Бизнес фаолиятини таҳлил этиш ва режалаштириш - Экономика - Рефераты

Бизнес фаолиятини таҳлил этиш ва режалаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

160.5 KB

Бизнес фаолиятини таҳлил этиш ва режалаштириш Режа: 1. Бизнес фаолиятини иқтисодий таҳлил қилиш асослари. 2. Бизнес фаолиятини режалаштириш усуллари. 3.Бизнес-режанинг иқтисодий моҳияти, мазмуни, асосий бўлимлари.

1. Бизнес фаолиятини иқтисодий таҳлил қилиш асослари. Бизнес фаолияти натижалари систематик ва комплекс таҳлил қилинади. Систематик таҳлилда доимо узгариб турувчи бозор мухитини таҳлил қилишдан, бизнес фаолиятини фойдали ва рақобат қобил қилишни таъминлаш учун таҳлил қилинади. Ҳар қандай Бизнес фаолияти ўзини катта кичиклигига, фаолият йўналишига фойдадор ёки зарар курувчи эканлигидан қатъий назар бозор мухити билан ўзаро харакат қилувчи мураккаб тизимдир. Бизнес фаолиятини биргина кўрсаткич билан, яъни масалан фойда кўрсаткичи билан ифодалаш мумкин эмас. У кўрсаткичлар тизимига асосланади. Бундай кўрсаткичларга- фойда, сотилган махсулот ҳажми ёки кўрсатилган хизмат ҳажми, моддий харажатлар, мехнат ҳақи фонди, ишчилар сони ва ҳоказолар, яъни Бизнес фаолиятини охирги натижаларини характерловчи кўрсаткичлар киради. Бизнес фаолиятини баҳолашни энг оддий усули ҳақикий кўрсаткичларни режа (норматив) кўрсаткичларига солиштириш бўлиб ҳисобланади. Бизнес фаолияти самарадорлигини баҳолашни мураккаб услуби эса охирги фаолият натижаларини ўзаро алоқаларини, харажатлар билан ресурсларни, шунингдек турли омиллар таъсирини баҳолашдан иборат. Бизнес амалиётида иккита таҳлил турини фарқлаш мумкин, яъни: 1. Стратегик таҳлил. 2. Оператив таҳлил. Стратегик таҳлил бизнес фаолиятини кучли ва ожиз томонларини, имкониятларини ва хавф-хатарларини анаклашга йўналтирилгандир. Стратегик таҳлил асосан бизнес фаолиятини сифат характеристикаларини (тавсифномасини) беради. Оператив таҳлил Бизнес фаолиятини фаолият натижаларини баҳолашга йўналтирилган бўлади. Оператив таҳлил махсулот сифатини таъминлашда ва харажатларни оптималлаштиришда мухим роль уйнайди, у ресурсларни бошқаришни самарали воситаси бўлиб хизмат қилади. Оператив таҳлил ишлаб чиқариш хўжалик фаолиятини барча томон ва жиҳатларига таалукли бўлиб, қуйидагиларни уз ичига олади:  Бизнес фаолияти фаолияти натижаларини таҳлил қилиш  ишлаб чиқариш харажатлари таҳлили  махсулот таҳлили Ҳар қандай бизнес фаолияти узини катта кичиклигига, фаолият йуналишига фойдадор ёки зарар курувчи эканлигидан қатъий назар бозор мухити билан ўзаро харакат қилувчи мураккаб тизимдир. Бизнес фаолияти фаолиятини биргина курсаткич билан, яъни масалан, фойда курсаткичи билан ифодалаш мумкин эмас. У курсаткичлар тизимига асосланади. Бундай курсаткичларга- фойда, сотилган махсулот ҳажми ёки курсатилган хизмат ҳажми, моддий харажатлар, мехнат ҳақи фонди, ишчилар сони ва хоказолар, яъни бизнес фаолияти фаолиятини охирги натижаларини характерловчи курсаткичлар киради.

Бизнес фаолияти фаолиятини баҳолашни энг оддий усули ҳақикат курсаткичларни режа (норматив) курсаткичларига солиштириш билан ҳисобланади. Бизнес фаолияти фаолиятини самарадорлигини баҳолашни мураккаб услуби эса охирги фаолият натижаларини ўзаро алоқаларини, харажатлар билан ресурсларни, шунингдек турли омиллар таъсирини баҳолашдан иборат. Ишлаб чиқариш харажатлари таҳлили - бизнес фаолиятининг асосий иқтисодий курсаткичларидан бири ишлаб чиқариш харажатларидир. Чунки хеч қандай харажатларсиз бу фаолиятни амалга ошириб бўлмайди. Хар қандай иқтисодий фаолият учун маълум микдордаги ресурсларни жалб қилишга тўғри келади. Уз навбатида бу ресурсларни у еки бу ишга жалб қилиш учун уларни сотиб олиш, демак маблағ сарф қилиш керак. Ушбу ресурслардан фойдаланиш жараенида уларни харид қилиш учун сарфларнинг бир қисми тадбиркорликнинг ишлаб чиқариш харажатларига айланади. Шундай қилиб, товарларни ишлаб чиқариш ва уларни сотиш жараенида ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланишнинг пулдаги ифодаси бизнес фаолиятининг ишлаб чиқариш харажатлари деб аталади. Ҳозирги пайтда уларнинг таркибига қуйидаги харажатлар киради: I . Материаллар сарфи. Уларга хом-ашё, ярим фабрикатлар, харид қилинган махсулотлар, ёкилги ва энергия, бошқа бизнес фаолиятилар томонидан бажарилган, ишлаб чиқариш хусусиятига эга ишлар ва хизматлар киради. II. Табиий бойликлардан фойдаланиш харажатлари Уларга қуйидагилар киради: 1 . Ер ости бойликларидан фойдаланиш билан боғлиқ харажатлар 2. Ердан фойдаланиш харажатлари 3. Лимитлар микиесида сув, ундан сув хужалигига тўланган маблағлар 4. Атроф мухитга ташланган ишлаб чиқариш колдиклари учун тўланган маблағлар III. Асосий активларнинг емирилиши, эскириши. IV. Мехнатга ҳақ тўлаш харажатлари. Уларга қуйидагилар киради: 1. Ишбай расценкалар, таъриф сеткалари, ойлик окладлар асосида тўланган иш ҳақи. 2. Ишлаб чиқариш илғорларига йиллик иш якунлари бўйича ва бошқа мукофотлар. 3. Компенсация тўловлари (мехнат таътили ҳақи, ўзайтирилган иш куни, бекор туриб қолиш). 4. Рағбатлантирувчи тўловлар (турли фахрий унвонлар учун рағбатлантирувчи тўловлар). V. Суғурта тўловлари (нафақа фондига ажратмалар, бандлик фонди, ижтимоий суғурта). VI. Жорий таъмирлаш харажатлари. VII. Технологик жараёнларни ривожлантириш ва махсулотлар ишлаб чиқаришни жорий этишга сарфланган харажатлар. VIII. Қисқа муддатли омонатлар учун тўланган фоизлар.

IX. Солиқлар, шу жумладан мулк солиғи, даромад(фойда) солиқлари, ер солиғи ва бошқалар. X. Бошқа харажатлар, яъни хизмат сарфлари, телефон ва алоқа ҳамда шунга ўхшаш харажатлар. Тадбиркорларнинг харажатларини белгиларига кўра турлича тавсифлаш мумкин. Биринчидан, тадбиркорнинг харажатлари смета бўйича уларнинг элементлари ва калькуляция моддаларига қараб турларга бўлинади. Харажатлар сметаси Бизнес фаолияти бюджетини аниқлаш ва айланма активларга эхтиёж миқдорини режалаш учун тузилади. Калкуляция моддалари умумлашма, мажмуа кўринишига эга бўлиб, ўз ичига, хом-ашё ва материалларни, ёқилғи ва энергияни табиий бойликлардан фойдаланиши бўйича харажатларни, иш ҳақини, жихозларни сақлаш ва улардан фойдаланиш харажатларини, ноишлаб чиқариш харажатлари ва бошқаларни ўз ичига олади. Иккинчидан, тадбиркорнинг харажатлари ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқлигига қараб шартли-доимий ва шартли-ўзгарувчан харажатларга бўлинади. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгариши билан деярли ўзгармайдиган харажатлар шартли доимий, харажатлар дейилади. Савдо ташкилотлари даромадининг асосий қисми товарларнинг сотиб олиш ва сотиш ўртасидаги фарқ ҳисобидан юзага келади. Ҳозирги пайтда нафақат товарлар, балки хом-ашё, материаллар ва жихозлар ҳам савдо Бизнес фаолиятилари томонидан эркин айирбошланмоқда. Булардан ташқари даромадлар қуйидаги манбалардан юзага келади: -ҳамкорликда ташкил этилган Бизнес фаолиятилардан тушадиган даромадлар; -акциялардан олинадиган двидендлар ва бошқа қимматбаҳо қоғозлардан тушган фойда; -депозитлар бўйича банк фоизлари; -ижарага берилган мулк учун ижара ҳақи; -ҳамкорликдан шартнома шартларини тўлиқ бажармаганлиги учун ундирилган жарималар, товар етказиб бериш муддатини кечиктиргани учун ундирилган жарима, шартномани бажаргани учун ундирилган қопламалар йиғиндиси. Ялпи даромад бизнес фаолиятининг товар сотиш ҳажмига, сотилган товарларнинг таркиби ва уларда рентабелли товарнинг салмоғига, ҳамкорларнинг шартнома шартларини тўлиқ бажаришига, бизнес фаолиятини маданияти ва ишбилармонлигига ҳамда кўплаб бошқа омилларга боғлиқ. Тадбиркорлик фаолиятининг яна бир натижавий курсаткичи унинг баланс фойдасидир. Баланс фойда бизнес фаолиятининг барча соҳаларида тушган фойда бўлиб, қуйидагиларни ўз ичига олади:

- товар моддий бойликларни сотиш, товар ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатишдан тушган фойда, яъни сотилган товарлар қийматидан уни сотиб олишга ва сотишга сарфланган маблағларни айириб ташлагач қолган қисми; -ундириб олинган жарималарнинг тўланган жарималардан ортиқ қисми. Баланс фойдадан тўланадиган солиқлардан олинган ссудалар учун фоиздан ва нобюджет фондларига турли тўловлардан қолган қисми соф фойдадир. Соф фойда бизнес фаолиятининг хохиши билан қуйидаги тўртта йўналишга сарфланиши мумкин. 1. Акциялар бўйича дивидендлар, облигациялар бўйича фоизлар ва МЧЖ ларда аъзолик бадаллари учун фоизлар тўлашга. 2. Ишлаб чиқаришни ривожлантириш фондини юзага келтиришга. Ушбу фондни шакллантириш тартиби ва ажратмалар меъёри бизнес фаолияти низомида курсатилиши шарт. ИЧРФ ни шакллантириш манбаларига соф фойда ва асосий воситалар ҳамда номатериал активлар емирилишига сарфланган маблағлар киради. ИЧРФ асосан қуйидаги мақсадларга сарфланади: а) асосий активларни янгилаш ва кенгайтириш; б)номатериал активларни - патентларни, лицензияларни ва бошқаларни сотиб олиш; в) Бизнес фаолиятининг айланма активларини кўпайтириш; г) илмий текшириш ва тажриба конструкторлик ишларини ташкил этиш; д) ишлаб чиқаришга янгиликларни жорий этиш; е) маркетинг изланишларини ташкил этиш. 3. Ижтимоий тараққиёт фондини вужудга келтириш. У қуйидаги мақсадларга сарфланади: -уй жой куришга; -ижтимоий-маиший объектларини куришга; -ижтимоий-маиший муассасаларни молиявий таъминлашга; -ошхоналарга дотация беришга; -дори-дармонлар сотиб олишга; -ишчи-хизматчиларнинг укиши, уй жой курилиши ва ёш оилалари хужалигини тиклаб олишига пул маблағларини ажратишга; -нарх ошиши туфайли юзага келган қўшимча харажатларни коплаш учун компенсация тўлаш. 4. Резерв фондини вужудга келтиришга сарфланади. Ушбу фонд: -хом-ашё, энергия ва материллар нархининг кутилмаганда ошиб кетиши туфайли юзага келадиган қўшимча харажатларни коплаш; -иш ташлашлар, валюта курсининг ўзгариши, табиий офатлар натижасида юзага келган зиёнларни коплаш ва бошқа мақсадларга сарфланиши мумкин. Бизнес фаолияти рентабеллигини оширишнинг асосий йуналишларига куийдагилар киради: I. Махсулот тан нархини пасайтириш. Бунинг учун: 1. Материаллар сарфини қисқартириш мақсадида махсулот конструкциясини рационаллаштириш, самарали технологияларни куллаш,

чикиндиларни қайта ишлаш ва сотишни йўлга куйиш ва бошқа чораларни куриш лозим. 2. Махсулот бирлигига сарфланадиган иш ҳақи харажатларини камайтириш. 3. Тупланма харажатларини тежаш. II. Ишлаб чиқариш ва сотиш тартибини такомиллаштириш. Унга: 1. Бозор конъюктурасини ҳисобга олган холда харидоргир товарларни ишлаб чиқаришни йўлга куйиш, товарлар ассортиментини такомиллаштириш, рентабеллиги нисбатан баланд бўлган товарлар ишлаб чиқариш ва сотишни йўлга куйиш. 2. Махсулот сифатини яхшилаш ва харидорларга қўшимча хизмат кўрсатишни йўлга куйиш, баҳо сиёсатини окилона бошқариш. 3. Самарали инвестиция лойихаларини сотиш кабилар киради. III. Ишлатилмаётган ёки кам самарали активларни сотиш. Унга: 1. Ортиқча жихозлар ва товар-моддий бойликларни сотиш 2. Ўз жихозларини лизинг шартномаси асосида олинган жихозлар билан алмаштириш. 3. Даромадсиз соҳа ва бизнес фаолиятиларни ёпиш, уларнинг жихозларини сотиб юбориш ва янги бизнес фаолиятиларни очиш кабилар киради. Фойда ва зарарларнинг ҳисоби қуйидагича ифодаланади. У қуйидаги маълумотларни уз ичига олади: 1. Сотилган товарлар, кўрсатилган хизматлар, бажарилаётган ишлар ҳажми. 2. Сотилган махсулотлар таннархи, шу жумладан: а) бевосита материал сарфи; б) бевосита мехнатга ҳақ тўлаш харажатлари; в) тўпланма харажатлари. 3. Ялпи даромад. (1-2) 4. Асосий воситалар ва номатериал активларнинг емирилиш харажатлари. 5. Махсулотни сотиш ва умумбошқарув фаолияти билан боғлиқ харажатлар. 6. Асосий фаолиятдан тушган фойда (3-4-5). 7. Дивидентлар ва берилган қарзлар учун олинган ҳақ. 8. Олинган қарзлар учун тўланган ҳақ. 9. Солиқ тортиладиган фойда (6-7-8) 10. Даромадларга олинган солиқлар. 11. Кузда тутилмаган зиёнлар. 12. Соф, баланс фойда (9-10-11) Харажат ва натижаларига нисбатан бизнес фаолиятини самарали ишини кўриб чиқиб, харажатларни баҳолаш ва иккинчидан ташки мухитида булаётган ўзгаришларни ҳисоб олиш зарур. Бундан келиб чиқиб, охирги натижаларга иккита шароит таъсир қилади: 1. Ички ташкилий- иқтисодий омиллар. 2. Ташқи ёки бозор шароитлари.

Бу шароитлардан ички омиллари тадбиркорни уз фаолияти билан боғлиқ бўлиб, яъни унга мехнат унумдорлигини ўзгариши, ишлаб чиқаришни ташкил этиш усуллари, уни техник характеристикалари ва бошқалар киради. Ташқи шароитлар эса тадбиркорларга боғлиқ бўлмаган омилларни ўз ичига олади. Ташқи омилларни асосийларидан бири нархни ўзгариши ҳисобланади. Рақобат ютуғи таҳлили -рақобат ютуғи таҳлилида бозордаги улуш, махсулот сифати, маркетинг учун харажатлар, б изнес фаолияти катталиги (размер), бозордаги улуш ва НИОКР харажатлари каби омиллар таҳлил қилинади. Рентабелликка таъсир этувчи мухим омил бўлиб, бозор улуши ҳисобланади. Сон жиҳатдан бу курсаткичнинг боғлиқлиги шундан иборатки, бозор улушини хар 10% га усиш учун рентабеллик 3,5 % усади. Фойдага таъсир этувчи иккинчи омил бўлиб махсулот сифати ҳисобланади. Тадқиқотлар кўрсатадики, юқори сифат- бозорда юқори улушни сақлаш учун ишончли кафолатдир. Махсулотни дифференциацияси (турли хил) ва юқори сифатли махсулотни бозорда юқори улушига эга бўлишининг энг оптимал вариантлари бўлиб ҳисобланади. Бу икки курсаткич бозордаги улуш ва махсулот сифати бир-бири билан ўзаро узвий боғлиқ бўлиб, бирини бири тулдиради. Рентабеллик умумий сотиш ҳажмидаги маркетинг учун харажатлар улуши ва махсулот сифатининг ўзаро таъсирига боғлиқдир. Махсулоти юқори сифатли бўлиши марктеинг учун сарф харажатлар минимал бўлса хам. (оборотга нисабатан 6% тартибида) юқори фойда олишни кафолатлайди. 5.2. Бизнес фаолиятини режалаштириш усуллари. Ҳар қандай Бизнес фаолияти ўзини фаолият йўналишидан қатъий назар режалаштириш билан шуғулланиш керак. Режалаштириш деганда бизнес фаолиятини аниқ келажакдаги мақсадини аниқлаш, уларни амалга ошириш усулларини таҳлили ва ресурслар билан таъминоти тушунилади. Тадбиркор фаолиятини режалаштириш кўпгина афзалликларга эга:  у рахбар ва мутаххасисларни доимо келажак учун фикрлашга рағбатлантиради;  режаларни ишлаб чиқариш ва бажариш жараёнида бизнес фаолияти томонидан килинаётган ишларни аниқ мувофиқлаштириш амалга оширилади;  у ташкилот ўз вазифаларини аниқ белгилашга мажбур қилади;  режалштириш ташкилотларни тусатдан бўладиган ўзгаришларга тайёр қилади, мансабдор шахслар вазифаларини, ўзаро муносабатларини кўргазмали равишда намоён қилади. Ф. Котлернинг фикрича, истиқболни режалаштириш бу фирмалар мақсадлари, унинг маркетинг соҳасидаги потенциал имкониятларни ва имконлар орасидаги стратегик мувофиқларни қўллашни таққословчи бошқарув жараёнидир.

Янги қонун чиқарувчи хужжатларди кўрсатиб ўтилганки, бизнес фаолияти ўз фаолиятини мустақил холда режалаштиради ва ривожланиш истиқболларини ишлаб чиқариш махсулотлар, ишлар, хизматларга эхтиёж ва бизнес фаолияти ишлаб чиқариш ва ижтимоий ривожланишни таъминлаш зарурияти, унинг ходимлари шахсий даромадларни ошиши келиб чиққан холда белгилайди. Тадбиркорлик фаолиятини олиб борувчи бизнес фаолияти режани ишлаб чиқишда қуйидагиларга эътибор беришлари керак: Мақсадлар ва вазифаларни белгилаш. Бозорга ўтиш шароитида мустақил хўжалик субъектлари бўлади ва ривожланишни ўз-ўзини маблағлар билан таъминлаш учун етарли бўлган фойда олиш мақсадида махсулотлар ишлаб чиқариш ва сотиш, бозордаги улушни устириш ёки сақлаб қолиш, аввалги даврга нисабатан махсулотларни сотиш ёки ишлаб чиқаришни усишини таъминлашни амалга оширади. Ресурслар. Ҳаммадан илгари моддий, молиявий ва мехнат ресурсларига бўлган эхтиёжларни аниқлаш ва унинг тузилишини муфиқлаштириш талаб этилади. Фаолият турини танлашни ва самарадорлигини баҳолашни фойданинг асосий жамғармалар ва айланма маблағларга муносабати бўлиб, амалга ошириш мақсадга мувофиқ. Мутаносиблик ўрганиш. Режани ишлаб чиқишда кўрсаткичларни баробарлаштирилганлигини таъминлашни талаб қилади. Шахсий айланма маблағларни уларнинг йиғини миқдоридаги энг оз улушини, МТБ ривожланишини транспорт хизматлари билан таъминланиши ва хоказоларни аниқлаш мухим аҳамиятга эга. Режани бажарилишини таҳлил қилиш. Иқтисодий эхтиёжларни тўлиқ таъминлаш ва фойда омилига қаратилган иқтисодий ва ташкилий техник чораларини аниқлаш ёки белгиланган мақсадларга эришиш йўллари ва востиалар ҳақида боради. Режани бажарилишини назорат қилиш. Режани бажарилишини доимий ўз вақтида текшириш иқтисодий жараённи мақсадга мувофиқ ривожланишни таъминлаш, ўз вақтида камчиликларнинг олдини олиш, илғор тажрибаларни қўллаш ва самарадорликни аниқлашга йўналтирилади. Масалан, савдо бизнес фаолиятларида чакана товар обороти ҳажми даромадлар, харажатлар, фойда, товар захиралари ва баъзи бир кўрсаткичлар. Стратегик режалаштиришнинг таркибий тузилишидан кўриниб турибдики, стратегик режалаштириш асосида аввало мақсад ва вазифалар билан бир қаторда стратегия муштарак хал этилади. Кейинги босқичда жорий ва стратегик дастурларни тузиш орқали бюджетни режалаштириш ва уни руёбга чиқариш тадбирлари амалга оширилади. Режалаштиришнинг асосий элементлари қуйидагилар ҳисобланади: -башорат қилиш; -вазифани қўйиш (умумий вазифаларни шаклланиши, башорат асосида келиб чиқади); -режани тўғирлаш (бажарилиш муддати аниқланади) -бюджетни тузиш (бюджетнинг сон куринишидаги режаси бўлиб, даромадлар ва харажатлар баланси пул ва натурал кўринишда);

-режани аниқлаштириш (якунловчи босқич- қуйи бўғинларга қабул қилинган қарорлар тарқатилади ва режани амалга ошириш бошланади). Режалаштириш жараёни уч босқични ўз ичига олади: 1. Стратегик муаммоларни таҳлили. 2. Фаолиятни келгуси шароитини башорат қилиш ва вазифалрни аниқлаш. 3. Ўз имкониятларини оптимал вариантини танлаш. Фирманинг истиқболини таҳлил қилишда асосий ташқи хавф-хатарлар, имкониятлар, «фавқулотда» холатларни вужудга келиши ва уларни бартараф этиш имкониятлари ҳал этилади. Биринчи босқичда бизнес фаолияти иш юритадиган бозорда таҳлил қилинади. Таҳлил икки томонлама бўлиб, бозор мухитидаги позитив ва негатив холатлар ҳақида уйлаш керак бўлади. Шуни ҳисобга олиш керакки, тадбиркорликни ривожлантириш жараёнида бир муаммога рухсат этилиши билан бошқаси келиб чиқади. Эхтиёж ва харидор хохиши ўзгаради, фан- техникани янги ютуқлари жорий этилади, ишлаб чиқаришнинг ривожланиш даражаси ўсади, бозор ва рақобатчилар стратегияси ўзгаради, молиявий қийинчиликлар тўғилади. Шунинг учун ўз фаолиятини 1-5 йилларга башорат қилишга харакат қилади. Иккинчи босқичда, бизнес фаолиятининг ички имкониятларини аниқлаш зарур. Бу ўринда бизнес фаолиятини бозор мухитини ўзгаришига қараб ишлаб чиқаришдаги, бозордаги, иқтисодиётдаги, бошқаришдаги, ресурслардаги бизнес фаолиятининг кучли ва кучсиз томонлари аниқланади. Шулар асосида мақсадга эришишдаги энг мухим вазифалари аниқладанди. Бу босқичда фирманинг қайси йўналишларида «рақобатчилик стретегиясини такомиллаштириб, фирмани ялпи иш фаолиятини қандай яхшилаш мумкин?» деган саволга жавоб топилади. Учинчи босқичда уч мухим кўрсаткич таҳлил қилинади: 1. Бизнес фаолиятини бозордаги ўрни; 2. Тармокка Бизнес фаолиятини мослиги; 3. Ишлаб чиқариш дастурини ассортимент тузилиши. Бу босқичда фирманинг турли фаолият йўналишлари билан истиқболини қиёслаш, танланган стратегияни амалга оширишда турлим фаолият йўналишлари бўйича приоритет ва ресурсларни тақсимлаш асосий ўрин эгаллайди. Реджалаштиришнинг қуйидаги турлари мавжуд бўлиб, улар: -ўзоқ муддатли режалаштириш; -ўрта муддатли режалаштириш; -қисқа муддатли режалаштиришдир. Бизнес фаолиятини режалаштиришда мухим мақсад бўлиб, товарларни сотиш ҳажми, фойда ва бозордаги улуш ҳисобланади. Ўзоқ муддатли режалаштириш 3 ёки 5 йиллик муддатни ўз ичига олади. Дунё амалиётида ўзоқ муддатли режалаштириш кенг қўлланилади. Хорижда, масалан, Японияда йирик корпорацияларнинг 70 - 80% ўзоқ муддатли режалаштиришдан фойдаланилади. Ўзоқ муддатли режалаштириш ўз ичига ўрта ва қисқа муддатли режалаштиришни ҳам олади. Ўзоқ муддатли

режалаштиришда «махсулот-бозор» янги стратегиялари ишлаб чиқилади. «Махсулот бозор» янги стратегиясини ахтариш ўз ичига янги ишлаб чиқаришни ривожланиш имкониятлари таҳлилини, вертикал интеграцияларни, хорижий филиалларни ташкил этишни ўз ичига олади. Ушбу босқичда ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва харажатларни камайтириш вариантлари ураганилади. Ўрта муддатли режалар, одатда 2 ёки 3 йилларга тузилади. Ўрта муддатли режалаштиришда рақибларни кураш стратегияларни ўзгариши ва номенклатурани ўзгариши натижасида хар бир махсулот гуруҳи учун режалар тузилади. Ўрта муддатли режаларни қабул қилиш жараёни уч босқични ўз ичига олади:  ўзининг махсус маълумотлари асосида ўз ишини башорат қилиш;  башоратлар солиштирилади;  Бизнес фаолияти раҳбарияти ўз ишини умумий кўринишини ишлаб чиқаради ва юқори ташкилотга берилади. Қисқа муддатли режалаштириш 1 йилга, ярим йилга, ойларга мулжалланган бўлади. Қисқа муддатли режалар 1 йилга ишлаб чиқариш ҳажмин, фойдани режалаштиришни уз ичига олади. Бюджетлар режалаштириш тизимининг мухим воситаси бўлиб ҳисобланади. Бюджет ўз кўринишича харажатлар ва даромадлар режасини кўрсатиб беради. Бюджет қиймат ва натурал кўринишда бўлиши мумкин. Бюджетнинг икки турини ажратиб кўрсатиш мумкин: -капитал харажатлари бюджети; -жорий операциялар бюджети. Капитал харажатлар бюджети ўзоқ муддатли режалаштиришни баҳолаш ва назорат қилиш учун ишлатилади. Жорий операциялар бюджети хар кунги ишлаб чиқариш ва сотиш фаолиятини режалаштириш ва назорат қилиш учун ишлатилади. 5.3. Бизнес-режанинг иқтисодий моҳияти, мазмуни, асосий бўлимлари . Ўзбекистон иқтисодиёти руй бераетган тухтовсиз ўзгаришлар ва рақобат даражасининг усиб бориш шароитида фақат машаккатли мехнат орқали бизнесда муваффақиятга эришиш мумкин, дейиш қийин. Муваффақиятли бўлиши учун бизнесимиз аниқ мақсадга ва унга эришиш учун эса, яхши ривожланган стратегияга эга бўлиш лозим. Бошқача қилиб айтганда, бизга бизнес- режа зарур. Бозор иқтисодиёти шароитида бизнес-режа тадбиркорликнинг хамма соҳаларида қўлланиладиган гуё бир иш асбобидар. У фирманинг иш жараёнини тасвирлаб, фирма рахбарларининг ўз мақсадларига қай тариқа эришишларини, биринча галда ишнинг даромадлилигини кай тариқа ошириш мумкинлигини курсатиб беради. Яхши ишлаб чиқилган бизнес-режа фирмага ўсиб боришга, бозорда янги мавқеларни қўлга киритишга, ўз тарақиётининг истиқболларини белгилаб олишга, янги товарлар ишлаб чиқариш ва янги

хизмат турларини яратишга ҳамда мулжалларни амалга оширишнинг мақсадга мувофиқ усулларини танлаб олишга ёрдам беради. Бизнес-режа доимий хужжат бўлиб, мунтазам равишда янгилаб берилади, унга ҳам фирманинг ичида, ҳам умуман иқтисодиётдаги шароитларга қараб руй берган ўзгаришлар киритилади. Бизнес-режа фирма ичи таҳлилини махсус илмий ташкилотлар томонидан амалга ошириладиган макроиқтисодий таҳлиллар билан боглайди. Одатда ҳар бир фирма бизнес- режа тузади, лекин бундай хужжатларни тайёрлаш имкониятлари хар хил бўлиши мумкин: бизнес-ражани ишлаб чиқиш учун кичик фирмалар консалтинг ташкилотларининг мутахассисларини жалб этишлари мумкин. Бизнес-режа фирманинг муайян бозордаги фаолиятнинг аниқ йўналишини урганиш мақсадида ўтказиладиган тадқиқотлар ва ташкилий ишнинг натижаси бўлган муносабати билан у қуйидагиларга асосланади:  Маълум товарни ишлаб чиқариш (хизматлар кўрсатиш)нинг аниқ лойихасига- янги турдаги буюмлар яратиш ёки янги хил хизматлар кўрсатишга;  Фирманинг заиф ва кучли томонларини аниқлаб, олиш мақсадида хар томонлама ўтказиладиган ишлаб чиқариш- хўжалик ва тижорат таҳлилига;  Аниқ масалаларни амалга ошириш учун қўлланиладиган молиявий, техник- иқтисодий ва ташкилий механизмларга; Бизнес-режа фирманинг ривожланиш стратегиясини белгилаб берадиган асосий хужжатларнинг биридир. Шу билан бирга у фирма тараққиётининг умумий концепциясига асосланади, стратегиянинг иқтисодий ва молиявий жиҳатларини бир мунча батафсил баён этади, аниқ- тайин чора тадбирларни техник- иқтисодий жиҳатдан асослаб беради. Стратегияни амалга ошириш техник, ташкилий ва иқтисодий ўзгаришларнинг маълум вақтгача ўзаро махкам богланган бутун бир тизими сифатида туғилган кенгинвестиция дастурларига асосланади, бизнес-режа инвестицион дастўрнинг одатда бир неча йил ичида амалга оширилиши керак бўлган бир қисмини уз ичига олади. Шундай қилиб, фирманинг стратегик ишида қуйидаги тартиб кузга ташланади. 1- босқич. Ривожланиш концепциясини ишлаб чиқиш. 2- босқич. Ривожланишнинг инвестицион дастури. 3- босқич. Ўртача муддатли даврга бизнес- режа тузиш. 4- босқич. Бизнес-режани амалга оширишга доир чора-тадбирлар. Бизнес- режанинг бир канча вазифаларни ҳал қилишга имкон беради, лекин буларнинг асосийлари қуйидагилардир:  фирма тараққиёти (стратегияси, концепциялари, лойихалари) йўналишларининг иқтисодий жиҳатдан мувофиқлигини асослаш;  фаолиятининг кутилаётган молиявий натижаларини, биринчи галда, сотув хажмларини сармоядан олинадиган даромадлар, фойдани ҳисоблаб кўриш;  танлаб олинган стратегияни амалга ошириш учун керакли маблағлар манбаларини, яъни молиявий ресурсларни жамлаш усулларини белгилаш;

 мазкур режани амалга ошира оладиган ходимларни танлаб олиш. Режанинг хар бир бандини бошқа бандлар билан махкам богланган холда олиб ечиш мумкин холос. Бизнес режанинг асосий маркази молиявий ресурсларни жамлашдир. Демак, бизнес–режа потенциал инвестор танишмокчи бўлган Бизнес фаолияти ҳақидаги дастлабки маълумот бўлиб, агар режа ишончли бўлмаса ва инвесторни жалб килмаса, шартнома ҳақида гап хам бўлиши мумкин эмас. Шуни эсда тўтиш лозимки, биздаги ягона имконият бу биринчи учрашувдаек ижобий таассурот колдиришдадир! Бошқача қилиб айтганда бизнес–режа қуйидагиларни амалга оширади - Бизнес фаолиятимизнинг келажагини аниқлаб беради; - Бизнес фаолиятининг эксплутатцион характеристикаларини, яъни мавжуд ишлаб чиқариш кувватларини, ишлаб чиқарилган махсулот ва курсатиладиган хизмат турларини , хом аше ва материалларни олиш мумкин бўлган манбаларни , бозорни ва сотиш стратегиясини баен қилиб беради ва хоказо; - Бизнес фаолиятининг бошқариш тузилмасини кўрсатади; - Бизнес фаолиятини қандай сармоялашни батафсил курсатиб беради; - потенциал инвесторлар ва кредиторларга йўналтирувчи восита бўлиб хизмат қилади; Умуман айтганда, бизнес-режа лойиханинг муваффақият даражасини белгилаб берувчи курсаткич ҳисобланади. Бизнес режани тайёрлаш ва ундан фойдаланиш. Бизнес-режани менеджер, тадбиркор, фирма, фирмалар гуруҳи, консалтинг ташкилоти тайёрлаши мумкин. Менеджерда янги махсулот тайёрлашни узлаштириб олиш, янги хил хизмат кўрсатиш фикри пайдо бўлган бўлса ёки у уз концепциясини мустақил равишда амалга оширишга ахд қилган бўлса у уз бизнес-режасини яратади. Йирик фирма ривожланишининг стратегиясини ишлаб чиқиш учун кенгайтирилган бизнес-режа тузилади. Бизнес-режани тайёрлаш босқичидаёк кўпинча шерик чиқиб колади. Бизнес-режани яратишда унда иштирок этадиган концепция муаллифларидан ташқари кредит бозорининг хусусиятларини, каерда буш сармоялар борлигини, мазкур бизнеснинг таваккал талаб хатарли томонларини биладиган молия ходимлари хам фаоллик билан қатнашадилар. Бизнес-режани ишлаб чиқадиган мутахассислар гуруҳининг асосини иқтисодчилар, статистлар, системачилар ташкил этади. Бизнес-режадан янги акционерлар, кредиторлар, маблағ берувчи хомийлар ва бошқаларни кидириб топишда хаммадан кўп фойдаланилади. Мавжуд фирмалар акцияларини сотиб олиб ёки янги ташкилий-ишлаб чиқариш структурасини яратиб, ишни кенгайтиришни мулжаллаётган йирик Бизнес фаолиятилар ва фирмаларга бизнес-режа ёрдам беради. Бизнес-режанинг қисқача баён этилган мазмунидан кейин одатда фирма тўғрисидаги маълумотлар келтирилади, буларда компанияни бошқариш учун керакли ва инвесторларни кизиктирадиган тафсилотлар лунда қилиб

баён этилади. Ана шундай материалнинг қуйидаги асосий булимларини ажратиш мумкин: 1.Фирманинг ташкил топиши: -фирма ташкил топган ва кенгайтирилган вақт (фирманинг качон, каерда ва ким томонидан рўйхатга олингани, каерда жойлашгани); -фирманинг ташкилий-ҳуқуқий шакли; -фирма сармоясининг структураси (чиқаришга рухсат этилган акцияларнинг сони, чиқарилган ва мумолада бўлган акцияларнинг сони, уларнинг номинал қиймати ва биржа баҳоси); -фирманинг ҳисоб рақами очилган асосий банк; -фирма рахбарияти – раиси, бош директори; -фирманинг бухгалтери; -фирманинг юристи; -асосий менеджерлари, уларнинг малакаси, маълумоти, иш стажи; 2. Фирманинг ташкилий структураси яъни тузилиши, бунда асосий ташкилий чиқариш ва бошқарув булинмалари курсатилади. 3.Фирма имиджи, яъни харидорларнинг фирма тўғрисидаги фикри. Бу булимда қуйидаги саволларга жавоб берилган бўлиши зарур: - Мазкур фирма қандай махсулоти билан ном чиқарган; - Бу фирма узига ухшаш бошқа фирмалардан нимаси билан фарқ қилади; - Фирма товарини кимлар сотиб олади ёки унинг хизматидан кимлар фойдаланади; - Фирманинг товар белгиси каерларда маълум; - Доимий мижозлари кимлар ва канча ; - Фирма товари ёки хизматларининг илгарилама ҳаракати қанақа; 4. Фирма фаолияти шароитларининг таҳлили бизнес-режа биринчи булимининг мухим қисмидир. Фирма фаолиятининг шароитлари икки катта кисмга бўлинади: ташки ва ички шароитлар. Ташки шароитларга фирма айтарли таъсир курсата олмайди, лекин уларни назарда тўтиши керак бўлади. Бу шароитлар истеъмолчилар хохиш- истаклари ва дидларининг, бозор талабларининг узгариб туришини, ишчи кучи бор йўқлигини, моддий ресурслар манбаларини, буюм (махсулот, хизмат)нинг ҳаёт цикли, ишлаб чиқариш цикли, солиқка тортиш таҳлили, баҳолар устидан назорат ва бошқаларни уз ичига олади. Хулоса қисмида қанча хажмда маблағ ажратилиши мулжалланаётганини қисқача баён қилиб, ажратиладиган маблағлар сармоянинг усиб боришига ёрдам берадиган бўлиши учун фирмалар нималар қилмоқчи эканлигини айтиб ўтиши зарур. Бизнес-режани асосий бўлимларининг мазмуни. Бизнес-режада мўлжалланаётган лойиханинг табиатига қараб унинг ўзига хос хусусиятларини акс эттирадиган бўлимлар бўлиши мумкин, лекин бизнес-режа бу иш хужжатининг мазмуни, умуман олганда, бир қолипда бўлиб, қуйидагиларни ўз ичига олиши керак: 1.Резюме . Бизнес-режанинг биринчи ва қисқа бўлган бу бўлимида кейинги бўлимларининг умумий хулосалари келтирилади. Резюмени тўғри

тузишнинг мухимлиги шундаки, бўлғуси инвесторлар,- булар эса, одатда бизнесменлар, яъни доимо банд бўладиган кишилардир,-таклиф этилаётган лойиханинг қисқа баёнидаги дастлабки сўзлардан унинг самарадорлигига ва ният қилинган шу лойихани амалга ошириш мумкинлигига ишонч ҳосил қиладиган бўлиши керак. Резюмеда қуйидагилар нихоятда қисқа қилиб баён этилади: а) лойиҳанинг моҳияти, унинг мақсадлари ва самарадорлиги; в) лойиҳани аниқ бозор шароитларида амалга ошириш мумкинлиги; с) лойиҳани ким ва қандай қилиб амалга ошриши; d ) лойиҳанинг маблағ билан таъминланишининг манбаи; е) лойиҳани инвестициялашдан курилиши мумкин бўлган фойда; Сотув ҳажми, ишлаб чиқариш ва молни ўтказишга бўладиган харажатлар ҳажми. Фойда меъёри, сарф харажатларнинг қанча муддатда ўрни тўлиши ва инвестицияланган маблағларнинг қачон қайтиб келиши. 2. Товар (Махсулот ёки хизмат турлари): А) Ишлаб чиқариладиган мўлжалдаги махсулот ёки кўрсатиладиган хизматлар қандай талабларни қондиради; В) Буларнинг бозорда мавжуд бўлган шу хилдаги махсулот ёки хизматлардан қандай афзалликлари бор; С) Ишлаб чиқариладиган мўлжалдаги махсулот ёки кўрсатиладиган хизматлар қандай муаллифлик ҳуқуқлари билан ҳимояланган. 3. Мол ўтказиладиган бозор: А) Махсулот ёки хизматларнинг асосий истеъмолчилари кимлар; В) Ҳозирнинг ўзида ва келгусида қандай хажмларда мол ўтказиш мумкин; С) Асосий рақиблар ким, улардаги сотув хажмлари, маркетинг стратегияси, реализациядан олинаётган даромадлар; Д) Рақибларнинг махсулоти қанақа: асосий характеристикалари, сифатининг даражаси; Е) Рақиблар қандай баҳода махсулот сотади ёки хизмат кўрсатишади, уларнинг баҳо сиёсати. 4. Маркетинг стратегияси. А) Махсулот ёки хизматларни ички ва ташки бозорда тақсимлаш ва ўтказиш юзасидан кузда тутилаётган тизим; В) Реализация баҳоси ва баҳо қўйиш структураси; С) Рекламага доир зарур чора-тадбирлар, кузда тутилаётган реклама воситалари ва рекламага қилинадиган сарф-харажатлар структураси; Д) Молни ўтказиш, сотишга ёрдам берадиган чора-тадбирлар–паблик релейшнз, харидорларга қўшимча имтиёзлар, сотувдан кейин курсатиладиган хизматлар ва бошқалар. 5.Ишлаб чиқариш дастури: А) Қаерда махсулот ишлаб чиқарилади ёки хизмат кўрсатилади; В) Янги ишлаб чиқариш қувватлари яратиш керакли ёки ишлаб турган бизнес фаолиятидан фойдаланиш мумкинми; С) Режалаштирилаётган бизнес фаолиятида энг маъқул келадиган ишлаб чиқариш ҳажми канча;

Д) Энг маъкул кувватга эришиш учун қанақа инвестициялар зарур; Е) Бизнес фаолияти хом-ашё, бутловчи қисмлар, бошқа ишлаб чиқариш омиллари билан қандай таъминланади; Ф) Технология ва асбоб-ускуналардан қандай фойдаланилади; Г) Бизнес фаолияти бошқа фаолиятлар билан биргаликда ишлайдими. 6. Ишлаб чиқаришни ташкил қилиш: А) Режалаштирилаётган бизнес фаолиятининг ташкилий схемаси қандай бўлади; В) Бизнес фаолияти кадрлар билан қанчалик таъминланган, ишлаб турган мутахассисларнинг рўйхати, малакаси ва иш тажрибаси; С) Хар хил тойифага эга бўлган ходимлар мехнатига кай даражада, қандай шаклда ҳақ туланади, жумладан уларга қандай махсус имтиёзлар берилади; Д) Бизнес фаолиятининг технологик схемаси қандай бўлади. 7. Бизнес фаолиятининг ташкилий -режавий шакли: А) Режалаштирилаётган бизнес фаолиятининг ҳуқуқий мавқеи, мулкининг шакли қанақа (ширкат, акционерлик жамияти, кооператив, ижара фаолияти, қўшма бизнес фаолияти ва ҳоказо) В) Булғуси инвестор бизнес фаолиятида қандай ҳуқуқларга эга бўлади (бошқаришда иштирок этиши, акциялар назорат пакетига эгалик қилиши оддий акционер бўлиши), бизнес фаолиятининг хомийси ёки энди аниқ бўлиб қолган инвестори ким (давлат идораси ёки концерн, банк, хусусий бизнес фаолиятилар ва бошқалар) С) Мавжуд хомий ёки инвесторлар қандай ҳуқуқларга эга бўлади (бошқариш, молиявий назорар) Д) Мазкур шаклдаги мулкка эга бўлган бизнес фаолияти қандай юридик ҳуқуқларга эга (бизнес фаолиятининг ҳуқуқий мавқеини тартибга солувчи қонун-қоидалардан қисқача кучиртма берилади) булгуси инвестор узига таклиф этилаётган ҳуқуқлар (биргаликда эгалик қилиш, хомийлик, акционер ҳуқуқи) ни кулга киритиш учун у қандай юридик актларни бажо келтириш мақсадга мувофиқ ва бу нарса миллий ва маҳаллий қонунларга кура қандай ҳуқуқий жавобгарликни зиммага юклайди. 8. Молиявий режа: А) Бизнес фаолиятини барпо этиш учун умумий инвестиция ҳажми қанча бўлиши зарур; В) Маблағ билан таъминлаш манбалари қанақа (заёмлар чиқариш, акциялар сотиш, банк кредитини олиш, бизнес фаолияти очадиган шахсларнинг уз маблағлари); С) Маблағ билан таъминлаш структуралари валюталарнинг манбалари ва турлари бўйича қандай бўлиши керак; Д) Ўзоқ муддатли инвестициялар ва айланма сармояларга бўлган эхтиёжни қондириш учун молиявий маблағлар қандай шартлар билан жалб этилади. 9. Лойиҳанинг рентабеллиги: А) Бизнес фаолиятини барпо этишга қилинадиган инвестицион харажатларнинг турлари ва умуман махсулот бирлиги ҳисобга олинади, яъни

канча ва қанақа (асосий ва айланма сармояга, инфраструктурага бериладиган инвестициялар ва хоказо); В) Режалаштирилаётган бизнес фаолиятини ишга тушириш ва махсулот ёки хизматларни ўтказиш ишларини ташкил этиш кнчага тушади; С) Махсулот ёки хизматларни реализация қилишдан тушадиган умумий даромадлар канча бўлиши мумкин; Д) Режалаштирилаётган бизнес фаолияти қандай солиқларни тўлаши керак; Е) Заём маблаларини қай муддатларда ва қанақа хажмларда қайтариш режалаштирилмокда; Ф) Ушбу бизнес фаолиятининг умумий фойдаси умуман канча бўлиши мумкин, унинг меъёри. Бизнес-режанинг булимларида бериладиган ахборот булгуси инвесторни кизиктириш учун зарур бўлади-ю, лекин, айникса сўз анча йирик инвестициялар устида бораётган бўлса, инвестициялаш тўғрисида қарор қабул қилиш учун зарур бўлмайди, мутлако. Бундай қарорга келиш учун инвестициядан олдин анча асосланган тадқиқотлар ўтказиш зарур бўлади. ҚИСҚА ХУЛОСА. Бизнес фаолияти стартегик ва оператив таҳлил қилиш тавсифланади. Стратегик таҳлил бизнес фаолиятини кучли ва кучсиз томонларини, имконият ва хавф-хатарларини аниқлашга йўналтирилган. Оператив таҳлилда эса Бизнес фаолияти хўжалик фаолиятини натижалари таҳлили берилади. Унда Бизнес фаолияти фаолиятининг натижаларини таҳлили, ишлаб чиқариш харажатларини таҳлили, махсулот таҳлили тўлиқ ёритиб берилади. Режалаштириш-бу бизнес фаолияти мақсадлари, унинг маркетинг соҳасидаги потенциал имкониятлари орасидаги стратегик мувофиқликни куллашни таккословчи бошқарув жараёнидир. Бизнес фаолиятини режалаштириш афзалликаларга эга бўлиб, у мутаххасисларни доимо келажак учун фикрлашга рагбатлантиради, ржаларни ишлаб чиқариш ва бажариш жараёнида Бизнес фаолияти томонидан килинаётган ишларни аниқ мувоклаштириш орқали амалга оширилади. режалаштириш ташкилотлари тусатдан бўладиган ўзгаришларга тайёр қилади ва у ташкилот уз вазифаларини аниқ белгилашга мажбур қилади. Стратегик режалаштириш асосида аввало мақсад ва вазифалар билан бир қаторда стратегия муштарак хал этилади. Кейинги босқичда жорий ва стратегик дастурларни тузиш орқали бюджетини режелештириш ва уни руёбга чиқариш тадбирлари амалга оширилади.

Адабиётлар руйхати Асосий адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Бозор ислоҳатларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада эркинлаштириш соҳасидаги устивор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони // Халқ сўзи, 2005, 15 июн. 2. Каримов И.А. “Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлис Қонунчилик палатасм ва Сенатининг қушма мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2005, 29 январ, 20- сон. 3. Ходиев Б.Ю., Қосимова М.С., Самадов А.Н., Мухиддинова У.С. Кичик бизнесни бошқариш. –Т.: “Ўқитувчи”, 2003. 4. Абдуллаев Ё., Каримов Ф. Кичик бизнес ва тадбиркорлик асослари.-Т.: Меҳнат, 2000. 5. Еременко А. Разработка бизнес-приложениий в Microsoft Business solutions-Alapta версии. 3.0/Фелексей Ермененко, Руслан Шашков. –М.: Альпина Бизнес Букс, 2005.-503 с. 6. Ходиев Б.Ю., ва бошқалар. Кичик тадбиркорлик асослари(ўқув-амалий қўлланма)-Т.:ЕҲ. ТЕМПУС “Консаудит”, 2004. 7. Rambler-http ://wwwҒrambler, ru; 8. www. gov. uz. Қўшимча адабиётлар рўйхати 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Тадбиркорлик субьектларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони // Халқ сўзи, 2005, 16 июн. 2. Рубин Ю.Б. Теория и практика предпринимательское конкуренции –М.: ООО Марлет Дс корпорейшен, 2004. 3. Лапуста М.Г., Старостин Ю.Л., Малое предпринимательство: учебник.-М.: ИНФРА –М., 2004. 4. Малый бизнес. Организация, экономика, управление: Учеб. пособие для вузов/Под ред. Проф. В.Я.Горфинкеля, проф. В.А Швандара.-2е изд., пререб. И доп.-М.: ЮНИТИ- ДАНА, 2003-283 с 5. www.ziyo . edu. uz

Похожие

Фирманинг бизнес фаолиятини стратегик режалаштириш

Тадбиркорлик фаолиятини режалаштириш

Меҳмонхона ва ресторан фаолиятини режалаштириш

Корхонани ишини режалаштириш. Бизнес

Корхона фаолиятида бизнес-режалаштириш ва прогнозлаш