlarini muvofiqlashtiradi. Bunday holda, javobgarlik shartnoma doirasida loyiha boshqaruvchisiga yuklanadi. “Tayor holda topshirish” tizimi. Loyiha menejeri (menejer) loyiha- konstruktorlik firmasi boʻlib, mijoz u bilan loyihaning e’lon qilingan qiymati buyicha “tayor holda topshirish”shartnomasini tuzadi. Loyihalarni boshqarish tarixi Har qanday loyiha bir necha fazalardan (bosqichlardan) oʻtadi. Albatta, barcha fazalar (bosqichlar) orqali loyihani amalga oshirish uchun ular biron-bir tarzda boshqarilishi kerak. Shu ma’noda Misr piramidasi yoki Xitoyning buyuk devorining qurilishi kabi mashhur loyihalarni boshqargan. Boshqariluvchi - muvaffaqiyatsiz emas (muvaffaqiyatni faqat oʻz vaqtida bajarish yoki texnik natijalar bilan baholaymiz) - mudofaa, yoqilgʻi-energetika va sobiq Sovet Ittifoqining boshqa tarmoqlaridagi loyihalar ham boshqarilgan. XX asrning 50-yillarida bozor iqtisodiyotiga ega boʻlgan rivojlangan Gʻarb mamlakatlarida "Loyihalarni boshqarish" (Project Management) kabi mustaqil disipliniga ehtiyoj paydo boʻldi. Bu loyihalar miqyosini kengaytirish va loyiha

muvaffaqiyatining konsepsiyasi birinchi navbatda ajratilgan mablagʻlar, jamgʻarmalar va foyda marjlari miqdori bilan yakuniy xarajatlariga mos kelish yoʻli bilan oʻlchanganligi sabab boʻldi. Oxirgisi esa, oʻz navbatida, menejment mavzusini tashkil etuvchi bir qator vazifalarni hal qilishning murakkabligiga (tizimliligiga) bogʻliq edi. 50-yillarning oxirlarida loyihalarni boshqarishning birinchi usullaridan biri tarmoqni rejalashtirish va boshqarish usullari (CPM va PERT usullari) ishlab chiqildi. Dastlab ular “Atlas” raketa dasturini va katta sintetik tolalar zavodini qurishda foydalangan. 1960-yillarning oʻrtalarida bu uslublar faol oʻrganilib, va kamroq darajada SSSRning kapital qurilish amaliyotiga joriy etila boshladi. Shuni ta’kidlash kerakki, 1930 yillar oxirida sovet olimlari Gantt jadvallari va siklgrammalari yordamida taqvimli rejalashtirish va oqimli qurishning nazariy asoslarini va amaliy usullarini ishlab chiqdilar, bu esa koʻp jihatdan keyinchalik yaratilgan loyiha boshqaruv apparati poydevori hisoblanadi. 1970-yillarda Gʻarbda koʻplab yirik kompaniyalar, shiddatli raqobat sharoitida oʻz faoliyatlarining kengayishi va murakkabligi bilan javob beradigan loyihalarni boshqarish usullarini ishlab chiqish va qoʻllashni boshladi. Ushbu jarayonning tezlashishi kompyuter axborotlarini ishlash tizimlarini keng joriy etish orqali ta’minlandi. Hozirgi vaqtda loyiha boshqaruvi barcha rivojlangan mamlakatlarda e’tirof etilgan investitsiya uslubiga aylandi. Loyiha va investitsiyalarni boshqarishning oʻzaro bogʻliqligi Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng koʻlamli dasturiy maqsadlarni boshqarish usulini oʻz ichiga olgan har qanday qayta qurish jarayonini tartibga solishning tasdiqlangan vositasi boʻlib, unga muvofiq qator davlatlararo, mintaqaviy, tarmoq va ob’yektlarga moʻljallangan maqsadli dasturlar yaratildi. Ularning har biri oʻzaro bogʻliq boʻlgan kompleks (resurslar, atamalar va ijrochilar uchun) loyihalaridir. Ularning amalga oshirilishi loyihani boshqarish konsepsiyasiga asoslangan (project management). Konsepsiyaning asosi loyihaga

har qanday tizimning (masalan, korxonaning) boshlangʻich holatidagi vaqt va pul sarflashi bilan bogʻliq boʻlgan oʻzgarish sifatida qarashidir. Budjet va vaqt cheklovlari doirasida oldindan belgilangan qoidalarga muvofiq amalga oshiriladigan ushbu oʻzgarishlar jarayoni ushbu yangi sintetik fanning mohiyatini tashkil etadi. Bunday yondashuv iqtisodiyot va boshqaruvdagi barcha oʻzgarishlarni investitsiya loyihalari tizimiga, ularni boshqarishni esa investitsiyaviy boshqaruvga olib borishga imkon beradi (shuningdek, investitsiyalarni boshqarish ham deb aytadilar). Zamonaviy sharoitda loyihalarni boshqarish usullar va vositalartoʻplami investitsiyalarni boshqarishning yuqori samaradorli metodologiyasini oʻzida aks ettirib, quyidagilarga imkon beradi. • Investitsiyalar bozorini tahlil qilish va uning investitsion portfelini shakllantirish, uni rentabellik, xavf va likvidlik mezonlari boʻyicha baholash; • xavf omillari va noaniqliklarni hisobga olgan holda investitsiyalar samaradorligini baholash; • investitsiya resurslariga boʻlgan ehtiyojni baholash, qarzga olingan va qarz mablagʻlaridan foydalanishning maqsadga muvofiqligini baholash bilan kompaniya investitsion resurslarini shakllantirish strategiyasini ishlab chiqish; • muayyan loyihalarning investitsion jozibadorligini tanlash va baholash; • individual moliya vositalarining investitsion sifatini baholash va eng samarali vositalarni tanlash; • muayyan investitsiya loyihalari va dasturlarini amalga oshirishni rejalashtirish va tezkor boshqarish; • xaridlar va ta’minot tartibini shuningdek, loyiha sifatini boshqarishni tashkil etish; • investitsion jarayonni samarali amalga oshirishni, shu jumladan oʻzgarishlarni boshqarish va samarasiz loyihalarni oʻz vaqtida yopish (ayrim moliyaviy vositalarni sotish) va kapitalni qayta investitsiyalash boʻyicha qarorlar tayyorlash;

• loyihani tugallashni tashkil etish, koʻpincha loyihaning umuman bajarilishiga salbiy ta’sir koʻrsatadigan investitsiya boshqaruvining psixologik aspektlarini toʻliq hisobga olish. Boshqarish texnologiyasi Loyihalarni boshqarish jarayoni zamonaviylashtirilgan texnologiyalar bilan qoʻllab-quvvatlanishi kerak, yani kompyuterlashtirilgan boʻlishi lozim, bular uchun quyidagilar zarur: - loyihalarning hayotiy siklining barcha bosqichlari va fazalari boʻyicha ma’lumotlar bazalari va ma’lumotlar banklarini yaratish va dolzarb holatda ularni qoʻllab-quvvatlash; - zamonaviy avtomatlashtirilgan rejalashtirish va boshqarish tizimlarini, shuningdek ma’lumotlarni qayta ishlash va uzatish vositalarini joriy etish. Foydalanilayotgan axborot texnologiyasining murakkabligi (va shuning uchun narx) loyihaning murakkabligi va hajmiga mos kelishi kerakligini eslash kerak. Agar ushbu qoida buzilgan boʻlsa, mijozga qoʻllaniladigan texnologiyaning asossiz murakkabligi va bu juda muhim omilning ahamiyatini kamligini hisobga olib, asossiz yoʻqotishlarga yoʻl qoʻyiladi. Zamonaviy loyiha menejeri uchun eng qiyin narsa - bu boshqaruv jarayonini avtomatlashtirish emas (bu faqat mijozning zamonaviy apparat va dasturiy ta’minot uchun toʻlash qobiliyatining funksiyasi), balki texnik reglamentning eski tizimining parchalanishi va investitsion sohada shakllangan axborot"vakuumi" va zamonaviy sharoitlarga mos keladigan axborot faoliyatini qoʻllab-quvvatlaydigan yangi axborot tizimini "yolgʻiz" tashkil etishning iloji boʻlmaganligi haqidagi ma’lumotlar. Bunday sharoitda tajriba toʻplash jarayonini tashkil etish juda muhim - albatta, mashinaga yoʻnaltirilgan shaklda. Ushbu vazifalar doirasida loyihaning (dasturning) hal etilishi zamonaviy biznes inson oldida yuzaga keladigan muammolarni hal etishning samarali vositasini ta’minlaydi.

Adabiyotlar : 1. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996-yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 2. O‘zbekiston Respublikasi «Ixtirolar modellar va sanoat namunalari haqida» gi Qonuni 1994-yil 6- may, – Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ma’suliyatlar va xizmatlarni sertifikatlash to‘g‘risida» gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1006-xi, Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida» gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1002-xi, -Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 5. I.A.Karimov. Istiqlol imkoniyatlari va islohotlar samaralari. Xalq so‘zi. 2009-yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha ashkiliy chora tadbirlar to‘g‘risida. Toshkent 2009yil 9-dekabr.

Похожие

Invеstitsion loyihalarni baholash

Innovatsion loyihalarni boshqarish

Innovatsion loyihalarni boshqarish

Boshqarishning tashkiliy strukturalari

O`zbekistonda loyihalarni boshqarish tendensiyalari