Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг мажбуриятларини бошқариш - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг мажбуриятларини бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118 KB

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг мажбуриятларини бошқариш Режа: 1. Мажбуриятларнинг иқтисодий моҳияти ва турлари. 2. Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятига кредитлаш жалб этиш шакллари ва манбалари . 3. Бюджетдан ташқарии жамғармалар ва кредит иттифоқларининг маблағларини жалб этиш. 4. Давлат буюртмаси асосида маҳсулот етиштиришга қарз маблағларини жалб этиш. 5. Молиявий лизингдан фойдаланиш механизми. 6. Молиялаштиришнинг бошқа манбаларидан унумли фойдаланиш

Мажбуриятларнинг иқтисодий моҳияти ва шаклланиш манбалари Мажбуриятларга корхонанинг қарзга жалб қилинган маблағлари киради. Улар иккига: қисқа ва узоқ муддатли мажбуриятларга бўлинади. Қисқа муддатли (жорий) мажбуриятларга ҳисобот кунидан бошлаб 12 ой давомида ҳисоб-китоб қилиниши лозим бўлган мажбуриятлар киради. Қисқа муддатли кредиторлик қарзлари, жумладан: - мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга жорий қарзлар; - иш хақи бўйича ходимлардан қарзлар; - қисқа муддатли банк кредитлари; - ажратилган бўлинмалар ва шўъба корхоналарга қисқа муддатли қарзлар; - солиқлар ва мажбурий тўловлар бўйича қисқа муддатли қарзлар; - кечиктирилган даромадларнинг жорий қисми; - таъсисчиларга бўлган қарз; - олинган аванслар; - бошқа қисқа муддатли мажбуриятларнинг жорий қисми киради. Узоқ муддатли асосда (бир йилдан ошиқ муддатда) айланма маблағлар ҳисобидан пул билан таъминланадиган, фоизни тўлашни талаб қилувчи мажбуриятлар узоқ муддатли мажбуриятлар ҳисобланади.Узоқ муддатли мажбуриятларга: - узоқ муддатли банк кредитлари; - мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга узоқ муддатли қарзлар; - ажратилган бўлинмалар ва шўъба корхоналарга узоқ муддатли қарзлар; - узоқ муддатли кечиктирилган даромадлар; - солиқлар ва мажбурий тўловлар бўйича узоқ муддатли қарзлар ва бошқа қарзлар киради. Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалиги корхоналарининг мажбуриятларидан унумли фойдаланиш корхоналарнинг тўловга қобиллигини белгилашда муҳим омил бўлиб хизмат қилади

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятига кредитлаш жалб этиш шакллари ва манбалари Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини молиялаштиришда ўз маблағлари етарли бўлмаган ҳолатларда четдан қарзга маблағ жалб этишга тўғри келади. Тижорат банклари томонидан кредит бериш муддатлилик қайтаришлик, тўловлилик ва таъминланганлик тамойиллари асосида амалга оширилади. Муддатлилик тамойили шуни билдирадики, кредитлар тақдим этиш муддатига кўра қисқа, ўрта ва узоқ муддатлига ажратилади. Қисқа муддатли кредитлар одатда жорий ишлаб чиқаришни айланма маблағлар билан таъминлаш мақсадида, нисбатан юқори фоизларда ва бир йилгача муддатда қайтариш шарти билан берилади. Ўрта муддатли кредитлар йилдан 5 йилгача муддатга, ишлаб чиқаришнинг хусусияти сарфланган инвестицияларни шу муддат ичида тўла қоплаш имконини берадиган соҳаларга берилади. Узоқ муддатли кредитлар 5 йилдан кўп муддатга, инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш учун, одатда ишлаб чиқаришни техник қуроллантириш, қайта қуриш ва капитал таъмирлаш мақсадларига берилади. Қайтаришлик тамойили қарздорнинг кредитни тўлиқ ҳажмда кредиторга қайтарилиши бўйича жавобгарлигини англатади. Тўловлилик тамойилига кўра кредитлар қарздорга маълум бир фоиз тўловларини тўлаш шарти билан берилади. Таъминланганлик тамойили кредитлаш шартларига кўра қарздор кредиторга кредитни қайтариш кафолатини таъминлаши лозимлигидан келиб чиқади. Чунки, қарздор кредитни қайтаришдан бош тортганда, кредитор қарздорнинг (ёки унга кафолат, кафиллик берган юридик шахснинг) мол- мулкидан тегишли миқдоридаги маблағларни ўз тасарруфига олиш имкониятига эга бўлиши керак.

Банк кредитларини ажратишнинг бир қатор шартлари мавжуд. Масалан, ажратилаётган кредитнинг максимал суммаси, фоиз ставкаси даражаси, асосий қарзни ва фоиз тўловларини қайтариш жадвали, ажратиладиган имтиёзли давр, кредит берилаётган муддат каби бир қатор шартлар кредит шартномасининг асосини ташкил этади. Тижорат банклари томонидан фермер хўжаликларини, кичик ва ўрта бизнес субъектларини миллий валютада кредитлаш Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2000 йил 7 мартда рўйхатга олинган «Тижорат банклари томонидан фермер хўжаликларини, кичик ва ўрта бизнес субъектларини миллий валютада кредитлаш тўғрисида»ги 907-сонли тартибга мувофиқ амалга оширилади. Берилаётган кредитларнинг муддати кредитланағтган тадбирнинг қопланишига боғлиқ чунончи: - кичик ва ўрта бизнес субъектларига айланма маблағларни тўлдириш учун бериладиган кредитлар, одатда, 1 йилгача муддатга; - қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш учун фермер хўжаликларига, шунингдек, юридик шахс мақомига эга бўлган деҳқон хўжаликларига айланма маблағларни тўлдириш учун бериладитан кредитлар, одатда, 2 йилдан кам бўлмаган муддатга берилади; - кичик ва ўрта бизнеснинг барча субьектларига, шу жумладан, юридик шахс мақомига эга бўлган фермер ва деҳқон хўжаликларига инвестицион лойиҳаларни молиялаш учун бериладиган кредитлар, қайтариш муддатини узайтириш ҳуқуқисиз, 5 йилгача муддатта берилиши мумкин. - деҳқон на фермер хўжаликларига қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этишга мўлжалланган айланма маблағларни тўлдириш учун берилган кредитларни қайтариш муддати, бу муддат узайтирилишини ҳисобга олган ҳолда, форс-мажор холатларини истисно қилганда, 30 ойдан; - фермер ва деҳқон хўжаликларининг ўз айланма маблағларини тўлдириш мақсадида, қишлоқ хўжалигига боғлиқ бўлмаган фаолияти учун олинган

кредитдан фойдаланиш муддати, уни қайтариш муддати узайтирилишини ҳисобга олган ҳолда, 12 ойдан ошмаслиги керак. Кичик бизнесни молия-кредит тизими орқали қўллаб-қувватлаш биринчи навбатда имтиёзли кредит бериш механизмини қўллаш ҳамда кафолатлаш жараёнини ривожлантириш билан характерланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил 19 май 195-сонли «Тижорат банкларининг кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришда қатнашишини рағбатлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори билан тижорат банкларининг кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришга фаол қатнашишларини таъминлаш мақсадида «имтиёзли кредит бериш махсус жамғармаси ташкил этилади. Банклар фойдасининг 25 фоизгача миқдорини ажратиш ҳисобига жамғарма маблағлари шакллантирилади. Кредитларни олиш учун қарз олувчилар банкка қуйидаги ҳужжатлар (кредит пакети)ни тақдим этадилар: - кредит буюртмаси; - қарз олувчининг банк ҳисоб варағидаги пул тушумлари тахмини (пул оқими) кўрсатилган бизнес-режаси; - охирги хисобот санасига давлат солиқ хизматининг маҳаллий (туман) идораси томонидан тасдиқланган бухгалтерлик баланси; - дебиторлик ва кредиторлик қарзлари ҳақидаги маълумотнома, шунингдек, 90 кундан ортиқ муддатдаги қарздорликни солиштирма далолатномалари; - молиявий натижалар хақида хисобот; - таъминот шаклларидан бирини. Имтиёзли кредит бериш жамғармаси маблағлари ҳисобидан қишлоқ хўжалигига кредитлар бериш фақатгина юридик шахс мақомидаги деҳқон хўжалиги ва фермер хўжаликларига, муддатлари кредит берилаётган тадбирларнинг ўзини қоплашга муддатига боғлиқ ҳолда берилади, чунончи:

- қишлоқ, хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш учун айланма маблагларни тўлдиришга кредитлар фермер хўжаликларига, шунингдек, юридик шахс бўлган деҳқон хўжаликларига, қоидага кўра, камида 2 йил муддатга берилади; - инвестиция лойиҳаларини маблағ билан таъминлаш учун кредитлар юридик шахс мақомига эга бўлган фермер ва деҳқон хўжаликларига тўлов муддатини кечиктириш ҳуқуқисиз 5 йилгача муддатга берилиши мумкин. Жамғарма маблағлари ҳисобидан берилган кредитлардан фойдаланганлик учун фоиз ставкаси миқдори Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг қайта молиялаш бўйича кредит берилган кундаги белгиланган ставкасининг 50 фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2006 йил 6 майдаги 78-сон қарори билан тасдиқланган «Микрокредитлар бериш ва микролизинг хизматлари кўрсатиш тартиби тўғрисидаги вақтинчалик низом”га кўра “Микрокредитбанк”нинг кредит линиялари ҳисобидан тадбиркорлик субъектларига микрокредитлар бериш хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш, якка тартибдаги меҳнат фаолиятини, оилавий бизнесни ва касаначиликни ривожлантириш йўли билан янги иш ўринлари яратиш, аҳоли кенг қатламларининг, шу жумладан қишлоқ жойларда, молиявий ресурслардан фойдалана олишини таъминлаш мақсадида амалга оширилади. Фойдаланиш йўналишларига кўра микрокредитлар: - бошланғич (старт) сармоясини шакллантириш учун; - бизнесни ривожлантиришга (кенгайтиришга) ва айланма маблағларни тўлдиришга берилади. Бошланғич (старт) сармоясини шакллантириш учун микрокредит йилига 5 фоиз ставка бўйича 18 ой муддатгача: - энг кам ойлик иш ҳақининг 50 бараваригача миқдорда юридик шахс мақомига эга бўлмаган тадбиркорлик субъектлари учун;

- энг кам ойлик иш ҳақининг 100 бараваригача миқдорда микрофирмалар ва деҳқон хўжаликлари учун (юридик шахс мақомига эга бўлган); - энг кам ойлик иш ҳақининг 200 бараваригача миқдорда фермер хўжаликлари учун берилади. Янги ташкил этилган кичик тадбиркорлик субъектларига микрокредит бошланғич (старт) сармоясини шакллантириш учун улар кредит олиш учун давлат рўйхатидан ўтказилган кундан бошлаб 6 ой мобайнида буюртма тақдим этилганда берилади. Микрокредитлар бизнесни ривожлантириш (кенгайтириш) ва айланма маблағларни тўлдириш учун кичик тадбиркорлик субъектларига (микрофирмалар, кичик корхоналар, деҳқон ва фермер хўжаликларига) Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг қайта молиялаштириш ставкасидан юқори бўлмаган фоиз ставкаси бўйича, 24 ой муддатгача, энг кам ойлик иш ҳақининг 500 бараваригача миқдорда берилади. Имтиёзли микролизинг бўйича хизматлар кичик бизнес субъектларига 3 йилгача муддатгача, Марказий банк қайта молиялаштириш ставкасининг 50 фоизидан юқори бўлмаган ставка бўйича, энг кам ойлик иш ҳақининг 2000 бараваригача миқдорда кўрсатилади. Бюджетдан ташқарии жамғармалар ва кредит иттифоқларининг маблағларини жалб этиш Кейинги йилларда кичик бизнес корхоналарини кредитлаш билан таъминлаш манбалари кенгайиб, бюджетдан ташқари жамғармалар (фондлар) ривожланмоқда. Бундай жамғармалар ўз олдига кредит бериш орқали юқори даромад олишни мақсад қилиб қўймайди, аксинча, улар иқтисодиётнинг устивор йўналишларини имтиёзли шартларда кредитлаш мақсадида шакллантирилади. Бюджетдан ташқари жамғармалар ишлаб чиқаришни айланма маблағлар билан таъминлашга йўналтириладиган қисқа

муддатли кредитлар беришни амалга оширмайди. Улар асосан, ўрта ва узоқ муддатли лойиҳаларни молиялаштиришда иштирок этадилар. Ўзбекистон Республикасининг Адлия Вазирлигида 2006 йилнинг 8 августда 1548-1-сон билан рўйхатга олинган “Тижорат банклари томонидан кичик бизнес субъектларига бюджетдан ташқари жамғармалар ва Микрокредитбанк кредит линиялари ҳисобидан микрокредитлар бериш тартиби тўғрисидаги низом”га кўра янги ташкил этилган кичик бизнес субъектларга дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантиришга микрокредитлар бериш ва қайтарилишининг шартлари асосида берилади. Дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантиришга микрокредитлар собиқ "Бизнес-Фонд"га тегишли кредит линиялари маблағларини Микрокредитбанкка қайтарилиши натижасида шаклланадиган имтиёзли кредит ресурслари ҳамда Деҳқон ва фермер хўжаликларини қўллаб- қувватлаш жамғармаси маблағлари ҳисобидан берилади. Дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантиришга микрокредитлар фақат янгидан очилган ва давлат рўйхатидан ўтказилган кундан 6 ойдан ошмаган давр мобайнида кредит олиш учун тегишли хизмат кўрсатувчи банкка буюртма берган юридик шахс мақомини олиб фаолият кўрсатаётган деҳқон хўжаликлари, микрофирмалар, кичик корхоналар ва фермер хўжаликларининг фаолиятини бошлаш учун айланма маблағларни шакллантиришга, инвестиция лойиҳасининг техник-иқтисодий асосланишини ишлаб чиқишга, асбоб-ускуналар сотиб олиш учун берилади. Дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантиришга микрокредитлар юридик шахс мақомини олиб фаолият кўрсатаётган деҳқон хўжаликлари ва микрофирмаларга энг кам ойлик иш ҳақининг 150 бараваригача миқдорда ҳамда кичик корхоналар ва фермер хўжаликларига энг кам ойлик иш ҳақининг 300 бараваригача бўлган миқдорда берилади. Дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантиришга микрокредитлардан фойдаланганлик учун фоиз миқдори Марказий банкнинг амалдаги қайта молиялаш ставкасининг 1/6 қисмини ташкил этади.

Бюджетдан ташқари жамғармалар кредит линиялари ҳисобидан дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантиришга кредитлар қайтариш муддатини узайтириш ҳуқуқисиз 3 йилгача бўлган муддатга берилади. Дастлабки (бошланғич) сармояни шакллантириш учун берилган микрокредитлар бўйича фоизлар ушбу кредитлар берилган кундан бошлаб ҳисобланади ва 12 ой муддат ўтгач ундирилади. Бюджетдан ташқари жамғармалар кредит линиялари ҳисобидан кредитлар якка тартибдаги тадбиркорлар ва юридик шахс мақомига эга бўлмаган деҳқон хўжаликларига 5000 АҚШ долларининг сўмдаги эквивалентидан ҳамда юридик шахс мақомини олиб фаолият кўрсатаётган тадбиркорлик субъектларига 10000 АҚШ долларининг сўмдаги эквивалентидан кўп бўлмаган миқдорда берилади. Аҳоли бандлигини таъминлашнинг ҳудудий ва мақсадли дастурларига хизмат кўрсатувчи банклар билан келишилган ҳолда киритилган юридик шахсларга Иш билан таъминлашга кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан янги иш ўринларини яратишга мақсадли кредитлар 50 000 АҚШ долларининг сўмдаги эквивалентигача бўлган миқдорда берилади. Бюджетдан ташқари жамғармаларнинг кредит линиялари ҳисобидан бериладиган ушбу микрокредитлар учун имтиёзли фоиз ставкаси кредитланаётган инвестиция лойиҳаларининг йўналишидан келиб чиққан ҳолда, қуйидаги миқдорларда белгиланади: - деҳқон ва фермер хўжаликларини ривожлантириш ва кенгайтириш, шу жумладан, қишлоқ хўжалиги техникасини сотиб олиш, фермерлик иншоотларини қуриш, чорвачилик, паррандачиликни ривожлантириш учун микрокредитлар Марказий банкнинг амалдаги қайта молиялаш ставкасининг 1/3 қисми миқдорида; - бевосита ишлаб чиқариш соҳаси, яъни маҳсулотлар ишлаб чиқариш, хом ашё ва материалларни тубдан қайта ишлаш, ҳунармандчиликни ривожлантириш, касаначилик меҳнатини ташкил этиш, бинокорлик материаллари ишлаб чиқариш ва қурилиш мақсадлари учун микрокредитлар

Марказий банкнинг амалдаги қайта молиялаш ставкасининг 40 фоизи миқдорида; Аҳоли бандлигини таъминлашнинг ҳудудий ва мақсадли дастурларига киритилган юридик шахсларга Иш билан таъминлашга кўмаклашиш давлат жамғармаси маблағлари ҳисобидан 10 000 АҚШ долларининг сўмдаги эквивалентидан ортиқ миқдордаги кредитлар Марказий банкнинг амалдаги қайта молиялаш ставкасининг 50 фоизи миқдорида. Бюджетдан ташқари жамғармалар кредит линиялари ҳисобидан берилаётган ушбу микрокредитлар бўйича банк маржаси имтиёзли фоиз ставкасининг 50 фоизи миқдорида белгиланади. Бунда банк маржаси ўрнатилган имтиёзли фоиз ставкалари миқдорининг ошишига олиб келмайди. Имтиёзли давр ўрнатилиб берилган микрокредитлар бўйича фоизлар улар берилган кундан бошлаб ҳисобланади ва имтиёзли давр тугаганидан кейин ундирилади. Деҳқон ва фермер хўжаликларига қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этишга бериладиган микрокредитлар, қоида тариқасида, 2 йилдан кам бўлмаган муддатга берилади. Бюджетдан ташқари жамғармалар кредит линиялари ҳисобидан бериладиган бошқа барча микрокредитлар 3 йилгача бўлган муддатга берилади. Деҳқон ва фермер хўжаликларини қўллаб-қувватлаш жамғармаси томонидан очилган кредит линиялари ҳисобидан микрокредитлар фақат Фермер хўжаликлари уюшмаси аъзоларига ҳамда деҳқон хўжаликларига, бошқа бюджетдан ташқари жамғармалар томонидан очилган кредит линиялари ҳисобидан кредитлар эса барча кичик бизнес субъектларига маълум муддатлилик, қайтаришлик ва тўловлилик тамойиллари асосида берилади.

Давлат буюртмаси асосида маҳсулот етиштиришга қарз маблағларини жалб этиш Давлат буюртмаси бўйича маҳсулот етиштирувчи хўжаликларга Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлида 2007 йилнинг 14 апрелида 1675- рақам билан рўйхатга олинган “Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг давлат эҳтиёжлари учун харид қилинадиган пахта ва ғалла етиштириш харажатларини тижорат банклари томонидан кредитлаш тартиби тўғрисида Низом”га асосан имтиёзли кредитлар ажратилади. Мазкур низомга асосан тижорат банклари томонидан ушбу кредитлар қишлоқ хўжалиги корхоналарига мақсадли фойдаланиш шартларида давлат эҳтиёжлари учун харид қилинадиган ғалла ва пахта хом ашёси етиштириш харажатларини молиялаштириш мақсадларида берилади. Кредитлар давлат эҳтиёжлари учун харид қилинадиган пахта хом ашёси ва ғалла қийматининг 60 фоизигача (тайёрлов корхонаси томонидан бўнак тариқасида етказиб берилган уруғлик қийматини инобатга олган ҳолда) миқдорида берилади. Бунда, кредитлар агротехник тадбирлар муддатидан келиб чиққан ҳолда қуйидаги тартибда ажратилади: - пахта хом ашёси етиштириш харажатларини молиялаштириш учун ҳосил етиштирилаётган йилнинг 1 январига қадар пахта хом ашёси қийматининг 10 фоизигача, 1 апрелига қадар 25 фоизгача, 1 июлга қадар 50 фоизгача ва 1 сентябрга қадар 60 фоизгача; - ғалла етиштириш харажатларини молиялаштириш учун ҳосил етиштирилаётган йилнинг 1 январига қадар ғалла қийматининг 35 фоизгача, 1 апрелга қадар 50 фоизгача ва 1 июнга қадар 60 фоизгача. Ҳар ой ва чоракларда ажратиладиган кредит ресурслари миқдори Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги таклифига асосан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан келишилган ҳолда ўзгартирилиши мумкин.

Кредит миқдори қишлоқ хўжалиги корхонасининг "Ўзпахтасаноат" уюшмаси ва "Ўздонмаҳсулот" АК корхоналари (бундан кейинги матнларда - тайёрлов корхоналари) билан давлат эҳтиёжлари учун етказиб бериладиган маҳсулот учун тузилган контрактация шартномаларидан келиб чиққан ҳолда аниқланади. Кредит миқдорини аниқлаш учун амалдаги харид нархлари асос қилиб олинади. Янги харид нархлари тасдиқлангач, кредит миқдори кредит олувчининг талабига кўра қайта ҳисоблаб чиқилиши мумкин. Мазкур кредитлар фақат қуйидаги мақсадлар учун берилиши мумкин: - иш ҳақи ва унга тегишли ажратмаларни тўлаш учун; - минерал ўғит ва ўсимликларни кимёвий ва биологик ҳимоя қилиш воситаларини харид қилиш учун; - ёқилғи-мойлаш маҳсулотларини харид қилиш учун; - МТПлар, муқобил МТПлар ва қишлоқ хўжалик техникаси мавжуд бўлган бошқа хўжалик субъектларининг хизматлари учун тўловларга; - лизингга (молиявий ижарага) берилган техника воситаларининг лизинг тўловларига; - СФУлар (сувдан фойдаланувчилар уюшмалари) хизматлари учун тўловларга; - ягона ер солиғи тўловларига (муддати ўтган ер солиғи. Муддатли ер солиғи тўловлари қонунчиликда белгиланган муддатларда тўланади). Шунингдек, пахта ва ғалла етиштириш билан боғлиқ бўлган хўжаликларнинг бошқа зарурий эҳтиёжлари, шу жумладан, суғурта мукофоти учун тўловлар амалга оширилиши мумкин. Бунда пахта ва ғалла етиштириш харажатларининг ҳар бир турини молиялаштириш учун бериладиган кредитларнинг энг кўп миқдори юзасидан тавсиялар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳамда Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан ҳар йилги ҳосил учун агротехкарталардан келиб чиққан ҳолда белгиланади.

Мазкур тавсия этилаётган харажатларнинг агротехника меъёрлари қишлоқ хўжалиги корхоналарига бизнес-режа (иловага мувофиқ) ишлаб чиқиш учун асос ҳисобланади. Бунда, ишлатилмаган кредит ресурслари қишлоқ хўжалиги корхонаси томонидан тасдиқланган бизнес-режага мувофиқ ғалла ва пахта етиштириш билан боғлиқ бошқа рухсат этилган харажат турлари бўйича, шунингдек қишлоқ хўжалиги техникаси сотиб олишга, ички хўжалик ирригация ва коллектор-дренаж тармоқларини тозалашга ишлатилиши мумкин. Кредитлар тегишли қишлоқ хўжалик маҳсулоти бўйича қишлоқ хўжалик корхоналари билан якуний ҳисоб-китоблар якунлангунча, лекин ғалла етиштиришни молиялаштиришга ажратилган кредитлар бўйича 12 ойдан ва пахта хом ашёси етиштиришни молиялаштиришга ажратилган кредитлар бўйича 18 ойдан кўп бўлмаган муддатга, қайтариш муддатини узайтириш ҳуқуқисиз берилади. Қишлоқ хўжалиги корхоналарини кредитлаш банк маржасини ҳисобга олган ҳолда, имтиёзли фоиз ставкаси билан амалга оширилади. Бу кредитлар бўйича имтиёзли фоиз ставкаси йиллик 3 фоиз миқдорида белгиланиб, унинг 2 фоизи банк маржасини ташкил этади. Кредитлар қайтишини таъминлаш мақсадида, банк давлат эҳтиёжлари учун харид қилинадиган пахта хом ашёси ва ғалла етиштиришни молиялаштириш мақсадида қишлоқ хўжалиги корхоналарига берилган имтиёзли кредитлар қайтарилиши бўйича ўзининг тадбиркорлик хавфини суғурта қилиши мумкин. «Ўзагросуғурта» компаниясининг имтиёзли кредитларнинг қайтмаслиги хавфини суғурталаш шартномалари бўйича суғурта бадаллари ҳажми олинаётган кредит суммасининг 0,75 фоизи миқдорида бўлади ва тижорат банкларининг ўз маблағлари ҳисобидан тўланади. Бунда, "Ўзагросуғурта" ДАСК томонидан суғурта полиси кредит шартномасида белгиланган кредитнинг бутун қайтариш муддатига берилади. "Ўзагросуғурта" ДАСК билан келишилган суғурта пули тақдим этилаётган кредит миқдоридан кўп бўлмаслиги зарур.

Тайёрлов корхоналари тижорат банклари томонидан пахта ва ғалла етиштириш харажатларини қоплаш учун берилган кредитлар ва уларга ҳисобланган фоизларнинг қарздор қишлоқ хўжалик корхоналари томонидан муддатида қайтарилиши борасида кафиллик беришлари мумкин. Кафиллик қонунчиликда белгиланган тартибда расмийлаштирилади. Барча зарур ҳужжатлар тақдим этилганидан сўнг, банк қишлоқ хўжалиги корхонасининг аризасини кўриб чиқиши ва 3 кун муддат ичида у билан кредит шартномаси тузиши лозим. Банк кредит қўмитаси томонидан кредит беришни рад этиш тўғрисида қарор қабул қилинган ҳолларда, у раддияни ёзма шаклда изоҳлаб бериши шарт. Кредитлардан фойдаланганлик учун фоизлар кредитнинг амалдаги қолдиғига ҳар куни ҳисоблаб борилади ва қишлоқ хўжалик маҳсулотларини тайёрлов корхоналарига сотишдан тушган маблағлар ҳисобидан: - ғалла етиштиришни молиялаштиришга ажратилган кредитлар бўйича йилнинг июль ойидан бошлаб ва кредитни тўлиқ қайтариш вақтигача; - пахта хом ашёси етиштиришни молиялаштиришга ажратилган кредитлар бўйича йилнинг ноябрь ойидан бошлаб ва кредитни тўлиқ қайтариш вақтигача ундирилади. Бунда қишлоқ хўжалиги корхоналари кредитни ва унга ҳисобланган фоизларни муддатидан олдин қайтаришлари мумкин. Молиявий лизингдан фойдаланиш механизми Бозор иқтисодиёти жорий этилиши билан корхоналарни молиялаштириш манбалари кенгайиб, молиялаштиришнинг янги, ноанъанавий турлари шаклланмоқда. Бунга лизинг, фьючерс, факторинг ва бошқаларни мисол қилиб келтириш мумкин. Кичик тадбиркорлик субъекларини молиялаштиришда лизинг хизматидан фойдаланиш истиқболли йўналишлардан биридир. Ўзбекистон Республикасининг 1999 йил 14 апрелда қабул қилинга «Лизинг тўғрисида»ги

қонунига мувофиқ «Лизинг ижара муносабатларининг алоҳида тури булиб, у бир тараф (лизинг берувчи) иккинчи тарафнинг (лизинг олувчини) топшириғига биноан учинчи тарафдан (сотувчидан) ҳақ эвазига эгалик қилиш ва фойдаланиш учун лизинг шартномасида белгиланган шартларда бериб қ¤йиш мақсадида мол-мулкни ( лизинг объектини) олади». Лизинг - лизинг олувчи (юридик шахс ёки якка тартибдаги тадбиркор) лизинг берувчи томонидан сотиб олинган мулкни ўз қарамоғига ва фойдаланиш учун олади, даромад олиб, қарзларни лизинг берувчига тўлаб боради. Лизинг операцияси вақти тугаши билан мулк лизингга олувчининг мулки бўлиши мумкин. Лизинг олувчи субъектлар учун унинг афзалликлари қуйидагиларда кўринади: - сотиб олинаётган техниканинг умумий қийматини бир данига эмас, узоқ муддат давомида бўлиб-бўлиб тўлаш имконияти туғилади; - бир вақтнинг ўзида ҳам замонавий техника ва технологиялар жалб қилиш, ҳам ишлаб чиқариш кўламини кенгайтириш мумкин бўлади; - техника ва ускуналар учун лизинг тўловлари уларни ишлатиш натижасида олинадиган даромад ҳисобидан тўланади; - техника ва ускуналар тўлиқ қиймати бўйича нақд пулга сотиб олинмаслиги айланма маблағларни тўлдириш ҳамда бошқа эқтиёжлар учун маблағларни озод қилишга имкон беради; - лизингга олинган техника воситалари нуқсонлари кафолатли муддат давомида лизинг берувчи томонидан бартараф этилади; - мулк ва молия муаммоларини бирданига ҳал қилиш имконияти; - сотиб олинаётган мулкка бирданига сарф қилинадиган тўловлардан озод этилиши. Бундан ташқари, лизинг олувчи субъектлар солиқ соҳасида ҳам қуйидаги енгилликлардан фойдаланиш имконига эга бўладилар:

- Ўзбекистон ҳудудига олиб келинаётган, лизинга берилиши кўзда тутилган технлогик ускуна божхона тўловлари ҳамда қўшимча қиймат солиғидан (ҚҚС) озод этилади; - лизинг тўловларидан ҚҚС олинмайди; - лизинг объекти бўйича лизинга олувчи шахс мулк солиЁидан озод этилади; - даромаднинг солиққа тортиладиган қисмини аниқлаш жараёнида лизингга олувчининг ялпи даромадидан лизинг бўйича фоиз тўловлари тўлиқ чегириб ташланади (тижорат банкларнинг кредитларидан фойдаланганда эса бу имтиёз қўлланилмайди). Лизингнинг иқтисодий моҳияти ва қўлланилиши билан боғлиқ бўлган муносабатларига асосан икки тури мавжуд: - оператив лизинг; - молиявий лизинг; Оператив лизинг мулкни унинг хизмат муддатида кам даврга ижарага беришни назарда тутади. Ижара муддати тугагач мулк эгасига қайтарилади ёки янги лизинг шартномаси объекти бўлиб қолади. Молиявий лизинг амалда узоқ муддатли кредитлаштиришнинг ўзига хос шакли ҳисобланади. Оператив лизингдан фарқли ўлароқ, молиявий лизингда мулк узоқ муддатга, одатда, тўлиқ амортизация муддатига ёки унинг катта қисмига ижара шартномаси тузилади. Молиявий лизингда ижара шартномаси тугагач, лизинг объекти лизинг олувчи томонидан сотиб олиниши ёки янги лизинг шартномаси объекти бўлиши мумкин. Қишлоқ хўжалигига лизинг асосида етказиб берилаётган техника воситалари учун ҳисоб-китоб механизмини такомиллаштириш мақсадида 2000 йилнинг 2 ноябрида Вазирлар Маҳкамасининг 424-сонли «Қишлоқни лизинг шартларида қишлоқ хўжалиги техникаси билан таъминлаш чора- тадбирлари тўғрисида»ги 486-сонлиги қарори қaбул қилинди. Ушбу қарорга мувофиқ 2001-2007 йиллар мобайнида, тажриба тариқасида, «Ўзқишлоқхўжаликмаш-холдинг» корхонаси корхоналари томонидан, шу

жумладан, етакчи хорижий корхоналар иштирокида ишлаб чиқарилаётган замонавий қишлоқ хўжалиги техникалари машина-трактор паркларига, қишлоқ хўжалиги ширкатларига ва фермер хўжаликларига 7 йил муддат билан қуйидаги шартларда етказиб берилади (30-чизма): - трактор ва ўрим-йиғим техникаси қийматининг 15 фоизи аванс сифатида машина-трактор паркларининг ҳудудий бирлашмалари, қишлоқ хўжалиги ширкатлари ва фермер хўжаликлари томонидан ўз маблағлари ҳисобига тўланади; - тракторлар ва ўрим-йиғим техникасининг 85 фоизи «Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг» корхонаси томонидан унга Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги ҳузуридаги «Қишлоқ хўжалигини техника билан таъминлашни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш жамғармаси қарз асосида берадиган маблағлар ҳисобига маблағ билан таъминланади. Бунда «Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг» қишлоқ хўжалиги ширкатлари ва фермер хўжаликларининг талабномалари асосида жорий йил учун лизингга бериладиган техника миқдорининг прогноз кўрсаткичларини ишлаб чиқади ва Молия Вазирлиги ҳузуридаги Жамғармага техника воситалари қийматининг 85 фоизини молиялаштириш учун буюртмалар киритади. «Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг» жамғарма берган кафолат хатлари орқали «Ўзқишлоқхўжаликмашхолдинг» корхонасига қарашли заводларга буюртма беради ва лизингга олувчи тўлаган техника қийматининг 15 фоизи ҳамда жамғарма томонидан молиялаштириладиган маблағлар (техника қийматининг 85 фоизи) ҳисобидан техникаларга пул ўтказади. Тайёр бўлган техникалар лизинг олувчиларга қуйидаги шартлар билан етказилади: - лизинг олувчиларга техникани лизинг шартномасининг бутун даври учун мулкий таваккалчиликлардан «Ўзагросуғурта»да суғурталанганини тасдиқловчи суғурта полиси мавжуд бўлганда бериш;

- лизинг корхонаси даромади (маржаси)нинг имтиёзли ставкаси Марказий банк қайта молиялаш ставкасининг 50 фоизидан юқори бўлмаслиги; - лизинг муддати 10 йилдан иборат бўлиши. Корхоналар ўртасида дебиторлик ва кредиторлик қарзлари муаммоси пайдо бўлганда, яъни товар-моддий қийматликларни юборган корхона харидордан маҳсулот қийматини ўз муддатда ўзаро ҳисоб-китоб қила олмаса, ёки бундай қарзлар шубҳали, ундириш эҳтимоли кам бўлса факторинг воситасида қарзни ундириш амалиётда қўлланилади.

Похожие

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг хусусий капиталини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг нарх сиёсатини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг жорий активларини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг пул оқимларини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг узоқ муддатли активларини бошқариш