Innovatsion loyihalarni boshqarish - Экономика - Рефераты

Innovatsion loyihalarni boshqarish

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

146 KB

Innovatsion loyihalarni boshqarish Reja: 1. Innovatsion loyihaning mohiyati va ahamiyati 2. Innovatsion loyihalarni baholashning asosiy mezonlari 3. Innovatsion loyihalar samaradorligini baholash 4. Innovatsion loyihalarni amaliyotga tatbiq etishni boshqarish

Innovatsion loyihaning mohiyati va ahamiyati Loyiha deb yangi texnik va ijtimoiy – iqtisodiy tizimni yaratish va o‘zlashtirishga qaratilgan maqsadli jarayonga aytiladi. Innovatsion loyiha o‘ta murakkab tizimni ifodalovchi bir biri bilan bevosita bog‘liq va o‘zaro tadbirni amalga oshiruvchilarning aniq maqsadga yerishishdagi ilmiy – texnikani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlaridir. Loyihalar, odatda, mazmunan izlanuvchi va tadqiqot loyihalariga bo‘linadi. Izlanuvchi loyiha innovatsion loyihalarning bir shakli hisoblanib, u halq xo‘jaligida ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga yega bo‘lgan muhim masalani hal etishga qaratilgan nazariy va amaliy tadqiqot va ishlanmalar hisoblanadi. Tadqiqot loyihalari texnik – iqtisodiy qarorlar asosida shakllanadi. Loyihada amalga oshiriladigan g‘oya, fikr va texnik qarorlar ahamiyatiga ko‘ra turli xil bo‘lishi mumkin. Modernizatsiya – bu yyerda keskin o‘zgarish bo‘lmaydi, mashina qurilma quvvatini, mehnat unumdorligini oshiruvchi yangi texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan oshirilishi ta’minlanadi. Novatorlik – yangi mahsulot konstruksiyasi o‘z yelementlari bo‘yicha avvalgilardan tubdan farq qiladi. Ildamlovchi – bu yyerda konstruksiya istiqbolli texnik qarorlarga asoslanadi. Pioner – bu yyerda avvallari mavjud bo‘lmagan material, konstruksiya va texnologiya yuzaga keladi. U yangi yoki avvalgi funksiyalarni bajarishi mumkin. Amaliyotda loyihalar ahamiyatiga ko‘ra: murakkabligi, davomliligi, bajaruvchilar tarkibi, qamrovi, innovatsion jarayondagi ishtiroki bo‘yicha turlanadi. Hal yetayotgan vazifalar qamrovi (ko‘lami) bo‘yicha innovatsion loyihalar quyidagilarga bo‘linadi: - mult-loyiha; - monoloyiha; - megaloyiha.

Mult-loyiha (kichik loyiha) – ko‘lami bo‘yicha katta bo‘lmagan sodda ishlam bilan cheklangan loyihadir. Ular buyurtmachining o‘zaro bir biriga bog‘liq g‘oyalari asosida tuziladi. Mono-loyiha – mult loyihalarning muqobil varianti hisoblanib, ularni cheklangan vaqt va manbalar bilan yagona loyiha bo‘yicha birlashvidir. Mega-loyiha – bu umumiy maqsad sari yo‘naltirilgan loyiha uchun zarur manbalar va uni bajarish uchun ketadigan vaqtga o‘zaro bog‘liq bir necha loyihalardan tashkil topgan maqsadli dasturlardir. Mega-loyihalarni shakllanishi va amaliyotga tatbiq yetilishi bir qator tarmoqlar, hududlar, sanoat – moliya guruhlari, yirik korporatsiya va davlatlar birlashuvini talab etadi. Megaloyihalar halqaro, mamlakat doirasida, milliy va hududiy haraktyyerda bo‘lishi mumkin. Loyihalar bajarilayotgan ishlar hajmi va davomiylik muddatiga ko‘ra: - qisqa muddatli (1-2 yil) - o‘rta muddatli (5 yilgacha) - uzoq muddatli (5 va undan ortiq yil) bo‘ladi. Loyiha tarkibi va bosqichlari(amaliyotga tatbiq etish) uning tarmoq va funksional moyilligini belgilaydi. Innovatsion loyihalarning asosiy bo‘limlari: loyiha mazmuni va dolzarbligi, loyihaning bosh maqsadi, ya’ni marketing tadqiqotlari va muammolar tarkibi asosida shakllanadi. Loyihani bosh maqsadini amaliyotga tatbiq etish tadbirlar tizimi quyidagicha: - loyihani kompleks asoslash; - loyihani amaliyotga tatbiq yetilishini ta’minlash; - loyiha yuzasidan yekspert xulosasi; Har qanday loyiha o‘zining murakkabligi va ish hajmidan qat’iy nazar quyidagi fazalarni o‘taydi. (jadvalga qarang) Loyihani tashkil etish va amaliyotga tatbiq etish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:

- investitsion loyiha g‘oyasini shakllantirish; - investitsion imkoniyatlarni o‘rganish; - loyihani texnik iqtisodiy jihatdan asoslash; - shartnoma hujjatlarini tayyorlash; - loyiha hujjatlarini tayyorlash; - qurilish montaj ishlari; - obyyektdan foydalanish; - iqtisodiy ko‘rsatkichlar monitoringi; jadval Loyihaning hayotiylik davri bosqichlari Инвестиция олди фазаси Инвестицион фаза Лойиҳанинг инвестиция олди тадқиқотлари ва режалаштириш Ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва амалиётга татбиқ этишга тайёрлаш Савдо-сотиқ амалга ошириш ва шартномалар имзолаш Лойиҳани амалиётга татбиқ этиш Лойиҳани якунлаш Башоратни ўрганиш (прогнозлаш) Лойиҳа қидирув ишлари режасини ишлаб чиқиш Шартномалар тузиш Лойиҳани амалга ошириш режасини ишлаб чиқиш Ишга туширишга тайёргарлик ишлари

Бошланғич фикрлар шартлари таҳлили ва лойиҳа Техник – иқтисодий асослаш, топшириқларни ишлаб чиқиш Қурилмани йетказиб бериш шартномаси График ишлаб чиқиш Обйектни ишга тушуриш концепциясини ишлаб чиқиш Инвестицияни лойиҳа олди асослаш ТИА тасдиқлаш, келишиш ва експертизадан ўтказиш Пудрат ишлари шартномаси Ишларни бажариш Натижалар таҳлили ва манбаларини жалб этиш Жойлаштириш: ўрнини танлаш ва келишув Топшириқни лойиҳалаштиришга бериш Режа тузиб чиқиш Мониторинг ва назорат Фойдаланиш Екологик асослаш Ишлаб чиқаришни келишиш ва тасдиқлаш - Лойиҳа режасига тузатма киритиш Ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва таъмирлаш Експертиза Инвестициялаш юзасидан якуний қарор қабул қилиш - Бажарилган ишларга ҳақ тўлаш Лойиҳани ёпиш Investitsion g‘oyani shakllantirish bosqichlari – bu o‘ylangan harakat rejasidir. Bu bosqichda investitsiya obyyekti va subyekti aniqlanadi. Investitsiya subyekti – investitsiyadan foydalanuvchi xo‘jalik yurituvchi subyektlardir. Investitsiya obektlariga quyidagilar kiritishimiz mumkin: yangi mahsulot ishlab chiqarishga mo‘ljallangan qurilayotgan, kengaytirilayotgan va rekonstruksiya qilinayotgan korxonalar, bino, imorat – inshootlar;

-alohida vazifani hal etishga qaratilgan qurilish kompleksi va rekonstruksiya qilinuvchi obyyektlar. Bu yyerda investitsiya kiritiladigan obyyekt yangi turdagi mahsulot ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yadi. Investitsion loyihalarda quyidagi investitsiya shakllari qo‘llaniladi: - pul mablag‘lari va unga tenglashtirilgan maqsadli jamg‘arma, oborot mablag‘lari, qimmatbaho qog‘ozlar masalan aksiya yoki obligatsiya zayem, garov kredit va hokazolar; - yyer; - imorat, inshoot, mashina va qurilmalar, o‘lchov asboblari va boshqalar; - pul yekvivaliyentiga yega bo‘lgan mulk huquqi. Amaliyotda investitsion loyihalar imkoniyatlarini tadqiq qilishda quyidagilar ko‘zda tutiladi: - yeksport va importni hisobga olgan holda oldindan mahsulot (xizmat)ga bo‘lgan talabni o‘rganish; - mahsulotni bazis, joriy va bashorat qilingan narxi darajasini baholash; - qatnashchilar tarkibi va loyihani amalga oshirishni tashkiliy – huquqiy shakllari yuzasidan takliflar tayyorlash; - oldindan tijorat samaradorligini baholash va umumlashgan normativlar bo‘yicha ko‘zlangan investitsiya hajmiga baho berish; - texnik iqtisodiy asosnoma bo‘yicha oldindan bahoni tayyorlash. - investitsion imkoniyatlar natijasi asoslarini tasdiqlash. - loyiha qidiruv ishlari shartnoma hujjatlarini tayyorlash. Investitsion imkoniyatlarni tadqiq etishning maqsadi – bu imkoniyatli investor uchun investitsion takliflarni tayyorlash hisoblanadi. Agar bu yyerda investorda ehtiyoj yo‘q bo‘lsa, unda barcha ishlar ishlab chiqaruvchi hisobiga to‘g‘ri keladi. Loyihani texnik iqtisodiy jihatdan to‘la asoslash quyidagilarni ko‘zda tutadi: - keng qamrovli marketing tadqiqotlarni olib borish;

- mahsulot ishlab chiqarish dasturini ishlab chiqish; - boshlang‘ich hujjatlarni tayyorlash; - texnik qarorlarni ishlab chiqish; - arxitektura - rejalashtirish va qurilish qarorlari tayyorlash; - muhandislik ta’minoti; - fuqaro muhofazasi va atrof-muhitni himoya qilish tadbirlari; - qurilish ishlarini tashkil etish tartibi; - fuqaro, uy-joy qurilish bo‘yicha zaruriy ma’lumotlarni yig‘ish; - korxonani boshqarish tizimi, ishchi va xodimlar mehnatini tashkil etish. smeta, moliya hujjatlarini shakllantirish: ishlab chiqarish harajatlari, kapital sarflar hisobi, korxona tomonidan yillik tushum hisobi, aylanma mablag‘ga ehtiyojni aniqlash va hokazo; - tavakkalchilikni baholash; - loyihani amalga oshirish muddatini rejalashtirish; - loyihani tijorat samarasini baholash; - loyihani to‘xtatish shartlarini shakllantirish. Innovatsion loyihalarni baholashning asosiy mezonlari Korxona o‘zining tadbirkorlik faoliyatida tavakkalchilikni kamaytirish uchun, birinchi navbatda, innovatsion loyihani chuqur tahlil yetib chiqmog‘i lozim. Odatda, innovatsion loyiha bir korxonaga samarali bo‘lsa, ikkinchi korxona uchun samarasiz bo‘lishi ham mumkin. Chunki uning samarasi korxonaning joylashgan joyi, asosiy innovatsion loyiha bo‘yicha xodimlarning intellektual salohiyati (bajarishga qodirligi), asosiy ishlab chiqarish fondlarining holati kabi bir qator obyyektiv va subyektiv omillarga bog‘liq. Barcha sanab o‘tilgan omillar innovatsion loyiha natijasiga bevosita ta’sir etadi, lekin ularni doimo miqdor

jihatdan baholash qiyin, ayrim hollarda buning imkoniyati ham yo‘q. Shu boisdan amalga oshiriladigan innovatsion loyihani uni tanlash bosqichida har bir aniq olingan korxonada innovatsion loyihaga ta’sir ko‘rsatuvchi o‘zining omillari mavjudligini inobatga olish maqsadga muvofiqdir. Hozirda innovatsion loyihani baholovchi universal tizim mavjud emas, ammo ayrim omillar barcha innovatsion korxonalarga nisbatan umumiy harakterga yega. Shu boisdan ushbu omillarni ayrim innovatsion loyihalarni baholash mezoni sifatida qarash mumkin. Quyidagi jadvalda innovatsion loyihalarni baholash mezonlari tarkibi keltirilgan. jadval Innovatsion loyihalar mezonlari 1. Ijtimoiy-iqtisodiy tavsifnoma 1.1. Ijtimoiy (hayot tarzi). 1.1.1. Ijtimoiy qoniqishi. 1.1.2. Salomatligi. 1.1.3. Shaxsiy xavfsizligi. 1.1.4. Madaniyatligi. 1.1.5. Ma’lumoti. 1.1.6. Turmush tarzi. 1.1.7. Bandlik darajasi. 1.2. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishga qo‘shgan hissasi. 1.2.1. Aholini yenergiya va issiqlik manbalari bilan ta’minlanishi. 1.2.2. Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlanishi. 1.2.3. Aholini transport va aloqa vositalari bilan ta’minlanishi. 1.3. Iqtisodiy. 1.3.1. Manbalardan foydalanish samaradorligini ortishi: A) mehnat manbalari; B) material manbalar; V) moliya manbalari; G) axborot manbalari.

1.3.2. Yuqori iqtisodiy samara beruvchi yangi mahsulotlar yaratilishi. 1.3.3. Iqtisodiyotdagi yirik o‘zgarishlarga qo‘shgan hissasi. 1.4. Bozor o‘lchamlari. 1.4.1. Ichki bozorda: A) talab; B) importni o‘rnini bosish; V) mahsulot rentabelligi; G) investitsiya iqtisodiy samarasi; D) raqobat kurashidagi o‘rni; YE) tijorat tavakkalchiligi. 1.4.2. Tashqi bozorda mahsulotlarning raqobatbardoshligi: A) talab; B) yeksport salohiyatning ortishi; V) investitsiyaning iqtisodiy samarasi; G) raqobat kurashidagi o‘rni; D) tijorat tavakkalchiligi. 2. Milliy xavfsizlik ta’minlanishi 1.5. O‘zbekistonning mudofaa qudratiga qo‘shgan hissasi 1.6. Yekologik xavfsizlikka qo‘shgan hissasi 1.2.1 Atrof-muhitga zararli moddalarni chiqishini kamaytirishga qo‘shgan hissasi: - atmosfera; suv havzalariga; yyer va yyer manbalari; 1.2.2 Tabiatni qayta tiklashga qo‘shgan hissasi 3. Ilmiy - texnik tavsifnoma 3.1. Jahon andozalariga mosligi. 3.2. Yo‘lboshchilik holatini qo‘llab-quvvatlashdagi hissasi. 3.3. Boshqa ilmiy-texnik yo‘nalishlarni yuksalishiga qo‘shgan hissasi. 3.4. Ilmiy-texnik salohiyatni yuksalishiga qo‘shgan hissasi.

3.5. Yangiliik darajasi. 3.6. Yirik texnologik o‘zgarishlarga qo‘shgan hissasi. 3.7. Oldingi dastur va rejalarga kiritilganligi. 3.8. Yuzaga chiqish holatining darajasi. 3.9.1. Fundamental ishlarning mavjudligi. 3.9.2. Tadqiqot uchun yuqori malakali kadrlar borligi. 3.9.3. Ishlab chiqarish va tajriba bazasining mavjudligi. 3.9.4. Loyihani muddatida amalga oshirishdagi texnik va tashkiliy tavakkalchilik. 4. Iqtisodiy tavsifnoma 1.1. Loyiha sarflari. 1.1.1. Ilmiy tekshirish ishlariga. 1.1.2. Tajriba konstruktorlik ishlariga. 1.1.3. Namuna nusxasiga. 1.1.4. Ishlab chiqarishni tashkil etishga. 1.1.5. Ishlab chiqarish jarayoni kapital sarflari. 1.1.6. Harajatlarni qoplash muddati. 1.2. Kutilayotgan foyda. 1.2.1. Umumiy foydaning imkoniyatli miqdori. 1.2.2. Valuta foydasining kutilgan miqdori. 1.2.3. Foyda olish vaqti boshlanishi. 1.2.4. Investitsiya rentabelligi. Investitsion loyihalarning to‘la bahosi yuqoridagi mezonlarni va loyiha asosiy yelementlarini tahlilini o‘z ichiga oladi. jadval Innovatsion loyihalarni baholash mezonlari Мезонлар Баҳо 1 2 3 4 5 Корхона қадри, сиёсати стратегияси ва

моҳияти. 1. Илгариги стратегияларни ўрнини босувчанлиги. 2. Истеъмолчи таклифига лойиҳанинг мосланганлиги. 3. Лойиҳани корхона таваккалчилигига мослиги. 4. Таваккалчини вақт доираси. Маркетинг 1. Лойиҳани бозорнинг маълум бир эҳтиёжига мослиги. 2. Бозорнинг умумий сиғими баҳоси. 3. Бозордаги ҳисса (улуш баҳоси). 4. Тижорат ютуғи еҳтимоли. 5. Сотишнинг кутилган ҳажми. 6. Рақибларга баҳо. 7. Мавжуд сотиш каналлари билан келишишганлиги. ИТ ва ТК ишлари 1. Лойиҳани корхона инновацион стратериясига мослиги. 2. Техник қувват еҳтимоли. 3. Лойиҳани ишлаб чиқариш қиймати ва вақти. 4. Патент ҳуқуқи бузилишининг йўқлиги. 5. Келгусида ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар имконияти. 6. Илмий - техник манбаларнинг мавжудлиги. 7. Маҳсулот ёки ишлаб чиқариш жараёнини атроф-муҳитга зарарли таъсири мавжудлиги. 8. Лойиҳани атроф-муҳит муҳофазаси жорий ва истиқболли қонунчилигига мослиги.

Молия 1. ИТ ва ТК ишлари қиймати. 2. Ишлаб чиқариш сарфлари. 3. Маркетинг тадқиқотлари қиймати. 4. Тегишли муддатга молиявий ресурслар мавжудлиги. 5. Корхонанинг бошқа лойиҳалари билан келишилганлиги (мослиги). 6. Кутилган фойда нормаси. 7. Лойиҳа бўйича молиявий маблағлар самарадорлиги критериясини ишлаб чиқиш. Ишлаб чиқариш Корхонанинг илмий-техник ходимлари сони ва малакасини лойиҳани амалга оширишга мос келиши Лойиҳанинг корхона ишлаб чиқариш қувватлари билан мослашганлиги Хомашё материал ва бутловчи қисмлар қиймати Ишлаб чиқариш ҳаражатлари Ишлаб чиқаришни хавфсизлиги даражаси Izoh: 5 – juda yuqori baho. 4 – yuqori baho. 3 – qoniqarli baho. 2 – past baho. 1 – juda past baho. Ekspertlar loyiha to‘g‘risida to‘la ma’lumotga yega bo‘lishlari uchun barcha masalalarni to‘la o‘rganib chiqishlari shart, so‘ngra umumlashgan natijalardan kelib chiqib loyiha samarasiga baho beradi.

Sifatli baholash uchun aniq ma’lumotlar kerak bo‘ladi, ularni tarkibi quyidagi jadvalda berilgan. jadval Obyyektiv ma’lumotlarni miqdoriy o‘lcham va innovatsion loyihaga ajratilgan (berilgan) tavsifnoma Kiruvchi - Iqtisodiy samaradorligining ortishi; - Asosiy ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yyechishga qo‘shgan hissasi; - Ichki bozorda raqobatbardoshligi; - Yirik strukturaviy siljishlarga qo‘shgan hissasi; - Yekologik xavfsizlikka qo‘shgan hissasi; - To‘la harajatlar (dinamikasi); - IT va TKI to‘la harajatlari: - texnologiya bo‘yicha; - yiriklashgan texnologiya bo‘yicha; - ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha; Sifat

1. Buyurtmachilarning mavjudligi; 2. Tashqi bozorda raqobatbardoshligi; 3. Ichki bozorda raqobatbardoshligi; 4. Boshqa ustuvor yo‘nalishlarni rivojlanishiga qo‘shgan hissasi; 5. Yangiligi va istiqboli darajasi; 6. Halqaro darajada bashorat qilayotgan texnologiyaga mahsulotning mos kelishi; 7. Muammoda ilmiy-texnik salohiyatning mavjudligi; 8. Tavakkalchilik, ilmiy-texnik tavakkalchilik, tijorat tavakkalchiligi; 9. Talab yetiladigan ko‘mak; Usuvor yo‘nalish deyilganda, asosan, davlatning ijtimoiy – iqtisodiy siyosatini amalga oshirilishi va mamlakat taraqqiyoti oldiga qo‘yilgan vazifalarni hal etish maqsadi tushuniladi. Usuvor tanlangandan so‘ng innovatsion faoliyatni rivojlantirishni strategik yo‘nalishlari va tadbirkorlikni Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash strategiyasi aniqlanadi. Strategiyani boshlang‘ich bosqichida telekomunikatsiya, oziqovqat, yengil sanoat tarmoqlari, qurilish, kichik biznesda investitsiya manbalaridan samarali foydalanish nazarda tutiladi. Ikkinchi bosqichni tarmoqda amalga oshirish, qaysiki O‘zbekistonning aniq bir raqobat imkoniyatlari mavjud bo‘lgan (yoqilg‘iyenergetika kompleksi) sohalarni yuksaltirishga ye’tibor qaratiladi. Uchinchi bosqichda strategiyani hayotga tatbiq etish imkoniyatlari yuzaga keladi. Barcha uchala strategiya ham ichki va tashqi sharoitni yaratishda Davlatni tegishli yordamiga muhtoj. Tashqi sharoitlarga innovatsion faoliyatni rag‘batlantirish va raqobatbardoshlikni oshirishga yordam beradigan soliq siyosati, bojxona to‘lovi, tariflarni kiritishimiz mumkin.

Innovatsion faoliyat samaradorligini oshiruvchi ichki sharoitlarga korxonalarni restruktizatsiya va isloh qilishni kiritishimiz mumkin. Yuqoridagilardan tashqari tashqi shartlarga, shuningdek, ilmiy muassasalarga qaytarib bermaslik sharti bilan ajratilgan muhim ahamiyat kasb etadigan mahalliy dastur va grantlarni ham kiritishimiz mumkin. Mamlakatimizda ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini yanada yuksaltirish va uni halqaro doiradagi mavqeini oshirish borasida bir qator ijobiy tadbirlar amalga oshirilmoqda. Uni quyidagilarda yaqqol ko‘rishimiz mumkin: - natijaga qarab texnologiyadan foydalanish tamoyiliga o‘tish; - faol innovatsion siyosatga o‘tish; - tajriba konstruktorlik ishlarini samarali - rivojlanishini ta’minlaydigan “O‘yin qoidasi” ni tasdiqlash, hamda bunda baholar aktivligini maksimallashtirish; - moliyaviy resurslarni yo‘nalishlar, dasturlar va loyiha bo‘yicha taqsimlanishni rejalashtirishda ustuvorlik va - harajatlar tahliliga keng asoslanish; - ilmiy-texnik tadqiqotlarni Davlat tomonidan qo‘llab - quvvatlashning turli shakllaridan foydalaniladi; - loyiha natijalarini nazorat qilish va boshqalar; Ushbu va boshqa talablarni amalga oshirish uchun uning barcha bo‘g‘in va davrlarida umumlashgan samarali metodika ishlab chiqilishi lozim. Innovatsion loyihalar samaradorligini baholash Investitsion loyiha samarasi haqida oldingi bo‘limlarda atroflicha to‘xtalib o‘tilgan. Yendi investitsion loyihani samaradorligini asosiy ko‘rsatkichlariga to‘xtalish maqsadga muvofiq. Iqtisodiy adabiyotlarda investitsion loyihaning samaradorligini harakterlovchi uchta ko‘rsatkich ko‘zga tashlanadi:

1. Innovatsiyaning halq xo‘jaligi samarasi – bu loyihani butun halq xo‘jaligi sohasida hudud va tarmoqlardagi samarasini ifodalaydi. Budjet samaradorligi ko‘rsatkichi loyihani amalga oshirish natijasini tegishli budjetlar daromadi va harajatiga ta’sirini ko‘rsatadi. Bu yyerda samara loyihani tatbiq etish yevaziga budjet daromadalarini harajatlaridan ortib ketishida ifodalanadi. Budjet samaradorligi ko‘rsatkichi loyihani amalga oshirish natijasini tegishli budjetlar daromadi va harajatiga ta’siri. Bu yyerda samara loyihani tatbiq etish yevaziga budjet daromadalarini harajatlaridan ortib ketishida ifodalanadi. Budjet samarasida loyihaning budjetga ta’siri hisobga olinadi. Halq xo‘jaligi samarasi quyidagi holatlar bilan ifodalanadi: • oxirgi ishlab chiqarish natijalari; • ijtimoiy –iqtisodiy natijalari; • to‘g‘ri moliyaviy natijalar; Chet yel banklari, firmalari kredit va zayomlari. 3. Tijorat samarasi – bu loyihani iste’molchilar uchun moliyaviy ta’sirini ifodalaydi. Loyiha tijorat samaradorligi deb loyihada belgilangan samara darajasini ta’minlovchi harajat va moliyaviy natijalardagi qatnashchilarning ulushiga aytiladi. Bu yyerda samara darajasi sifatida ma’lum bir qadamda olingan aniq pul oqimi ko‘rinadi. Investitsiya samaradorligi deyilganda V. G. Medinskiy bir qator ko‘rsatkichlarni tavsiya etadi. Ular jumlasiga investitsiyani qoplash muddati, investitsiya samaradorligi koyeffitsiyenti, pul oqimlarining diskonti, sof joriy qiymat, investitsiya rentabelligi kabi ko‘rsatkichlarini kiritish mumkin. Iqtisodiy adabiyotlarda investitsiya samaradorligi umumiy sof foydaning umumiy kapital mablag‘lar sarfi summasiga nisbati bilan aniqlanadi. Js = USF/USKM Bu yerda Js – investitsiya samaradorligi, koyeffitsiyentda

USF – umumiy sof foyda, so‘m USKM – umumiy sarflangan kapital mablag‘ hajmi, so‘m Investitsion loyiha samaradorligini baholashning yana bir usuli bu o‘rtacha yillik foydaning investitsiya o‘rtacha miqdoriga nisbatidir. Js = UYF/IUM Bu yerda Js – investitsiya samaradorligi, koyeffitsiyentda UYF – o‘rtacha yillik foyda, so‘m IUM – investitsiya o‘rtacha miqdori, so‘m Bu ayrim manbalarda ko‘rsatkich investitsiyaning buxgalteriya rentabelligi ham deb ataladi. Samaradorlikni belgilovchi keng tarqalgan oddiy usullaridan biri investitsiya qoplash muddati hisoblanadi. Qoplash muddati, odatda, mazmun jihatdan investitsiya samaradorligi ko‘rsatkichining teskari ko‘rinishi hisoblanadi. T=USKM/USF yoki T=IUM/UYF Ammo V.G.Medinskiy investitsiyani qoplash muddatini aniqlashda o‘ziga xos usulni tavsiya yetgan. Bu tavsiyaga ko‘ra qoplash muddati investitsiyaning yillik amortizatsiya ajratmasi bilan yillik sof foyda yig‘indisi nisbati orqali aniqlanadi. T= I/IA+ISF Bu yyerda I – investitsiya umumiy qiymati, so‘m IA – amortizatsiya ajratmasi, so‘m ISF – yillik sof foyda Yuqoridagi ko‘rsatkichlardan foydalanish ilmiy muassasalarda o‘zining ijobiy samarasini beradi. Innovatsion loyihalarni amaliyotga tatbiq etishni boshqarish Innovatsion loyihalarni amaliyotga tatbiq etishi bosqichmabosqich amalga oshiriladi.

Innovatsion loyihalar bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlar aniqlanib takliflarni shakllantirib, o‘ta zarur texnologiyalarni aniqlash jarayonida quyidagilarga alohida ye’tibor qaratiladi: Birinchidan, maqsadga yerishishning yeng sezilarli mezonlari tartibi ye’tiborga olinadi. Ikkinchidan, ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshirilayotgan har bir loyihaga ko‘rsatkichlarni yaxshilash darajasiga qarab «Past», «O‘rtachadan past» «O‘rtacha», «O‘rtachadan yuqori», «Yuqori» baho beriladi Uchinchidan, “O‘rtachadan yuqori”, “Yuqori” baho ola olmagan texnologiyalar kelajakda muhokamadan chiqarib tashlanadi. Bu yyerda hisob-kitoblar aniq bir davr va baholarda amalga oshirilib baholar yekspertlar tomonidan qo‘yiladi. Yuqori baho o‘lchamlari amaliy qaror qabul qilish jarayonida ham o‘zgarishi mumkin Moliyaviy resurslarni taqsimlash loyihalar o‘rtasida “Harajat-foyda” (samara) qoidasiga asoslangan holda amalga oshirilib, bu yyerda ustuvor loyihalarga alohida ye’tibor qaratiladi. Amaliyotda ustuvorlilik darajasi quyidagicha aniqlanadi: - 1. Har bir loyiha quyi darajada ikki xil ko‘rsatkich bilan aniqlanadi: - oxirgi natija; - reja bo‘yicha ishlab chiqarilgan mahsulotlarga ketgan harajat; 2. Samaradorlik ko‘rsatkichlari loyihaning ahamiyati bo‘yicha hisoblanadi. Bu yyerda yerishilgan natija qilingan harajatga taqqoslanadi; 3. Barcha loyihalar ustuvorligi va samara darajasiga qarab tartibga keltiriladi; Shundan qilib, boshlang‘ich tanlab olish bosqichida loyihalar uchta guruhga bo‘linadi: - o‘ta muhim ustuvor loyiha; - ustuvor loyiha; - farqi bor loyiha;

Birinchi va ikkinchi guruh loyihalari kelgusi bosqichda qayta ishlashga o‘tkaziladi. O‘ta muhim va ustuvor yo‘nalishlarning loyihalari dastlabki tanlovi ilmiy – texnik taraqqiyotni ustuvor yo‘nalishlarini tanlash va baholashning umumiy qoidalari asosida amalga oshiriladi. Tanlov quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: 1. Dastlabki, loyihani baholashni o‘tkazishning asosiy yo‘nalishlarini ajratib ko‘rsatish, ya’ni asosiy muammolarni hal etishda alohida ahamiyat kasb yetuvchi ustuvor yo‘nalishlarni ajratib ko‘rsatish. 2. Belgilangan yo‘nalishlar bo‘yicha loyihalarni tanlash. 3. Loyihalarni belgilangan yo‘nalishlar bo‘yicha kengaytirish, qismlarga ajratish. 4. O‘ta muhim muammolar bo‘yicha loyihalar tanlovi talablarini shakllantirishda texnologiya hissasini baholash. 5. Loyiha tanloviga hujjatlar tayyorlash. 6. Bozor uchun loyiha namunasi ishlab chiqish. 7. Loyiha tanlovi nizomini ishlab chiqish. 8. Loyiha ishtirokchilariga tanlov haqida ma’lumotlarni yyetkazish. 9. Loyiha tanlovini o‘tkazish. 10. Yekspertiza ishchi qo‘llanmasini ishlab chiqish. 11. Yekspert guruhini tashkil etish va yekspertiza o‘tkazish. 12. Yekspertiza va hisob–kitob natijalari bo‘yicha loyihaga baho berish. 13. Istiqbolsiz loyihalarni chiqarib tanlash. 14. Loyihani metodik shakllantirish uchun hujjatlarni ishlab chiqish: а ) budjet buyurtmasi; b) davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashga ariza. 15. Loyihalarni amaliyotga tatbiq yetilishida Davlat tomonidan qo‘llab- quvvatlashni tanlashga dastlabki tavsiyalar.

16. Davlat qo‘llab-quvvatlash shakllari bo‘yicha yakuniy budjet arizasini tuzish. Bu yyerda loyiha maqsadi shakllantiriladi, budjet buyurtmasi tayyorlanadi, manbalar tasdiqlanadi, natija nazorat qilinadi va tegishli tuzatmalar kiritiladi.

Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996-yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 2. O‘zbekiston Respublikasi «Ixtirolar modellar va sanoat namunalari haqida»gi Qonuni 1994-yil 6- may, – Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ma’suliyatlar va xizmatlarni sertifikatlash to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1006-xi,Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1002-xi,-Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 5. I.A.Karimov. Istiqlol imkoniyatlari va islohotlar samaralari. Xalq so‘zi. 2009-yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha tashkiliy chora tadbirlar to‘g‘risida. Toshkent 2009yil 9-dekabr. 7. A.Abdullayev, Q.Muftaydinov, X.Aybeshov “Kichik biznesni boshqarish” darslik. Toshkent Moliya 2003y.

Похожие

Innovatsion loyihalarni boshqarish

Xodimlarni innovatsion boshqarish

O`zbekistonda loyihalarni boshqarish tendensiyalari

Loyihalarni boshqarish metodologiyasining hozirgi holati

Innovatsion firmalarni strategik boshqarish