Хўжалик фаолиятининг пул-молия соҳасидаги иқтисодий хавфсизлик - Экономика - Рефераты

Хўжалик фаолиятининг пул-молия соҳасидаги иқтисодий хавфсизлик

Загружено в:

12.02.2024

Скачано:

0

Размер:

78 KB

Хўжалик фаолиятининг пул-молия соҳасидаги иқтисодий хавфсизлик Режа : 1. Молия муассасаларининг иқтисодий манфаатлари, молиявий оқимларга таҳдидлар 2.Пул муомаласи соҳасидаги иқтисодий таҳдидлар 3. Молия, пул-кредит тизимида иқтисодий хавфсизликни таъминлаш дастаклари 4. Пул муомаласини мустаҳкамлаш ва банклар хавфсизлигини таъминлашнинг устувор йўналишлари

Бозор муносабатларига ўтиш шароитида тижорат ҳисоби асосида фаолият юритувчи молиявий муассасалар тизими шаклланади. Улар жумласига банклар, биржалар, суғурта компаниялари, инвестицион фондлар ва бошқа иқтисодий-молиявий муассасалар киради. Молия иқтисодий сиёсатнинг ва иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг дастурига айланади. Шу боисдан молия соҳасини мустаҳкамлаш қуйидаги вазифаларда ўз ифодасини топган: - умумдавлат устуворликларидан келиб чиқиб, молиявий ресурсларни қайта тақсимлаш самарадорлигини ошириш; - ҳисоб-китоб интизомини мустаҳкамлаш ва солиқ тизимини такомиллаштириш, солиқлар сонини камайтириб, унинг йиғилишини ошириш; - пул массасидан фойдаланиш устидан назорат қилишнинг самарали механизмини яратиш; - банк тизимининг ишончли амал қилишини таъминлаш. Банкларнинг самарали фаолият юритишининг муҳим шартлари, яъни кўзлаган манфаатлари қуйидагиларда намоён бўлади: - молиявий бозорда банк хизматлари рентабеллигини таъминлаш. Бунинг учун мижозлар ва фойдали инвестицион лойиҳалар учун рақобат кураши олиб борилади; - ликвидликни таъминлаш; - мижозларнинг кўрсатилаётган хизмат кўлами, таркиби ва сифати бўйича эҳтиёжи ҳамда талабини максимал тарзда қондириш. Бу унинг бизнес алоқаларини мустаҳкамлаш манфаатига мос келади; - банк омонатчилари ва кредиторларининг манфаатларини ҳимоя қилиш. Бунда, албатта, мажбурий нормативлар ва тартиб-қоидаларга қатъий риоя қилиниши лозим бўлади; - иқтисодий хавфсизлик талабларига риоя қилиш.

Мамлакатдан капиталнинг қочишига валютавий тартибга солишдаги тартиббузарликлар ҳам сабаб бўлади. Уларни қуйидагича тавсифлаш мумкин: - рухсат этилган банкларни четлаб, резидентлар ва норезидентлар ўртасида ҳисоб- китоблар қилиш, хорижий валюта сотиш ва сотиб олиш бўйича валюта операцияларини амалга оширишдаги қонунбузарликлар; - марказий банкнинг лицензиясисиз валюта операцияларини амалга ошириш бўйича тартиб ва қонунбузарликлар; - молиявий кредитлар олиш ва бериш, экспорт-импорт операциялари бўйича тўлов муддатларини чўзиш билан боғлиқ қонунбузарликлар; - резидент ва норезидентлар ўртасидаги валюта оперцияларини тўлиқ ва объектив ҳисобга олишнинг йўлга қўйилмаганлиги билан боғлиқ қонунбузарликлар. Мамлакатдан капитал қочишининг олдини олиш ва молиявий муҳитни соғломлаштириш учун қуйидаги ташкилий-иқтисодий чора-тадбирлар амалга оширилади: - мамлакатда инвестицион муҳитни яхшилаш, инвестицияларни иқтисодиётга жалб этишни рағбатлантириш тизимини такомиллаштириш орқали инвестицион жозибадорликни юксалтириш. Оқибатда, капитални четга чиқариш камайиб, хориждаги ватандошларимиз ҳисобидаги маблағларнинг юртимизга қайтиш жараёни юз беради; - аҳолининг банкларга ишончини тиклаш ва мустаҳкамлаш чора- тадбирларини амалга ошириш; - миллий валютадаги жамғармаларнинг кўпайиши ҳамда уларни инвестицияларга айланишини рағбатлантириш тизимини яратиш; - молиявий оқимларни божхона, валюта, банк назоратининг шакл ва воситалари, усулларини такомиллаштириш; - капиталнинг экспорт ва импортини тартибга солишнинг ҳуқуқий- меъёрий базасини такомиллаштириш ва кенгайтириш.

2.Пул муомаласи соҳасидаги иқтисодий таҳдидлар Пул муомаласи товарлар ва хизматлар айланмасига воситачи сифатидаги пул ҳаракатини ифодалайди. Пул айланмаси товарлар реализацияси ҳамда капитали ҳаракатига хизмат қилади. Пул тизимининг энг муҳим компонентлари қуйидагиларда намоён бўлади: - миллий пул бирликлари бўлиб, уларда товар ва хизматларнинг нархлари ифодаланади; - кредит ва қоғоз пуллар, монеталарқонуний тўлов воситалари ҳисобланади; - пул эмиссияси тизими, яъни пулни муомалага чиқаришнинг қонуний ўрнатилган тартиби; - пул муомаласини тартибга солувчи давлат бошқаруви органлари. 1 Пул муомаласидаги қонунбузарлик, жиноий, ўғрилик ҳолатларининг вужудга келишига қуйидагилар қулай шароит яратади: - инфляцион жараёнларнинг кучайиши; - даромадларни декларация қилиш тизиминининг етарли ривожланмаганлиги; - хорижий валюталар муомаласининг тартибга солинмаганлиги; - банк ва молиявий муассасалар томонидан пул маблағларини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг бўшлиги; -ҳисоб-кассаоперацияларининг такомиллашмагани ҳамда пул тўловлари муддатларининг атайин чўзиб юборилиши ҳолатлари. Ўтиш даврини бошидан кечираётган мамлакатларда нодавлат банк тизими ва фонд биржалари, инвестицион фондларнинг ривожланиши ҳамда давлат назоратининг етарли даражада эмаслиги турли криминоген омилларни вужудга келтиради: - давлатнинг пул-кредит сиёсатидаги зиддиятлар, молиявий муносабатларни тартибга солишдаги узилиш ва камчиликлар; - пул-кредит тузилмаларини ташкил этиш ва уларни тугатишга бўлган талаблар ҳамда хўжалик субъектлари билан ўзаро муносабатлари тартиб-

қоидаларининг етарли даражада такомиллашмаганлиги; - дастлабки банк капитали манбаининг қонунийлигини ҳуқуқий жиҳатдан назорат қилишнинг мавжуд эмаслиги; - жиноий йўллар билан топилган маблағларни легаллаштиришга тўсқинлик қилувчи механизмнинг мавжуд эмаслиги; - банклар ўртасидаги ўзаро ҳисоб-китобларнинг такомиллашмаганлиги. Товламачилик, жиноий ҳаракатларга сабаб бўлувчи ташкилий-хўжалик омиллари ва шарт-шароитлари ҳам мавжуд бўлиб, уларни баъзилари қуйидагиларда ўз ифодасини топган: - тўлов ҳужжатларидан фойдаланадиган банкларни сақлаш устидан назоратнинг йўқлиги; - банкларнинг сохта муҳр, штамп ва ҳужжат нусхаларини компьютер ёрдамида тайёрлаш имкониятларининг мавжудлиги; - банкнинг мансабдор шахслари томонидан нақд пул беришни чекловчи қоидаларнинг бузилиши, авизоларни олдиндан текширмасдан тушган маблағларнинг имтиёзли конвертация қилиниши; - тижорат банкларининг айрим раҳбарлари томонидан ноқонуний операцияларни яшириш, кейинчалик тушган пул маблағларини ҳуқуқий шахс мақомидаги мижозларнинг ҳисоб рақамларига кўчириш ҳоллари; - тижорат банкларининг айрим раҳбарлари ўз ҳисобларига тўлов ҳужжатларининг ҳақиқий ёки сохталигидан қатъи назар катта миқдорда пул маблағларининг келиб тушишидан манфаатдор бўладилар. Чунки пул кўчирганлик ёки узатилганлиги учун улар катта миқдорда комиссион ҳақ оладилар. Жиноий хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш, уларга қарши курашиш учун махсус хавфсизлик хизматларини ташкил этиш ҳамда хавфсизликни таъминлашга катта эътибор қаратиш лозим бўлади.

3. Молия, пул-кредит тизимида иқтисодий хавфсизликни таъминлаш дастаклари Иқтисодиёт нормал амал қилиши учун молиявий маблағлар унинг соҳалари, тармоқлари, ҳудудлари бўйича тақсимланади. Буларнинг барчаси ҳужжатлар айланмаси, ҳисоботлар ва иқтисодий ахборотларда қайд этилади ҳамда ўз ифодасини топади. Шу боисдан молия соҳасидаги хавфсизликни таъминлаш учун, авваламбор, молиявий ҳужжатларнинг умумўрнатилган ҳуқуқий-меъёрий талабларга мувофиқлигини текшириш лозим бўлади. Ушбу умумий талаблар қуйидагилардан иборат: - зарурий реквизитларни, яъни ҳужжатлар учун қонун, амалдаги тартиб- қоидаларга мувофиқ мажбурий маълумотлар бўлишини белгилаш; - муҳр ва штампларнинг аниқлиги; - ҳужжатларда тузатиш, қўшимча ёзувлар, хатолар, унинг турли нусхалари мазмунининг ҳар хил бўлишига йўл қўймаслик; - мансабдор шахслар имзосининг мослиги ва бошқалар; - барча ҳужжатлар синчиклаб ўрганилиши, таҳлил қилиниши, текширилиши керак. Ушбу маълумотларга эга бўлиш ҳамда хавфсизликни таъминлаш учун унинг ишончли тизимини ишлаб чиқиш ва жорий этиш лозим бўлади. Бунинг учун эса қуйидагилар кўзда тутилиши лозим: - банк ва унинг ҳар бир бўлинма(филиал)ларида хавфсизликни таъминлашнинг ташкилий тузилмаларини вужудга келтириш; - ахборотларни ўғирлаш, йўқ қилиш мақсадида уни олишнинг потенциал имкониятларини мунтазам равишда ўрганиш ва баҳолаш; - ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича услубий, ташкилий- меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ҳамда уларнинг талабларини бажармаганлик учун жавобгарликка тортиш чора-тадбирларини қабул қилиш; - ахборотларни ҳимоя қилишнинг ташкилий-техник, дастурий чора- тадбирлари, воситаларини махсус ташкилотлар ёрдамида ишлаб чиқиб, жорий этиш;

- ахборотларни ҳимоялаш тизимини аттестация қилиш, унинг амал қилинишини мунтазам назорат қилиш; - ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича банк мутахассисларини тайёрлаш; - ҳужжатлар, бланклар, муҳр, штампларни сақлашнинг ҳимоя чораларини кўриш, расмийлаштирилмаган шартнома лойиҳалари ва бошқа ҳужжатларнинг ўз вақтида қайтарилишини таъминлаш; - молиявий ҳужжатлар бўйича ички ва ташқи аудиторларлик текширувлари ўтказиш; - банк операциялари бўйича рискларни аниқлаш ва баҳолаш. Капиталнинг етарлилик курсаткичи ва ҳар бир қарз олувчи учун рискни максимал миқдорини аниқлаш муҳим ҳисобланади 2 . Алоҳида мижознинг рискини аниқлаш учун банк томонидан хўжалик субъектларининг кредит котировкаси тузилади. Шунингдек, банклар рискларни бошқаришлари керак бўлади. 4. Пул муомаласини мустаҳкамлаш ва банклар хавфсизлигини таъминлашнинг устувор йўналишлари Ўзбекистонда валюта тизимининг асосини ўзбек сўми ташкил этади. У 1994 йил 1 июлдан ягона қонуний тўлов воситаси ҳисобланади. Миллий валюта сўмнинг барқарорлигини таъминлаш ва унинг қадрини ошириш халқ фаровонлигини ҳамда иқтисодий хавфсизликни таъминлашда муҳим аҳамият касб этади. «Миллий валютанинг барқарорлиги, унинг ички бозорда эркин алмашинуви, - деган эди юртбошимиз Ислом Каримов, - етарли миқдордаги рақобатбардош маҳсулотлар, зарур резервлар орқали таъминланади» 1 . Бунга эришиш учун Ўзбекистонда аниқ вазифаларни ҳал этишга қаратилган тўртта алоҳида дастур қабул қилиниб, амалга оширилмоқда. Ушбу дастурлар тўплами қуйидагилардан иборат: 1. Сўмнинг харид қувватини ошириш учун республика ички бозорини мумкин қадар тезроқ истеъмол моллари билан тўлдириш чора-тадбирларини кўриш.

2. Валютанинг барқарор амал қилиши, унинг етарли валюта захирасини вужудга келтириш. 3. Ҳ ар бир корхона, ҳар бир киши ишлаб топган сўмни қадрлашини, ҳурматлаши, фахрланиши учун шарт-шароит яратиш. Бунинг учун қатъий молиявий-кредит сиёсатини изчиллик билан ўтказиш лозим бўлади. 4. Миллий валютани мустаҳкамлаш учун инфляцияга қарши пухта ўйланган сиёсат ўтказиш. 5. Республикамизда пул-кредит сиёсатининг асосий мақсади инфляцияни паст даражада ушлаб туриш ва сўмни барқарор айрибошлаш курсини таъминлашга қаратилган. Бу вазифалар макроиқтисодий барқарорликни мустаҳкамлаш ва иқтисодий ўсишни рағбатлантиришга йўналтирилган умумиқтисодий сиёсат билан узвий боғланган. Марказий банк пул-кредит сиёсатининг воситалари сифатида очиқ бозорда қимматли қоғозлар операцияси, ички валюта бозоридаги операциялар, қайта молиялаштириш ставкаси ва тижорат банкларига мажбурий захира талаблари воситаларини ишга солмоқда. Ўзбекистонда Марказий банкнинг тижорат банкларини назорат қилиш билан боғлиқ фаолиятининг қуйидаги асосий йўналишлари қонун билан мустаҳкамланди: - банк тизимининг хавфсизлиги, барқарорлиги ва самарадорлигини таъминлаш; - банклар фаолиятини лицензиялаш жараёнида банк соҳасига фақатгина ишончли банкларнинг кириб келишини таъминлаш; - тижорат банкларининг Марказий банкка ҳисобот бериш ва назорат жараёнида зарур маълумотларни очиқ тақдим этишини йўлга қўйиш; - муаммоли банклар фаолиятига ўз вақтида таъсир ўтказиш ва уларнинг муаммоларини тезлик билан ҳал этиш; - банк тизимида соғлом рақобат муҳитини яратиш; - зарур ҳолатда, банк тизимига минимал даражада салбий таъсир кўрсатган ҳолда алоҳида банкларни тугатиш чораларини кўриш.

Республикамизда банк назорати уч услубда - лицензиялаш, масофадан назорат қилиш ва жойларга чиқиб текшириш орқали амалга оширилади 1 . Ўзбекистоннинг валюта сиёсати қуйидагиларга қаратилган: - мамлакатнинг валюта - молиявий ҳолатини мустаҳкамлаш, унинг тўлов қобилиятига ва кредитга лаёқатлигига эришиш; - инфляцияни «жиловлаш»; - чет эл капиталини жалб этиш; - иқтисодиётнинг «долларлашуви»га йўл қўймаслик; - ўзбек сўмининг мавқеини мустаҳкамлаш ва унинг тўлиқ конвертациясига эришиш. Бу сиёсат валютавий чеклашлар, валюта курсини тартибга солиш, олтин-валюта захираларини ошириш, сўмнинг конвертацияланиш жараёнларини бошқариш кабиларда намоён бўлади 1 . Молия-кредит соҳасида банклар хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий-бошқариш чора-тадбирларини амалга ошириш муҳим аҳамият касб этади. Улар қуйидагиларни ўз ичига олади: - банкларнинг манфаат ва ҳуқуқларини қонуний ҳимоя қилиш; - банк билан боғлиқ вазиятларни тавсифловчи маълумотларни тўплаш, таҳлил қилиш, баҳолаш ва башорат қилиш; - шерикларни, мижоз ва рақобатларни ўрганиш; - хавфсизликка таҳдид солувчи манбалар, субъектларни ифодаловчи шахслар томонидан банкка ва унинг ходимларига бўлган қизиқишни ўз вақтида аниқлаш. Улардан ҳимояланиш чораларини кўриш; - банкка иқтисодий шпионаж, ташкилий жиноий гуруҳ вакилларининг кириб олишига йўл қўймаслик; - банкка жиноий мақсадларда техник, яъни алоқа компьютер тармоғи орқали кириб олишга тўсқинлик қилиш; - банк ходимларини турли тажовузлардан ҳимоя қилиш; - молиявий ва моддий мол-мулк, тижорат сири ҳисобланган ахборотларни, маълумотларни қўриқлаш; - бино, иншоот, банк территорияси ва транспорт воситаларини

қўриқлаш; - молиявий фаолият стратегияси ва тактикасини ишлаб чиқиш; - оммавий ахборот воситалари, ҳамкорлар ва мижозларда банк тўғрисида ижобий фикр, тасаввур уйғотиш; - банк ва унинг ходимларига айрим ташкилот ва шахслар томонидан етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш учун шароитлар яратиш; - хавфсизлик тизимининг самарали фаолият юритишини мунтазам назорат қилиш.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

Похожие

Молия ҳақидаги иқтисодий таълимот

Иқтисодий тизимда товар ва пул

Пул-кредит секторининг иқтисодий таҳлили

Тадбиркорлик фаолиятининг ҳуқуқий - иқтисодий асослари

Иқтисодий хавфсизлик шакллари ва асосий кўрсаткичлар