logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Иш вақти жамғармасидан фойдаланишни таҳлил этиш

Иш вақти жамғармасидан фойдаланишни таҳлил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

158 KB
Скачать
Иш ва қ ти жам ғ армасидан фойдаланишни таҳлил этиш Режа: 1. Иш вақтидан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилишнинг аҳамияти 2.Корхонадаги ишчи кучидан тўлиқ фойдаланишга доир кўрсаткичлар тизими. 3.Корхонадаги иш вақти жамғармасидан фойдаланиш таҳлили 1. Иш вақтидан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қилишнинг аҳамияти Иш вақти бу – ишчининг маълум мажбуриятларини бажариши учун корхонада бўлиши керак бўлган ва қонун томонидан белгиланган вақт давомийлигидир. Ундан тўлиқ ва оқилона фойдаланиш – корхона даромадини оширишнинг муҳим шарти бўлиб, қўшимча харажатлар талаб қилмайди. Маълум давр (йил, квартал, ой) учун иш вақти кўрсаткичи бўлиб иш вақти жамғармаси ҳизмат қилади ва у киши-кунлар, киши-соатларда ўлчанади. Унинг ўлчами ишчилар сони, кунлардаги иш вақти давомийлиги ва иш куни давомийлигига боғлиқ. Таҳлилнинг ахборот базаси бўлиб битта ишчининг иш вақти баланси, кадрлар бўлимининг персонал ҳақидаги маълумотлари, иш куни фотографияси, хронометраж кузатувлар ва статистик маълумотлар ҳизмат қилади. Ҳақиқатда ишланган киши-кунлар ва киши соатларни режа ёки базис маълумотлари билан қиёслаш иш соатлари йўқотилишини мутлақ ўлчов бирликларида ва фоизларда ўлчаш имконини беради. 2. Смена ичидаги ва тўлиқ кунли иш вақти йўқотишлари таҳлили Корхонанинг самарали фаолият олиб бориши кып жищатдан унинг ва=ти фондидан о=илона ва ма=садли фойдаланишга бо\ли=. Бунинг учун ишлаб чи=аришда банд былганлар уларнинг ва=ти тащлил =илинади. Бу шу билан бирга корхонадаги персоналнинг ишлатилганлик даражасини кырсатиб беради. Бу тащлил жараёнида смена ичидаги ва кунлик иш ва=ти ё`=отишлари ырганилади. Ноишлаб чи=ариш ва=т сарфлари ва ё`=отишларнинг щажми щисобга олинади. Уларнинг сабаби ани=ланади. Ха=и=атда ишланган киши кунлар ёки киши соатларни режадаги ёки базис ма’лумотлар билан та==ослаш иш ва=ти ё`=отишларини ани=лаш имконини беради. Иш ва=ти ё`=отишларини абсолют кырсаткичларда ифодаланилади. Смена ичидаги ё`=отишлар иш куни давомийлигини щисоблаш ор=али ани=ланади, иш куни давомидаги тыхталишларга бо\ли=. Смена ичидаги иш ва=ти ё`=отишлари тащлили бу тыхталишлар сабабларини ани=лаш имконини беради, натижада уларни =ис=артириш бу тыхталишларни олдини олиш имконияти пайдо былади. Кунлик иш ва=ти ё`=отишлари иш ва=ти фонди ва ыртача рыйхатдаги ишчиларнинг иш ва=ти балансини тащлил =илиш натижасида ани=ланади. Ырганилаётган даврдаги ишланган киши кунлар, киши соатлар сони шу даврдаги кунлик тыхталишлар ма`мурият рухсати билан ишга чи=масликлар, касалликлар, иш ташлашлар ва сабабсиз ишга чи=масликларга бо\ли=. Сщунинг учун кунлик иш ва=ти ё`=отишлар щисобланиши ва тащлил этилиши керак. Кунлик иш ва=ти ё`=отишлари тащлили бундай тыхталишларни =ис=артириш, ба’зида эса кун давомидаги тыхталишлар, иш ташлашлар, сабабсиз ишга чи=маслик, касалликларни олдиндан ани=лаш щамда =ис=артириш имконини беради. Кунлик иш ва=ти ё`=отишларини бартараф этиш мавжуд ишчилардан фойдаланиш коеффитсентини оширади ва ишчиларга былган талабни камайтиради. Иш ва=тидан фойдаланишни тащлил этиш жараёнида режадаги кырсатмаларни на=адар ты\рилигини, ытган йилга нисбатан содир былган ызгаришларни кыриб чи=иш имконини беради ва келажакда иш ва=тидан янада самаралиро= фойдаланиш имконини беради. Смена ичидаги тыхталишлар тащлили кун давомийлигидан фойдаланиш коеффитсенти ор=али ани=ланади, бу коеффитсент ха=и=атдаги иш давомийлигининг базисдагисига нисбати ор=али ани=ланади ёки =уйидаги формула: K рд = ) ( . . . пл б рд ф рд П П (3,1) Бунда: Крд - кун давомийлигидан фойдаланиш коеффитсенти. Прд.ф - ха=и=атдаги иш куни давомийлиги. Прд.б(пл) - базис (режа) даврдаги иш куни давомийлиги. Кун бо’йи то’хталишлар тащлили бир ишчининг иш кунларидан фойдаланиш коефитсиенти ор=али амалгам оширилади. Бунда ща=и=атда ишланган иш кунларининг базис ёки режадаги иш кунларига нисбатан олинади, ёки формулада ифодаласак К д = ) (ПЛБ Ф Д Д Бунда: Кд – иш кунларида фойдаланиш коеффитсенти Дф – бир ишчининг жорий даврдаги иш кунлари сони ДБ(ПЛ) – бир ишчининг базис (режадаги) иш кунлари сони Иш ва=ти баланси 3.1 жадвал быйича тузилади. Мисол тари=асида 3.1 жадвални тылдирамиз. 3.1 жадвал ырни. 3.1 фадвалдаги ма’лумотлардан кыриниб турибдики ха=и=атдаги ишга келиш фонди 19.05 кунга 8.75% га =ис=арган. У кун быйи туриб =олишлар мавжудлиги билан изощланади, ундан таш=ари барч сабабларга кыра ишга чи=масликларнинг сони ошганлиги режада назарда тутилган, ма’мурият рухсати билан ва рухсатсиз ишга чи=масликлар былиб ытган бу корхонада иш ва=тидан фойдаланиш борасида жиддий камчиликлар борлигидан далолат беради. Яна бир камчилик сифатида касалликлар туфайли иш ва=ти ё`=отишларнинг 2.5 га соатга ёки 50% га ошганини кырсатиб ытишимиз мумкин. Чунки кыпчилик холатларда бу мещнатни мущофаза этиш тадбирларининг олиб борилмаганлиги, санитария-гегиена нормаларининг бузилганлиги натижасида келиб чи=ади. Сщу билан бирга иш кунининг (смена) ыртача давомийлиги 0.57 соат ёки 7.28% га пасайганлиги смена ичидаги иш ва=ти ё`=отишлари смена ичида туриб =олишлар билан асосланади. Иш ва=тидан =анчалик фойдаланишни тащлил этишда реал (самарали) иш ва=ти коеффитсенти =уйидаги формулалари ёрдамида щисобланади. К рф = ) ( 100 100 плб ф П П   (3.3) К рф = ) (плб б ф ф П Ф П Ф   (3.4) Бу ерда: Крф – реал иш ва=ти коеффитсенти Пф, Пб(пл) – жорий ва базис даврдаги иш ва=ти ё`=отишлари (3.3 да фоизларда 3.4 да соатларда) Фф, Фб – жорий ва базис даврдаги иш ва=ти фонди Мисол: 3.1 жадвалдан фойдаланиб иш куни давомийлигидан фойдаланиш (Крд) коеффитсенти, иш кунларида фойдаланиш коеффитсенти (Кд) ва иш ва=тининг реал фондидан фойдаланиш коеффитсентларини (Крф) щисобланг. 1. Иш куни давомийлигидан фойдаланиш коеффитсенти (3.1 формула) K рд = ) ( . . . пл б рд ф рд П П = 83.7 26.7 = 0.927 Коеффитсентларнинг 1 дан пац былиши ха=и=атда иш ва=ти ё`=отишларининг базис даврга нисбатан кыпайганлигини билдиради. 2. Иш кунлари сонидан фойдаланиш коеффитсенти (3.2 формула) К д =) (ПЛБ Ф Д Д = 8. 217 75. 198 = 0.913 Коеффитсентларнинг 1 дан пац былиши ха=и=атда кун быйи иш ва=ти ё`=отишларининг базис даврга нисбатан кыпайганлигини билдиради. 3. Жорий ва базис даврларидан иш ва=ти ё`=отишлари =уйидагиларга тенг П ф = 9. 2018 9. 1442 9. 2018  ×100= 28.5% П ф = 9. 2018 4. 1705 9. 2018  ×100= 15.5% 3.3 ва 3.4 формулаларга кыра реал иш ва=тидан фойдаланиш коеффитсенти =уйидагига тенг былади. К рф = ) ( 100 100 плб ф П П   = 5. 15 100 5. 28 100   =0.846 К рф = ) (плб б ф ф П Ф П Ф   = 5. 313 9. 2018 576 9. 2018   =0.846 Крф коеффитсентининг бирдан пацлиги иш ва=тидан етарлича самарали фойдаланилмаётганлигидан далолат беради. Смена ичидаги ва кун быйи иш ва=ти ё`=отишлари мавжудлигини кырсатади ва иш ва=тидан фойдаланиш быйича таркибий янгилиланишлар киритишни талаб этади. 3.2. Иш ва=тидан фойдаланишда мещнат омиллари та’сирининг тащлили. Корхонада мещнатдан фойдаланиш самарадорлигини бащолаш киши-кун ёки киши-соатдаги реал иш ва=ти фондини тащлил этиш ор=али амалга оширилади. Реал иш ва=ти фонди катталиги уч омилга бо\ли=: ишчилар сони иш кунлари сони иш кунлари давомийлиги Мисол учун корхонада ишчилар томонидан иш ва=тидан =андай фойдаланаётганлигини 3.2 жадвалда кыриб ытамиз. 3.2 жадвалдан кыриниб турибдики жорий юлда бир ишчи ха=и=атда 198.5 кун ишлаган режадан таш=ари иш ва=ти ё`=отишлари 19.05 кунни ёки умумий ишланган кунлардан 8.75% ни ташкил этган. Режа быйича ыртача рыйщатдаги ишчилар сони 150 киши эди. Ха=и=атда эса 141 кишину ташкил этди. Режада кырсатилган иш кунлари 217.8 ва ха=и=атдаги ишчилар сондан келиб чи=сак, ишчилар йил давомида 30709.8 киши-кун (217.8?141) ишлашлари лозим эди, лекин ха=и=атда 28023.8 киши-соат ёки 2686 киши-соат кам ишладилар. 3.2 жадвал. Иш ва=ти ё`=отишлари турли режада кырсатилмаган щолатлар туфайли пайдо былади, мисол учун =ышимча та’тиллар, щомиладорлик учун та’тиллар, касалликлар ишда туриб =олишлар, ишга келмасликлар ва щ.к. 3.2 жадвалдаги ма’лумотларни кыриб чи=иш корхонада иш ва=тидан етарлича фойдаланилмаётганлиги ты\рисида хуласо чи=аришимиз мумкин. Буни ишланган киши-соатлар я==ол кырсатиб турибди. Агар режада 255806 киши-соат ишлаш назарда тутилган былса, ха=и=атда эса 253452.4 киши-соат ишланган, я’ни режадан 52353.6 киши-соат кам. 2.Корхонадаги ишчи кучидан тўлиқ фойдаланишга доир кўрсаткичлар тизими. Смена ичидаги йўқотишлар иш куни давомийлигини таҳлил қилиш натижасида аниқланади. Иш куни давомийлиги эса кун давомидаги қонун билан белгиланган танаффуслар (ёмон иш шароитлари билан боғлиқ танаффуслар, ўсмирлар учун қисқартирилган иш кунлари) ва смена ичидаги иш вақти йўқотишларга боғлиқ бўлади. Смена ичидаги йўқотишларни таҳлил қилиш уларнинг келиб чиқиш сабабларини аниқлаш, камайтириш ва олдини олиш имконини беради. Тўлиқ иш кунлари йўқотилиши иш вақти жамғармасидан фойдаланиш ва ўртача рўйҳатдаги битта ишчининг иш вақти балансини таҳлил қилиш натижасида аниқланади. Таҳлил даврида ишланган киши-кунлар ва киши соатлар сони тўлиқ иш кунлари йўқотишлари, маъмурият руҳсати билан ишга келмаслик, касалликлар ва сабабсиз иш қолдиришларга боғлиқ. Шунинг учун тўлиқ иш кунлари йўқотишларини таҳлил қилиш ва ҳисобга олиш зарур. Таҳлил натижасида сабабсиз иш қолдиришлар ва касалликлар сонини камайтириш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш мумкин бўлади. Таҳлил давомида режа топшириқларининг асосланганлиги текширилади. Ўтган йилга нисбатан ўзгаришлар сабаблари аниқланади ва иш вақтидан самарали фойдаланиш йўллари белгиланади. Смена ичидаги иш вақти йўқотишлари иш куни давомийлигидан фойдаланиш коэффициенти ёрдамида таҳлил қилиниб, у ҳақиқатдаги иш куни давомийлигини режа ёки базисга нисбати билан аниқланади: К ик = П ик.ҳ / П ик.б(р) Бу ерда: Кик - иш куни давомийлигидан фойдаланиш коэффициенти; Пик.ҳ, Пик.б(р) – мос ҳолда ҳақиқат, режа ва базис давридаги иш куни давомийлиги, соат. Тўлиқ иш кунлари йўқотилишининг таҳлили битта ишчининг иш кунлари сонидан фойдаланиш коэффициенти ёрдамида ҳақиқатдаги иш кунларининг режа ва базисга нисбати билан амалга оширилади: К д = Д ик.ҳ / Д ик.б(р) Бу ерда: Кд – ишланган кунлардан фойдаланиш коэффициенти; Дик.ҳ, Дик.б(р) – мос ҳолда ҳақиқат, режа ва базис давридаги иш кунлари. Ишчи кучидан тўлиқ фойдаланиш таҳлил қилинаётган даврда битта ходим томонидан ишланган кун ва соатлар сонига қараб баҳо бериш мумкин. Бундай таҳлил ходимларнинг ҳар бир тоифаси бўйича, ҳар бир ишлаб чиқариш бўлинмаси ва умуман, корхона бўйича ўтказилади (5.1-жадвал). Иш вақти жамғармаси (ИВФ) х одимлар сонига (ХС), бир ходим бир йилда ўрта ҳисобда ишлаб берган кунлар сонига (Д) ва иш вақтининг ўртача муддатига (М) боғлиқ: ИВФ=ХС ∙ Д ∙ М Таҳлил этилаётган корхонада ҳақиқий иш вақти жамғармаси режалаштирилганидан 9570 соат камроқдир. Унинг ўзгаришига таъсир кўрсатиш омилларини занжирли равишда қў й иб чиқиш усули орқали аниқлаш мумкин: Δ ИВФ хс = - (ХС х —ХС реж )∙Д реж ∙М реж =(165—160) ∙220∙7,95=8745с Δ ИВФ х =(ДФ—Д реж ) ∙ХС ф ∙М реж =-(210∙220) ∙165∙7,95=-13118с Δ ИВФ м =(М х —М реж ) ∙Д ҳ ∙ХС х =(7,8—7,95) ∙210∙165=-5197с Жами -9570с жадвал Корхонада иш вақти дан фойдаланиш Кўрсаткич Ўтган йили Ҳисобот йили Четга чиқиш Режа ҳақиқат ўтган йилдан режадан Ишчиларнинг ўртача йиллик сони (ХС) 160 160 165 5 5 Бир ишчи бир йилда ишлаган кунлар (Д) 220 220 210 -10 -10 Соатлар (С) 1727 1749 1638 -89 -111 Иш кунининг ўртача муддати (М), С 7,85 7,95 7,8 -0,05 -0,15 Иш вақти жамғармаси, С 276320 279840 270270 -6050 -9570 Шу жумладан, ишдан ташқари ишлаган вақт, С 1630 1458 -14 1485 Юқорида келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, корхона мавжуд иш вақти дан етарли даражада тўлиқ фойдаланмаган. Ўрта ҳисобда битта ишчи 220 кун ўрнига 210 кун ишлаган, шу сабабли режадан ташқари иш вақтининг бекор сарф бўлиши битта ишчига 10 кунни, барча ишчиларга 1650 кунни ёки 13118 соатни ташкил этган (1650 ∙ 7,95). жадвал Корхонада иш вақтидан фойдаланиш кўрсаткичлари. Кўрсаткичлар Ўтган йили Ҳисобот йили Ўтган йилга нисбатан ўзгариш Режа- дан чекла- ниш Шарт- ли бел- гилар режа ҳақ- да режа ҳақ-да 1 2 3 4 5 6 7 8 Ишчиларнинг ўртача рўйхатдаги сони, киши 7215 7200 7044 -15 -171 -156 Т Барча ишчилар томонидан ишланган 12741, 7 12781,4 12458 х х х Ч вақт,минг соат Шу жумладан иш вақтидан ортиқча ишланган вақт, минг соат 41,2 х 57,1 х +16,1 +57,1 Ч Ҳамма ишчилар томонидан ишланганкиши- кунлар 1605,3 1608,5 1570, 8 х х х Д Бир ишчи томонидан ишланган вақт, минг соат 1766 1775,2 1768, 6 +9,2 +2,6 -6,6 Ч Бир ишчи томонидан ишланган кун, киши-кун 222,5 223,4 223 +0,9 +0,5 -0,4 Д Иш вақтининг ноишлаб- чиқариш сарфлари 17,2 х 15,5 - - - Ч Иш кунининг ўртача узунлини 7,937 7,946 7,931 +0,009 -0,006 -0,15 Ч Мазкур жадвалдан шу маьлум бўладики, меҳнат жамоасининг ҳар бир аъзоси ҳисобот йилида 223,4 иш куни ишлаб бериши лозим эди,олдинги йили бу кўрсаткич 222,5 иш кунини ташкил этган. Иш вақти йўқотишларининг камайиши энг аввало тўхтаб қолишларни ва байрам кунларининг дам олиш кунларига тўғри келиши билан белгиланади. Режага биноан ички смена иш вақти йўқотишларни ҳам камайтириш кўзда тутилган, ҳар бир ишчининг ишлаб бериш вақти ўз навбатида 0,009 соатга (7,946-7,937), камайиши орқали иш вақти миқдори 2,01 соатга (+0,009 ∙ 223,4) ортиши рўй берган. Ўртача иш куни давомийлигининг ўсиши иш вақтидан унумли фойдаланганликдан далолат бериб турибди. уртача 3. Корхонадаги иш вақти жамғармасидан фойдаланиш таҳлили Иш вақтининг смена ичидаги бекор сарфланиши ҳам оз эмас, бир кунда бу сарфлар 0,15 соатни, барча ишчилар томонидан ишланган ҳамма кунлар мобайнида – 5197 соатни ташкил этган. Иш вақтининг умумий бекор сарфи 18315 соат (1638 -1749) ∙ 165. Ҳақиқатдан ҳам улар анча юқори, чунки ҳақиқатда ишланган вақт жамғармаси ишдан ташқари ишланган соатларни (1485с.) ҳам камроқ олади. Агар уларни ҳам ҳисобга оладиган бўлсак, иш вақтининг умумий бекор сарф бўлиши 19800 соатни ёки 7,3% ни ташкил этади. Кун бўйи ва смена ичидаги иш вақтининг бекор сарф бўлиши сабабларини аниқлаш учун иш вақтининг ҳақиқий ва режадаги баланси маълумотлари таққослаб кўрилади (3-жадвал). Уларга режада кўзда тутилмаган турли объектив ва субъектив ҳолатлар сабаб бўлган: маъмурият томонидан рухсат этилган қўшимча таътиллар, ишчиларнинг касаллиги туфайли вақтинча меҳнатга лаёқатсизлиги, ишга келмай қолиш, асбоб-ускуналар, машиналар, механизмларнинг носозлиги туфайли бекор туриб қолишлар, ишнинг, хом ашё, материал, электр энергия, ёқилғи ва ҳ.к.ларнинг йўқлиги. Вақтнинг бекор сарф бўлишининг ҳар бир тури батафсил таҳлил этилади, айниқса, корхонага боғлиқ бўлган бекор вақт меҳнат жамоасининг ўзига боғлиқ сабабларга боғлиқ вақтнинг бекор сарф этилишини камайтириш маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш заҳираси ҳисобланади. У қўшимча капитал маблағлар талаб қилмайди ва тезда самара олиш имконини беради. Мисолимизда бекор сарф бўлган вақтнинг кўпчилик қисми ((495+33+660) ∙ 7,95=14642с.) субъектив омиллар туфайли вужудга келган: маъмурият рухсати билан қўшимча таътил берилиши, прогуллар, бекор туриб қолишлар. Буларни иш вақти жамғармасини кўпайтиришнинг фойдаланилмаган заҳиралари деб ҳисоблаш мумкин. Бу вақтнинг бекор сарф бўлишига йўл қўймаслик саккиз ходимнинг ишдан озод бўлишига тенг, деган сўз (146442:1749). жадвал. Иш вақти баланси Кўрсаткич Битта ишчига Режадан четга чиқиш режа ҳақиқатд а битта ишчига барча ишчиларг а Тақвим кунлар сони 365 365 - - Шу жумладан: Байрам кунлари 9 9 - - Дам олиш кунлари 52 52 - - Дам олиш шанба кунлари 50 50 - - Иш вақтининг номинал жамғармаси, кунлар 254 254 - - Ишга келмаслик, кун 34 44 10 1650 Шу жумладан: Таътиллар (ҳар йилги) 16 16 - - Ўқув таътили 1 2 1 165 Ҳомиладорлик ва туғиш таътили 3 2 -1 -165 Маъмурият рухсати билан қўшимча таътиллар 5 8 3 495 Касааллик 9 11,8 2,8 462 Прогуллар - 0,2 0,2 33 Бекор туриб қолиш - 4 4 660 Ишга келинадиган вақт жамғармаси, кунлар 220 210 -10 -1650 Иш сменаси муддати, с 8 8 Иш вақти бюджети, с 1760 1680 -80 -13200 Байрамолди қисқартирилган кунлар, с 9 9 - - Ўсмирларга имтиёзли вақт 2 2,4 0,4 66 Смена ичидаги бекор туриб қолишлар, с - 30,6 30,6 5049 Иш вақтининг фойдали жамғармаси, с 1749 1638 -111 -18315 Иш сменасининг ўртача муддати, с 7,95 7,8 -31,5 -5197 Ишдан ташқари ишланган вақт, с - 9 9 1485 Иш вақтининг ноишлаб чиқариш харажатлари 8,3 8,3 1367 Иш вақтининг бекор сарф бўлишини ўрганиб, унумсиз меҳнат сарфини аниқлаш зарур, бироқ у яроқсиз маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни тузатишга вақт сарфлаш, шунингдек, технология жараёнидан четга чиқишлар муносабати билан пайдо бўлади. Уларнинг ҳажмини аниқлаш учун яроқсиз маҳсулотлар туфайли кўрилган зарарлар ҳақидаги маълумотлардан фойдаланилади (10 - журнал-ордер). жадвал. Иш вақтининг унумли сарфланишини ҳисоблаш учун маълумотлар Кўрсаткичлар Сумма, млн.сўм Товар маҳсулотларининг ишлаб чиқариш таннархи 80.600 Ишчиларнинг иш ҳақи 16532 Ишлаб чиқаришдаги ишчиларнинг иш ҳақи 10075 Моддий харажатлар 42500 Яроқсиз чиқарилган маҳсулотнинг таннархи 500 Яроқсиз маҳсулотни тузатиш харажатлари 80 5.4-жадвал маълумотлари бўйича қуйидагиларни аниқлаймиз: а) ишлаб чиқаришдаги ишчилар иш ҳақининг товар маҳсулот ишлаб чиқариш таннархидаги салмоғи: 10075 / 80600 ∙ 100=12,5%; б) узил-кесил яроқсиз маҳсулот таннархида иш ҳақининг суммаси: 500 ∙ 12,5 / 100=62,5 млн. сўм; в) товар маҳсулот ишлаб чиқариш таннархида ишлаб чиқаришдаги ишчилар ва иш ҳақининг салмоғи (бундан хом ашё ва материаллар, чала маҳсулотлар ва бутловчи ашёлар чегириб ташланган): 10075 / (80600-42500) ∙ 100=26,44%; г) яроқсиз маҳсулотни тузатиш бўйича ишчиларнинг иш ҳақи: 80 ∙ 26,44 / 100=21,15 млн.сўм; д) узил-кесил яроқсиз маҳсулот ва уни тузатишда ишчиларнинг иш ҳақи: 62,5+21,15=83,65 млн.сўм; е) ишчиларнинг ўртача соатлик иш ҳақи: 16,532млн сўм / 270270 киши-соат=61,168 сўм. ж) яроқсиз маҳсулот тайёрлаш ва уни тузатишга кетган иш вақти: 83650000 / 61168=1367 киши-соат; Нормал иш шароитларидан четга чиқиш билан боғлиқ иш вақтининг бекор сарф бўлиши ана шу сабаб билан сарфланган қўшимча тўловлар суммасини 1 соатлик ўртача иш ҳақига бўлиш билан ҳисоблаб чиқилади. Мазкур корхонада бундай қўшимча тўловлар бўлмаган. Иш вақтининг бекор сарфланишини қисқартириш – маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш заҳираларидан биридир. Уни ҳисоблаб чиқиш учун корхонанинг айби билан шу вақтининг бекор сарф бўлишини (ИВБС) режадаги ўртача софлик маҳсулот ишлаб чиқаришга кўпайтириш зарур: МИЧ=ИВБС∙СМ реж =(14642+1367) ∙343050сўм=5492 млн.сўм. Бироқ шуни назарда тутиш керакки, иш вақтининг бекор сарф бўлиши ҳамиша ҳам маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг камайишига олиб келмайди, чунки унинг ўрни ходимларнинг жадал ишлашини ошириш билан тўлиб кетиши мумкин. Шунинг учун ҳам меҳнат заҳираларидан фойдаланишни таҳлил қилганда меҳнат унумдорлиги кўрсаткичларини ўрганишга катта эътибор берилади. Хулоса Ишчи кучидан тўлиқ фойдаланиш таҳлил қилинаётган даврда битта ходим томонидан ишланган кунлар ва соатлар сонига асосланиш мумкин. Бундай таҳлил ходимларнинг ҳар бир тоифаси бўйича, ҳар бир ишлаб чиқариш бўлинмаси ва умуман корхона бўйича ўтказилади. Ишчиларнинг ўртача рўйхатдаги сони ўзгариши омилининг таъсирини аниқлаш учун ишчилар сонида бўлган фарқ ўтган йилда бир ишчи томонидан бир йилда ўртача ишланган киши кунлари ва иш кунининг ўртача узунлигига кўпайтирилади. Бир ишчи томонидан бир йилда ўртача ишланган киши кунларининг ўзгариш омили таъсирини ҳисоблаш учун бир ишчи томонидан ишланган киши кунларида бўлган фарқ жорий йилдаги ишчиларнинг ўртача рўйхатдаги сонига ва ўртача йилдаги иш кунининг ўртача узунлигига кўпайтирилади. Иш вақти жамғармаси х одимлар сонига, бир ходим бир йилда ўрта ҳисобда ишлаб берган кунлар сонига ва иш вақтининг ўртача муддатига боғлиқ. Иш куни узунлигининг ўзгаришини аниқлаш учун ушбу кўрсаткичда бўлган фарқ жорий йилдаги ҳамма ишчилар томонидан ишланган киши кунларига кўпайтирилади. Кун бўйи ва смена ичидаги иш вақтининг бекор сарф бўлиши сабабларини аниқлаш учун иш вақтининг ҳақиқий ва режадаги баланси маълумотлари таққосланади. Ишчи кучидан тўлиқ фойдаланишни таҳлил қилаётган даврда битта ходим томонидан ишланган кун ва соатлар сонига баҳо берилади. Асосий адабиётлар 1. Абдураҳмонов Қ . Ҳ. ва бошқалар «Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси». Дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 2001. 2. Абдураҳмонов К.Х., Шарифулина Т.А. «Экономика и социология труда» Учебная пособие. М.: - 2002. 3. Абдураҳмонов Қ .Х. «Меҳнат иқтисодиёти (назария ва амалиёт)» Дарслик. – Т.: «Меҳнат» 2004. 4. Басовский Л.Е. Теория экономического анализа. Учебная пособие. – М.: «Инфра-М.» 2001 5. Зайцев Н.Л. Экономика организации. Учебник – М.: «Экзамен», 2004 6. Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс. 14-е издание – М.: «Инфра-М», 2002 7. Под обҳей ред. Волгина Н.А., Одегова Ю.Г. Экономика труда (социально- трудовые отношения) –М.: «Экзамен», 2002 8. Холмўминов Ш.Р. ва бошқалар «Меҳнат кўрсаткичлари таҳлили. Ўқув қўлланма. –Т.: Адабиёт жамғармаси нашриёти. 2004. 9. Ҳасанов Н.Х. ва бошқалар Корхоналарда иш ҳақи. «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси» Тошкент 2003. 10. Ерохина Р.И. Самраилова Е.К. Анализ и моделирование трудовўх показателей на предприятии М., «МИК» 2000.

Похожие

Меҳнат кўрсаткичларини таҳлил этиш методлари
Меҳнатга ҳақ тўлаш жамғармасини таҳлил этиш
Корхона персоналидан фойдаланиш даражасини таҳлил этиш
Бизнес фаолиятини таҳлил этиш ва режалаштириш
Қурилиш машиналаридан самарали фойдаланишни ташкил этиш ва бошқариш