Қишлоқ хўжалиги менежментида ишлаб чиқариш харажатлари, маҳсулот таннархи ва ишлаб чиқариш рентабеллиги - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги менежментида ишлаб чиқариш харажатлари, маҳсулот таннархи ва ишлаб чиқариш рентабеллиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида ижтимоий ишлаб чиқариш ҳаражатлари ва таннарх тушунчаси. 2. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини таннархини пасайтириш йўллари 3. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши рентабеллиги тушунчаси ва уни аниқлаш. 4. Корхонанинг рентабеллигини ошириш йўллари

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигида ижтимоий ишлаб чиқариш харажатлари ва таннарх тушунчаси Қиймат, таннарх, баҳо, фойда каби иқтисодий категорияларни ҳаракат этиш қонунларини билмасдан туриб, ялпи ва соф даромад, ретабеллик, капитал маблағларнинг тушуниб бўлмайди. Бусиз қишлоқ хўжалигида қиймат қонуни ҳаракатидан онгли равишда фойдаланиш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга эришиш мумкин эмас. Жонли ва буюмлашган меҳнат сарфидан ташкил топган ижтимоий ишлаб чиқариш ҳаражатлари бутун ишлаб чиқариш усулига тегишли бўлиб, жамият учун зарур маҳсулотни ишлаб чиқариш учун сарфланган ҳақиқий меҳнат миқдорини акс эттиради. Бу ҳаражатлар иш вақти билан ўлчанади. Жамиятнинг маҳсулот ишлаб чиқаришга қилган жами ҳаражатлари маҳсулотларни бутун қиймати билан белгиланади. Жамиятда бу ҳаражат уч қисмдан: 1. ишлаб чиқариш воситаларининг маҳсулот қийматига ўтган қисми (С); 2. зарурий меҳнат билан яратилган маҳсулот қиймати (У); 3. жамият учун яратилган қўшимча меҳнат маҳсулоти қиймати (М) дан иборатдир. Ижтимоий қийматнинг ишлаб чиқариш воситаларининг маҳсулот қийматига ўтган қисми ва зарурий меҳнат билан яратилган маҳсулот қиймати йиғиндиси қишлоқ хўжалиги корхоналари маҳсулотининг таннархини ташкил этади (С Қ У). Маҳсулот таннархи шу маҳсулот қийматининг пул билан ифодаланган бир қисми бўлиб, бу қисм истеъмол қилинган ишлаб чиқариш воситалари қиймати ва меҳнатга тўланган ишҳақи қийматини ўз ичига олади. Ҳар бир корхона томонидан ҳаражатлар, ишлаб чиқариш воситалари ва меҳнатга ҳақ тўлаш учун сарф қилинган маблағлар қиймат формасида доим қоплаб турилишининг, бинобарин ҳисобга олиб борилишининг объектив зарурлиги таннархнинг алоҳида иқтисодий категория бўлишини тақозо

www.arxiv.uz қилади. Шу сабабли қийматнинг таннархда гавдаланган қисми ҳар бир корхона учун катта аҳамиятга эгадир. Корхона ўз маҳсулотни сотиб шундан келган даромад ҳисобига ўз ҳаражатларини маҳсулот таннархини қоплайди. 1. Индивидуал таннарх айрим корхонага маҳсулот қанчага тушганлигини кўрсатади; 2. Соҳа таннархи маҳсулот ва корхоналар бевосита қарам бўлган соҳага ўртача қанчага тушганлигини кўрсатади; 3. Ишлаб чиқариш таннархи маҳсулотларни етиштириш ва сақлаш билан боғлиқ ҳаражатлардан ташкил топади. 4. Тўла таннарх маҳсулотни етиштириш, сақлаш ва реализация қилиш билан боғлиқ жараёнларни ифода этади. 5. Режали таннарх ишлаб чиқариш режасида маҳсулот бирлигини етиштириш учун режалаштирилган ҳаражтлар йиғиндисидир. У меъёрлар асосида 1 ц маҳсулот ёки 1 гектар экин майдонига сарфланган меҳнат, пул ва моддий ҳаражатларга кўра ҳисобланади. 6. Ҳақиқий таннарх машсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган ҳақиқий ҳаражатлар йиғиндисидир. Устама ҳаражатлар асосан ишлаб чиқаришни бошқариш ва унга хизмат қилиш билан боғлиқ ҳаражатлардир. Бу ҳаражатлар икки группага: умумишлаб чиқариш ва умумхўжалик ҳаражатлари группаларига бўлинади. Умумишлаб чиқариш ҳаражатларига тармоқни ташкил этиш ва унга хизмат қилиш билан боғлиқ ҳаражатлар киради. Умумхўжалик ҳаражати корхонанинг ишлаб чиқаришини бошқариш ва унга хизмат қилиш билан боғлиқ ҳаражатлардан ташкил топади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини таннархини пасайтириш йўллари Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштиришда кўп омиллар, шу жумланадан, меҳнат, уруғлик, ем-ҳашак, ёнилғи-мойлаш материаллари, ўғит,

www.arxiv.uz амортизация, жорий ремонт, устама ҳаражатлар ва ҳоказо бевосита ва билвосита ҳаражатлар қатнашади. Маҳсулот таннархида энг кўп ҳаражат маҳсулот етиштириш учун қилинадиган меҳнат сарфидир. Ўзбекистон хўжаликларида 1 ц пахта етиштириш учун қилинадиган ҳаражатнинг 60,3 % и меҳнат сарфига тўғри келади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштиришни кўпайтиришга эришмоқ учун тупроқ унумдорлигини мунтазам равишда ошириш лозим. Маҳсулот таннархини пасайтиришда моддий, пул ва меҳнат сарфларини тежаб-тергаб сарфлаш катта аҳамиятга эга. Маҳсулот таннархини мунтазам равишда пасайтиришга эришиш омилларидан бири таннархни илмий асосда режалаштиришдир. Хўжаликларда маҳсулот таннархи илмий асосда тузилган технологик карта асосоида ҳисобланмоғи лозим. Моддий, пул ва меҳнат ҳаражатлари қўлланилаётган меъёрларга тўла риоя қилинган ҳолда аниқланмоғи шарт. Акс ҳолда режа асосида белгиланган таннарх ҳақиқий ҳаражатни акс эттира олмай, маҳсулот таннархини сунъий равишда ортиб кетишига олиб келади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши рентабеллиги тушунчаси ва уни аниқлаш Рентабеллик хўжалик ривожланаётганлиги, унинг фаолияти самарадорлигини аниқлаб берувчи иқтисодий кўрсаткичдир. Қишлоқ хўжалик корхонаси рентабеллиги шуни билдирадики, уларнинг маҳсулотни сотишдан оладиган даромади фақат маҳсулот таннархини қоплабгина қолмай, балки корхона маҳсулот етиштириш учун қилинган ҳаражат миқдоридан ортиқроқ маблағ, яъни соф даромад вужудга келтирмоғи лозим.

www.arxiv.uz Корхонанинг рентабеллиги фақат жонли ва буюмлашган меҳнатлардан фойдаланиш самарадорлигини кўрсатибгина қолмай, балки реализация қилинган маҳсулот миқдори, сифати, ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва уни бошқариш услубининг такомиллашиши даражасини ҳам акс эттиради. Рентабеллик хўжаликни оқилона юритиш, маблағларни тежаб-тергаб харажат қилиш учун, жамиятга керакли маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ривожлантиришни рағбатлантириш учун муайян замин яратади. Натижада корхоналар қилган ҳаражатлари эвазига ҳар хил фойда оладилар. Шунинг учун рентабелликни аниқлаш зарурияти келиб чиқади. Корхонанинг рентабеллигини аниқлашда рентабеллик даражаси деб аталувчи кўрсаткичдан фойдаланилади. Рентабеллик даражаси дейилганда соф даромаднинг маҳсулот етиштириш ва уни реализация қилиш билан боғлиқ моддий, пул ва меҳнат сарфлари йиғиндисига бўлган ва фоиз билан ифодаланган нисбати тушунилади. Рентабеллик даражаси ички кўрсаткич ёрдамида аниқланади. Биринчи кўрсаткич, маҳсулот етиштиришда бевосита қатнашган ва маҳсулот таннархини ташкил этган ҳражатни ифодалайди: РтқМф / Тм * 100 % бунда: Рт – таннархга нисбатан рентабеллик даражаси, %; Мф – маҳсулотни сотишдан келган фойда, сўм; Тм – сотилган маҳсулот таннархи, сўм. Бу кўрсаткич жорий ҳаражатларни, маҳсулотни ифодлаб ишлаб чиқариш самарадорлигин акс эттирмайди. Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалиги техника билан қуролланиш ва таъминланиш даражаси орта бориши туфайли рентабеллик жорий ҳаражатлар қопланишини акс эттирибгина қолмай, балки мавжуд ишлаб чиқариш фондлари амортизацияси қопланиши даражасини ҳам тўла акс эттириш керак. Бунда рентабеллик даражаси фойдани ўртача йиллик

www.arxiv.uz ишлаб чиқариш фондлари ва оборот маблағи йиғиндисига бўлиш билан аниқланиб фоиз билан ифодаланади. РфқМж / Фи Қ Фа * 100 % бунда: Рф – фондларга нисбатан рентабеллик даражаси, %; Мж – фойда, сўм; Фи – ўртача йиллик асосий ишлаб чиқариш фондлари қиймати, сўм; Фа – оборот маблағи, сўм. Иккинчи кўрсаткич қўлланилаётган ҳамма ишлаб чиқариш фондларини қоплашни акс эттиради. Бу кўрсаткич ҳар бир сўмлик асосий фондлар қиймати ва айланма маблағлар ҳисобига олинган фойда миқдорини ифодалайди. Ҳар иккала кўрсаткич бир-бири билан узвий боғланишда бўлиб, маҳсулот етиштиришда фойдаланилаётган ҳаражатлар самарадорлигини акс эттиради. Лекин, рентабелликнинг иккинчи кўрсаткичи биринчи кўрсаткичга нисбатан рентабеллик даражасини анча паст кўрсатади. Чунки, иккинчи кўрсаткичда фақат ишлаб чиқаришга бевосита қатнашган ишлаб чиқариш воситалари ва айланма маблағ қиймати олинмай, балки хўжаликдаги ўртача йиллик асосий ишлаб чиқариш фондлари қиймати ва айланма маблағлар олинади. Иккинчи кўрсаткич ишлаб чиқариш рентабеллигини тўлароқ ифода этади. Корхонанинг рентабеллигини ошириш йўллари Корхонанинг рентабеллигини ошириш жуда кўп омилларга боғлиқ бўлиб, уларни қуйидаги группаларга киритиш мумкин: 1. маҳсулот таннархини мунтазам пасайтиришга таъсир этувчи омиллар; 2. қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини изчиллик билан интенсив ривожлантириш асосида ҳар гектар экинзордан олинадиган хосилни ошириш

www.arxiv.uz ва ҳар бир чорва молларидан олинадиган маҳсулотни кўпайтьиришга таъсир қиладиган омиллар; 3. маҳсулот сифатини яхшилашга таъсир этадиган омиллар; 4.маҳсулотларни реализация қилишда баҳоларни такомиллаштириш билан боғлиқ омиллар.

Похожие

Ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот сотиш таҳлили

Корхонанининг ишлаб чиқариш фаолияти, харажатлари фойдаси ва рентабеллиги

Ишлаб чиқариш менежментида маркетинг тадқиқотлари тизими

Комплекс ишлаб чиқариш харажатларининг тақсимланиши ва қўшимча (иккиламчи) маҳсулот ишлаб чиқариш

Эҳтиёж ва ресурслар. Товар ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш омиллари