Иқтисодий ўсишни прогнозлаш - Экономика - Рефераты

Иқтисодий ўсишни прогнозлаш

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Иқтисодий ўсишни прогнозлаш Режа: 1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси. 2. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши. 3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси. 4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули. 5. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш

Иқтисодий ўсиш тушунчаси. Иқтисодий ўсиш тушунчасининг моҳияти ишлаб чиқариш ҳажмининг кенгайиши, маҳсулот ишлаб чикариш ҳажмининг ўсиши ва миллий даромаднинг кўпайиши билан ифодаланади. Бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодий ўсиш ишлаб чиқаришнинг ривожланиши ва функционаллаштириш қонуниятидир. Шу билан бир қаторда бозор иқтисосодиётида, жамият талабини тўла тўкис кондира оладиган ва ишлаб чиқариш кучлари юқори даражада ривожланган, билимлар асосида иқтисодиётни бошқариш натижасида иқтисодий ўсишга эришиш талаб қилинади. Иқтисодиётни таҳлил қилиш ва прогнозлаш назарий ва амалий жиҳатдан 2 хил бўлади: моддий, омилли ва нархли; миллий даромадни истеъмолга ва жамғаришга тақсимланиш нуқтаи назардан. Ишлаб чиқаришни бундай ташкил этилиши иқтисодий ўсишга олиб келади, у мамлакат иқтисодиёти даражасида миллий даромадлар кўринишида ёки якуний ялпи маҳсулот кўринишида кўриб чиқиш қулай бўлиб ҳисобланади. Иқтисодий даражалариниг умумий сифатидан келиб чиқиб иқтисодий ўсиш кўрсатгичлари қуйидагиларга бўлинади: • у кўрсатгичларни ўзаро боғлиқлигини ва ижтимоий-иқтисодий ўсишни кўрсатиб беради; • корхоналар фаолияти ва тармоқларнинг объектив ва субектив фарқини кўрсатиб, уларни бутун хўжалик механизмини бир қисми сифатида кўриб чиқади. Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини бир маромда ўсиши ишчи кучи ва ишлаб чиқариш жиҳозларига турлича таъсир кўрсатиши мумкин, чунки улар ўзаро ўрин босувчи омиллар бўлиб ҳисобланади. Лекин ҳар бир омилнинг талаб қилинадигин меъёрлари мавжудки, ушбу меъёр бажарилмаганда нафақат иқтисодий ўсиш бўлмаслиги, балки умуман ишлаб чиқариш жараёнини тўхташига олиб келиши мумкин. Ушбу боғлиқлик даражасидан ва якуний маҳсулот ҳажмининг ўсиш кўрсатгичи орқали, ишлаб чиқаришни кенгайиши ва иқтисодий ўсишнинг тури аниқланади. Иқтисодий ўсишда реал миллий даромад ошиш суръатлари аҳоли ўсиши суръатларини оширадиган миллий иқтисодиёт

ривожланиши назарда тутилади. Бу ўсиш муаммоларини ташқи кузатувчи нуқтаи назаридан эмас, мамлакат аҳолиси позициясидан туриб кўриб чиқишни тақозо этади.Иқтисодий ўсишни ишлаб чиқариш реал ҳажмининг ошиш суръатлари нуқтаи назаридан қараб чиқишда одатда (аниқ ва ноаниқ шаклда) иқтисодиётда чуқур тузилмавий ва институционал ўзгаришлари юз бермаслиги таҳмин қилинади. Ишлаб чиқариш тузилмаси ва институционал муҳит мураккаб ва ўзгармас ҳисобланади. Бундай ривожланиш ҳарактери ташқи муҳит билан ўзаро таъсирда балансланган ва яхлитлик хусусиятига эга бўлган иқтисодий тизим учун ўзига хос. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши. Иқтисодий ўсиш юз бериши учун бозор талабига мувофиқ товар ва хизматларни яратиш керак бўлади. Биз биламизки,иқтисодий ўсиш ЯИМ кўпайишини англатади. ЯИМ эса товар ва хизматларнинг бозордаги қиймати, агар улар сотилмаса бозор қиймати юзага келмайди. Шу сабабли бозорбоп товар ва хизматларни яратиш иқтисодий ўсишни таъминлайди. Ресурслар камёб бўлганидан, улардан самарали фойдаланиш иқтисодий ўсишнинг асосий шартига айланади. Иқтисодий ўсишнинг ики тури мавжуд: интенсивваэкстенсив. Экстенсив ўсишнинг моҳияти шундан иборатки, бу ерда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиши ишлаб чиқариш ресурсларидан фойдала нишни кўпайтириш ҳисобига амалга оширилади. Масалан қишлоқ хўжалигида пахта хажмини кўпайтириш пахта экин майдонларини кўпайтири ш, саноатда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш хом-ашё хажмини кўпайтириш ёки қўшимча иш кучини жалб қилиш орқали амлга оширилади. Интенсив ўсишда эса махсулот ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш ишлаб чиқариш замоновий техника ва прогрессив технологияларни яъни, фан-техника ютуқларини ишлаб чиқаришгажорий қилиш орвали амлга оширилади. Фан техника ютуқларини ишлаб чиқаришга жорий қилиш материал сиғимини камайтишга, меҳнат

унумдорлигини оширишга, маҳсулот таннархини камайтиришга ижобий таъсир кўрсатади. Прогнозлашда иқтисодий ўсишнинг интенсив турига катта эътибор берилиши лозим.Иқтисодий ўсишнинг интенсив даражаси қуйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин: Бу ерда Ки - интенсив иқтисодий ўсишнинг коэффициенти; Кр - фойдаланилган ишлаб чиқариш ресурсларининг кўпайиш коэффициенти Кяим- Реал ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш коэффициенти; Агар Ки>0 бўлса, иқтисодий ўсиш асосан интенсив шакли бўйича эришилган, агар Ки<0, бу ҳолда экстенсив. Иқтисодий ўсишнинг ўсиш суръатига(динамикасига) қараб миллий иқтисодиётнинг даражаси ҳамда ресурсларнинг чегараланганлик муаммолари таҳлил этилади. Иқтисодий адабиётларда бу тушунчага алоҳида талқин берилмаган. Баъзи иқтисодчилар (Макконнелл, Брю) иқтисодий ўсишни 2 хил усул билан хисоблаш мумкин, деб ҳисоблайди, яъни: 1. Ялпи миллий махсулотнинг умумий ўсишини ҳисоблаш орқали(ёки соф миллий маҳсулотни); 2. Юқорида ҳисобланган кўрсаткичларни аҳоли жон бошига тақсимлаш орқали хисоблайди. Иқтисодий ўсишни 3 хил кўриниши фарқланади: экстенсив, интенсив ва аралаш(хақиқий). Макродаражада ЯИМ нинг ўсиш суръати, аҳоли жон бошига ЯИМ тақсимотининг йиллик ўсиш суръати, ЯИМ йиллик ўсишини келтириш мумкин.

Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси. Ишлаб чиқариш функцияси - бу, иқтисодий-математик тенглама бўлиб, ишлаб чиқариш ўсиши билан ҳаражат ўсишининг ўртасидаги боғлиқликни ифодалайди. Математик ишлаб чиқариш функцияси турли хил шаклларда бўлиши мумкин. Ишлаб чиқариш натижалари чизиқли боғланишга ўхшаган 1 тадан 8 тагача мураккаб ишлаб чиқариш функциялари бир неча омилларга боғланган даражали функциялардир. Биргина иқтисодий ўсишнинг омиллари моделлари ишлаб чиқариш объектини прогнозлашнинг системасига, унинг ҳажмига боғлиқ бўлган динамикасига ва бошқа бирор омилнинг динамикасига асосланган. Иқтисодий ўсишга кўп омиллар таъсир этади, шулардан асосийлари: таклиф омили, талаб омили ва тақсимот омили. Омиллар таъсирига қараб иқтисодий ўсиш моделлари тузилади. Уларнинг 2 хил кўриниши мавжуд, яъни 2 омилли ва кўп омилли.

Ишлаб чиқариш функцияси шаклидаги модел: Y = A 0 KL иқтисодиётда энг кўп тарқалган. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштириш эконометрик модели қуйидаги кўринишда бўлади: Y = a 0 X 1 2 1 X2 22 X3 23 Кўрсаткичлар динамикаси қаторининг ўзгариш тенденциясини излаш турли хил вақтинчалик функциялар ёрдамида ўтказилади. Келажакда иқтисодий ривожланиш шароитларини сақлаб қолиш учун вақтинчалик функциялар билан ишлаб чиқариш динамикасини прогнозлаштиришда топилган баҳолар ёки алоҳида омиллар экстрополяция қилинади. Экстрополяция моделларини 5 йилдан 7 йилгача қўлланилиши кўпроқ фойдали ва яхши натижа беради. Бу усуллар узоқ муддатга қўлланилганда аниқлик даражаси камаяди. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули. Экстраполяция ёрдамида жараёнлар юзага келишида, одатда, у ёки бу кўп миқдорий объект тавсифи статистик тенденцияларини йигишда, ўзгариш нуқтасидан бошланади. Экстраполяция усуллари энг кўп тарқалган ва барча прогнозлаш усуллари орасида нисбатан кўп ишлаб чиқилган усуллардан ҳисобланади. Экстраполяция усулининг мақсади қуйидагича ҳисобланади: Прогнозлаш объектини характерловчи ўтган даврга нисбати, тадбиқ қилиш қонуниятлари аниқланади ва мос холда бу маълумотларнинг ўсиш потенциаллари тўгрисидаги статистиқ маълумотларни таҳлил қилиш, сўнгра ташқи мухитда эмперик ёки динамик қаторда бўлган прогнозловчи катталикларнинг қийматлари аниқланади. Регрецион тахлил - ўрганилаётган тасодифий харакатнинг тасодифий меъёрини ва ўрганилаётган микдорий ўзаро муносабатлар ўртасидаги богланишни ишлаш учун кўлланилади. Яъни, тасодифий ва иктисодий меъёрлар

ўртасидаги богланиш регреция деб аталади. Регрецион тахлил- ушбу богланишнинг тахлили усулидир. Регриссия ўртача натижа белгиларининг омил белгилари билан богликлигини кўрсатади. Прогнозлаш учун регрессион тахлил усули кўланилаётганда математик формула тузилади. У формула прогнозлаштириш объекти билан бирга унга таъсир этувчи битта ёки бир нечта омилларнинг богланишини ўзида акс эттиради. Бу усул ишлатилаётган объектнинг хусусиятини тахлил қилишга имкон беради. Бунда намуна тузилиб, ундан сўнг намунадаги бир кўрсаткичнинг ахамиятини бошқа кўрсаткичга боглиқлиги хисобланади. Регрессия. Жуфт корреляция коэффициентининг ахамияти-танланиш хажмига боглиқ тасодифий меъёрдир. Назорат сони пасайган сари корреляция коэффициентининг ишонарлилиги пасаяди. Корреляция коэффициентининг квадрати детерминация коэффициенти деб аталади ва назарий мохияти ўзгарувчининг хақиқий мохиятига мос келишини кўрсатади. Кўплик корреляция коэффициенти ( R ) бўйича аргумент ва функция омиллари ўртасидаги боглиқлик мухокама қилинади. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш. Кўрсаткичлар динамикаси қаторининг ўзгариш тенденциясини излаш турли хил вақтинчалик функциялар ёрдамида ўтказилади. Масалан, бунга охирги умумий маҳсулотни, фондлар қийматини ва бошқаларни мисол қилиб келтириш мумкин. Келажакда иқтисодий ривожланиш шароитларини сақлаб қолиш учун вақтинчалик функциялар билан ишлаб чиқариш динамикасини

прогнозлаштиришда топилган баҳолар ёки алоҳида омиллар экстрополяция қилиниши мумкин. Такрор ишлаб чиқариш шароитлари ўзгариши билан экстрополяция усуллари узоқ муддатга қўлланилганда, аниқлик даражаси камаяди. Стратегик нуқтаи назардан бу прогнозлаштиришнинг реал жараёнларини орқага суриш чора - тадбирлари каби дисперсиянинг ўсишини англатади. Бундай усулларнинг бири МГУА ва корреляцион анализ усуллари бўлиб, бу усулларда уларнинг шарт - шароитлари кузатилиши шарт.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат.-по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента.МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

Похожие

Тармоқнинг иқтисодий ривожланишини прогнозлаш

Ижтимоий-иқтисодий жараёнларни прогнозлаш усуллари

Ижтимоий – иқтисодий жараёнларни моделлаштириш ва прогнозлаш

Иқтисодий ўсишни таҳлил қилиш ва прогнозлашнинг эконометрик моделлари

Минтақани (ҳудудни) ижтимоий-иқтисодий ривожланишини моделлаштириш ва прогнозлаш усуллари