Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг даромадлари - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг даромадлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

www.arxiv.uz Режа: 1.Корхона даромади ва уни аниқлаш тушунчаси. 2.Корхонанинг даромади ва уни тақсимланиши.

www.arxiv.uz Корхона даромади ва уни аниқлаш тушунчаси Бутун жамиятнинг маҳсулоти сингари қишлоқ хўжалик корхоналарида етиштирилган барча янги маҳсулот, ўзининг белгиланишига караб, учта асосий қисмга: 1) сарфланган ишлаб чиқариш воситаларининг ўрнини қоплаш фонди; 2) жамғариш фонди; 3) истеъмол фондига бўлинади. Қишлоқ хўжалигида сарфланган ишлаб чиқариш воситалар ялпи маҳсулотидан қопланади, жамғариш ва истеъмол фондлари эса ялпи даромадлар ҳисобига қопланади. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ялпи маҳсулоти-бу, муайян даврда, яъни одатда бир йил мобайнида қишлоқ хўжалиги корхоналарида етиштирилган пул билан ифодаланган қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг умумий ҳажмидир. Ялпи даромад қанчалигини аниқламок учун ялпи маҳсулотдан уруғга, ўғитларга, ёнилғига, мойлаш материалларига, захарли химикатларга, машиналар амортизациясига, қурилишларга ва ҳоказоларга қилинган материаллар сарфи чегирилиши керак. Ялпи даромад ўз навбатида иккита асосий қисмга: меҳнат ҳақи фонди ва соф даромадга бўлинади. Соф даромад миқдорини аниқламок учун ялпи маҳсулот қийматидан ишлаб чиқаришга кетган барча харажатларни, яъни меҳнат ҳақини ҳам қўшиб чегириш лозим. 13.2.Корхонанинг даромади ва уни тақсимланиши Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ялпи маҳсулоти ва даромадларининг тақсимланиши қуйидагилардан иборат: олинган ялпи маҳсулот маҳсулот етиштиришга қилинган моддий харажатлар ва ялпи даромадга тақсимланади. Ялпи даромад корхона аъзоларининг меҳнатга ҳақ тўлаш, аъзоларнинг марказлаштирилган ижтимоий таъминот ва ижтимоий суғурта фондларига ажратмаларига тақсимланади.

www.arxiv.uz Соф даромад даромад солиғи тўлаш, Устав фондини тўлдиришга, аъзоларга ижтимоий таъминот ва моддий ёрдам фонди, маданий – маиший тадбирларга, аъзоларни ва мутахассисларни моддий рағбатлантириш фонди, резерв ва бошқа фондларга ажратмалар, мулкий пайга соф фойдадан тўланадиган даромад, яъни дивиденд фондига тақсимланади. Қишлоқ хўжалиги ширкатларида аъзоларга мулкий пайга соф фойдадан тўланадиган даромад, яъни дивиденд миқдори ширкатнинг соф фойдасига боғлиқ. У қанча юқори бўлса, мулкий пайларга тўланадиган даромад ошади ёки аксинча, фойда камайса даромад ҳам камаяди. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида самарадорлик кўрсаткичлари Самарадорлик яратилган миллий даромаднинг ишлатилган ресурсларига нисбати билан аниқланади. Самардорлик синтетик ва умумлашган кўрсаткич бўлиб, интеграл характерга эга, яъни ўзида бир неча кўрсаткичлар натижасини жамлайди. Ижтимоий ишлаб чиқаришни самарадорлиги - бу қишлоқ хўжалигида даромадларни харажатлар билан таққослаш орқали аниқланган ишлаб чиқариш фаолиятининг иқтисодий натижасидир. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши самарадорлигини ошириш - бу ҳар бир меҳнат, моддий, молиявий харажатлар бирлигига маҳсулот ишлаб чиқариш ва миллий даромад салмоғини ошириш демақдир. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг миллий иқтисодиётдаги самарадорлиги унинг мамлакат барча аҳолисини озиқ - овқат маҳсулотлари билан, саноатни хом ашё билан таъминлашига, мамлакат мудофаа қудратини мустаҳкамлашига қараб белгиланади. Қишлоқ хўжалик корхонаси самарадорлигининг ишлаб чиқариш кўрсаткичлари ўсимликчиликда унинг ривожланиши бўйича қуйидаги асосий кўрсаткичлардан иборат: экин майдони, ҳосилдорлик, йигиштириб олинган ҳосилнинг ялпи миқдори, экин майдонининг структураси, шунингдек, экин майдони бирлигига қилинган харажатлардан иборат. Чорвачиликда эса: чорва

www.arxiv.uz молларининг сони, моллар ва паррандаларнинг йиллик ўртача миқдори, чорва молларининг маҳсулдорлиги, чорвачилик маҳсулотларининг ялпи ишлаб чиқарилишидан иборатдир. Фан - техника тараққиётининг ҳозирги шароитда қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятига баҳо беришда унинг ишлаб чиқариш самарадорлигининг иқтисодий кўрсаткичлари хал қилувчи рол ўйнайди. Қишлоқ хўжалик корхоналари ишлаб чиқариш самарадорлигининг иқтисодий кўрсаткичларини асосийлари қуйидагилардир: фондлар самарадорлиги, ишлаб чиқаришнинг рентабеллиги, маҳсулот таннархи, меҳнат унумдорлиги даражаси ва соф даромаднинг миқдори. 14.2.Янги техника ва технологиялардан фойланашининг ижтимоий-иқтисодий самарадорлигини аниқлаш Фан - техника тараққиёти мавжуд техникани такомиллаштиришнинг, янги, анча самарали техникани, технологияни, хом - ашёни, материалларни яратиш ва жорий қилишнинг, шунингдек, меҳнатни ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишни яхшилашни ўз ичига олади. Фан - техника тараққиёти ишлаб чиқаришнинг интенсивлаш ва унинг самарадорлигини оширишнинг хал қилувчи йўналишларидан биридир. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришидаги техника тараққиётининг муҳим йўналиши техникани мунтазам равишда такомиллаштиришдан, эскирган техникани янги, бирмунча унумлироқ ва тежамлироқ техника билан алмаштиришдан иборатдир. Қишлоқ хўжалигида техникани такомиллаштириш машиналар, агрегатлар ва механизмлар қувватини орттириш, уларни ишлаш тезлигини ошириш, бошқаришда, одатда, кўп жисмоний меҳнат сарфланишини талаб қилувчи оддий машиналардан ярим автомат ва автомат машиналар ва линияларга, комплекс механизациялашган ва автоматлашган цехлар ва корхоналарга ўтиш йўли билан бормоқда. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши интенсив технологияга ўтказилмоқда, буларнинг ҳаммаси ишлаб чиқариш самарадорлигининг ошишига ёрдам

www.arxiv.uz беради. Шунинг учун кичик бизнес ёки катта ҳажмдаги қишлоқ хўжалиги корхонасини янги технологияни жорий қилса иқтисодий самарадорликка эга бўладими, йўқми шуни ҳисоб - китоб қилиш керак. Агар янги технологияни ўз ишлаб чиқаришига жорий қилса иқтисодий самарадорликка эришсагина бундай технологияни тезда жорий қилиш керак, акс ҳолда эса, янги технологияни жорий қилишдан ҳеч қандай наф бўлмайди. Янги техника ва технологиялардан фойдаланишнинг ижтимоий - иқтисодий самарадорлигини қуйидаги формула ёрдамида ҳисоблаш мумкин: П қ (У т х С т ) - (У 1 х С 1 ) х А бунда: П - иқтисодий самарадорлик, (фойда) сўм; У т , С т - ялпи маҳсулотнинг янги техникани қўллашдаги “т” давридаги баҳоси ва таннархи; У 1 , С 1 - янги техникани қўллашдан олдинги ялпи маҳсулотнинг баҳоси ва таннархи; А - “т” даврдаги маҳсулот ҳажми. Формуладан (У т х С т ) > (У 1 х С 1 ) бўлсагина янги технологияни қўллаш қишлоқ хўжалик корхонасига иқтисодий самара бериши тушунилади. 14.3.Қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш усули Қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг ишлаб чиқилиши, жорий қилиниши, ҳукм суриши, тараққиёти ва такомиллашуви маълум жонли, буюмлаштирилган меҳнат сарфлари билан боғлиқ, уларнинг солиштирма оғирлиги ишлаб чиқаришнинг умумий харажатлари таркибида салмоқли ўрин эғаллайди. Шунинг учун уларни пасайиши ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг муҳим омиллардан бири ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигида менежмент тизими ишлаб чиқаришга боғлиқ харажатлар ўзгаришига икки томонлама таъсир кўрсатади. Бир томонда эса қўшимча харажат, яъни хизматчиларнинг маоши, зарурий асосий фондларини

www.arxiv.uz сақлаб турилиши ва ишлатиш сарфлари, бўлимларини қўшимча харажатлари ва бошқалар юзага келади. Қишлоқ хўжалигида менежмент тизими ўзи учун фақат қўшимча харажатларнин талаб қилибгина қолмасдан, балки қишлоқ хўжалиги корхоналарини хўжалик фаолиятини ҳам яхшилашга кўмаклашади. Қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг самарадорлигини оширишда ўзига хос бир қатор муаммоларини ечиш учун жуда муҳим бўлган нарса шундан иборатки, сарф - харажатлар ва улар билан боғлиқ бўлган натижалар тизимли ҳисобга олиниб, тартибга солиниб борилиши шарт. Шу билан бирга қишлоқ хўжалигида менежмент тизимидаги амалга оширилган тадбирларнинг салмоқли қисми ишлаб чиқилган маҳсулот сифатини яхшилашга кўмаклашади. Бунда бир дона ишланадиган маҳсулотнинг таннархи, уни кўтара нархи, хизмат мухлати ва истеъмолчиларнинг харажатлари ўзгаради. Ушбу ўзгаришлар таққосий иқтисодий самара миқдори кўрсаткичида ўз аксини топади. Бу каби ўхшаш ҳолатларда иқтисодий самарани ҳисоблаш учун самарадорлик ўлчови сифатида соф фойдани ишлатиш мақсадга мувофиқдир. Бу ҳолатда қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг жорий қилиниши ва ҳукм суришидан келадиган иқтисодий самара қуйидаги қисмлардан иборат: 1) ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш, маҳсулотнинг улгуржи нархини ошириш, мазкур маҳсулот ҳажмини кўпайтириш ва уни сифатини юксалтириш натижасида йиллик фойданинг ўсган қисмидан; 2) ишлаб чиқаришда қишлоқ хўжалик корхонасининг ҳақикий фойдасини камайтирувчи унумсиз ишларини камайтириш ва бутунлай бартараф этиш натижасида тежалган йиллик пул маблағини бўлагидан корхонанинг ишлаб чиқариш фондлари учун тўланадиган йиллик пул маблағини тежалган қисмидан ташкил топади. Бу каби ёндашув иқтисодий самаранинг режалаштириш тамойиллари қишлоқ хўжалигида менежментни янги жорий қилинган тизимларига ҳам таркатилиш имконини беради. Ҳозирги вақтда кўрсатилган ушбу кўрсаткич асосан режалаштирилмайди. Бу тизим натижалари қишлоқ хўжалик корхонаси хўжалик фаолиятининг хулосалари билан таққослаш имконини беради. Режа ва ҳақикий самарани ҳисоблашда яна шуни эсда тутиш керакки, қишлоқ хўжалигида менежмент тизимини жорий қилиниши ва ҳукм суриши

www.arxiv.uz оқибатларини ҳисобга олмок керак. Масалан, табиий ресурслардан фойдаланилгани учун тўловлар киритилиши, атроф - муҳитни ифлослангани учун иқтисодий жарималар тўлашининг оқибатларини аниқроқ ҳисоблашга имкон яратади. Шу билан бирга қишлоқ хўжалигида менежмент тизимини жорий қилиниши ва ҳукм суришидан келадиган йиллик жамғарма иқтисодий самарани аниқлашни қуйидаги формула билан ҳисоблаш мақсадга мувофиқдир:   П қ (П2 х А2 - П1 х А1) х (С1 х а1 - С2 х а2) қ қ (Ф1 - Ф2) х Еф - (Р2 - Р1) - (Ш2 - Ш1), бунда:   П - қишлоқ хўжалигида менежмент тизимини жорий қилиниши ва ҳукм суришидан келадиган йиллик жамғарма иқтисодий самара; П1, П2 - бир дона маҳсулотнинг сотувидан келадиган даромад, яъни экспортдан, юқори сифат ҳисобидан ва ҳоказолар, сўм; А1, А2 - маҳсулотни йиллик ҳажми натурал ҳажмда; С1, С2 - бир дона маҳсулотга тўғри келадиган ишлаб чиқаришдан ташқари йўқолишлар, сўм; а1, а2 - ҳар бир донаси учун ўрнатилган ишлаб чиқаришдан ташқари йўқолишлар; Ф1, Ф2 - корхонанинг ишлаб чиқариш фондларини, яъни асосий ва айланувчи фондларни ўртача йиллик қиймати, сўм; Еф - корхонанинг ишлаб чиқариш фондлари учун тўланадиган тўловини меъёрий коэффициенти; Р1, Р1 - бюджетга тўланадиган белгили тўловлар, сўм; Ш1, Ш2 - атроф - муҳитни ифлослагани учун тўланадиган жарималар, сўм. Эслатма: “1” ва “2” индекслари қишлоқ хўжалигида менежмент тизимини киритишдан олдинги ва киритилгандан кейингисини англатади. Йиллик жамғарма - иқтисодий самаранинг юқоридаги формула билан ҳисобланганда деярли қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг жорий қилинишини ва ҳукм суришининг натижаларини тўла акс эттиради. У

www.arxiv.uz иқтисодиёт заҳираларини аниқлаш билан чекланмасдан, балки уларга ҳар томонлама баҳо ҳам беради, зарурий харажатларни натижалари билан таққослашга ҳам имкон беради. Қишлоқ хўжалигида менежментни ҳукм суриши натижасида олинадиган фойданинг, ишлаб чиқилаётган маҳсулот ҳажмининг кўпайиши ва сифатининг ошиши қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг асосий мақсадидир. Қишлоқ хўжалигида менежментнинг иқтисодий самарасини аниқлаш учун энг аввал объектив ва илмий - асосда баҳолаш ўлчовларини танлаш зарур бўлади. Қишлоқ хўжалигида менежментнинг иқтисодий мазмуни асосан шундан иборатки, у вақтни тежашга, олинадиган фойдани кўпайтиришга, маҳсулот ҳажмини оширишга ва сифатини кўтаришга кўмаклашади. Қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг жорий қилиниши ва такомиллашуви маълум моддий ва меҳнат харажатлари билан боғлиқ бўлгани сабабли қўйилган мақсаднинг мақбул турларини танлашда ҳар бир ҳолатда уларни иқтисодий асосламоқ керак. Қишлоқ хўжалигида менежмент тизимининг иқтисодий самарасини илмий - асосий ҳисоблари маълум услубий қоидаларга асосланмоги керак; шу жумладан: бир дона маҳсулот учун энг кам харажат эвазига энг катта даромад олишга интилиш ва унинг вазифасига биноан маълум талабларни қондириши; қабул қилинадиган қарорларни мақбул турларини танлашда ўхшаш ёндашувлар бўлиши; харажатларни ва олинадиган самарани турли вақтларда бўлиш омилини ҳисобга олиш. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг иқтисодий самарадорлигини ошириш истиқболлари Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг иқтисодий самарадорлигини ошириш қишлоқ хўжалиги корхоналарида ишлаб чиқаришни рационал ташкил этиш, фан ва техника тараққиёти ютуқларидан кенг фойдаланишни, юқори

www.arxiv.uz самара берадиган янги машиналар ва асбоб - ускуналарни, агротехника ва зоотехника усулларини, меҳнат ва ишлаб чиқаришни ташкил этишни янги методларини жорий этишни тақозо қилади. Энг самарали усул ва методларни танлаш ва жорий этиш учун уларни олдиндан текшириб кўриш, уларга ташкилий - иқтисодий жиҳатдан баҳо бериш талаб қилинади. Қишлоқ хўжалик корхоналарида бундай баҳо бериш миллий иқтисодиётнинг самарадорлик мезони, яъни ижтимоий меҳнат унумдорлигининг ошириш асосида амалга оширилади, меҳнат унумдорлигининг ошиши эса ишлаб чиқариш ҳажмини ва миллий даромадни ўстиришда ифодаланади. Бунга ҳар бир қишлоқ хўжалик корхонасида ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш ва маҳсулот сифатини яхшилаш, маҳсулот бирлигига сарфланадиган жонли ва буюмлашган меҳнат харажатларини қисқартириш, соф даромадни орттириш асосида эришилади. Бу қоидаларга асосан қишлоқ хўжалиги корхоналарида ишлаб чиқаришнинг янги усул ва методлари иқтисодий самарадорлигини аниқлаш учун қуйидаги асосий кўрсаткичлар қўлланилади: бир гектар ер ҳисобига ва бир бош мол ҳисобига олинадиган юқори сифатли маҳсулот миқдори; меҳнат унумдорлиги; маҳсулот таннархи; соф даромад ва рентабеллик; капитал маблағлар ва уларнинг ўз ўрнини коплаши. Мазкур кўрсаткичлар бир - бири билан боғланган ва бир - бирини тақозо қилади. Маҳсулот миқдори қанча кўп бўлса, унинг сифати яхши бўлса, меҳнат унумдорлиги юқори, таннархи арзон бўлса, соф даромад кўп ва рентабеллик юқори бўлса, капитал маблағлар шунча кам талаб қилинади ва улар тезроқ ўз ўрнини қоплайди, янги усул ва методларнинг иқтисодий самарадорлиги шу қадар юқори бўлади. Янги усул ва методлар, агар зарур бўлиб қолса оптималлаштирилади. Бу оптималлаштириш хўжалик вазифаларини хал қилиш учун мавжуд имкониятларни ҳисобга олган ҳолда жуда кўп, хилма - хил вариантлардан энг самаралиларини танлаб олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари усул ва методларни конкрет ишлаб чиқариш шароитида текшириб кўриш натижасида олинган ҳақикий маълумотлар асосида ҳисоблаб чиқилади.

www.arxiv.uz Таққосланувчи вариантлар бир хил ишлаб чиқариш шароитларида текширилади. Ҳар қандай тасодифий омилларнинг таъсир кўрсатишига барҳам бериш керак. Текширишнинг давом этиши, миқёси, ўлчовларнинг умумийлиги ишончли дастлабки материал олиш ва шу асосида таққосланувчи кўрсаткичларни ҳисоблаб чиқиш учун имкон берадиган даражада бўлиши керак. Конкрет ишлаб чиқариш шароитида текшириш натижасида ҳосил бўлган ҳақиқий маълумотлар билан бир қаторда нормативлардан, илғорлар эришган ютуқлардан, илмий - тадқиқот институтлари ва таянч - намуна хўжаликлари материалларидан ҳам фойдаланиш мумкин. Ҳисоблаш учун аввало конкрет зонада амал қилаётган ва энг мақсадга мувофиқ ишлаб чиқариш тажрибасини акс эттирадиган нормативлар, баҳолар ва ҳоказолар танлаб олинади. Уларнинг бир хил бўлишига ва қиёсланувчи вариантларга мос келишига эътибор бериш зарур. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг иқтисодий самарадорлигини ошириш истиқболлари ишлаб чиқаришнинг янги усул ва методларига ташкилий - иқтисодий баҳо бериш, режалаштириш, ташкил этиш, назорат қилиш, бошқариш ва бошқа методларини ташкил қилади.

Похожие

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг мажбуриятларини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг хусусий капиталини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг нарх сиёсатини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг жорий активларини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг пул оқимларини бошқариш