Innovatsion faoliyatni moliyaviy rag‘batlantirishda moliya, kredit, soliq mexanizmini takomillashtirish masalalari - Экономика - Рефераты

Innovatsion faoliyatni moliyaviy rag‘batlantirishda moliya, kredit, soliq mexanizmini takomillashtirish masalalari

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

119 KB

Innovatsion faoliyatni moliyaviy rag‘batlantirishda moliya, kredit, soliq mexanizmini takomillashtirish masalalari Reja: 1. Ishlab-chiqarishni innovatsiya-texnikaviy rivojlanishda investitsiyaning roli. 2. Innovatsion tavakkalchilikni boshqarish. 3. Kapital (investitsiyalar) bozori. 4. Innovatsion tavakkalchilikni boshqarish. 5. Innovatsion faoliyatni moliyaviy rag‘batlantirishda moliya, kredit, soliq mexanizmini takomillashtirish

Ishlab-chiqarishni innovatsiya-texnikaviy rivojlanishda investitsiyaning roli. Barchaga ma’lumki, bir sifat holatidan boshqasiga o‘tish resurslar (energiya, vaqt, moliya va boshqalarni) sarflashni talab etadi. Tovarlar oldi- sotdisidan iborat iqtisodiy munosabatlar tizimi bo‘lgan hamda talab, taklif va bahoni shakllantiradigan bozor sharoitida innovatsion faoliyatning asosiy tarkibiy qismlarini yangi mahsulotlar, investitsiyalar va yangiliklar tashkil qiladi. Yangi mahsulotlar — ushbu mahsulotlar bozorini, investitsiyalar — kapital (investitsiyalar) bozorini, yangiliklar (innovatsiyalar) — yangiliklarning sof raqobati bozorini shakllantiradi. Ushbu uchta tarkibiy qism innovatsion faoliyat sohasini tashkil qiladi. Yangi mahsulotlar (novatsiyalar) bozori. Bozorning asosiy tovarini ilmiy va ilmiy-texnikaviy natija tashkil qiladi. U intellektual faoliyat mahsuli bo‘lib, unga amaldagi xalqaro, milliy, korporativ va boshqa qonun hujjatlari va normativ aktlarga muvofiq rasmiylashtirilgan mualliflik huquqlari va o‘xshash huquqlar qo‘llaniladi. Jahon amaliyotida ilmiy (ilmiy tadqiqot), ilmiy-texnikaviy faoliyat, shuningdek eksperimental (tajriba-konstruktorlik) ishlari (ishlanmalari) farqlanadi. Ilmiy (ilmiy tadqiqot) faoliyati yangi bilimlar olish, tarqatish va ishlatishga qaratilgan. Yangi mahsulotlar bozorini ilmiy tashkilotlar, oliy o‘quv yurtlari, vaqtinchalik ilmiy jamoalar, ilmiy xodimlar birlashmalari, tijorat tashkilotlarining ilmiy tadqiqot bo‘linmalari, mustaqil laboratoriyalar va bo‘limlar, mamlakatimizdagi va xorijdagi novatorlar shakllantiradilar. Yangiliklarning sof raqobat bozori. Sof raqobat bozori deb hech bir xaridor yoki sotuvchi joriy narxlar darajasiga katta ta’sir ko‘rsata olmaydigan holda o‘xshash tovarlar xususida bitimlar tuzayotgan sotuvchilar va xaridorlar majmuiga aytiladi. «Sof» raqobat tushunchasidan foydalanish bizga ishlab chiqarish munosabatlari subyektlari o‘rtasida kapitalni eng foydali tarzda ishlatish sohalari, tovar sotiladigan bozorlar, resurslar manbalari hamda ilmiy va ilmiytexnikaviy

faoliyat natijalari uchun musobaqa va kurashning narx bilan bog‘liq hamda bog‘liq bo‘lmagan, insofsiz va boshqa turlarini ko‘rib chiqmaslikka imkon beradi. Ilgari aytilganidek, ilmiy va ilmiy-texnikaviy faoliyat natijasi bo‘lgan yangi mahsulot yaratilishidan yangi texnologiyalar, tovarlar, xizmat turlari, yangi usullar va boshqalarning jamiyat tomonidan tan olinishi bo‘lmish yangiliklargacha (kiritilgunicha) vaqt va resurslar sarflash jarayoni yuz beradi. Sof raqobat bozori bu jarayonda qarama-qarshiliklar birligi va kurashi bo‘lgan ikki tomonlama pozitsiyaga ega bo‘ladi. Tashkilotning yangi mahsulotlar bozorida ishtirok etish shakllari xilma-xil bo‘lsa-da, ilmiy va ilmiy-texnikaviy faoliyat sohasiga ham, yangi mahsulotni joriy etilgan yangilikka aylantirish jarayoniga ham investitsiyalar kiritish hajmi hal qiluvchi shart hisoblanadi . Kapital (investitsiyalar) bozori. Yangilanish va rivojlanishni istamaydigan korxonani topish qiyin. Uy xo‘jaligi uchun mebel, videotexnika, avtomobil, gilamlar, yoritish apparatlari kabilarni xarid qilish va/yoki yangilash zarur. Korxona uchun yangi texnologiyalar, tashqi va ichki bozorlarda raqobatbardosh bo‘lgan mahsulot (xizmatlar) sotib olish, o‘z mahsulotlarini sotish uchun yangi bozorlar, yangi ta’minotchilar va xaridorlar topish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Davlat uchun qurol-yarog‘larning yangi turlari, ekologik jihatdan sof energiya turlari, resurslarni tejovchi texnologiyalar va boshqa narsalar kerak. Jahon hamjamiyati Yer shari atrofidagi makonni o‘zlashtirishni davom ettirish, Marsga uchish, Jahon okeani resurslaridan foydalanish kabi loyihalarni ko‘rib chiqmoqda. Fan va texnikaning hozirgi taraqqiyoti bularning bariga bugunning o‘zida erishish imkonini beradi. Biroq har qanday xo‘jalik yurituvchi subyekt ehtiyojlarining qondirilishi asosan kapitalning barcha (ssuda, aylanma, aksionerlik, venchur, ustav) turlari bilan cheklanadi. Innovatsiya sohasida uzoq muddatli va o‘rta muddatli investitsiyalar hal qiluvchi ahamiyatga ega. Chunki innovatsiya jarayoni o‘rtacha 3–5 yil va undan ortiq vaqt davom etadi. Chuqur iqtisodiy inqiroz sharoitida moliyalashtirishning davlat manbalari keskin kamayadi, shu bois O‘zbekiston Davlat siyosatining

konsepsiyasida investitsiya siyosatining quyidagi asosiy normalarini qonunchilik darajasida mustahkamlash nazarda tutilgan: • budjetdan faqat fundamental ilmiy tadqiqotlar, shuningdek notijorat xususiyatiga ega bo‘lgan respublika ahamiyatidagi obyektlar va milliy xavfsizlikni saqlash bilan bog‘liq obyektlargina qaytarmaslik asosida moliyalashtirilishi mumkin; • markazlashgan investitsiyalarning qolgan barcha turlari faqat qaytarish va tanlov asosida amalga oshirilishi mumkin; • qaytarish asosida davlat resurslari berishning asosiy shakllari qimmatbaho qog‘ozlar sotib olish yoki emitatsiya qilinuvchi qimmatbaho qog‘ozlar bo‘yicha davlat kafolatlarini berish orqali investitsiya kiritishdan iborat. Eng umumiy ko‘rinishda investitsiyalar iqtisodiyotning turli tarmoqlariga foyda olish maqsadida uzoq muddatga mo‘ljallab mablag‘ sarflashdir. Iqtisodiy mohiyati va maqsadlariga ko‘ra investitsiyalar real va moliyaviy investitsiyalarga bo‘linadi. Real investitsiyalarni tashkilotlar va boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar yer, ishlab chiqarish vositalari, nomoddiy va boshqa aktivlar sotib olish orqali amalga oshiradilar. Moliyaviy investitsiyalar — xo‘jalik yuritish subyektlari va xususiy shaxslarning turli emitentlarning qimmatbaho qog‘ozlarini sotib olishidir. Ushbu holda kapitalning biznesga oqib kelishi mablag‘larni qimmatbaho qog‘ozlarga investitsiyalash orqali yuz beradi. Yangi mahsulotlar bozori, sof raqobat bozori va kapital (investitsiyalar bozorini innovatsion sohaning asosiy tarkibiy qismlari sifatida ko‘rib chiqib, «innovatsion soha» tushunchasining mazmunini ifodalaymiz, innovatsion faoliyatining ijtimoiy mehnat taqsimotining shakli sifatidagi sohasini aniqlaymiz va innovatsion jarayonning asosiy bosqichlarini ko‘rib chiqamiz. Hozirgi paytda xo‘jalik yuritishning iqtisodiy usullariga o‘tilishi qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi texnikaviy negizini tubdan o‘zgartirishni taqazo qiladi. Bunda qishloq xo‘jalik mashinasozligi majmuasi alohida o‘rin tutadi. U unumliligi va texnikaviy darajasi jahondagi eng yaxshi andozalarga to‘g‘ri keladigan uskunalar ishlab chiqarishiga yo‘naltirilishi kerak.

Dehqonchilik-sanoat majmuini isloh qilishda qishloq xo‘jalik mashinasozligi muhim rol o‘ynaydi. Chunki respublika qishloq xo‘jaligini zamonaviy texnika va mexanizatsiya vositalari bilan ta’minlash, tarmoq korxonalarining barqaror va samarali ishlashiga erishish, ishlab chiqarilayotgan mahsulot raqobatbardoshligini oshirish, bozor sharoitiga javob beradigan qishloq xo‘jalik mashinasozligi boshqaruv tuzilmasini shakllantirish milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlaridir. Ishlab chiqarishni innovatsiya-texnikaviy rivojlantirishni boshqarishkompaniya raxbariyati yuqori pog‘onasida amalga oshiriladi. Uning maqsadi kompaniyaning yangi mahsulot ishlab chiqish va joriy etish; ishlab chiqariladigan mahsulotni zamonaviylashtirish va takomillashtirish; mahsulot an’anaviy turlarini ishlab chiqarishni yanada rivojlantirishdan iborat. Kompaniya innovatsiya faoliyatini boshqarishda innovatsiyalar strategiyasi va uni amalga oshirish chora-tadbirlarini ishlab chiqishga e’tibor qaratilmoqda. Mahsulot yangi turlarini yaratish va ishlab chiqarish kompaniya strategiyasining ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qolmoqda. Tadqiqot va ishlab chiqarishni bitta jarayonga birlashtiradigan yagona fantexnika majmuini tashkil etish, ishlab chiqarishni innovatsiya-texnikaviy rivojlantirishni boshqarish hozirgi boqichdagi eng muhim vazifasidir. Bu esa “fan- ishlab chiqarish” sikli barcha bosqichlarining mustahkam bog‘lanishini taqozo qiladi. Fan-texnika-sotuv yaxlit tizimlarini yaratish fan-texnika taraqqiyoti va kompaniyaning bozor yo‘nalishidagi ehtiyojlari bilan bog‘liq. Chunonchi, ushbu yaratuvchilik ishlab chiqarish bo‘linmasi faoliyatini talabga va iste’molchilar ehtiyojlariga, kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini mustahkamlashga javob beradigan mahsulotlar yaratish yo‘li bilan ishlab chiqarish samaradorligini oshirishni ta’minlay oladigan sohalarga yo‘naltirmoqda . Shu munosabat bilan ishlab chiqarishni innovatsiya-texnikaviy boshqarishni rivojlantirish quyidagi asosiy vazifalarni bajarish orqali, ya’ni : - innovatsiya faoliyati rejalari va dasturlarini ishlib chiqish;

- yangi mahsulot ishlab chiqish jarayoni va uning joriy etilishini kuzatish; - yangi mahsulot yaratish loyihalarini ko‘rib chiqish; - yagona innovatsiya siyosatini yuritish; - ishlab chiqarish bo‘linmalarida shu boradagi faoliyatni muvofiqlashtirish; - innovatsiya faoliyati dasturlarini moliyaviy va moddiy resurslar bilan ta’minlash; - ishlab chiqarishni innovatsiya-texnikaviy rivojlantirishni boshqarishni malakali xodimlar bilan ta’minlash; - g‘oyadan toki yalpi ishlab chiqarishgacha innovatsiya muammolarini hal etish muayyan guruhlar tashkil qilish orqali amalga oshiriladi . Ushbu vazifalarni hal etishda yangi investitsiyalar manbalarini jalb etish juda muhim. Bunday investitsiyalar “ O‘zqishloqxo‘jalikmashxolding” korxonalarini innovatsiya-texnikaviy rivojlantirishning quyidagi bosqichlarida ishga solindi. Innovatsion tavakkalchilikni boshqarish. Korxonalar faoliyatida tavakkalchilikka olib keladigan omillardan biri innovatsion jarayonlar hisoblanadi. Tabiiy, bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona har xil (ishlab chiqarish samaradorligini oshirish; mahsulot hajmini, sifatini oshirish; harajatlarni kamaytirish; tovarlar assortimentini ko‘paytirish va boshqa ) yo‘llar orqali foyda olishga hamda bozorda o‘zining mavqeigi ega bo‘lishga, boshqa ishlab chiqaruvchilar bilan raqobatlasha olishga harakat qiladi. Bunda, u innovatsiyaga tayanishga majbur bo‘ladi. Bu esa tavakkalchilikni aniqlashga olib keladi. Innovatsion tavakkalchilik innovatsion loyihalardan foydalanishdagi qaror qabul qilish jarayonida yuzaga keladi. Bunday jarayonlarda qanday iqtisodiy samara innovatsion jarayonlarni amalga oshirishga olib kelishi noma’lum bo‘ladi. Innovatsion jarayonlar oxiri natijalarning ishonchli emasligi va tavakkal orqali tavsiflanadi.

Bu borada G.A.Krayuxin va L.F.Shaybakovlar ta’kidlaganidek, “Innovatsion jarayonlarning asosiy qonunlaridan biri mahsulot turg‘unligini oshirish va tavakkalligini kamaytirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishda qulay imkoniyatlar yaratiladi”. Innovatsion jarayonlar ishlab chiqarish korxonalari faoliyatida tavakkalchilikni aniqlashdagi asosiy uslubiy omillardan hisoblanadi va ishlab chiqaruvchiga innovatsion loyihalar samaradorligini bashorat qilishda qulaylik yaratadi. Ishlab chiqaruvchining loyihasi muvaffaqiyat qozonishi uchun, u kutilayotgan tavakkalchilikni aniq va to‘g‘ri baholashi lozim. Buning uchun, innovatsion loyihani amalga oshirishga qaratilayotgan tavakkalchilik chuqur taxlil qilinishi kerak. Shuning uchun, biz, innovatsion loyihani amalga oshirishga ijobiy ta’sir etadigan tavakkalchilikni taxlil qilish uslubiyatini ishlab chiqdik. Bunda biz, innovatsion loyihalarni amalga oshirishda yuqori malakaga ega ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiy faoliyatini o‘rganishdan kelib chiqdik. Ushbu maqolada innovatsion loyihalarni amalga oshirishdagi xavflarni aniqlashdagi tavakkalchilikni aniqlash va baholashning bir necha yo‘llari taklif etilgan. Tavakkalchilikni baholash - bu loyihani amalga oshirish jarayonida ta’sir ko‘rsatuvchi mahsulot hajmini sifat va miqdorini aniqlashdan iborat. Hozirgi kunga qadar mamlakatimiz iqtisodiyot fanida taxlil qilishning zarur usullari ishlab chiqilmagan. Shuni ta’kidlash lozimki, ushbu usullarni ishlab chiqishda kutilayotgan tavakkalni sifat va miqdoriy baholashdan kelib chiqdik. Tavakkalchilikni sifatli baholash taklif qilinayotgan yechimning tavakkalligini, uning miqdoriy tarkibini aniqlash, unga juda xavf soluvchi sohalarni aniqlashni nazarda tutadi. Ushbu jarayonni amalga oshirishda sifatli taxlil jadvalidan faydalaniladi. Quyidagi keltirilgan jadvalda ustun bo‘yicha loyihaga ta’sir etuvchi tavakkalchilik ko‘rinishlari, eniga esa, loyihalar nomi berilgan . Tavakkalchilikni sifatli baholash amalga oshirilgandan keyin, innovatsion loyihaga ta’sir etuvchi tavakkalchilikni miqdoriy taxlil qilish boshlanadi. Tavakkalchilikni sifatli taxlil qilishdan maqsad - innovatsion loyihaga ta’sir etuvchi tavakkalchilikning ko‘rinishlarini aniqlashdan iborat. Korxonaning

moliyaviy-xo‘jalik faoliyatiga doir tavakkalchilikni miqdoriy taxlil qilish muammolariga bag‘ishlangan ko‘pgina tadqiqot ishlarida miqdoriy baholashda qo‘llanadigan tavakkalchilikning empirik shkalasi ishlab chiqilgan va taklif etilgan: Tavakkalchilikning empirik Chkalasi Tavakkal Tuzilishi 1- Loyihani tavakkal baholash 2- Loyihani tavakkal baholash Mintaqaviy 0,2 0,2 Tabiiy 0,1 Transport 0,3 Siyosiy 0,1 Qonunlar 0,3 0,1 Yakka tartibda 0,2 0,3 Mol-mulk 0,4 Raqobat 0,4 Marketing 0,5 0,5 Valyuta Kredit 0,5 0,5 Moliyaviy 0,7 0,2 Ijtimoiy 0,1 Tal. q-magan Mahsulot 0,2 Ta’kidlash zarurki, taklif etilayotgan shkala shartli tavsifga ega. Har qanday holatda yakuniy yechimning ishonchliligini tekshirish ishlab chiqaruvchiga havola etiladi. Amalga oshiriladigan loyihani baholash usulini quyidagi formula ko‘rinishida berish mumkin: Е о . п . = Р 1 + Р 2 + Р 3 + Р 4 ........ Р п (1) Agar natija “ O ” ga teng bo‘lsa, u holda berilgan usul bo‘yicha loyiha amalga oshmaydi. Loyihani amalga oshirish natijalari hisoblangandan so‘ng, u

yoki bu loyihaning amalga oshirilish ko‘rsatkichiga bog‘liq holda tavakkalchiligi aniqlanadi. Agarda amalga oshirilish ko‘rsatkichi yuqori bo‘lsa, u holda berilgan loyihaning tavakkalligi ancha yuqori hisoblanadi. 1- formula bo‘yicha quyidagi natijalar hisoblanadi : Е =0,2+0,1+0,3+0,3+0,2+0,4+0,5+0,5+0,7= 3,2. Е =0,2+0,1+0,1+ +0,3+0,4+0,5+0,5+0,2+0,1+0,2=2,6. Hisoblangan natijalarga e’tibor beradigan bo‘lsak, ikkinchi loyihani amalga oshirishdagi tavakkalchilik darajasi ham, kam miqdorda bo‘lsa-da, foyda olish mumkinligini ko‘rsatdi . Tavakkalchilikni miqdoriy baholash Tavakkalchilik Qiymati Tavakkalchilik Gradatsiyalari Nomi Tavsiflar 0,0-0,2 Pessimistik Salbiy natijalar ehtimolligi kichik, korxona- ning moliyaviy-xo, jalik faoliyatiga ta,cir etuvchi omillari qatnashmaydi 0,2-0,4 Ehtiyotli Salbiy natijalar (oqibat) ehtimolligi juda kichik, korxonaning moliyaviy-xo, jalik fao- liyatiga ta,cir etuvchi omillari qatnashmaydi 0,4-0,6 O`rtacha tavakkal Calbiy oqibatlar ehtimolliqi katta, korxona- ning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatiga ta,cir etuvchi omillari ko,satiladi 0,6-0,8 Tavakkalli Calbiy oqibatlar ehtimolliqi qiymari, korxona ning moliyaviy-xo, jalik faoliyatiga ta,cir etuvchi omillar miqdori ma,lum 0,8-1,0 Tavakkalchiligi juda yuqori Calbiy oqibatlar ehtimolliqi juda katta, korxo naning moliyaviy-xo, jalik faoliyatiga ta,cir

etuvchi omillar miqdori ma,lum, qo,yiladigan vositalarni yo,qotish xavfi yuzaga keladi Korxona loyihalarini amalga oshirishda quyidagi tamoyillarni inobatga olish lozim : • bank kreditlari va sherikchilik investitsiyalaridan tashkil topgan potensial qulaylikka ega bo‘lgan loyihalarda harajatlarni oshirib yubormaslik; • ishlab chiqarish quvvatini shahar, mintaqa va hududlarning qulayligi • (imkoniyati) ga moslashtirish; • standart texnika va texnologiyaga asoslangan loyihalarni amalga oshirish; • xodimlarning professional kasblarini shahar, mintaqa va hududlarning imkoniyatiga moslashtirish; • xom-ashyo resurslari bilan ta’minlash, xom-ashyo materiallari sifatini ko‘rsatilgan talablarga moslashtirish . Bozor iqtisodiyoti sharoitida kutilayotgan tavakkalchilikda mohirlik bilan boshqaruvdan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa, ishlab chiqaruvchi muvaffaqiyatini ta’minlaydi va shuningdek, mamlakat iqtisodiyoti yanada taraqqiy etishiga zamin yaratadi .

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. V. A. Chjen – “Pul va moliya bozorlari” Toshkent iqtisodiyot va huquq nashriyoti 1997 y. 2. V. A. Chjen – “Bozor ochiq iqtisodiyot” Toshkent iqtisodiyot va huquq nashriyoti 1997 y. 3. V. A. Chjen – “Bozor qonunlari asoslari” Toshkent iqtisodiyot va huquq nashriyoti 1997 y. 4. Y. Abdullayev, T. Boboqulov – Kredit. Toshkent mehnat nashriyoti 1997 y . 5. O‘zbekiston Respublikasi – Qonunlar va farmonlar Toshkent adolat nashriyoti 1993 y. 6. O‘zbekiston Respublikasi Maraziy banki faoliyatiga doir me’yoriy xujjatlar Toshkent 1996 y. 7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining bank tizimini takomillashtirish va pul kredit munosabatlarini barqarorlashtirish choralari to‘g‘risidagi 1994 yil 18 mart 146 sonli qarori.

Похожие

Soliq nazoratini erkinlashtirish va takomillashtirish masalalari

Innovatsion faoliyatni moliyaviy boshqarish fanining predmeti, obyekti va metodlari

Innovatsion faoliyatni boshqarishda tizimli yondashuv

Moliya-kredit tizimi statistikasi

Iqtisodiy rivojlanishga erishishda agrar islohotlarning o‘rni va roli