Бозор иқтисодиёти иқтисодий тараққиётнинг гарови сифатида - Экономика - Рефераты

Бозор иқтисодиёти иқтисодий тараққиётнинг гарови сифатида

Загружено в:

16.03.2024

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Бозор иқтисодиёти иқтисодий тараққиётнинг гарови сифатида Режа: 1. Бозор иқтисодиёти - товар хўжалиги ташкил этишнинг иқтисодий тизимидир . 2. Классик на хозирги замон бозор иқтисодиёти, уларнинг умумийлиги ва фарқлари. 3. Бозор иқтисодиётининг муҳим қонунлари: талаб, таклиф, қиймат ва пул муомаласи қонунлари. 4. Ижтимоийжиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиёти.

Асосий таянч тушунчалар: Бозор иқтисодиёти, бозор механизмлари, бозор, бозор объекти, бозор субъекти, бозор инфратузилмаси, ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиёти, ижтимоий хизматлар, ижтимоий соҳа, моддий хизматлар, ижтимоий ва маънавий хизматлар. Бозор, унинг вазифалари ва турлари Бозор - ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар (сотувчилар ва харидорлар) ўртасида пул орқали айирбошлаш жараёнида вужудга келадиган муносабатлар мажмуаси. Бозорнинг асосий белгилари қуйидагилардан иборат: - сотувчи ва харидорларнинг ўзаро келишуви, эквивалентлилик принципи асосида айирбошлаш; - сотувчиларнинг харажатлари қопланиб, фойда олиши; - тўловга лаёқатли бўлган харидорларнинг талабини қондириш ва рақобатчилик. Бозор товарларни ишлаб чиқариш ва айирбошлаш, пулнинг вужудга келиши, уларнинг ривожланиши натижасида келиб чиққан тарихий тушунча бўлиб, ҳозирги даврда кенг тарқалган объектив иқтисодий жараёндир. Бозорнинг асосий вазифаси ишлаб чиқарувчилар томонидан яратилган товар ва хизматларни, иқтисодий ресурсларни истеъмолчиларга етказиб беришдан иборатдир. Бу ерда бозор ишлаб чиқариш билан истеъмолни бир- бирига боғлайди, ишлаб чиқарилган товар ёки хизмат ўз истеъмолчисини топади. Бунда бозор воситачи бўлиб хизмат қилади. Бозорда қиймат шакллари алмашади. У қийматни товар шаклидан пул шаклига айлантиради. Индивидуал меҳнат сарфлари сифатида чиққан товарлар бозор томонидан тан олинса, ижтимоий меҳнат сарфини намоён қилади ва товарнинг бозор қиймати ҳосил бўлади. Бозор турли хил вазифаларни бажарса-да, улар ўзаро боғлиқ ва бир- бирини тақозо қилади. Бозорнинг иқтисодий мазмунини чуқурроқ тушуниш

учун унинг турлари ва ички тузилишини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Бозор иқтисодиёти - товар хўжалиги ташкил этишнинг иқтисодий асосидир Ҳозирги даврда бозор иқтисодиёти дунёнинг кўпчилик мамлакатлари учун хос бўлиб, у турли мамлакатларда ҳар хил даражада ва ўзига хос хусусиятлар билан амал қилмоқда ва ривожланмоқда. Бозор иқтисодиёти - бу товар ишлаб чиқариш, айирбошлаш ва пул муомаласи қонун-қоидалари асосида ташкил этиладиган ва бошқариладиган иқтисодий тизимдир.Бундай иқтисодиёт эркин товар-пул муносабатларига асосланиб, унинг негизида товар ва пулнинг турли шакллардаги ҳаракати ётади, у иқтисодий монополизмни инкор этади. Бозор иқтисодиёти субъектлари таркибига тадбиркорлар ҳам, ўз меҳнатини сотувчи ишчилар ҳам, пировард истеъмолчилар, ссуда капитали эгалари ва қимматли қоғозлар эгалари ҳам киради. Одатда, бозор хўжалигининг барча асосий субъектлари учта гуруҳга бўлинади: уй хўжаликлари, корхоналар (тадбиркорлик сектори) ва давлат сектори. Бозор иқтисодиётининг муҳим ва умумий белгилари қуйидагилардан иборат: - турли шакллардаги мулкчиликнинг мавжуд бўлиши ва унда хусусий мулкчиликнинг устун туриши; - тадбиркорлик ва танлов эркинлиги; - рақобат курашининг мавжудлиги; - давлатнинг иқтисодиётга чекланган ҳолда аралашуви; - корхона ва фирмаларнинг ички ва ташқи шарт-шароитлар ўзгаришларига мослашувчанлиги. Бозор иқтисодиётининг бу белгилари унинг барча босқичлари учун умумийдир. Бозор иқтисодиётининг асосий зиддиятлари билан бир қаторда қуйидаги камчилик ёки салбий жиҳатлари ҳам мавжуд:

- атроф-муҳитни ишлаб чиқариш ва бошқа фаолият турлари таъсиридан муҳофаза қилиш механизмининг мавжуд эмаслиги; - ресурсларнинг қайта тикланмайдиган турларини сақлаш имкониятининг йўқлиги; - меҳнат қилиш билан боғлиқ кафолатларнинг мавжуд эмаслиги; - фанда фундаментал ва амалий тадқиқотларнинг ривожланишига кўмаклашувнинг йўқлиги; - ривожланишнинг беқарорлиги ҳамда ижтимоий ишлаб чиқаришнинг пасайиш ҳолатларининг мавжудлиги. Ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиёти Бизнинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўлимиз республиканинг ўзига хос турмуш шарт-шароитлари ва хусусиятларини, халқ анъаналари ва урф- одатларини ҳар томонлама ҳисобга олишга асосланган. Айни пайтда, бизнинг йўл-жаҳон амалиётида тўпланган, иқтисодий жиҳатдан ривожланган давлатлар орттирган ижобий тажрибаларни ҳам ҳисобга олади. Ўзбекистон танлаб олган йўл - республика ва унинг халқи манфаатларига мос келадиган, ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиётини шакллантиришга қаратилган иқтисодиётдир. Бозор муносабатларига ўтиш инсоннинг ижодий ва меҳнат салоҳиятини намоён қилишдаги, боқимандаликни бартараф этишга, йўқолиб кетган эгаллик туйғусини қайта тиклашга имкон беради. Фақат бозоргина маҳсулот ишлаб чиқарувчининг ҳукмини бартараф этиб, республиканинг ғоят катта бойликларидан самарали фойдаланишни таъминлай олади. Ижтимоий соҳага: маориф, соғлиқни сақлаш, ижтимоий таъминот, маданият ва санъат, уй-жой коммунал хўжалиги, аҳолига маиший хизмат кўрсатиш, чакана савдо ва умумий ов қатланиш, жисмоний тарбия, спорт ва бошқа тармоқлар киради.

Бозор иқтисодиётини барпо этиш шунчаки бир мақсад эмас. Барча иқтисодий, демократик, сиёсий ислоҳотларнинг пировард мақсадлари бу энг аввало инсон учун муносиб турмуш ва фаолият шароитларини яратишдир. Шундай қилиб, биз комил ишонч билан айта оламизки, мустақиллик йиллари мобайнида биз янги жамият асосларини яратишга ўзгаришлар муқарарлигининг негизини таъминлашга муваффақ бўлдик.

Адабиётлар : 1. Mc Connell, Brue. Economics. 17 th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA, 2014. 2. N.Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2016. 3. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015. 4. Шодмонов Ш.Ш., Ғофуров У.В. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: Iqtisod - moliya , 2010. - 728 бет. 5. Мамбетжанов Қ.Қ. Ижтимоий-иқтисодий тараққиёт назарияси. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2015. 6. Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: Учебник. / 17-изд. - М.: ИНФРА-М, 2009. - 916 с. 7. Нуреев Р.М. Экономическая развития: модели становления рыночной экономика: Учебник. / 2-е изд., перераб и доп. - М.: «НОРМА», 2008. - 640 с. 8. Самуэлсон Пол Э., Нордхаус Вильям Д. Экономика.: Учебник. / 18-е изд.: Пер с англ. -М.: ООО «ИД.Вильямс», 2009. - 1360 с. У

Похожие

Иқтисодий тараққиётнинг умумбашарий қонуниятлари

Бозор иқтисодиёти шароитида товар ишлаб чиқариш бошқарув объекти сифатида

Бозор иқтисодиёти ва унинг белгилари

Бозор иқтисодиёти шароитида молиядан фойдаланиш

Бозор иқтисодиёти шакллантириш шароитида савдо