Soliq nazoratini erkinlashtirish va takomillashtirish masalalari

Soliq nazoratini erkinlashtirish va takomillashtirish masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96 KB

Soliq nazoratini erkinlashtirish va takomillashtirish masalalari Reja: 1. Soliq nazoratini erkinlashtirish. 2. Soliq nazoratini takomillashtirish.

So'nggi vaqtlarda respublikamiz hukumati tomonidan tadbirkorlik sub'ektlari faoliyatini nazorat qilishni va moliyaviy jazolarni qo'llashni erkinlashtirish borasida tadbirkorlikni rivojlantirish jihatidan juda ahamiyatli qarorlar qabul qilinmoqda. Yangi soliq kodeksining qabul qilinishi bilan tadbirkorlik sub'ektlarini rag'batlantirish nuqtai nazaridan y a n a b u s o h a d a b i r q a n c h a m u h i m o ' z g a r t i r i s h l a r k i r i t i s h rejalashtirilmoqda. Bunday muhim ijobiy o'zgarishlarning asosiylari quyidagilardir: -rejali tekshirishlar kichik korxona va mikrofirmalarlar, fermer xo'jaliklarida 4 yilda bir marta; boshqa tadbirkorlik sub'ektlarida esa 3 yilda bir marta amalga oshiriladi; - agar tadbirkorlik sub'ektlari soliq organlari tekshirishi natijalari bo'yicha ko'rsatmalarni bajarsa, o'z ixtiyorlari bilan o'z vaqtida va to'liq penya bilan birgalikda byudjetga to'lansa ularga nisbatan moliyaviy jazolar qo'llanilmaydi (bu qoida yakka tartibdagi tadbirkorlarga ham tegishli); - shuningdek, tadbirkorlik sub'ekti ishi xo'jalik sudiga oshirilgan taqdirda ham ular bir oy ichida o'z ixtiyorlari bilan qo'shimcha hisoblangan to'lovlarni va penyani to'langan taqdirda ham moliyaviy jarimalardan ozod qilinadi; - kichik biznes sub'ektlari davlat ro'yxatidan o'tganidan So'ng ikki yil davomida moliyaviy xo'jalik faoliyatini rejali tekshirishlaridan ozod qilinadi; Moliyaviy jazolarning qo'llanilmasligi bu tadbirkorlar uchun nihoyatda muhim imtiyoz ekanligini ta'kidlab qtish joiz. Bunda ular o'zlarining haq ekanliklariga ishongan hollardagina o'z ixtiyorlari bilan qo'shimcha summalarni to'lamasliklari mumkin. Xo'jalik sudiga bo'ladigan ko'plab asossiz murojaatlarning oldini olish maqsadida xo'jalik sub'ektiga davlat organining noto'g'ri (noqonuniy) qarori yoki harakati (harakatsizligi) tufayli etkazilgan zarar va ish ko'rib chiqilgani uchun to'lanadigan davlat boji sud qaroriga asosan to'liq hajmda bevosita shu organ tomonidan, birinchi navbatda, byudjetdan tashqari fondlar hisobidan qoplanadi. Kqrilgan zararni qoplash nazorat organi mansabdor shaxslariga yuklatilishi ham nazarda tutiladi. Bu holat o'zining haqligiga to'la ishonch hosil qilgandagina sudga murojaat qilishga undaydi. Xo'jalik sub'ektlarini tekshirishlar sonini keskin kamaytirish, nazorat organlari mansabdor shaxslarining noqonuniy tekshirishlar uchun javobgarligini (jinoiy javobgarlikkacha) kuchaytirish choralarini ishlab chiqilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 24-iyunda-gi «Tadbirkorlik sub'ektlarini xo'jalik huquqbuzarliklari yuzasidan moliyaviy javobgarligini

liberalizatsiyalash to'g'risida»gi 3622-sonli Farmonida quyidagilar belgilab berilgan: 1. Tadbirkorlik sub'ektlari tomonidan birlamchi sodir etilgan, shuningdek, qasddan sodir etilmagan va kam miqdordagi hamda Davlat byudjeti va maqsadli fondlariga tushumlarni kamayishiga olib kelmagan huquqbuzarliklar yuzasidan mansabdor shaxslarga nisbatan va ma'muriy javobgarlik choralari qo'llanishi va sud idoralariga murojaat etilmasligi; 2. Ish sud organlariga oshirilgan holda, tadbirkorlik sub'ek-ti tomonidan amalga oshirilgan soliq, yig'im va boshqa majburiy to'lovlar yuzasidan huquqbuzarlik summasi, shuningdek ushbu huquqbuzarlik oqibatlari (shu hisobdan penyalar) bir oy davomida ixtiyoriy holda qoplansa, moliyaviy jarimalardan ozod etiladi; Bundan tashqari ushbu Farmonda quyidagilar tasdiqlangan: • qo'shimcha hisoblangan soliq, yig'im, majburiy to'lovlar va moliyaviy jarimalar summasi tadbirkorlik sub'ektining joriy aktivlari summasining 20% dan oshgan taqdirda, ushbu summa 6 oy davomida bo'lib to'lanishiga ruxsat beriladi; • soliq, yig'im va boshqa to'lovlarni kam to'lanishiga olib kelgan huquqbuzarliklar yuzasidan moliyaviy jarimalar faqat penya qo'llanishi shaklida amalga oshirilishi mumkin (bunda realizatsiyadan tushgan tushumlarni yashirish va kirim qilinmagan tovarlarni saqlash holatlari mustasno); • qonun hujjatlaridagi barcha noaniqliklar soliq to'lovchi foydasiga hal qilinadi; • soliq to'lovchi tomonidan sud idoralariga berilgan da'vo arizalari soliq tekshiruvlari natijasida qabul qilingan qarorni ijrosini to'xtatib turilishiga asos hisoblanadi; • soliq, yig'im va boshqa majburiy to'lovlar amalga oshirish muddatini kechiktirganlik uchun 0,05% miqdorda penya qo'llaniladi. Bunda hisoblangan penya miqdori soliq, yig'im va boshqa majburiy to'lovlar bo'yicha qarzdorlik summasidan oshmasligi lozim. Shuningdek, Prezidentning 2005 yil 14-iyundagi «Tadbirkorlik sub'ektlari huquqlarining himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari» to'g'risidagi 3612-sonli Farmonida tadbirkorlik sub'ektlarini moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tekshirish tartibi, nazorat qiluvchi idoralar va ulaming mansabdor shaxslari javobgarligi, ko'riladigan jazo choralarini belgilovchi idoralar va ularning vakolati darajalari belgilab berilgan. Joylarga borib hujjatli tekshirishlar natijali bo'lishi uchun bunday tekshirishlarni o'tkazish uchun tanlov to'g'ri amalga oshirilishi, soliq

inspektorining malakasi etarli bo'lishi, soliq organida tekshirishning nati jali bo'l ishi ni t a'mi nl aydi gan tegi shli ma'l um ot lar bo'li shi (tqplanishi) lozim. Soliq tekshiruvchilari eng ko'p qo'shimcha hisoblanadigan summalarni undiradigan soliq to'lovchilar guruhlariga jqnatilishi choralari ko'rilishi lozim. Bu esa tekshirish o'tkazilishi lozim bo'lgan to'lovchilarni tanlash mezonlarini ishlab chiqishni talab qiladi. Shuningdek, o'tkazilgan soliq tekshiruvlarining natijalari hisobini yuritish va uning samaradorligini baholash hamda kuzatib borish lozim. Joylarga borib tekshirish natijalari o'rtacha 20% qo'shimcha soliq hisoblarini keltiradi. (amaliy ma'lumot) Soliq nazorati awalo, soliq to'lovchilarning qonunga bo'ysunish ko'nikmasini tarbiyalashi hamda soliq to'lovchilarda soliq ob'ektlarini yashirishdan ko'ra uni vaqtida va to'liq to'lash to'g'riroq ekanligini anglatishi kerak. Soliq nazorati soliq to'lovchining uch yillik moliyaviy xo'jalik faoliyatini qamrab oladi. Barcha korxonalarni to'liq tekshirishning imkoni bo'lmaganligi sababli joylarga borib tekshirish uchun soliq to'lovchilarni tanlash juda dolzarb masaladir. Tanlashning eng oddiy usuli - tasodifly tanlashdir. Odatda, bunday tekshirishlar soliqni yashirish, soliq to'lashdan bo'yin tovlash hollari, bunday holat eng ko'p qanday soliq to'lovchilar guruhlariga tegishli ekanligi to'g'risidagi ma'lumotga ega bo'lish va xulosalar chiqarish uchun olib boriladi. Bunday tekshirish natijalariga asoslanib qo'shimcha summalar hisoblanishi mumkin bo'lgan soliq to'lovchilar tanlanadi. Bundan tashqari tashqi ma'lumotlardan, shu jumladan, ishonch telefoni orqali kelgan ma'lumotlardan ham foydalaniladi. Bu asosan rejadan tashqari tekshirishlarga sabab bo'ladi. Soliq nazoratining asosiy qismi soliqdan qochish imkoniyati ko'p bo'lgan sohalarga (savdo, umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat korxonalari), yirik soliq to'lovchilar - soliq tushumlarining asosiy qismini to'lovchilarga qaratilmoqda. Soliqqa tortishning yuqoriligi va soliq tushumlari rejasining bajarilishining talab qilinishi ayrim hollarda soliq inspektorlari tomonidan qo'shimcha tushumlarni undirishni zarur qilib qo'yish hollarining ham amaliyotda mavjudligini e'tiborga olish zarur. Soliq organlari tomonidan nazorat o'tkazish natijalariga ko'ra, korxona faoliyatini tubdan o'zgartirib yuboradigan jarimalarni (masalan korxona faoliyatini tqxtatish, tugatish, litsenziyalarni bekor qilish, tovarlarni oborotdan chiqarish, bankdagi hisob raqamini hibsga olish, yirik j ar i m al ar ni qo'yi sh) qo'l l ash vakol at i ni sud or ganl ar i ga ber i sh masalasini ко 'rib chiqish maqsadga muvoflq. Bu holat bir tomondan noqonuniy harakatlarning oldini oladi, ikkinchi tomondan, moliyaviy mablag'lar, resurslarning tadbirkorlar ixtiyoridan byudjetga noto'g'ri o'tkazilishining oldini oladi. Yuqori jarimalar korxonalar faoliyatining tqxtashiga

va byudjet daromadi manbaining tugashiga olib keladi. Buning natijasida byudjet ko'proq zarar ko'radi. Joylarga borib soliq nazoratini o'tkazishdagi eng katta muammo bu korxonalar tomonidan ikki xil buxgalteriya hisobining yuritilishidir. Birinchisi o'zi uchun, ikkinchisi soliq organlari uchun. Yashirilgan soliq ob'ektlarini topish soliq organlari xodimlaridan nihoyatda katta bilim va tajriba talab qilinadi. Soliq nazorati sohasidagi muammolardan biri soliq to'lovchilarni ro'yxat dan o't kazi sh bi l an bog'l i q. «Qayd qi l i ngan m anzi l » tushunchasining tartibga olinmaganligi, hamda noqonuniy faoliyat boshlagani uchun jazoning kuchli emasligi turli soliqdan qochish uchun turli qonunbuzarliklarni amalga oshiruvchi «bir kunlik» firmalarning tashkil bo'lishiga olib kelmoqda. Ular haqiqiy bo'lmagan hujjatlardan va noaniq manzildan foydalanadilar. Ular turli noqonuniy operatsiyalarni amalga oshirib, soliqlarni to'lashdan ko'ra korxonaning «tashlab» ketishni ma'qul ko'radilar. Ularni topish soliq organi uchun katta mehnat va xarajatlarni talab qiladi. Shuningdek, ularni sud orqali yopish va qarzlarni undirish ham vaqt va xarajatni talab qiladi. Shu tufayli yangi korxonani ro'yxatdan o'tkazishda dastlabki nazoratni diqqat bilan amalga oshirish mexanizmini ishlab chiqish va uni qonuniylashtirish maqsadga muvoflq. Nazorat organlari ish faoliyatlari reglamentining umumiy shaklini ishlab chiqish va joriy etish lozim. Unda tekshiruvchi inspektorlar va tekshirilayotgan xo'jalik sub'ektlarining huquq va majburiyatlari aniq ko'rsatilishi kerak. Shuningdek, unda nazorat faoliyatini amalga oshirish vakolatlarini va nazoratning soddalashtirilgan tartibi aks etishi kerak. Amalda xo'jalik sub'ektlarini soliq organlari tomonidan tekshirishni o'tkazishning aniq tartib qoidalari ishlab chiqilmagan. Natijada tekshiruvchi organlar xodimlarining o'z vazifalarini suiiste'mol qilish, soliq to'lovchilar huquqlarini buzish hollari yuz beradi. Masalan, qanday maqsadli tekshirishlarda qanday hujjatlami olish murnkin, qaysilarini olish shart emas, tekshirishning maqsadiga qarab qancha vaqt davom etishi lozim, boshqa nazorat organlari tekshirish natijalaridan foydalanish tartibi kabi jihatlari aniq qonuniylashtirilmagan. Soliq organlarining noqonuniy xarakatlariga doir javobgarlik mexanizmi ishlab chiqilishi kerak. Yangi korxonalami ro'yxatdan o'tkazishda dastlabki nazoratni amalga oshirish mexanizmini ishlab chiqish va uni qonuniylashtirish maqsadga muvofiq. Kameral (dastlabki) nazorat o'tkazish statusini qonuniylashtirish lozim. Xuquqbuzarlik jinoyat kodeksi bo'yicha ko'riladigan bo'lsa, unga nisbatan moliyaviy emas, jinoiy javobgarlik qo'llanilish kerak. Moliyaviy jarimalar qo'llaniladigan soliq huquqbuzarliklari ro'yxatini kamaytirish bilan bir vaqtda soliq huquqbuzarligida aybdor bo'lgan jismoniy

shaxslarga nisbatan javobgarlikni (shu jumladan moliyaviy javobgarlikni) kuchaytirish kerak. Soliq nazoratini olib borishdagi muammolardan biri bu soliq organlari xodimlarining o'z xizmat vazifalarini suiiste'mol qilinishi bilan bog'liq. Ular hatti- harakatlarini ikki xil sabab bilan bog'lash murnkin. Birinchisi, o'z moddiy manfaatdorligidan kelib chiqib, tekshirishning haqiqiy natijalarini o'zgartirish. Ikkinchisi, soliq qonunchiligining murakkabligi, o'zgaruvchanligi oqibatida soliq to'lovchilarning xatolari orqali yuz bergan qonunbuzarlikni korxonani tang moliyaviy ahvoldan saqlab qolish maqsadida tekshirish natijalarini o'zgartirish. Bunda ba'zida soliq yukining yuqoriligi tufayli soliqqa tortiladigan daromadlarni yashirilayotganligi va korxona faoliyatini va byudjet daromad manbaini saqlash istagida amalga oshirilganligini kuzatish murnkin. Tekshirish natijalarini o'zgartirishda, albatta, moliyaviy jazolarning kattaligi ham muhim rol qynaydi. Shu tufayli nazoratni kuchaytirishning o'zi muammoni hal qilmaydi. Soliq nazorati samaradorligini oshirish, soliq qonunchiligini buzilishini keskin kamaytirish va soliq organlari xodimlarining nazoratni qonuniy amalga oshirishini ta'minlash yo'llari, bizningcha, quyidagilardir: - soliqqa tortish darajasini pasaytirish; - soliqqa tortishning murakkabligini va tez-tez o'zgartirishlar kiritishni kamaytirish; - soliq qonunchiligining mukammalligini ta'minlash; - korxonalarning daromad olib ishlashlariga iqtisodiy va ma'muriy mexanizmlar orqali imkoniyatlar yaratish; - nazorat organlari faoliyatini ham nazorat qilish; - soliq to'lovchilar - tadbirkorlarning huquqiy va iqtisodiy bilimini oshirish; - nazorat qilinadigan korxonalarni tanlashning ilmiy asoslangan usullarini, yaxshi samara beradigan variantlarini ishlab chiqish lozim (respublikamizda tekshirilayotgan korxonalar qanday mezonga asosan tanlab olinayotganligi sirligicha qolmoqda); - joylarga bormasdan soliq organining o'zida soliq tekshirishlarini o'tkazishni tashkil qilish lozim; - soliq organlari xodimlarining o'z vazifalarini suiiste'mol qilishlariga yo'l qo'ymaslik maqsadida (ularning ma'lum norasmiy to'lovlar evaziga tadbirkorlarning soliqqa tortiladigan daromadlarini yashirishlariga sherik bo'lishlari hollarining mavjudligi va buning oqibatida byudjet katta zarar ko'rayotganligi hech kimga sir emas) ish haqlarini oshirish va yashash uchun etarli darajada bo'lishini ta'minlash zarur. (Ummnan, butun jamiyatda ish haqlarini (daromadlarini) oshirish masalasini hal qilish lozim); - tadbirkorlar tomonidan o'z huquqlarini xo'jalik sudi orqali talab

qila olish tizimini ishlab chiqish ham muhimdir; - moliyaviy jazo turlarini va ularni qo'llash sabablarini engillatish nuqtai nazaridan qayta ко 'rib chiqish (ular katta miqdorda va arzimagan xatoliklar uchun ham qo'llaniladi); - coliq organlarining noqonuniy harakatlariga doir javobgarlik mexanizmi ishlab chiqilishi kerak. Bunday sharoitda soliq nazorati asosan halol soliq to'lovchilarga emas, noqonuniy yo'llar bilan daromad qilishni maqsad qiluvchilarga qaratiladi. Bunday firma yoki korxonalarning yopilishidan davlat va jamiyat katta zarar ko'rmaydi. Ushbu vazifalar amalga oshirilgandan keyingina soliq nazoratini kuchaytirish mumkin va u kutilgan natijani berishi mumkin. Adabiyotlar ro'yxati

1. O'zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. Т .: "O'zbekiston". 2002 y - 2. O'zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik faoliyati erkinliklari va kafolatlari to'g'risida»gi Qonuni 3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tadbirkorlik sub'ektlarining xo'jalik huquqbuzarliklari uchun moliyaviy javobgarliklarini erkinlashtirish to'g'risida»gi Farmoni 2005 yil 14- iyun. 4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tadbirkorlik sub'ektlarini huquqiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi Farmoni 2005 yil 14-iyun. 5. www.ziyonet.uz 6. www.nur.uz

Похожие

Soliq nazoratini tezkor shaklda yuritish tartibi

Korxonalarda ichki soliq nazoratini tashkil qilish.

Korxonalarda ichki soliq nazoratini tashkil qilish

Chet mamlakatlarda soliq qonunchiligi buzganlik uchun jazolash masalalari

Soliq nazoratining tashkiliy va huquqiy asoslari